Δημήτρης Ζάτκας καθηγητής του ΓΕΛ Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ " Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ " Ως μια προσπάθεια εξωτερίκευσης σκέψεων και προβληματισμών σε πείσμα της γενικότερης και κυρίως πνευματικής φτωχοποίησης της ανθρώπινης κοινωνίας Ο μικρός Αδάμ μεγάλωνε ήσυχος και αμέριμνος, έχοντας όλα τα αναγκαία αγαθά, στο υπέροχο, γαλήνιο περιβάλλον που είχε δημιουργηθεί αποκλειστικά γι αυτόν! Τίποτα δεν φαινόταν ικανό να διαταράξει την ηρεμία αυτή και τη γαλήνη που είχε σχεδιαστεί να διαρκέσει για πάντα! Είχε φροντίσει για όλα ο Δημιουργός Πατέρας του! Ο μικρός Αδάμ μπορούσε απλά να ζει χωρίς να κατανοεί, να υπακούει χωρίς να ρωτά, να πιστεύει χωρίς να ερευνά! Τι χρειάζονται άλλωστε οι περιττές αναζητήσεις, όταν έχεις μια "εξασφαλισμένη" ζωή ; Ομως ο μικρός Αδάμ πλάστηκε ξεχωριστός, έχοντας κάτι από την "εικόνα" του Πατέρα του. ίσως γιατί Εκείνος δεν άντεχε άλλο τη "μοναξιά" της παντοδύναμης ύπαρξής Του! Ετσι κληρονόμησε το "προνόμιο" της συνείδησης του εαυτού του και την ικανότητα να μπορεί να σκέφτεται και όσο μεγάλωνε, αισθανόταν βαθιά μέσα του την ανάγκη να αναζητήσει τις ρίζες του και να μάθει την αλήθεια για τους πραγματικούς του "γονείς "! Και ενώ αυτό θα μπορούσε να του προσφέρει ολοκλήρωση και πραγματική ευτυχία, τότε ακριβώς ήταν που άρχιζαν τα μεγάλα του βάσανα και η "δυστυχία" του! Ο Δημιουργός του ίσως "θύμωσε" και άρχισε να τον ταλαιπωρεί, αφήνοντάς τον μόνο του να παλεύει για την επιβίωση και παράλληλα να ψάχνει τις αλήθειες που Εκείνος επιμελώς του έκρυβε ίσως και για να τον προστατέψει, επειδή πιθανόν η αδύναμη ύπαρξή του να μη μπορούσε να τις αντέξει και να τις κατανοήσει Με τον τρόπο αυτόν τον "τιμωρούσε" για την ασέβεια που έδειξε και την πλεονεξία του να μην αρκείται σ αυτά που του δόθηκαν αλλά να ζητά συνεχώς περισσότερα (χαρακτηριστικό ελάττωμα του ανθρώπινου όντος), μα ποτέ δεν έπαψε να τον αγαπά! Η μεγάλη περιπέτεια λοιπόν του μικρού Αδάμ στη Γη μόλις άρχιζε και επρόκειτο να είναι συγκλονιστική, αλλά και μοναδική ανάμεσα στα υπόλοιπα πλάσματα του δικού του πλανήτη, αφού ο άνθρωπος μόνο έχει συνείδηση της ύπαρξής του, δηλαδή γνωρίζει ότι υπάρχει, αλλά και την "ατυχία" να μη γνωρίζει το γιατί! Ισως ποτέ να μην καταφέρουμε να μάθουμε ή να καταλάβουμε αν όλα δούλεψαν με βάση κάποιο προκαθορισμένο και οργανωμένο σχέδιο (παρά τη φαινομενική τυχαιότητα), - 1 -
ποια ήταν η πρώτη αρχή, από Ποιον και με ποιο σκοπό, ποια είναι η θεμελιώδης ουσία των πάντων, αν το δικό μας Σύμπαν που μπορούμε να αντιληφθούμε είναι το μοναδικό και ποιο θα είναι το τέλος του, αν συνέβησαν προηγούμενες δημιουργίες και αν θα ακολουθήσουν επόμενες σε έναν αέναο κύκλο άπειρων επαναλήψεων γέννησης και θανάτου Τα ερωτήματα αυτά, καθώς και πολλά ακόμη σχετικά, δείχνουν να ξεπερνούν τις ανθρώπινες δυνατότητες και η βαθύτερη φύση των πραγμάτων μοιάζει ακατάληπτη και είναι ίσως αδύνατο να τη συλλάβει ο ανθρώπινος νους! Οι φυσικοί όμως αυτοί περιορισμοί δεν στάθηκαν τελικά εμπόδιο στην αστείρευτη εσωτερική ορμή του ανθρώπινου όντος να ερευνά και να αναζητά συνεχώς και στο δαιμόνιο και ανικανοποίητο πνεύμα του να ανακαλύπτει και να μεγαλουργεί ενάντια σε κάθε δυσκολία και απογοήτευση! Και να λοιπόν πώς στο πέρασμα των αιώνων συνθέτουμε σιγά σιγά τη θολή εικόνα και φωτίζουμε δειλά δειλά και με πολλά ερωτηματικά, μία μία τις σκοτεινές πτυχές της Ιστορίας του Κόσμου που επρόκειτο να αποδειχθεί συναρπαστική! Όλα φαίνεται να ξεκίνησαν αρκετά δισεκατομμύρια χρόνια πριν από την εποχή μας, με τρόπο που δεν γνωρίζουμε επακριβώς και ίσως ποτέ να μη μάθουμε Στο βαθμό που μας το επέτρεψαν οι πεπερασμένες αισθήσεις μας (οι οποίες δημιουργούν υποκειμενικές μόνο εικόνες της πραγματικότητας και προσδίδουν σχετικότητα στις παρατηρήσεις μας!) καταγράψαμε και μελετήσαμε όσα δεδομένα καταφέραμε να συλλέξουμε Η γλώσσα που δημιουργήσαμε για την περιγραφή και αξιολόγηση των πραγμάτων της Φύσης ήταν η γλώσσα της επιστήμης, ένας ανθρώπινος κώδικας εννοιών και ιδεών, με βασικό εργαλείο ένα από τα ομορφότερα επιτεύγματα του ανθρώπινου πνεύματος, τα μαθηματικά! Και όπου δεν μπορούσαμε να "δούμε" και να αποδείξουμε χειροπιαστά, αναλάμβαναν δράση η ανθρώπινη διαίσθηση και η δημιουργική φαντασία με γνώμονα τη λιτή ομορφιά και τη μαθηματική συνέπεια της προτεινόμενης Θεωρίας, η οποία όμως σε κάθε περίπτωση έπρεπε να επαληθεύεται πειραματικά, αλλά και να μπορεί να ερμηνεύει ή και να προβλέπει άλλα παρατηρησιακά δεδομένα Η Φύση αρέσκεται στο να κρύβει καλά τα μυστικά της και αποδεικνύεται εξαιρετικά επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία η έρευνα και αποκρυπτογράφησή τους αλλά ο μικρός Αδάμ ήταν αποφασισμένος να σπάσει το αδιαφανές καβούκι του! Σύμφωνα λοιπόν με την εικόνα που με τόσο ανθρώπινο κόπο χτίσαμε για το Σύμπαν που μας περιβάλλει, τις πρώτες στιγμές της Δημιουργίας κολοσσιαίες ποσότητες ενέργειας και στοιχειωδών σωματιδίων ύλης εκτοξεύτηκαν και διασπάρθηκαν σε ασύλληπτες εκτάσεις, δημιουργώντας με τις συνεχείς αλληλεπιδράσεις τους τη συμπαντική έννοια του χωροχρόνου και μέσα σ αυτόν την τεράστια ποικιλία μορφών, δομών και σχηματισμών του απειροελάχιστου μικρόκοσμου και του απέραντου - 2 -
μακρόκοσμου, κάθε κομμάτι των οποίων κρύβει μέσα του και κάτι από την ουσία, τις "μαγικές" ιδιότητες και το νου του Θεού Σαν να θέλησε ο Δημιουργός να είναι ο Ιδιος ο Χωροχρόνος, κάνοντας αισθητή και ξεχωριστή την παρουσία Του σε καθένα από τα άπειρα τμήματά Του! Ετσι στην πορεία των πραγμάτων σχηματίστηκαν τα πρώτα άτομα της γνωστής μας ύλης (κυρίως άτομα υδρογόνου) και με αρχιτέκτονα τη βαρύτητα σιγά σιγά οι πρώτοι γαλαξίες, τα πρώτα άστρα (στα οποία έγινε η σύνθεση και των βαρύτερων του υδρογόνου στοιχείων), οι πλανήτες σε ατελείωτους κύκλους γέννησης, φθοράς και αναγέννησης Κάποια στιγμή, μέσα στο εντυπωσιακό αυτό σκηνικό του παρελθόντος γεννήθηκε και ο Ηλιος μας εξαιτίας αργής βαρυτικής συστολής τεράστιων ποσοτήτων νεφών αερίων και σκόνης, που πυροδότησε την έναρξη πυρηνικών αντιδράσεων (σύντηξης πυρήνων υδρογόνου) στο εσωτερικό του, γεγονός που έκανε το άστρο μας αυτό να ανάψει και έκτοτε να περιλούζει την ευρύτερη περιοχή του με φως και ενέργεια Την ίδια εποχή κοντά στον Ηλιο και πάλι λόγω των δυνάμεων βαρύτητας που συμπύκνωσαν υπολείμματα ύλης, σχηματίστηκαν και τέθηκαν σε τροχιές οι διάφοροι πλανήτες και ανάμεσά τους η Γη Μια ατελείωτη σειρά αναρίθμητων διεργασιών και γεωλογικών μεταβολών που ακολούθησαν και συνεχίζονται μέχρι σήμερα (με μια άβυσσο γεωλογικού χρόνου διαθέσιμη και με τον ήλιο πάντα μόνιμο τροφοδότη ενέργειας) δημιούργησε τις κατάλληλες προϋποθέσεις σταθεροποίησης του περιβάλλοντος της Γης και μιας βαθμιαίας αυτοοργάνωσης της ύλης (κυρίως ενώσεων του άνθρακα) σε τόσο υψηλό βαθμό, ώστε να εμφανιστούν στις θάλασσες τα πρώτα ζωντανά κύτταρα (που βρήκαν τον τρόπο να αναπαράγουν τον εαυτό τους μέσω ενός κοινού μοριακού κώδικα, μιας εκπληκτικής χημικής ένωσης, του DNA) και να γίνει εφικτό το θαύμα της ζωής (και ίσως όχι μόνο στον δικό μας πλανήτη) με τη σταδιακή εμφάνιση της άπειρης ποικιλίας οργανισμών (που άλλοι επέζησαν και εξελίχθηκαν, ενώ άλλοι εξαφανίστηκαν) και τελικά του ανθρώπινου είδους! Και η εξέλιξη συνεχίζεται! Αυτή ήταν ίσως η θέληση του Θεού ως "άπειρου όντος", να εκφραστεί με μια ιστορία δημιουργίας, ενός αέναου κύκλου ζωής και θανάτου, που χάνεται στα βάθη του χρόνου, σε έναν κόσμο όπου "τα πάντα ρει ", δηλαδή τα πάντα μεταβάλλονται! (η συνολική όμως υλοενέργεια ή διαφορετικά η "θεία ουσία" διατηρείται ακατάλυτη!) Και ο μικρός Αδάμ έμελλε να είναι, ως δημιούργημα, με την ταπεινή και συνάμα τόσο θαυμαστή καταγωγή του, ο μοναδικός (;) ίσως νοήμων παρατηρητής της ίδιας του της δημιουργίας, τιμώντας πάντοτε με όποιον τρόπο ήξερε τον άγνωστο δημιουργό Θεό του! (αυτός θα μπορούσε ίσως να ήταν και ο σχεδιασμός του Δημιουργού, γιατί τι νόημα θα είχε μια "νεκρή δημιουργία" χωρίς κάποια νοήμονα όντα μέσα σ αυτήν για να την παρατηρούν, να τη μελετούν και να τη θαυμάζουν ; ) - 3 -
Η πρώτη λοιπόν κοιτίδα ανθρώπων με σύγχρονη ανατομική μορφή (homo sapiens sapiens) εμφανίστηκε περίπου 200.000 χρόνια πριν από την εποχή μας (αρχικά κάπου στην περιοχή της σημερινής ανατολικής Αφρικής, με εξάπλωσή τους στη συνέχεια και σε άλλες περιοχές του πλανήτη), ενώ προηγήθηκαν προγονικά του είδη (του γένους homo) μέχρι και 2.000.000 χρόνια πριν από την εποχή μας! Και πέρασαν χρόνια, αιώνες, χιλιετίες και ο άνθρωπος αγωνιζόμενος πάντα για την επιβίωσή του, έμαθε να δαμάζει τη φωτιά, να κατασκευάζει εργαλεία και όπλα, να εξημερώνει και να χρησιμοποιεί τα ζώα, να φυτεύει σπόρους και να μαζεύει τη σοδειά, να χρησιμοποιεί γραφή και αρίθμηση, εφηύρε τον τροχό, συγκρότησε πόλεις με πολιτική και στρατιωτική οργάνωση Και έκανε αυτοκρατορίες και πολέμους και ανέπτυξε το εμπόριο και τη διακίνηση αγαθών αλλά και ιδεών και κατασκεύασε μηχανές πολλαπλασιάζοντας κατά πολύ τη δική του μυϊκή δύναμη, με εκμετάλλευση των πηγών ενέργειας και πέτυχε επιστημονικές ανακαλύψεις και υψηλή τεχνολογία και μεγάλη βιομηχανική παραγωγή και κατέκτησε τις κορυφές των βουνών και τα βάθη των θαλασσών και ταξίδεψε στο διάστημα και έφτιαξε πανίσχυρους ηλεκτρονικούς υπολογιστές που ελέγχουν και ρυθμίζουν τα πάντα και καθιέρωσε χρηματοοικονομικά και τραπεζικά συστήματα και νόμους των αγορών και έκανε παγκοσμιοποίηση! Παράλληλα όμως με τη βιολογική του επιβίωση και όσο αποκτούσε υψηλότερο βαθμό αυτοσυνείδησης, ο άνθρωπος αισθανόταν και την ανάγκη να εκφραστεί, να τοποθετήσει τον εαυτό του μέσα στο περιβάλλον, να μεταφέρει και να μοιραστεί με τους συνανθρώπους του εικόνες, σκέψεις, συναισθήματα Και άρχισε να ζωγραφίζει σύμβολα και παραστάσεις στις σπηλιές και έφτιαξε ειδώλια και θέσπισε τελετές και απέδωσε τιμές στους νεκρούς και στην πορεία έκανε Τέχνες ζωγραφική, γλυπτική, μουσική και εκφράστηκε με τη συγγραφή, τη λογοτεχνία, την ποίηση, το θέατρο, τη Φιλοσοφία ως πνευματική τροφή στην ακόρεστη πείνα της ψυχής του για απαντήσεις! Στην απεγνωσμένη του προσπάθεια να αντέξει και να διαχειριστεί τη μοναξιά του και το φόβο του απέναντι στο άγνωστο και συχνά εχθρικό και αφιλόξενο περιβάλλον του, ο άνθρωπος από τότε που απέκτησε συνείδηση της ύπαρξης του και σε όλη την πορεία του αισθανόταν πάντα την ακατανίκητη ανάγκη να βρει στηρίγματα στην τόσο εύθραυστη ζωή του και να έχει κάπου να "ακουμπήσει" Δημιούργησε λοιπόν έναν από τους πιο ισχυρούς και ακλόνητους στο πέρασμα του χρόνου ανθρώπινους Θεσμούς, τη Θρησκεία και τη λατρεία των Θεών, στα πρόσωπα των οποίων συνόψιζε όλες τις δυνάμεις εκείνες που δεν μπορούσε να κατανοήσει ή να ελέγξει! Και όσο ο άνθρωπος ξεθάρρευε, τόσο φρόντιζε να φτιάχνει τους Θεούς του στα μέτρα του, τέτοιους που να - 4 -
εξυπηρετούν τον ανθρωποκεντρικό μικρόκοσμό του (!) και συχνά στις πλάτες τέτοιων Θεών έχτιζε δυστυχώς τους ισχυρότερους και τους χειρότερους μηχανισμούς συμφερόντων, δύναμης και εξουσίας! Χρησιμοποιώντας τη Θρησκεία ως ένα κατά περίπτωση αναγκαίο σύστημα αντιλήψεων που μαζί με την πολιτική εξουσία εξασφάλιζε την κοινωνική συνοχή (σαν ένα είδος "κοινωνικής κόλλας"), έδινε εύκολα τις απαντήσεις που του έλειπαν, αλλά την ίδια στιγμή συρρίκνωνε τις διαστάσεις του Απειρου και Ανεξερεύνητου της Φύσης του Θεού, ώστε να χωράνε στο "φτωχό" μυαλό του και στην κοντόφθαλμη οπτική του! (διαπράττοντας έτσι, ίσως άθελά του, τη μεγαλύτερη "ύβρη" με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου!). Μέσα λοιπόν απ αυτό το συναρπαστικό και πολυτάραχο ταξίδι έφτασε η ανθρωπότητα στη σύγχρονη εποχή, κουβαλώντας ως παρακαταθήκη τα "μνημεία του παρελθόντος" που συνδέουν τον σύγχρονο Αδάμ με τις πανάρχαιες ρίζες του Δυστυχώς όμως αυτό που γίνεται φανερό είναι ότι η ραγδαία τεχνολογική μας πρόοδος και το υψηλό επίπεδο γνώσεων στο οποίο έχουμε φτάσει, δεν συνοδεύτηκε από αντίστοιχου βαθμού πρόοδο στα ποιοτικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά του ανθρώπινου όντος! Ζούμε στην εποχή της εικόνας! Εχει σχεδόν εκλείψει το "αυθεντικό" στις προσωπικότητες των ατόμων! Οι εικόνες υπερπηδούν τη δυσκολία των λέξεων να μεταφέρουν μηνύματα, κυριεύουν και εγκλωβίζουν τη σκέψη σε στερεότυπα, όπου δεν απαιτείται πλέον ανάλυση, κριτική, εμβάθυνση, παρά μόνο μιμητισμός, προσήλωση στις επιταγές της μόδας και υστερική λατρεία "θεοποιημένων" προτύπων και ειδώλων! Εγκλωβιστήκαμε στην ευκολία και την αυταρέσκεια και δυστυχώς πέσαμε στην παγίδα του ευδαιμονισμού, τον οποίο στις δυτικού τύπου κοινωνίες μας έχουμε ανάγει σε υπέρτατο αυτοσκοπό της ζωής, φτάνοντας στην υπερβολή και χάνοντας το μέτρο! Τα άτομα αντιμετωπίζονται ως "καταναλωτές" και έτσι τους προσμετράει η κοινωνία στο αδυσώπητο κυνήγι του χρήματος και του κέρδους! Η πολυδιαφημιζόμενη επιχειρηματικότητα σχεδόν έχει γίνει συνώνυμο της διαφθοράς και της διαπλοκής με τον αρρωστημένο ανταγωνισμό και την έλλειψη σχέσεων ειλικρίνειας και εμπιστοσύνης μεταξύ των ανθρώπων! Αγωνιζόμαστε δήθεν για τη συνεχή βελτίωση του βιοτικού μας επιπέδου και την κοινωνική μας "πρόοδο", αλλά κοντεύουμε να καταντήσουμε κενές, αλαζονικές υπάρξεις, χρηστικά "ανθρωπάκια" που μέσα απ τις οθόνες αφής των πανάκριβων "έξυπνων συσκευών" μας, νομίζουμε πως βρήκαμε την ευτυχία! Την ίδια στιγμή οι περισσότεροι από μας δεν έχουμε ιδέα από Ιστορία, Επιστήμες, Φιλοσοφία και όλα αυτά που συνδέουν τη φθαρτή ύπαρξή μας στο τεράστιο παζλ της Δημιουργίας! Και φυσικά επιλέγουμε ανάλογου ήθους και ύφους εκπροσώπους για να κυβερνούν τις - 5 -
πολιτείες μας, που σε πολλές περιπτώσεις μοιάζουν με "ζούγκλα", όπου κυριαρχούν η αδικία και οι ανισότητες του υλιστικού παραλογισμού μας! Αν υποθέσουμε ότι υπήρξε Δημιουργός με κάποιο σχέδιο, δεν μπορώ να φανταστώ ότι αυτό θα ήταν το αποτέλεσμα που προσδοκούσε μια κοινωνία ανθρωπόμορφων "ευφυών πιθήκων"! Αντίσταση λοιπόν σε όλα αυτά δεν μπορεί να είναι παρά μόνο η Παιδεία, ο μόνος μηχανισμός που μπορεί να οδηγήσει στην ηθική ανύψωση του ανθρώπου και την ανάδειξη του ανώτερου εαυτού του! Πλαστήκαμε ατελείς και με πολλές αδυναμίες και ανασφάλειες, με τις προοπτικές όμως αυτοβελτίωσης ανοιχτές! Αυτή βέβαια θα ήταν και η "επιθυμία" του Δημιουργού, τα ανθρώπινα όντα που προίκισε με νόηση και κριτική σκέψη, να θέλουν να τις αξιοποιούν και όχι να παραιτούνται της χρήσης τους! Άνθρωποι με γνώση,μεγαλύτερη σεμνότητα και μικρότερο εγωισμό, που συνειδητοποιούν το εφήμερο και πεπερασμένο της ύπαρξής τους, που αρκούνται στα "λιγότερα" και που μπορούν μέσα σε έναν ωκεανό πραγμάτων, προκλήσεων και πληροφοριών, να διακρί - νουν τα χρήσιμα από τα άχρηστα! Η επανάσταση της Παιδείας! Φυσικά δεν μπορούμε να εμποδίσουμε την εξέλιξη των πραγμάτων, η οποία συντελείται έτσι κι αλλιώς, είτε κάποιοι από εμάς παίρνουμε μέρος σ αυτήν είτε όχι Μπορούμε όμως να βάλουμε τα αναγκαία πολιτισμικά φίλτρα και να θέσουμε τα πλαίσια, εμπνευσμένοι απ τις πανανθρώπινες αξίες! Το Σύμπαν είναι ένα μόνιμα ανοιχτό βιβλίο μπροστά μας. στις σελίδες του οποίου βρίσκεται γραμμένη η αυτοβιογραφία του Θεού! Μπορούμε συνεχώς να το μελετούμε και να διδασκόμαστε απ αυτό, συνειδητοποιώντας πόσο "μικροί " και "ασήμαντοι" είμαστε μπροστά του, αλλά και πόσο μεγάλη μπορεί να γίνει η σκέψη μας! Η σκέψη και η γνώση είναι ίσως η μεγαλύτερη ηδονή της ανθρώπινης ύπαρξης! Εδώ εποικοδομητικό ρόλο θα μπορούσε να έχει και η Θρησκεία Η Εκκλησία δεν θα έπρεπε να είναι Θεσμός που έχει ως αποκλειστικό της προνόμιο ολόκληρη τη "γνώση των πάντων". αλλά να περιορίζεται στο να εκφράζει τη χρήσιμη άποψή της μόνο εκεί που προκύπτουν ζητήματα δεοντολογίας και ηθικής! Είναι τόσο ανόητη και επίπλαστη αυτή η διαχρονικά συνεχιζόμενη, δήθεν αντιπαλότητα Θρησκείας και Επιστήμης! Η Λογική και η Πίστη έχουν σημείο συνάντησης την ανυπέρβλητη ομορφιά του Σύμπαντος και ουσιαστικά αποτελούν κλαδιά του ίδιου δέντρου, φτερά του ίδιου πουλιού! Βέβαια κάθε ανθρώπινη γνώση είναι πάντα σχετική και προσωρινή και ισχύει μέχρι να αποδειχτεί λανθασμένη! Είναι προτιμότερο να ομολογούμε την άγνοιά μας γι αυτά που σε δεδομένη στιγμή δείχνουν να μας ξεπερνούν, παρά να υποστηρίζουμε έτοιμες, βολικές απαντήσεις! Το "ταξίδι" του μικρού Αδάμ είναι πολύ μακρύ και συνεχίζεται!!! - 6 -