1 ΕΠΟ 21-2 η Γραπτή Εργασία 2007 2008 ΘΕΜΑ: Τα ανθρώπινο υποκείμενο ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό, την εποχή του μπαρόκ: τρία θεατρικά κείμενα. Σαίξπρ, Άμλετ Σαίξπηρ, Βασιλιάς Ληρ Καλντερόν, H ζωή είναι όνειρο α) Παρουσιάστε σύντομα και περιεκτικά τις εξελίξεις στο πεδίο της λογοτεχνίας και κυρίως της δραματουργίας κατά τον 16 ο και 17 ο αιώνα, με άξονα το ζήτημα της αναπαράστασης. β) Περιγράψτε πως αποτυπώνεται στα προτεινόμενα αποσπάσματα, η ένταση ανάμεσα στην πραγματικότητα αφ ενός και στη σκέψη, τη φαντασία ή το όνειρο αφ ετέρου (στον Άμλετ και στη Ζωή επικεντρώστε την προσοχή σας στα λόγια των ηρώων, στον Ληρ προσέξτε και πως εμφανίζονται τα διάφορα πρόσωπα.) γ) Εξετάστε πως συνδέεται η προαναφερθείσα ένταση με τη συγκρότηση του ανθρώπινου υποκειμένου στη λογοτεχνία της εποχής: πως παρουσιάζουν οι συγκεκριμένοι θεατρικοί ήρωες τον άνθρωπο στη σχέση με τον εαυτό του και με τους άλλους ανθρώπους; Μπορεί να συναρτηθεί η εικόνα αυτή με άλλες λογοτεχνικές μορφές όπως εκείνη του Δον Κιχώτη; Σε ποιο βαθμό συμφωνεί με την ουμανιστική εικόνα του ανθρώπου; ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ 1. Επαναδιατύπωση του θέματος Στόχοι της εργασίας Η εργασία αναφέρεται στην εποχή του Μπαρόκ: 16 ος 17 ος αιώνας και μας ζητά να δούμε πως παρουσιάζεται ο άνθρωπος ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό κόσμο. Στο πρώτο ερώτημα μας ζητά να αναφέρουμε τις λογοτεχνικές εξελίξεις σ αυτή την περίοδο και ιδιαίτερα στο χώρο της δραματουργίας σε σχέση με την αναπαράσταση που είναι στοιχείο της λογοτεχνίας. Στο δεύτερο ερώτημα μας ζητά να εντοπίσουμε την ένταση που υπάρχει ανάμεσα στην πραγματικότητα σε αντιδιαστολή με τη σκέψη, τη φαντασία ή το όνειρο που υπάρχει στα κείμενα και να περιγράψουμε τον τρόπο που αποτυπώνεται. Στο τρίτο ερώτημα θα πρέπει να γράψουμε: πως παρουσιάζεται η σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του και με τους άλλους ανθρώπους μέσα από τους ήρωες των έργων. να ελέγξουμε αν υπάρχει ομοιότητα ή διαφορά ανάμεσα στον τρόπο που παρουσιάζονται οι ήρωες των υπό εξέταση έργων με άλλους λογοτεχνικούς ήρωες, όπως εκείνη του Δον Κιχώτη. σε ποιο βαθμό η εικόνα των ηρώων των θεατρικών έργων συμφωνεί με την ουμανιστική εικόνα του ανθρώπου. 2. Λέξεις κλειδιά της Εργασίας o Μπαρόκ: Το Μπαρόκ προέρχεται από πορτογαλική λέξη που σημαίνει ακανόνιστο μαργαριτάρι. Ο όρος ξεκίνησε αναφερόμενος στην αρχιτεκτονική και στις εικαστικές τέχνες. Για πολλούς μελετητές το μπαρόκ είναι κυρίως συνδεδεμένο με το πνεύμα και
2 τους φορείς της καθολικής Αντιμεταρρύθμισης. Στη λογοτεχνική ιστορία άρχισε να χρησιμοποιείται στα τέλη του 19 ου αι. Χαρακτηρίζεται από επιβλητική εικονιστική φαντνασία, διαρκή κίνηση και πλούτο στη διακόσμηση. o Αναπαράσταση: είναι μίμηση της πραματικόττηας, η οποία λειτουργεί σαν μέσα από κάτοπτρο αντανακλώντας την αισθητική πραγματικότητα ή άλλες αντανακλάσεις. Όπως στα κάτοπτρα έτσι και στην αναπαράσταση το παραγόμενο είδωλο στηρίζεται σε συγκεκριμένες σχέσεις αναλογίας με το αναπαριστώμενο πρότυπο, οι οποίες προϋποθέτουν πιστή αναπαραγωγή αισθητών χαρακτηριστικών του προτύπου ή και συστηματική παραμόρφωσή τους. Χαρακτηριστικοί τρόποι αναπαράστασης, οι οποίοι είναι γνωστοί από την αρχαιότητα και καλλιεργήθηκαν στην Αναγέννηση θεωρούνται: - η χρήση ρεαλιστικών εικόνων στη λογοτεχνία, - η εφαρμογή κανόνων προοπτικής στη ζωγραφική και - η τεχνική της χαρτογραφίας. Ο λόγιος, ο λογοτέχνης, ο καλλιτέχνης, και ο επιστήμονας του 17 ου αι. βλέπουν τον κόσμο γεμάτο από αντανακλάσεις που διαρκώς τον αναπλάθουν από ποικίλες γωνίες, στηριζόμενοι σε προηγούμενες ανακλάσεις. o Δραματουργία: Αποτελείται από θεατρικά έργα αρχικά σε έμμετρο λόγο αλλά oλοένα και συχνότερα σε πεζό. Κατά τον 16ο αιώνα σημειώνει θεαματική άνθιση. o Ουμανιστική εικόνα του ανθρώπου - honnete home: Eίναι το νέο πρότυπο που προβάλλει η λογοτεχνία του 17 ου αιώνα, η οποία οργανώνεται και σχεδόν θεσμοθετείται στο περιβάλλον των μοναρχικών και αριστοκρατικών αυλών. Ο honnete homme είναι το πρότυπο του έντιμου ή ευπρεπούς και καλλιεργημένου ανθρώπου που έχει γενική παιδεία. Είναι ο τύπος του επιδέξιου, πνευματώδους και ίσως συμβατικού συνομιλητή. Χαρακτηρίζεται από κοσμιότητα συμπεριφοράς και χρηστού ήθους και αντικαθιστά το πρότυπο του ουμανιστή λογίου. Αναφέρεται στην αξία του ανθρώπου και στη γνώση την οποία αποκτά μέσα από την προσωπική εμπειρία. Επικρατεί η ηθική του μέσου ανθρώπου που η εμπειρία και η αξία του είναι σημαντικά στοιχεία. 3. Δομή της εργασίας Η εργασία μπορεί να χωριστεί σε 5 μέρη. Στο πρώτο μέρος, το οποίο είναι η εισαγωγή της εργασίας τοποθετούμε χρονικά το θέμα μας και αναφέρουμε τις αλλαγές που σηματοδοτούν την εποχή. Ενώ αναφέρουμε με τι θα ασχοληθούμε και ποιος είναι ο σκοπός της εργασίας μας. Στη δεύτερο μέρος α ερώτημα, αρχίζει η κυρίως ανάλυση της εργασίας μας. Παρουσιάζουμε τις εξελίξεις της λογοτεχνίας αναφέροντας τα χαρακτηριστικά του Μπαρόκ ίσως και σε αντιδιαστολή με τον κλασικισμό καθώς και τη θέση της αναπαράστασης δίνοντας τον ορισμό της. Θα περάσουμε στη δραματουργία γράφοντας τις εξελίξεις που σηματοδοτούν το θέατρο του 16 ου και 17 ου αι. Στο τρίτο μέρος β ερώτημα μπορούμε να δώσουμε κάποια στοιχεία για τους θεατρικούς συγγραφείς που εξετάζουμε και τη συμβολή τους στην εξέλιξη του θεάτρου. Παρουσιάζουμε τον τρόπο αποτύπωσης της έντασης σε κάθε κείμενο χωριστά με αποσπάσματα από τα κείμενα. Στο επόμενο μέρος - γ ερώτημα γράφουμε, πως βλέπουν οι ήρωες τους εαυτούς τους και τη σχέση τους με τους άλλους ανθρώπους, τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στους ήρωες των έργων που μελετάμε με τον Δον Κιχώτη και ποια η σχέση των ηρώων μας με το ουμανιστικό πρότυπο της εποχής.
3 Στο τέλος συμπεράσματα: κάνουμε μια σύνοψη των θεμάτων των οποίων πραγματευτήκαμε τονίζοντας το ρόλο της αναπαράστασης, τον τρόπο που επιτυγχάνεται και τη σχέση θεάτρου με την ουμανιστική θεώρηση του ανθρώπου. Σημείωση: μπορούμε να αναπτύξουμε την εργασία μας είτε σαν ενιαίο σύνολο είτε χωρίζοντας την σε κεφάλαια απαντώντας στα ερωτήματα της εργασίας. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Εισαγωγή: Τοποθετούμε χρονικά το θέμα μας στα μέσα του 16 ου αι. έως τις αρχές του 18 ου αι. εποχή Μπαρόκ. Πολιτική κατάσταση: Μεταρρύθμιση - νεότερη μορφή μοναρχίας - οικονομικές κρίσεις αντιθέσεις και αντιπαλότητες. 1 Πνευματική κρίση - αναχαίτιση και υποχώρηση του ουμανιστικού πνεύματος - υποστήριξη των νέων θεσμών παιδείας. 2 Εμφάνιση ορθολογικού πνεύματος. 3 Επίδραση στη λογοτεχνία 4 Α ερώτημα Αναφέρουμε τα λογοτεχνικά ρεύματα της εποχής 5 - Γράφουμε ότι το Μπαρόκ είναι αποτέλεσμα αντίδρασης ρωμαιοκαθολικισμού στη Μεταρρύθμιση 6 και αναφερόμαστε στα χαρακτηριστικά του. 7 Στη συνέχεια αναφερόμαστε στην Αναπαράσταση ένα στοιχείο του Μπαρόκ - γράφουμε τον ορισμό της και τα στοιχεία της 8 - Αναφερόμαστε στον τρόπο αναπαράστασης στο Μπαρόκ (αναζήτηση νέων σχημάτων λόγου - παιγνίδι αλλεπάλληλων και συγκρουόμενων φαινομένων και ψευδαισθήσεων.) σε αντίθεση με τον Κλασικισμό (καθαρότητα εικόνων - διαχωρισμός των λογοτεχνικών ειδών). 9 Περνάμε στο θέατρο και αναφέρουμε την εξέλιξη του θεάτρου σε επίπεδο θεάματος και δραματουργίας: Τρεις εποχές καλλιέργεια θεατρικών ειδών 10 - τις θεατρικές σκηνές (commedia dell art: ανατρέπει τις δραματικές τεχνικές - αντιπαρατίθεται στην αρχαιοπρεπή λόγια κωμωδία - απαιτεί ικανότητες αυτοσχεδιασμού, σωματική εκφραστικότητα και ευκινησία οικουμενικοί χαρακτήρες μάσκα και αμφίεση περιπέτεια, ρεαλιστική αναπαράσταση της καθημερινότητας - άρτια υποκριτική.) 11 - (Ελισαβετιανή σκηνή: θέτει τις βάσεις της μορφής του θεάτρου της νεότερης Ευρώπης - Οι θίασοι είναι αρχικά περιοδεύουσες ομάδες με περιεχόμενο ανεξέλεγκτο και ελεύθερο, άστατο ή προκλητικό κατασκευή κτιρίων για θεατρικές παραστάσεις ήρωες άντρες που παίζουν και τους γυναικείους ρόλους.) 12 1 Βάρσος, σ.σ. 175-176 2 Βάρσος, όπ., σ.σ. 177-178 3 Βάρσος, όπ., σ.σ. 179 4 Βάρσος, όπ., σ.σ. 180 5 Βάρσος, όπ., σ.σ. 181-182 6 Ευρωπαϊκά Γράμματα, τ.β, σ.7 7 Βάρσος, σ. 182 & Eυρωπαϊκά Γράμματα, τ. Β, σ.10 8 Βάρσος, όπ., σ.185 9 Βάρσος, όπ., σ.182-183 10 Βάρσος, όπ., σ.222 11 Ευρωπαϊκά Γράμματα, τ. Α, σ.463-464 12 Βάρσος, όπ., σ.224
4 Δραματουργία: χρήση έμμετρου και πεζού λόγο (με αισθητικό κριτήριο επιλογής και κοινωνικό) 13 Η θεατρική γραφή: απελευθερωτική και ανταποκρίνεται στο αισθητήριο ενός ευρύτατου κοινού. Στο θέατρο δεσπόζει η ψευδαίσθηση και η οφθαλμαπάτη. 14 Αγγλικό και ισπανικό θέατρο: Έκφραση της λαϊκής πραγματικότητας. Αναφερόμαστε στις αλλαγές του θεάτρου στην εποχή της Ελισάβετ και του Ιακώβου, όπου: απελευθερώνονται οι δυνάμεις της φαντασίας. 15 Καλλιεργούνται α) τραγωδία, β) κωμωδία, γ) ερωτικό κωμειδύλλιο. Κυριαρχεί η σατιρική και δηκτική διάθεση. 16 η τραγωδία και η κωμωδία στα χρόνια του Ιακώβου 17 +++++++++++++++++++++ Καταλήγουμε στον Σαίξπηρ ο οποίος αποτελεί το αποκορύφωμα του ελισαβετιανού θεάτρου. 18 Ισπανία: θεατρικές αναπαραστάσεις σε λιτές αυλές στηρίζονται στην παραστατική δύναμη του κειμένου και της υποκριτικής των ηθοποιών. 19 Η Ισπανία αποτελεί τη χώρα του Μπαρόκ. Θέατρο μπαρόκ: Χαρακτηριστικά του θεάτρου μπαρόκ (ελευθερία στη δημιουργία προσαρμογή της τέχνης στις πραγματικότητες του καιρού 20 - Λόπε ντε Βέγκα εκφράζει τις αρχές της ισπανικής κωμωδίας: περίπλοκη υπόθεση, τρεις πράξεις, ποικίλα μέτρα και στιχουργικά σχήματα, εναλλαγή κωμικού και τραγικού, θέματα επηρεασμένα από θρησκευτικές, επικές και λαϊκές παραδόσεις, εκφράζονται οι αξίες της εποχής (αγάπη του λαού για παραμυθένιες καταστάσεις, αναφορά στη θρησκεία), κυριαρχεί το αίσθημα της τιμής - τυπικότερος εκπρόσωπος ο Καλδερόν 21 Δίπλα στο ακανόνιστο θέατρο αναπτύσσεται η κανονικότητα του γαλλικού θεάτρου: ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες - ενότητα δράσης γύρω από ένα κεντρικό θέμα, χώρου και υπόθεσης. Διάκριση θεατρικού είδους. 22 Ο γαλλικός κλασικισμός επηρέασε το αγγλικό θέατρο. 23 Στη διάρκεια του Ελισαβετιανού θεάτρου εντάσσεται το θεατρικό έργο του Σαίξπηρ, το οποίο αποτελεί το αποκορύφωμά του. 24 Β ερώτημα Μπορούμε να αναφέρουμε κάποια γενικά στοιχεία για τα έργα που αφορούν την υπόθεσή τους και στη συνέχεια πως παρουσιάζεται η ένταση. Καλδερόν Η ζωή είναι όνειρο: Η δράση του έργου κινείται ανάμεσα στο πεπρωμένο και την ελευθερία, το όνειρο και την πραγματικότητα. Θίγονται υπαρκτές καταστάσεις (σχέσεις του Φίλιππου Β της Ισπανίας με το γιο του.) 25 Η ένταση αποτυπώνεται με την ταύτιση ονείρου ζωής, ξύπνημα θανάτου και τη σύγχυση πραγματικότητας και ψευδαίσθησης. 13 Βάρσος, όπ., σ.222 14 Ευρωπαϊκά Γράμματα, τ.α, σ.462 15 Ευρωπαϊκά Γράμματα, τ.α, σ.466 16 Ευρωπαϊκά Γράμματα, τ. Α, σ.470 17 Ευρωπαϊκά Γράμματα, τ.α, σ.472 18 Βάρσος, όπ., σ.224 19 Ευρωπαϊκά Γράμματα, τ. Α, σ.465 20 Βάρσος, όπ., σ.223-224 21 Βάρσος, όπ., σ.224-225 & Ευρωπαϊκά Γράμματα, τ. Β, σ.59 22 Ευρωπαϊκά Γράμματα, τ. Β, σ.62 23 Ευρωπαϊκά Γράμματα, όπ., σ.σ.66-67 24 Βάρσος, όπ., σ.224 25 Ευρωπαϊκά Γράμματα τ. Β, σ. 113-114
5 Σιγισμούνδος: κάθε άνθρωπος ονειρεύεται αυτό που είναι: «Κάθε άνθρωπος που ζει νειρεύεται αυτό που ναι». Ταύτιση ονείρου - πραγματικότητας. Η ζωή = πλάνη: «και ζει μέσα στην πλάνη του», Η πλάνη σταματά όταν τελειώσει το όνειρο και ξυπνήσει: «. ωσότου να ξυπνήσει». Ο Σιγισμούνδος ζει κι αυτός το όνειρο, η ζωή είναι το όνειρο και ο θάνατος το ξύπνημα: «Ο βασιλιάς νειρεύεται.. ωσότου ο θάνατος την κάμει στάχτη» Δεν διακρίνει την πραγματικότητα από το όνειρο. Η ζωή είναι το όνειρο = απάτη. Ο θάνατος είναι ξύπνημα από το όνειρο και δείχνει τη συνειδητοποίηση της απάτης. Σαίξπηρ: καταστρατηγεί την κλασικιστική αρχή της ενότητας. 26 Οι ήρωές του είναι αριστοκράτες - επηρεάζονται από τις κοινωνικές συνθήκες - ο λόγος τους είναι καθημερινός - Φιλοσοφούν - έχουν μεταπτώσεις του χαρακτήρα τους συναναστρέφονται με ανθρώπους κατωτέρων τάξεων - μεγαλύτερο αμάρτημά τους είναι μια μορφή αδυναμίας. 27 Βασιλιάς Ληρ: είναι βασιλιάς της Αγγλίας που μοίρασε την περιουσία του στις δυο του κόρες αδικώντας την τρίτη. Αποτύπωση έντασης: φαίνεται στην παραφροσύνη - τρέλα και την αλλαγή των συναισθημάτων. Βρίσκεται σε σύγχυση πραγματικότητας: βροχή κεραυνός και σκέψης: ταυτίζει τα φυσικά φαινόμενα με τα δικά του προβλήματα. Συνδέει τα φυσικά φαινόμενα με τις κακοτυχίες του: «της φύσης σύντριψε τις μήτρες» - «Η βροχή, δεν είναι κόρες μου, σε σας δεν μοίρασα βασίλειο» - Σύγχυση φυσικών στοιχείων με τις κόρες του: «που ενώσατε με δυο κακούργες κόρες. σαν αυτό.» (σ.90-91) και την αχάριστη συμπεριφορά τους: «Αχαριστία του τέκνου» (σ.96) - Παρουσιάζεται δυνατός αλλά και αδύναμος: «Πια δε θα κλάψω Ρίξε, βαστάω τον καλό πατέρα σας» (σ.100-101) Νιώθει την τρελά: «Άρχισε ο νους μου να σαλεύει» (σ.92) «εδώ εδώ ναι η τρέλα» (σ.101) Ο τρελός φαίνεται να μιλά πολύ λογικά: «Ε μπάρμπα νεράκι από. το νεράκι της βροχής στ ανοιχτά» (σ.90) - Παρεμβαίνει χρησιμοποιώντας παροιμίες δηλώνοντας έτσι την κατάσταση που ζει ο Ληρ: «Όποιος σπίτι» (σ.91) - κριτικάρει και προφητεύει το μέλλον: «θα πω μια προφητεία πριν φύγω» (σ.93) - Συχνά μιλά περιπαικτικά: «μπάρμπα ησύχασε. Αυτή είναι άνοστη νύχτα για κολύμπι» (σ.101) Ο Έδγαρ: τρελός - ζει στην τρέλα του καθώς λέει: «που τον πέρασε ο ξαποδός από φωτιά» (σ.98) Αισθάνεται να καταδιώκεται από το διάβολο - Βλέπει ένα φως και το ταυτίζει με τη φωτιά και την τιμωρία: «Κοίταξε αυτός είναι ο ξαποδός.» (σ.101) Άμλετ: είναι αριστοκράτης - απέχει από τους ανθρώπους της τάξης του - συναναστρέφεται με ανθρώπους κατωτέρων τάξεων. Η ένταση βρίσκεται στην σύγκρουση της πραγματικότητας: η επιτέλεση του καθήκοντος να σκοτώσει το δολοφόνο του πατέρα του και στην αδυναμία του αφετέρου να εκφραστεί η βούληση και να σχεδιαστεί η δράση. Μέσα από την ιστορία του Άμλετ θίγεται η πραγματικότητα της εποχής η παρακμή των ευγενών. Πιστεύει ότι η θεατρική παράσταση θα τον βοηθήσει να ξεσκεπάσει το δολοφόνο. 28 Εκφράζεται από την αβουλία του : (γνωρίζει το δολοφόνο του πατέρα του δεν έχει τη δύναμη να τον τιμωρήσει.): «Τι θα κανε αν αυτός είχε του πάθους την αιτία.» (σ.67) Ρόλος θεάτρου: «Με την παράσταση θηλειά. Του βασιλιά» (σ.69) Το θέατρο αναπαριστά τη ζωή. Στην Δ Σκηνή παρουσιάζει στοιχεία της εποχής: το στρατό που πηγαίνει να πολεμήσει για μια λουρίδα γης στην Πολωνία και αντιπαραθέτει αυτή την ενέργεια που είναι πιο 26 Βάρσος, όπ., σ.233 27 Βάρσος, όπ., σ.235 28 Βάρσος, όπ., σ.235
6 ασήμαντη σε σχέση με τη διό του πρόβλημα: «Κι εγώ λοιπόν τι κάνω που σκοτώσαν τον πατέρα κι ατίμασαν τη μάνα» (σ. 108) το λόγο που έχει για να παλέψει: «Ω στο εξής ο φόνος η πρώτη μου έννοια.» (σ. 108) Γ ερώτημα Θα παρουσιάσουμε τη σχέση που έχει ο άνθρωπος με τον εαυτό του και τους άλλους αφού γράψουμε πρώτα ποια είναι γενικά η θέση του ανθρώπου στην εποχή του Μπαρόκ Ο άνθρωπος του Μπαρόκ εμπνέεται από το υγρό στοιχείο και τη φωτιά - θεωρεί ότι όλα είναι αναστρέψιμα - ο άνθρωπος καθορίζει την τύχη του είναι αγωνιστής και μπορεί να νικήσει - μπορεί να αλλάξει τον κόσμο κυριαρχεί το τυχαίο ο ήρωας είναι κύριος των επιλογών του προσέχει τα πάντα - θεωρεί τα πάντα φαινομενικότητα - ο θάνατος είναι μεταβατικό στάδιο - γοητεύεται από τις λεπτομέρειες που συνθέτουν τη ζωή - αγαπά το λυρισμό και το πάθος. 29 Και στα τρία ποιήματα ο άνθρωπος βρίσκεται σε σύγκρουση με τον εαυτό του. Ο Σιγισμούνδος ζει σ ένα όνειρο, δεν ξέρει που είναι η αλήθεια. Θεωρεί ότι όλα είναι μια απάτη, ένας μύθος. Πιστεύει ότι είναι ένας φαύλος κύκλος από τον οποίο κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει. Μπερδεύει το όνειρο με την πραγματικότητα και δε γνωρίζει σε ποιο από τα δύο ζει: «Όνειρο βλέπω κι εγώ που βρίσκομαι ονειρευόμουν» - Εμπιστεύεται την πείρα του: «μου χει διδάξει η πείρα μου» - Θεωρεί ότι όλα είναι πρόσκαιρα: «ωσότου ο θάνατος την κάμει στάχτη». Μέσα από τη δική του θέση βγάζει συμπεράσματα και για τους άλλους ανθρώπους: «Κάθε άνθρωπος που ζει μου χει διδάξει η πείρα μου νειρεύεται αυτό που ναι» Ο Ληρ είναι φρικτά ταλαιπωρημένος από φυσικές κακουχίες: «τ άσπρα μαλλιά μου καψαλιάστε» (σ.90) αδικημένος: «ένας φτωχός σακατεμένος» (σ.91) θέλει εκδίκηση απαιτεί τιμωρία: «της φύσης σύντριψε τις μήτρες» (σ.90) λυπάται για τη θέση του: «είμαι άνθρωπος πιο πολύ παθός παρά μαθός» (σ.92) Λυγίζει μπροστά την αδικία: «Μια τέτοια νύχτα» (σ.96-97) Η κατάσταση της τρέλας τον οδηγεί στην αλήθεια και στην κατανόηση, τώρα σκέφτεται τους άλλους ανθρώπους: «έχω μιαν άκρη στην καρδιά μου τώρα» (σ.93) Συμπονά τον τρελό: «πέρνα μέσα παιδί» (σ.97) Συνομιλώντας με τον Έδγαρ βλέπει τον εαυτό του μέσα σ αυτόν: «τα δωσες όλα στις κόρες σου και κατάντησες έτσι» (σ.98) Ο Άμλετ κατακρίνει τον εαυτό του για την ατολμία του: «τι κανάγιας.» (σ.67) επειδή δεν είναι άξιος της καταγωγής και της θέσης του: «Κι εγώ ο χαζός και λασπωμένος μάγκας.», «Ντροπή μου φτου» (σ.68), «σαν χτήνος λησμονάω και τα τρία δειλία» (σ.108) Βλέπει τους άλλους σαν παράδειγμα προς μίμηση: «Ω γδικιωμός» (σ.68), «Ω στο εξής ο φόνος μόνη μου έννοια (σ.108) Η σχέση με το Δον Κιχώτη Θα κάνουμε μια παράθεση των χαρακτηριστικών του Δον Κιχώτη και θα τα συγκρίνουμε με τους ήρωές μας. Ο Δον Κιχώτης ήταν γέρος, ψηλός, ξερακιανός αλλά επιβλητικός. Αλαφροΐσκιωτος, αλλοπαρμένος και αλαζόνας - σώζει τον κόσμο. 30 Ζει στο όνειρό του και θίγει την πραγματικότητα της εποχής ψάχνει την περιπέτεια. Σιγισμούνδος: νέος - ευγενικής καταγωγής η ζωή του είναι μια απάτη ζει μέσα στο όνειρο χωρίς να το έχει επιλέξει - είναι τραγικός ήρωας: «Όνειρο βλέπω κι εγώ.» 29 Eυρωπαϊκά Γράμματα, τ. Β, σ.8-10 30 Βάρσος, όπ. σ.215
7 Ληρ: γέρος - ευγενικής καταγωγής πίστευε ότι ήταν δίκαιος αλλά διαπιστώνει το λάθος χωρίς να μπορεί να το αλλάξει - τρελαίνεται και ανακαλύπτει την αλήθεια βρίσκεται σε σύγχυση. (σ.96) Άμλετ: νέος - ευγενικής καταγωγής ένα άβουλο πλάσμα - προσπαθεί να πάρει τη θέση που του ανήκει. Και οι τρεις ήρωες αγγίζουν τα όριά τους, αδυνατούν να ελέγξουν με τη λογική τις συνέπειες των πράξεών τους, να ορίσουν τη ζωή τους και την ιστορία τους. 31 Συμφωνία έντασης με ουμανιστική εικόνα του ανθρώπου Αναφερόμαστε στην ουμανιστική εικόνα της εποχής τον honnete homme: (γενική παιδεία - έμφαση σε ζητήματα κοσμιότητας συμπεριφοράς και χρηστού ήθους - επιδέξιος, πνευματώδης και ίσως συμβατικός συνομιλητής) Στην εποχή που ζει δοκιμάζεται η επάρκεια ιδανικών ή προτύπων. 32 Πιστεύει στη δύναμη της προσωπικής εμπειρίας. - Αντικαθιστά την ηθική τελειότητα με την ηθική του μέσου ανθρώπου 33 Κυριαρχεί ο ορθολογισμός - ο επαγωγικός συλλογισμός, η ανάλυση που οδηγεί στη σύνθεση και την κατανόηση των εμπειρικών δεδομένων. Το πνεύμα γίνεται αυτεξούσιο - είναι το υποκείμενο που παρακολουθεί και ερμηνεύει το αντικείμενό του - Διαχωρισμός φαντασίας από τη θετική νόηση. 34 Αυτή η εικόνα ανθρώπου εμφανίζεται και στα θεατρικά έργα που εξετάζουμε καθώς οι ήρωες: παραδειγματίζονται περιπλανώνται έχουν προσωπικές εμπειρίες. Σιγισμούνδος: εκφράζει προσωπική εμπειρία: «μου χει διδάξει η πείρα μου» - φιλοσοφία για το τι είναι ζωή διαπίστωση ότι η ζωή είναι ένα ψέμα: «αφού η ζωή είναι έν όνειρο μονάχα» - απογοήτευση: «και τα όνειρα είναι ίδια» Ληρ: κριτική στους ανθρώπου που δεν είναι σωστοί: «Κρύψου εσύ» (σ.92) φιλοσοφεί για τη ζωή: «Πόσο παράξενη» (σ.93) έκφραση προσωπικής εμπειρίας: κι εσύ γυμνώσου» (σ.97) παρουσιάζεται θέμα συμπεριφοράς: «ήμουν γουρούνι στην τεμπελιά» (σ.100) σχόλιο για τη θέση του ανθρώπου: «αυτό είναι όλο κι όλο ο άνθρωπος;» (σ.100-101) γίνεται αναφορά στην πραγματικότητα: «Ο ιππότης Ρολάνδος.» (σ.104) Άμλετ: θίγει το θέμα της αξίας της ζωής: «Τι ναι ο άνθρωπος, και ύπνο;» (Σαίξπηρ, σ.107) παρουσιάζει την πραγματικότητα (πόλεμοι χωρίς ιδιαίτερο λόγο, θάνατος πολλών ανθρώπων χωρίς καμιά αιτία) εκφράζει απόψεις για τον άνθρωπο: «Σίγουρα Αυτός για να μουχλιάζουν έτσι μέσα μας» (σ.107-108) - παρουσιάζει θέματα από την πραγματικότητα: «να ο στρατός αυτός με τέτοιον όγκο για ένα αβγότσουφλο» (σ. 108) Συμπεράσματα Καταλήγουμε ότι τα έργα έχουν άμεση σχέση με την εποχή που ανήκουν. Χρησιμοποιούν την αναπαράσταση για να παρουσιάσουν στοιχεία της εποχής. Ο Καλδερόν παρουσιάζει τον ήρωά του να ζει στο όνειρο και να μη γνωρίζει την πραγματικότητα. Ο Σαίξπηρ παρουσιάζει τους ήρωές του δυστυχείς και η δυστυχία τους διαπιστώνεται μέσα από τη συνειδητοποίηση της αλήθειας. Και οι τρεις ήρωές είναι επηρεασμένοι από τον ορθολογισμό της εποχής γι αυτό φιλοσοφούν, είναι περιπλανώμενοι παρουσιάζουν μεταπτώσεις εκφράζουν την ουμανιστική εικόνα του ανθρώπου. 31 Βάρσος, όπ., σ.227 32 Βάρσος, όπ., σ.191, 227 33 Ευρωπαϊκά Γράμματα, τ..α, σ. 514-516 34 Βάρσος, όπ., σ. 179-180
8 Βιβλιογραφία Βάρσος Γ., Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας από τον 6 ο ως τις αρχές του 18 ου αιώνα, τ. Α, ΕΑΠ, Πάτρα, 1999 Μαρμαρινού Ε., Βαγενάς Ν., κ.ά., Ευρωπαϊκά Γράμματα, τ. Α, εκδ. Σοκόλη, Αθήνα 1999 Ουίλιαμ Σαίξπηρ, Βασιλιάς Ληρ, Μεταφρ. Βασίλη Ρώτα, Ίκαρος 1969, στο Παράλληλα Κείμενα, Πάτρα, 2006 Ουίλιαμ Σαίξπηρ, Άμλετ, Μεταφρ. Βασίλη Ρώτα, Ίκαρος 1969, στο Παράλληλα Κείμενα, Πάτρα, 2006