Εξώφυλλο : The Temptation of Saint Anthony, Salvador Dali, 1946

ιερεύνηση πιθανής κρίσης Στο παγκόσµιο χρηµατοοικονοµικό σύστηµα Συγκρίσεις µε παρελθοντικές κρίσεις και αποτύπωση των συνεπειών τους Κ. Σταµατόγιαννης, 2007 1

Εξώφυλλο : The Temptation of Saint Anthony, Salvador Dali, 1946 Ο πειρασµός επιτάχυνσης του πλουτισµού των θεωρητικά έξυπνων ενασχολούµενων µε το χρηµατιστήριο ανθρώπων έγκειται στην άρνηση αποδοχής βαθµονόµησης της ευφυΐας και συνεπακόλουθα στην µη αναγνώριση της µετριότητας τους σε σύγκριση µε την Απόλυτη γνώση. Στην αποτυχία οδηγεί η συνεπακόλουθη προσπάθεια σµίκρυνσης συναλλακτικά και συνεπώς ακυρωτικά των οικονοµικών τους σπουδών, του χρόνου που απαιτείται για την ολοκλήρωση αναπτυξιακών και υφεσιακών περιόδων τόσο σε µακροοικονοµικό όσο και σε επιχειρησιακό / επενδυτικό επίπεδο. Προσωπικά Βιογραφικά στοιχεία Σταµατόγιαννης Κωνσταντίνος - 24.07.1958 - Θεσσαλονίκη - Κινητό 6944 512130 1964-1970 : 35 ηµοτικό Θεσσαλονίκης 1970-1976 : Γερµανική Σχολή Θεσσαλονίκης 11.76-5.82 : Μηχανολόγος Μηχανικός Πολυτεχνείου Μονάχου (ΜSc+BSc) 11.82-3.87 : Οικονοµολόγος Μηχανικός Πολυτεχνείου Μονάχου. Dipl-Wirt.Ing. Univ. 10.77-4.81 : Μόναχο - Ινστιτούτο Massivbau Προγραµµατισµός Η/Υ (Prof. Kupfer). 3.84-5.86 : Μόναχο DFVLR-ESA: Επ. Συνεργ. Ετ. Αεροναυτικής- ιαστήµατος - Prof.Straub. 8.88-8.95 : Θεσσαλονίκη - ΕΛΒΟ Α.Β.Ε. 10.89-5.93:Βοηθός ιοίκησης: Cash Flow, Πρ.Παραγωγής,Επενδύσεις,Ιδιωτικοποίηση 5.93-8.95: ιευθυντής Γενικού Προγραµµατισµού 1994-1998 : Αξιολογητής επενδυτικών προτάσεων προγράµµατος RETEX (ΥΠΕΘΟ). 1997-2000 : Αξιολογητής βιοµηχανικών επενδύσεων Ν.1892 Αρ.23Α,23Β (Υπ.Ανάπτυξης) 1994-1997 : ιευθύνων Σύµβουλος ΕΝΑ FINANCE A.E. Χρηµατοοικονοµικών Υπηρεσιών 1993 12.2005: ιευθυντής Αναλύσεων ΠΗΓΑΣΟΣ ΑΧΕΠΕΥ, ιαχείριση Χαρτοφυλακίων. 2006-Σήµερα : Ανεξάρτητος οικονοµικός αναλυτής, Ειδικός αναλυτής Prelium AΧΕΠΕΥ 2

ΒΑΣΙΚΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ - ΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ - ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΙΑΠΙΣΤΩΣΗ ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΩΝ ΠΡΩΤΑΡΧΙΚΑ ΣΕ ΗΠΑ --- ΗΠΑ +Ε.Ε = 59% ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΑΕΠ / 10,5% ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΧΡΗΜΑ - ΧΡΕΗ ΑΞΙΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣ ΚΟΣΤΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣ ΕΙΣΟ ΗΜΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΜΕ MANAGERS Κατάργηση κανόνα χρυσού - ισοτιµιών 70's -- κατάργηση υποχρεωτικών δεσµεύσεων 1991 -- δάνεια ανά Τράπεζα > καταθέσεις --- Σύνολο χρεών ΗΠΑ 342% ΑΕΠ --- Εκτοκισµος/Εξυπηρέτηση προς ΑΕΠ Ακίνητα, µετοχές, πρώτες ύλες σε άνοδο λόγω υπερβάλλουσας ρευστότητας χωρίς αύξηση κόστους παραγωγής ή εισοδηµάτων Αύξηση συµµετοχής ιδιωτικής κατανάλωσης στο ΑΕΠ µέσω δανεισµού ιδιωτών και αρνητικής αποταµίευσης Ελλειµα εµπορικού ισοζυγίου 6% ΑΕΠ ΗΠΑ µε εισαγωγές 17% και εξαγωγές 11% - καλυψη µε παραγωγή νοµίσµατος και εξωτερικό δανεισµό Μη ύπαρξη ιδιοκτητών - προσπάθεια επίτευξης βραχυπροθέσµων στόχων µε κάθε µέσο/υποθήκευση µέλλοντος προς είσπραξη bonus - εφεύρεση εταιρικής διακυβέρνησης ΑΡΧΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ / ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ - ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ - ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΘΕ 30-40 ΧΡΟΝΙΑ Κοινωνία ανταλλαγής - Χρήση γης από εργασία - Παραγωγικότητα εργασίας - Κεφάλαιο - Παραγωγικότητα κεφαλαίου - ηµιουργία πλεονασµάτων - 1.Ελεύθεροι- ούλοι, 2.Ευγενείς/Γαιοκτήµονες- ουλοπάροικοι, 3.Βιοµηχανική επανάσταση/βιοµηχανικοί εργάτες, 4.Μεσοαστική ανάπτυξη <ισων> ΙΑΧΡΟΝΙΚΑ ΕΚΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΗ ΩΣ ΙΚΑΙΑ ΑΝΤΑΜΟΙΒΗ ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΩΝ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΑΣΤΟΤΕ ΙΣΧΥΟΥΣΑ ΜΕ ΟΠΟΙΕΣ ΣΥΝΕΠΑΓΟΜΕΝΕΣ ΙΚΑΙΟΛΟΓΙΕΣ / ΠΑΡΕΠΟΜΕΝΕΣ ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ ΑΠΟ ΟΡΘΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ --- ΜΕΣΟΑΣΤΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗΣ --- ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΠΟ ΤΙ? (SCIENCE FICTION) ηµιουργία υπεραξίας και από κάτι άλλο εκτός γη? Εξωγενής εισφορά πόρων? ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΑΝΤΑΜΟΙΒΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΥ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 20ου ΑΙΩΝΑ ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΗ ----- ΑΠΟ 2000 ΦΘΙΝΟΥΣΑ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗ - ΕΠΕΝ ΥΣΗ ιακοπή συσχετισµού σταδιακά µετά το 1991 µε παραγωγή δανειακού µη αποταµιευθέντος χρήµατος και εφεύρεση αποτίµισης net worth ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΣΕ ΝΟΜΙΣΜΑ υσανάλογα µικρή µέχρι στιγµής απώλεια εµπιστοσύνης / υποτίµηση $ - συνεχίζει να λειτουργεί σαν αποταµιευτικό νόµισµα - οποιαδήποτε άλλη χώρα ακραία υποτίµιση ΒΑΣΙΚΑ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΑΝΕΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ Πολύ µεγάλη συµµετοχή υπηρεσιών / παρασιτικών επαγγελµάτων κατα Adam Smith (70%ΑΕΠ) => µεγάλη αδυναµία ανταγωνιστικότητας προς Κίνα/Ινδία 60 χρόνια χωρίς πόλεµο και συνεχής αύξηση απαιτήσεων περίθαλψης - σύνταξης µε επιµήκυνση προσδόκιµου διαβίωσης όδηγεί σε αδυναµία υποστήριξης ασφαλιστικού (28%ΑΕΠ) Υπογεννητικότητα υτικού κόσµου-αναστροφή ηλικιακής πυραµίδας (2025) βασικός παράγων αδυναµίας ασφαλιστικού και επίτευξης µελλοντικής µεγέθυνσης Ι ΕΟΛΟΓΙΚΗ ΜΟΝΟΛΙΘΙΚΟΤΗΤΑ ΑΠΟ 1990 -- ΑΠΩΛΕΙΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ? CRISIS MANAGEMENT ΜΗ ΠΡΟΕΙ ΟΠΟΙΗΣΗ / ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΜΑΖΩΝ - ΥΠΕΡΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΣΗΜΕΡΑ Μη προειδοποίηση / µη λήψη µέτρων έναντι οικονοµικής κρίσης από Κεντρικές Τράπεζες/Κυβερνήσεις όπως σε πρόβλεψη σεισµών, επιδηµιών, πυρηνικής καταστροφής ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΑΜΟΡΑΛΙΣΜΟΣ Προσπάθεια ωραιοποίησης - µετάθεση ανυπέρβλητου? προβλήµατος σε επόµενους εκλογικούς κύκλους - αναζήτηση αφορµών ΑΠΟΠΛΗΡΩΜΗ ΧΡΕΩΝ Η ΙΑΓΡΑΦΗ / ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΚΡΑΤΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ι ΙΩΤΙΚΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ Μη αποπληρωµή µε συναίνεση λοιπών κρατών - χρέωση/επιµερισµός στο παγκόσµιο σύστηµα. υνατόν σε µικρές χώρες Μη αποπληρωµή µόνον στα πλαίσια χρεωκοπίας - ρύθµισης - κρατικοποίησης άρα µεταβίβαση χρέους και απώλεια εταιρίας Μη αποπληρωµή µε διατήριση περιουσιακών στοιχείων ακυρώνει την κοινωνική δοµή - συµµετοχή των υγειών στο σύστηµα Αυτόµατη αποπληρωµή - κλείσιµο επενδυτικών θέσεων µε απώλεια του συνόλου ιδίων κεφαλαίων - λειτουργία χιονοστιβάδας ΣΥΝΕΙ ΗΤΗ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΕΞΑΘΛΙΩΣΗΣ Γνώση και µη ανακοίνωση µετακαπιταλιστικού µοντέλλου και ώθηση προς δανεισµό και άµβλυνση κοινωνικών αναταραχών εκ µέρους των δανεισµένων ΜΟΡΦΕΣ ΚΡΙΣΗΣ a.deflation b.1hyperinflation,b2.staglation ΑΞΙΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ/ΑΝΤΑΜΟΙΒΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΤΩΤΙΚΕΣ ΣΕ a+b DEFLATION 1. HYPERINFLATION 2. STAGFLATION Φυσική εικόνα καπιταλισµού υπό υγειή ανταγωνισµό + αυξηση αποδοτικότητας, παραγωγικότητας, τεχνολογική πρόοδο -- Αυξηση προσφοράς/µείωση τιµών -- Αγοραία αξία χρήµατος αυξάνει. Παραγωγικός αντιπληθωρισµός ΟΚ, συρρικνωσης νοµισµατικής προσφοράς αρνητικός. Κeynes: Αµοιβές πτώση - Κέρδη άνοδο - φούσκες ενεργητικού, καταναλωτικά αγαθά σταθερά 1. Μη ανακοπή πληθωρισµού γιά αποφυγή ύφεσης - Κρίση εµπιστοσύνης- Συνήθως µε χάρτινο χρήµα χωρίς αντίκρισµα - συνήθως πολεµος - Μικρές χώρες --- 2. Υψηλός πληθωρισµός / Χαµηλή ανάπτυξη, Αδυναµίες νοµισµατικής και δηµοσιονοµικής πολιτικής για παράλληλο θετικό χειρισµό εργασίας - ανάπτυξης - πληθωρισµού 3

Και αυτή την φορά δεν θα είναι αλλιώς Η συµµετοχή στην σύµφωνα µε την κατά Adam Smith έννοια παραγωγής προστιθέµενης αξίας στο οικονοµικό κοινωνικό σύστηµα έχει περιορισθεί δραµατικά την τελευταία 20ετία στις υτικές Ανεπτυγµένες Οικονοµίες µε την συνεπακόλουθη επαγγελµατική ταξινόµηση / προσδιορισµό των εµπλεκοµένων. Η απόφαση για άµεσο, έναντι µελλοντικού θανάτου (οικονοµική ύφεση) έχει πέραν του µειονεκτήµατος της αµεσότητας και αυτό της πεποίθησης γνώσης του εκτελεστή (κυβερνήτη) της κοινωνικής ευηµερίας. Συνεπώς, επιλέγεται η αδράνεια, έναντι της έγκαιρης ανάληψης δράσης και αποδοχής των πολιτικών συνεπειών της. Η χρηµατιστηριακή συµπεριφορά των πολλών οµοιάζει µε οπαδοποίηση του πλουτίζειν, που αν δεν είναι µεµονωµένο δεν βελτιώνει την οικονοµική σου θέση απέναντι στους άλλους. Η αιτιώδης σχέση είναι από την οικονοµία στο χρηµατιστήριο και ποτέ αντίστροφα. (J.K.Galbraith Galbraith,, Το µεγάλο κραχ του 1929, 1954). Η «αρρώστια» στην αρχή είναι εύκολο να θεραπευθεί αλλά δύσκολο να διαγνωσθεί. Με την πάροδο του χρόνου είναι εύκολο να διαγνωσθεί αλλά δύσκολο να θεραπευθεί. Οι πραγµατικοί ηγέτες δεν απολαµβάνουν το ευεργέτηµα του χρόνου, αλλά χρησιµοποιούν την αξιοσύνη και την σωφροσύνη τους. Επαφιόµενος στον χρόνο προσδοκάς µε ίσες πιθανότητες το καλό και το κακό. εν υπάρχει πιο σίγουρος τρόπος να κατέχεις από το να καταστρέφεις αρχικά τον κατέχοντα ή τα κατεχόµενα. Οι αδικίες (βιαιότητες-αντιλαϊκά µέτρα) των ηγεµόνων πρέπει να γίνονται όλες µαζί, ώστε να ενοχλούν λιγότερο (σύνδροµο βραχείας µνήµης) και τα ευεργετήµατα σταδιακά, ώστε η γεύση να διαρκεί περισσότερο. Έχουν πάντοτε την ανάγκη των άλλων (συµµαχίες δολοπλοκίες) εκείνοι που δεν µπορούν να παραταχθούν αντιµέτωποι µε τον εχθρό, αλλά καταφεύγουν µέσα σε τείχη και τα υπερασπίζονται (έλλειψη εξοπλισµών, παραγωγικός προστατευτισµός, αγορανοµικές διατάξεις). εν είναι λογικό και αναµενόµενο ο οπλισµένος να υπακούει µε την θέληση του στον άοπλο. Η στήριξη στους αρχαίους θεσµούς της θρησκείας επιτρέπει µεγαλύτερες υπερβάσεις συµπεριφορών (πόλεµος στην τροµοκρατία = Ισλάµ, οδηγεί σε ελαχιστοποίηση αµφισβήτησης κινήτρων, σε σύγκριση µε την προβολή άλλων σκοπών-αξιών). Να προκαλείς φόβο ή αγάπη? Οι άνθρωποι αγαπούν µε δική τους βούληση και φοβούνται κατά την βούληση του ηγεµόνα. εν πρέπει ποτέ να αφεθείς να πέσεις µε την προσδοκία ότι κάποιος θα σε σηκώσει. (Niccolo Machiavelli, Il principe, 1513). Η ηθική έχει την άνεση να εκδηλώσει την κουταµάρα της στο ότι ο σκοπός δεν νοµιµοποιεί τα µέσα. εν θεραπεύουµε µέλη µε γάγγραινα µε χρήση κολώνιας λεβάντας. (Αναφορά στην ανηθικότητα µη λήψης αναγκαίων µέτρων για αποφυγή σοβαρών προβληµάτων) (W.Hegel, Verfassung Deutschlands, 1800). 4

Τα ίδια ακριβώς βασικά επιχειρήµατα µε σήµερα, δηλαδή ισχυρή τεχνολογική ανάπτυξη και ισχυρή FED διαχέονταν και κατά την δεκαετία του 1920 και δικαίως. Το λάθος της FED τότε απετέλεσε η σύσφιξη της νοµισµατικής πολιτικής µε αποτέλεσµα το 1933 να κυκλοφορεί το 67% του χρήµατος σε σχέση µε το 1929. Πιστεύω ότι σήµερα θα κάνει το αντίθετο, δηλαδή εξαιρετική νοµισµατική διευκόλυνση όπως και το 1987, αλλά ελπίζω για λίγο, ώστε να δοθεί απλώς οικονοµική ώθηση και όχι επανεκκίνηση της φούσκας. Οι ρυθµοί µεγέθυνσης των οικονοµιών τα τελευταία 150 χρόνια κινούνται κατά µέσο όρο µεταξύ 2 και 2,5%. Οποιαδήποτε απόκλιση από αυτό διορθώνεται µετά από µερικά χρόνια. Αν πρέπει να αξιολογήσουµε χειρισµούς της FED κατά τον 20 ο αιώνα, τότε οι τραγικοί χειρισµοί ξεπερνούν κατά πολύ τους εξαιρετικούς. Η συνολική νοµισµατική µεγέθυνση είναι µη διατηρήσιµη και πρέπει να µειωθεί, όπως και η τροφοδοσία κατανάλωσης από κεφαλαιακά κέρδη. (Milton Friedman,1912,1912-2006, 2006, 3/2000, (Nobel ( Nobel1976)). Η υποχώρηση της αξίας στοιχείων ενεργητικού είναι βέβαιη κατά την σύσφιξη ρευστότητας. Liquidity and assets risk premiums in abnormal behavior. Η προσαρµογή των συναλλαγµατικών ισοτιµιών είναι αναγκαία µε όποια αποτελέσµατα. The housing boom is over. (Al Al. Greenspan 12/4/2006-19/5/2006). 19/5/2006). Το πιο σύγχρονο κοινωνικό επινόηµα είναι το χρήµα. Η µόνη περίπτωση να το νικήσεις, είναι να το αποκτήσεις σε τέτοια ποσότητα, ώστε να µην αισθάνεσαι την επιρροή του. Είσαι ελεύθερος όταν µπορείς να αποµακρυνθείς από τους ανθρώπους, χωρίς η ανάγκη του χρήµατος να σε αναγκάζει να τους αναζητάς. Όπως µπορείτε να φαντασθείτε δεν κληρονόµησα τίποτε, ούτε καταγωγή, ούτε περιβάλλον. Το µόνο που µου έλαχε ήταν φυσική οξυδέρκεια και ισχυρή θέληση. Το να εργάζεται κανείς για το µέλλον είναι καλό. Το να εργάζεται για την ελευθερία των άλλων είναι καλό. Αν ήµουν χριστιανός, θα εργαζόµουν µε χαρά για το µέλλον των άλλων, γιατί θα έπαιρνα την ανταµοιβή µου στον ουρανό. Αν ήµουν χριστιανός, δεν θα ήµουν αναρχικός, γιατί οι κοινωνικές ανισότητες δεν θα είχαν καµία σηµασία σ αυτή την σύντοµη ζωή. Ως αναρχικός είµαι υλιστής, δεν έχω άλλη ζωή από αυτή, αντιστρατεύοµαι το κράτος, τον γάµο και όλα τα κοινωνικά επινοήµατα που περιορίζουν την ελευθερία. Η τυραννία της βοήθειας: Βοηθάω κάποιον, σηµαίνει ότι τον θεωρώ ανίκανο. Αν δεν είναι από µόνος του, τον καθιστώ ή τον αντιµετωπίζω ως ανίκανο. Στην πρώτη περίπτωση πρόκειται για τυραννία και στην δεύτερη για περιφρόνηση. Στην µία περίπτωση περιορίζεις την ελευθερία του, στην άλλη θεωρείς ως δεδοµένο, τουλάχιστον ασυνείδητα, ότι είναι άξιος περιφρόνησης και ανάξιος για ελευθερία. (Φερνάντο Πεσσόα, Ο Αναρχικός Τραπεζίτης, Λισσαβόνα, 1922). Καθότι τα ανωτέρω δεν συνάδουν µε την κοσµοθεωρητική µου αντίληψη, αν και δεν αµφισβητώ την λογική τους τεκµηρίωση, η µελέτη που ακολουθεί είναι διαθέσιµη σε όποιον διακρίνει έστω και µικρή αξιοποιησιµότητα. Η µελέτη προσεγγίζει τα θέµατα από την σκοπιά της οικονοµικής συνέχειας, µη επεκτεινόµενη σε κοινωνιολογικές διερευνήσεις ή πιθανότητες κατάρρευσης του κοινωνικού καπιταλιστικού συστήµατος. Η επιστηµονική τεκµηρίωση της βαρύτητας απετέλεσε έργο του Isaac Newton (1684). Η µέθοδος αποφυγής των συνεπειών της επί της γης θα αποτελέσει χρηµατιστηριακή εφεύρεση? Ο ίδιος µαθηµατικοποίησε µε βάση τα τότε δεδοµένα (1704) και τη χρήση της Βίβλου, ότι δεν αναµένεται η ολοκληρωτική καταστροφή του γήινου πολιτισµού πριν το 2060. Dipl. Ing, Dipl.Wirt-Ing, Κων/νος Σταµατόγιαννης, 7 / 2007 5

ιερεύνηση πιθανής κρίσης στο παγκόσµιο χρηµατοοικονοµικό σύστηµα Συγκρίσεις µε παρελθοντικές κρίσεις και αποτύπωση των επιπτώσεων τους Α. Λόγοι ανάλυσης Στοιχεία προβληµατισµού Σ. 9-32 Α.1 Ασυµµετρίες οικονοµικού συστήµατος A.2 Αποσπάσµατα απόψεων, δηλώσεων, δηµοσιεύσεων A.3 Μacro basics Παραγωγικοί συντελεστές Money (IS-LM) Goods Labor Productivity A.4 Πως εξισορροπείται το χρέος? Inflation, Deflation, Hyperinflation 1. Μακροοικονοµικά στοιχεία Σ. 33-61 1.1 Πληθωρισµός USA, Germany, Japan, Greece 1.2 Ισοτιµίες $, DM/, Yen, SFr 1.3 Ανάπτυξη ΑΕΠ (ονοµαστικά και αποπληθωρισµένα) 1.4 Πληθυσµιακές εξελίξεις USA, Germany, Japan, Greece 2. Total credit market debt Σ. 62-87 2.1 ΗΠΑ αναλυτικά κατά κατηγορία 1968-2007 / Συνοπτικά 1915-2007 2.2 Ευρώπη Γερµανία Ελλάδα Μ. Βρετανία 2.3 Ιαπωνία (χρέη + πορεία ακινήτων) 2.4 Βραχυπρόθεσµες εξελίξεις οικονοµίας ΗΠΑ (τριµηνιαία βάση) 2.5 Συµπεράσµατα 3. είκτες Χρηµατιστηρίων-Προσαρµογή σε ΑΕΠ Αποδόσεις Σ. 88-143 3.1 Ονοµαστική πορεία δεικτών (High Low ποσοστιαίες αποδόσεις) Αποπληθωρισµός δεικτών και αποδόσεις Προσαρµογή ονοµαστικής καµπύλης ΑΕΠ στο διάγραµµα δεικτών Προσαρµογή πραγµατικού ΑΕΠ σε αποπληθωρισµένους δείκτες 3.2 Αποδόσεις χρηµατιστηριακών επενδύσεων αναλόγως νοµίσµατος 3.3 Κεφαλαιοποιήσεις χρηµατιστηρίων 3.4 Συναλλακτική δραστηριότητα 4. Ελληνική οικονοµία - Χρηµατιστηριακές εξελίξεις Σ.144-198 4.1 Ιστορική αναδροµή ΧΑ 1954 2006 - Μακροοικονοµικά στοιχεία Εξέλιξη αριθµοδεικτών εισηγµένων 4.2 Χρηµατιστηριακές εξελίξεις τελευταίας τετραετίας - Εξέλιξη κωδικών Συναλλαγών - Αγοραστές Πωλητές Συµµετοχή ξένων Συναλλαγές / Κεφαλαιοποίηση, Κεφαλαιοποίηση / ΑΕΠ, Pbv 4.3 Σχολιασµός αποτελεσµάτων εισηγµένων 2006 και 2000-2006 4.4 Ανάλυση Τραπεζικού κλάδου 1985-2006 5. Συµπεράσµατα Σ. 199-215 5.1 Συµπεράσµατα επεξεργασίας στοιχείων (Κεφάλαια 1-4) 5.2 Πιθανή αποτύπωση κρίσης 6. Βιβλιογραφία Σ. 216-217 6

Κεφάλαιο Α: Λόγοι ανάλυσης Στοιχεία προβληµατισµού Α.1 Ασυµµετρίες οικονοµικού συστήµατος Η βασική αιτία της έρευνας που ακολουθεί, πηγάζει από τις διαπιστώσεις ασύµµετρης εξέλιξης οικονοµικών µεγεθών, της πορείας των τιµών πρώτων υλών, του κόστους παραγωγής και πληθωρισµού, την ανισορροπία στην κατανοµή των διαθέσιµων εισοδηµάτων µεταξύ αποταµίευσης (επένδυσης) και κατανάλωσης, καθώς και την ανατροπή των ισορροπιών µεταξύ καταθέσεων και δανεισµού (µέσω µεταβολών στις υποχρεωτικές δεσµεύσεις Τραπεζών στην Κεντρική Τράπεζα - Bankreserves), µε προφανείς, σε περίπτωση επαλήθευσης, κινδύνους για την εµπιστοσύνη στο παγκόσµιο χρηµατοοικονοµικό σύστηµα. Περαιτέρω, διερευνάται η πιθανότητα ανεξέλεγκτης εκτίναξης του δανεισµού πάσης φύσεως, µε το σκεπτικό χαµηλότοκης εξυπηρέτησης, µε παρθενογένεση ρευστότητας δια υπερδανεισµού µη αποταµιευθέντος χρήµατος, αλλά µε περαιτέρω µείωση των υποχρεωτικών δεσµεύσεων και επαναπροσδιορισµό των εποπτικών κεφαλαίων, ειδικά και µετά την χρήση των ΠΧΠ. Η πιθανότητα αυτή ενιχύεται από την εµφάνιση της παγκόσµιας χρηµατιστηριακής διόρθωσης κρίσης, που ακολούθησε µετά την κορύφωση φούσκα, του 1999-2000, µε απώλεια µέχρι και 75% από την κορυφή στην Γερµανία, 80% στον Nasdaq και 77% στην Ελλάδα. Αυτή συνοδεύτικε από ύφεση µηδαµινής χρονικής διάρκειας (1 Τρίµηνο του 2002) στις ΗΠΑ, αποκλιµάκωση των παρεµβατικών επιτοκίων σε επίπεδα χαµηλότερα του πληθωρισµού, στην οποία προχώρησαν οι ΗΠΑ (6,5%-> 1%) και η Ευρωπαική Ενωση και συνεπώς την αρνητική ανταµοιβή του παραγωγικού συντελεστή κεφάλαιο (2002-2003), µε σκοπό την ανάκαµψη των οικονοµιών και η άµεση καταγραφή ανάκαµψης ΑΕΠ και Χρηµατιστηρίων µε την ίδια έντασηκλίση ανόδου, όπως και κατά το 1997-99. Τίθεται το ερώτηµα, µήπως οι διαπιστώσεις µηδενιζόµενης αποταµίευσης σε ΗΠΑ και Ευρώπη, κατανάλωση υποστηριζόµενη από διεύρυνση προσωπικού δανεισµού, αναχρηµατοδότηση υποθηκών, χρεοκοπίες φυσικών προσώπων (Μ.Βρετανία), κοινωνική συµπεριφορά µη ύπαρξης αύριο, αποτελούν αποτέλεσµα απόγνωσης ή συµπεριφορά αγέλης συµµετέχουσας σε πάρτυ συνολικής οικονοµικής καταστροφής, χωρίς επίγνωση του τέλους? 7

Η κερδοφορία των εταιρειών στις ΗΠΑ έφθασε στο µεταπολεµικά ανώτατο επίπεδο ως πόσοστό του ΑΕΠ (14%), µετά την κάµψη της σε 6,5% του ΑΕΠ, κατά το 2002. Μήπως, οι επαναλαµβανόµενες συνεχώς διαβεβαιώσεις από τις κυβερνήσεις (Ministry of Truth), ότι όλα βαίνουν καλώς αν υπάρχει ικανοποιητική µεγέθυνση του ΑΕΠ, υποστηριζόµενες και από τις Κεντρικές Τράπεζες, αλλά µε καίριες υποσηµειώσεις, προετοιµάζουν το έδαφος για Ministry of Plenty (ελεγχόµενη γέννηση µε χρέος υποχρεωτική εργασία προς αποπληρωµή του) και η γνώση των επερχοµένων από πολύ µικρή οµάδα (some animals are more equal than the others) είναι εµπνευσµένες από G.Orwell, Animal Farm & 1984? Ο συνδυασµός των ανωτέρω, υποδηλώνει κοινωνική ανισορροπία ή/και λογιστικές αλχηµείες (manipulation) προς αλλοίωση της ποιότητας των κερδών και δηµιουργία θεµελιωδώς αποδεκτών αποτιµήσεων, µε σκοπό την συντήρηση της ανόδου των χρηµατιστηριακών τιµών, που µε την σειρά τους συντηρούν την αποπληρωµή των τόκων του χρέους του χρηµατοοικονοµικού τοµέα. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι, δηµοσιεύσεις µελετών και δηλώσεις περί της περιγραφόµενης ανισορροπίας δεν διαψεύδονται µε χρήση κάποιας νεώτερης µακροοικονοµικής θεωρίας, αλλά δεν λαµβάνονται και µέτρα προς αντιστροφή εξισορρόπηση των ανωτέρω. Οι ανακοινώσεις χαµηλού πληθωρισµού διαβίωσης και η εφεύρεση του δοµικού πληθωρισµού για επιλεκτική αφαίρεση ισχυρών εποχιακών - συγκυριακών ανατιµήσεων από τον δηµοσιοποιούµενο πληθωρισµό, γίνεται προς κάµψη των κοινωνικών διεκδικήσεων. Η διαδροµή των πρώτων υλών και η συµµετοχή τους στις τελικές τιµές των προιόντων είναι µικρότερη από το παρελθόν? (Πιθανόν καθότι η σηµερινή επιβάρυνση των προιόντων µε υπηρεσίες είναι πολύ µεγαλύτερη από το παρελθόν βλέπε συµµετοχή τριτογενούς τοµέα στο ΑΕΠ). Σενάριο 1 ο : O δηµοσιευόµενος πληθωρισµός είναι αληθινός και συνεπώς ο ιδιωτικός δανεισµός προκαλείται αποκλειστικά λόγω παροτρύνσεων του marketing ή Σενάριο 2 ο : Eικονικά χαµηλός που δηµιουργεί ανάγκες υψηλότερου δανεισµού, αντί των µη συµβαδιζουσών αµοιβών για διατήρηση του προτέρου επιπέδου διαβίωσης. Πως µπορούν να διερευνηθεί ο υπερδανεισµός του συστήµατος προς κατανάλωση και οι αντοχές του? Προβλέπεται ρύθµιση εκτοκισµού δανείων σε κρίση και ποιόν επιβαρύνει η µη αποπληρωµή τους, ή ο 8

µηδενισµός τόκων µε συνεπακόλουθη κρίση νοµισµάτων? ΤΙ συµβαίνει σε αυτή την περίπτωση µε την παγκόσµια κινητικότητα του παραγωγικού συντελεστή κεφάλαιο? Οι µεταβολές αξιών στοιχείων ενεργητικού δεν συµβαδίζουν µε το κόστος παραγωγής / εξόρυξης τους (Πρώτες ύλες Πετρέλαιο Ακίνητα) αδιαφόρως της ύπαρξης ή µη bottleneck παραγωγής. Ανακοινώνονται µεγάλα ελλείµµατα του εµπορικού ισοζυγίου και των προυπολογισµών στις ΗΠΑ και µε τάση συνεχούς διεύρυνσης, µε διαχείριση των ελλειµµάτων αυτών διά του νοµισµατικού πλεονάσµατος τρίτων χωρών. Το ανωτέρω δεν έχει οδηγήσει, κατά την τελευταία πενταετία, σε υποτίµηση νοµίσµατος ($) ή απώλεια εµπιστοσύνης τοποθέτησης στο νόµισµα, ανάλογη µε τα µακροοικονοµικά δεδοµένα, που θα είχε σαν συνέπεια την εµφάνιση οικονοµικής επιβράδυνσης κρίσης. Προκαλεί εντύπωση η αδιαφορία από πλευράς των ΗΠΑ για λήψη µέτρων και ερωτηµατικά σε τι µπορεί να βασίζεται η ελπίδα διατήρησης της εµπιστοσύνης στο νόµισµα ($) και για πόσο διάστηµα. Κατά την περίοδο 1970-2000, υπήρξε µεγάλη συνεχής διολίσθιση του δολαρίου έναντι των νοµισµάτων της Ιαπωνίας και της Ευρώπης, παρότι υπήρχαν σαφώς µικρότερα ελλείµµατα στις ΗΠΑ σε σύγκριση µε τα σηµερινά. Η αύξηση ρευστότητας της τελευταίας 15ετίας δεν αποτελεί παραχθείσα αποταµιευθείσα οικονοµική δύναµη στην ίδια χώρα (ΗΠΑ-Ευρώπη), ή αλλού. Τα ποσά ετήσιου νέου δανεισµού στις ΗΠΑ, υπερβαίνουν την ετήσια παγκόσµια αποταµίευση. Η συνολική παγκόσµια αποταµίευση ανέρχεται σε 11 τρισ. $. Τα συνολικά χρέη στις ΗΠΑ έφθασαν τα 46 τρισ. $. Εχει εφευρεθεί µέθοδος εφαρµογής της θεωρίας περί επενδυτικών πολλαπλασιαστών και σε χρηµατοοικονοµικά χρέη? Μπορεί η λειτουργία των equity funds (buyouts) να εκληφθεί κατά κάποια µακροοικονοµική θεώρηση ως «επένδυση»? «Παραχθείσα» ρευστότητα διά εξαφανίσεως υποχρεωτικών δεσµεύσεων κατευθύνθηκε σε επενδύσεις ή σε επιδίωξη βραχυπροθέσµων υπεραξιών µετοχών (που όσο προκύπτουν αποδόσεις σε ποσοστό µεγαλύτερο του εκτοκισµού είναι σε θέση να εξυπηρετούν τον δανεισµό)? Τα επιτόκια δανεισµού στην Ευρώπη µε παρεµβατικό επιτόκιο στο 4% ανέρχονται για επιχειρήσεις σε 4,8%-5,5% και ιδιώτες 6,5-8% µε πιθανό µέσο όρο 6,7-6,9% (Spread της Ε.Ε. 2,9% το 2006 και της Ελλάδας 4,66%, µε πιθανό µέσο όρο εκτοκισµού 8,0%). Συνεπώς, για τις ΗΠΑ, µε παρεµβατικό επιτόκιο 5,25%, είναι αναµενόµενο το µέσο επιτόκιο δανεισµού να ανέρχεται τουλάχιστον 9

σε 8%. Ο εκτοκισµός των συνολικών σηµερινών καταγραφόµενων χρεών των ΗΠΑ µε επιτόκιο 8% συνεπάγεται επιτοκιακό βάρος της τάξης του 27% του ΑΕΠ κατ έτος. Σύµφωνα µε δηµοσιεύσεις, προκύπτει καλύτερη κατάσταση ελλειµµάτων χρεών στην Ε.Ε., µε πολύ χαµηλή αντ αυτού ανάπτυξη και αντεστραµµένο δηµογραφικό δένδρο, µε επικείµενο πανευρωπαϊκό ασφαλιστικό πρόβληµα (σύµφωνα µε τον ΟΟΣΑ απαιτείται µόνον για συντάξεις σε Γερµανία, Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία και Αυστρία το 28% του ΑΕΠ το 2030, και 31% του ΑΕΠ το 2040). Η διακίνηση αναγκαίων επενδυτικών αγαθών (Κατοικίες Αυτοκίνητα) σε τιµές αναντίστοιχες των εισοδηµάτων και η απόκτηση τους µε υπερδανεισµό, αποµειώνει την καταναλωτική δυναµικότητα του µέλλοντος, ή απαξιώνει τον παραγωγικό συντελεστή κεφάλαιο, λόγω της ανάγκης µηδενισµού επιτοκίων και συνεπώς, πτώση της συναλλαγµατικής ισοτιµίας, εφόσον πρόκειται για ελλειµµατική χώρα, µε αποτέλεσµα και πάλι αδυναµία κατανάλωσης στο µέλλον. Γίνεται πιθανή, κατ αυτόν τον τρόπο, η εξισορρόπηση του ελλείµµατος του ισοζυγίου αλλά προκύπτει παράλληλα συνολικά µικρότερη συµµετοχή στο παγκόσµιο ΑΕΠ, άρα και µείωση της πολιτικής επιρροής. Η παραγωγική µηχανή των δυτικών χωρών έχει καταστεί συγκριτικά πολύ ακριβή και βρίσκεται σε πτώση. Οι αδρανείς πλεονάζουσες παραγωγικές δυναµικότητες και η µεταφορά παραγωγής στην Ασία, συνεπάγονται την µη απόσβεση επενδύσεων και µε ποιόν τρόπο υπολογισµού εθνικού παγκοσµιοποιηµένου κόστους? Η αλµατώδης ανάπτυξη της Κίνας και της Ινδίας, υποκαθιστώντας την παραγωγή των υτικών χωρών, µε προσπάθεια προς στιγµήν συµπίεσης καθυστέρησης της εσωτερικής κατανάλωσης µέσω υποτιµηµένης ισοτιµίας (λειτουργώντας ως αντίγραφο του µοντέλου της Ιαπωνίας κατά την εκβιοµηχάνιση της, στην περίοδο 1960-1990) συνάδουσα και µε ψυχοσύνθεση της Ανατολής, θα οδηγήσει σε πληθωρισµό τις δυτικές χώρες όταν αναπροσαρµοσθεί η ισοτιµία (πιθανόν όταν οι εισαγωγές θα έχουν µετατραπεί σε αναγκαίες), ή σε παγκόσµια ύφεση µε µικρότερης έκτασης κρίση σε Κίνα και Ινδία, λόγω του αποθέµατος προς κοινωνική πολιτική και ενθάρρυνση της εσωτερικής κατανάλωσης? Το γεγονός της ύπαρξης διαχρονικά πλεονασµατικού ισοζυγίου της παραγωγού Κίνας έναντι του καταναλωτή ΗΠΑ, θα οδηγήσει την αγοραστική δύναµη του $ σε πτώση. Οι συγκριτικές αµοιβές θα εµφανίζονται πτωτικές, µε αποτέλεσµα να καθίστανται συνεχώς οι ΗΠΑ φτωχότερες συγκριτικά µε την συνεχώς πλουσιότερη Κίνα. (Το 10

σηµείο ισορροπίας θα ευρεθεί µε οµαλή προσέγγιση ή µε κοινωνικές αναταραχές στις ΗΠΑ?) Υπάρχει πιθανή εκβιαστική πολιτική δέσµευση τήρησης σε $ των νοµισµατικών πλεονασµάτων πετρελαιοπαραγωγών χώρών, Ιαπωνίας και Κίνας? Ποιά η δυνατότητα ανάπτυξης ιδιοπαραγωγής / εσωτερικής κατανάλωσης σε Κίνα και Ινδία στα σηµερινά τους επίπεδα τιµών παραγωγής αµοιβών εργαζοµένων? Υπάρχει µυστικός έλεγχος (µελέτες) οικολογικής αντοχής της γης σε διεύρυνση απόκτησης καταναλωτικών αγαθών από Κινέζους και Ινδούς και αν όχι, προβλέπεται πιθανών βίαιος εξαναγκασµός συρρίκνωσης της ανάπτυξης τους? Η προειδοποίηση, µετά την αποχώρηση του Α.Greenspan (κύριος υπεύθυνος επιτάχυνσης του πλεονάσµατος ρευστότητας) από την Προεδρία της Federal Reserve (Συνέδριο στην Κορέα) για Devaluation of all kinds of assets, και τον Φεβρουάριο του 2007 για του τέλος της ανάπτυξης φούσκας του real estate και προοπτική ύφεσης στο Β Εξάµηνο του 2007, εκλαµβάνεται ως απλή τροµολαγνεία? Σϋµφωνα µε την θεωρία, το εισόδηµα κατανέµεται σε κατανάλωση και αποταµίευση, η οποία οδηγεί σε επενδύσεις. Ο διαπιστούµενος µηδενισµός της αποταµίευσης και ο παράλληλος υπερδανεισµός υπερκατανάλωση, αποτελούν απλό αποτέλεσµα απληστίας ή ανεπάρκεια ελέγχου του καπιταλιστικού συστήµατος? Μήπως ή µη λήψη µέτρων κατά της αλόγιστης συµπεριφοράς υπερδανεισµού, αλλά και εγωκεντρικών επιλογών µη τεκνοποίησης αποτελεί: α) µορφή crisis management όπως σε σεισµούς πυρηνικές καταστροφές επιδηµίες, όπου απαιτείται µη προειδοποίηση σε περίπτωση µη αναστρέψιµων καταστάσεων, ώστε να µην προκληθεί πανικός, µε συνεπακόλουθη µεγέθυνση των αναπόφευκτων απωλειών, ή β) απλό πολιτικό αµοραλισµό (ευτυχία σήµερα) µεταβίβαση του προβλήµατος σε κάποιον επόµενο εκλογικό κύκλο, ή γ) συστηµική απόπειρα εξαθλίωσης / εξάρτησης της µεσαίας τάξης, ώστε να επιτευχθεί ευκολότερα η αποδοχή της κατάρρευσης του κοινωνικού κράτους συστήµατος υγείας καταβολής συντάξεων? Ο σηµερινός καταναλωτής µεσοαστός παραγωγός πλούτου για τις επιχειρήσεις καταναλωτικών αγαθών µε τι είναι δυνατόν να αντικατασταθεί στην νέα οικονοµική πραγµατικότητα? Πως θα αντιµετωπισθεί η κοινωνική έκρηξη? Στο παρελθόν µέσω 11

παραγωγής αιτίων πολέµου δηµιουργούνταν «Όραµα» και η διάψευση του, µετά την καταστροφή, οδηγούσε σε αφοσίωση στην ανοικοδόµηση. Τα οικόπεδα και οι κατοικίες τι χειρισµό εκτίµησης αξίας επιδέχονται σήµερα? Ανάλογο των πρώτων υλών ως προς την γή? Μπορεί, συνεπώς, να µετατραπεί το κόστος εξόρυξης πρώτων υλών, όπως και το κόστος κατασκευής κατοικιών σε αδιάφορη παράµετρο της τελικής τιµής των προιόντων? Η απαξίωση που ακολούθησε την φούσκα ακινήτων στην Ιαπωνία αποτελεί αντίθετη απόδειξη. Τα θετικά στοιχεία στην περίπτωση της Ιαπωνίας του 1990, σε σύγκριση µε τις ΗΠΑ, αποτελούσαν το πλεονασµατικό ισοζύγιο και το χαµηλό ηµόσιο Χρέος καθώς και το µεταπολεµικό όραµα, η εργασιοµανία και η ψυχοσύνθεση του «follow the leader». Γίνεται διερεύνηση της περίπτωσης της Ιαπωνίας για 16 έτη (1990-2006), µετά από την δανειακή υπερµόχλευση προ του 1990. ιαπιστώνεται µηδενισµός της ανάπτυξης µετά το 1990 και αντιπληθωρισµός. Οι απώλειες αξίας ακινήτων ανέρχονται σε 81% στα επαγγελµατικά και 54% στις κατοικίες, ενώ οι απώλειες του χρηµατιστηρίου σε 81%, σε εποχή, µάλιστα, ανόδου των λοιπών χρηµατιστηρίων. Επίσης, διαπιστώνεται πτώση της εσωτερικής κατανάλωσης, χρεοκοπίες Τραπεζών, απορρόφηση χρεών και χρεοκοπιών από το ηµόσιο Χρέος της Ιαπωνίας. Γεννιούνται πάρα πολλά ερωτηµατικά ως προς τους χειρισµούς επιλογές πολιτικών, τραπεζιτών και επιχειρηµατιών που πιθανόν θα µείνουν πάντοτε αναπάντητα. Ανάλωση ρευστότητας : Το επενδεδυµένο χρήµα στα Χρηµατιστήρια δεν αντιστοιχεί στον ίδιο βαθµό σε αποταµιευθέν σε πυθµένες και κορυφές (margins και διαφορές αποτιµήσεων λειτουργούν στρεβλωτικά σε αισιοδοξία), καθότι η αύξηση δανειακού χρήµατος δεν προϋποθέτει πλέον την αντίστοιχη πρωτογενή αύξηση καταθέσεων. Επιµέρους στοιχεία που τονίζουν τις ανισορροπίες: ΗΠΑ και EE παράγουν το 59% του παγκόσµιου ΑΕΠ, συγκεντρώνοντας µόνον το 10,5% του πληθυσµού της γης. Αποτελούν συνεπώς «Leaders» υποχρεωµένους να βρουν το καινούριο προς περαιτέρω ανάπτυξη ή να συρρικνωθούν. Κίνα και Ινδία παράγουν το 6,75% του παγκόσµιου ΑΕΠ µε το 36,5% του πληθυσµού και γνωρίζουν την στρατηγική ανάπτυξης για µερικά χρόνια (Εξαγωγές + Εσωτερική Κατανάλωση). Η Ελλάδα παράγει το 0,5% του παγκόσµιου ΑΕΠ, µε το 0,167% του παγκόσµιου πληθυσµού. Στην Μ. Βρετανία ο δανεισµός των ιδιωτών έφθασε το 100% του ΑΕΠ και οι κατοικίες 12

ανατιµήθηκαν κατά 200% σε 10 χρόνια. Το σύνολο των υποχρεώσεων των Ευρωχωρών (total liabilities) ανέρχεται σε 244% του Ευρωπαϊκού ΑΕΠ (όχι ακριβώς συγκρίσιµο µε το Credit Market Debt των ΗΠΑ). H εξέλιξη δαπανών για συντάξεις ως ποσοστό του ΑΕΠ διαµορφώνεται ως εξής: Μέσος όρος Γαλλίας + Γερµανίας + Ιταλίας για το 1984: 14,9%, για το 2000: 17,5%, για το 2020: 22,9% και για το 2040: 31,3%. Οι δαπάνες για συντάξεις ως ποσοστό του ΑΕΠ στην Ελλάδα και τον ΟΟΣΑ για το 1984: 10,8% και 10,3% αντίστοιχα, για το 2000: 13,0% και 11,4%, για το 2020: 15,7% και 15,1% και για το 2040: 19,5% και 20,2% αντίστοιχα. Το εµπορικό έλλειµµα των ΗΠΑ ανέρχεται σε 5,8% του ΑΕΠ και είναι σχεδόν αδύνατο να µηδενισθεί µε βάση την σηµερινή του σύνθεση και τις νοµισµατικές ισοτιµίες (οι Εξαγωγές αντιστοιχούν στο 11% του ΑΕΠ, ενώ οι Εισαγωγές στο 17% του ΑΕΠ). Το Εµπορικό πλεόνασµα 5µήνου του 2007 της Κίνας ανήλθε σε 86 δισ. $, ενώ το έλλειµµα 4µήνου του 2007 των ΗΠΑ σε 235 δισ. $. Τα συνολικά συναλλαγµατικά διαθέσιµα της Κίνας ανήλθαν σε 1 τρισ. $ στο τέλος του 2006 (<2,5% των χρεών των ΗΠΑ) Κίνα 2006: Εξαγωγές 969 δισ. $, Εισαγωγές 792 δισ. $ Πλεόνασµα 177δισ. $. Οι χρηµατιστηριακοί κωδικοί στην Κίνα ξεπέρασαν τα 100 εκατ., και ο ηµερήσιος τζίρος τα 53 δισ. $ µε κεφαλαιοποίηση > 1 τρισ. $. ΗΠΑ 2006: Πραγµατική µεγέθυνση: +3,3%, Εταιρικά κέρδη: +22%, Ε.Ε. 2006: ΑΕΠ +2,6% από 1,4%, Πληθωρισµός 2,2%, Βιοµηχανική Παραγωγή της Γερµανίας για το 2007, 126-129 µε βάση 100 του 2000. Αναφορικά µε όλα τα ανωτέρω και επισηµαίνοντας ότι η µακροοικονοµική επιστήµη είναι κυρίως ποιοτική και όχι ποσοτική, παρατίθενται σχετικά αποσπάσµατα απόψεων, δηλώσεων και δηµοσιευµάτων. Α2. Αποσπάσµατα απόψεων δηλώσεων δηµοσιεύσεων Galbraith, Το µεγάλο κραχ του 1929, 1954: Η αποφυγή ύφεσης και η πρόληψη ανεργίας πρέπει να τίθενται σε αντιπαραβολή µε το αναγκαίο κτύπηµα κερδοσκοπικής άνθισης και να ζυγίζονται υπό το πρίσµα της καταλληλότητας της πολιτικής στιγµής. Η κερδοσκοπική έκρηξη σταµατά µόνον µετά το ξεκίνηµα της (έπεται της εκκίνησης). Επιλογή αδράνειας ή ανάληψης δράσης και συνεπακόλουθες διαφορές συνεπειών πρέπει να ζυγίζονται και υπό το πρίσµα της βαρύτητας και του χρόνου εµφάνισης των συνεπειών. Η µη 13

διαταραχή του βολέµατος σήµερα, οδηγεί στην επιλογή αδράνειας, εν γνώσει της παραγωγής βαθύτερων προβληµάτων για το µέλλον. Οι συνεχείς συναλλαγές προκύπτουν από την ανικανότητα διάκρισης των πεδίων άγνοιας. Η πτώση στις κατοικίες προηγήθηκε του κραχ. Εντυπωσιακή η µηδενική χρήση αριθµοδεικτών και αριθµητικών προβολών σε όλες τις δηλώσεις υπευθύνων πριν και µετά την κατάρρευση. Μη παραµετροποιηµένη σκέψη. Μη χρήση στατιστικής / πιθανοτήτων για αποφάσεις υπό αβεβαιότητα. Χρήση πολιτικού µάρκετινγκ και κραυγών οπαδοποίησης (Τροφοδοσία φανατισµού ανάλογου µε θρησκείες, πολιτική, αθλητισµό σε οικονοµική συµπεριφορά). Πάντοτε σε περίπτωση προβληµάτων ακούγεται ότι η οικονοµική κατάσταση είναι θεµελιακά υγιής ή τα θεµελιώδη οικονοµικά µεγέθη είναι καλά. Το χαρακτηριστικό της περιόδου προ του κραχ ήταν ότι οι πλούσιοι γίνονταν πλουσιότεροι µε ταχύτερο ρυθµό από ότι οι φτωχοί λιγότερο φτωχοί. Ο δείκτης βιοµηχανικής παραγωγής από 67 το 1920-21 (ύφεση)/ βάση 100 (1923-25) έφθασε το 110 τον Ιούλιο 1928 και 126 τον Ιούνιο 1929. Ο αµερικανικός λαός επιδείκνυε άµετρη επιθυµία γρήγορου πλουτισµού µε ελάχιστη φυσική προσπάθεια. Την άνοιξη του 1927 µετά από παρέµβαση Αγγλίας, Γαλλίας και Γερµανίας οι ΗΠΑ επέλεξαν πολιτική φθηνού χρήµατος (FED rate 3,5%) µε αποτέλεσµα να προκύψουν διαθέσιµα προς χρηµατοδότηση (margin) αγοράς µετοχών. Υπεράσπιση συναλλαγών µε margin (=µετατροπή αγοράς σε δυναµική και υγιή) σηµαίνει για την Wall ότι η ένδυση γοητευτικής και µε πολλές ικανότητες γυναίκας µε συντηρητικά ρούχα και η επίδειξη ικανοτήτων µαγειρικής προς απόκρυψη δυστυχώς του σηµαντικότερου προσόντος της, αυτού της πόρνης. Από το 1920 µέχρι το 1929 τα δάνεια margin αυξήθηκαν από 1 σε 7 δισ. $, παρά το ύψος του επιτοκίου που ανερχόταν σε 12% (1928). Αξιοσηµείωτο της κερδοσκοπικής αρχιτεκτονικής του 1928 οι εταιρείες επενδύσεων µε κοινές και προνοµιούχες µετοχές και οµολογιακό δάνειο. Η απαισιοδοξία «δεν» εξισωνόταν ανοιχτά µε προδοσία προσπάθεια να καταστραφεί ο αµερικανικός τρόπος ζωής, ενώ οι επίσηµοι αισιόδοξοι ήταν πολλοί και συντονισµένοι. «Ποία είναι η οµάδα ανθρώπων µε σοφία τέτοια που τους δίνει το δικαίωµα να αρνούνται τις εκτιµήσεις του έξυπνου πλήθους?» Από τον Hoover εφαρµόσθηκε κατά κόρον η τελετουργία της σύγκλισης συσκέψεων για να µην κάνουν τίποτε, αλλά να διαβεβαιώσουν για ανάκαµψη. Ανάµεσα στο 1919 και 1929 το προϊόν 14

ανά εργαζόµενο αυξήθηκε κατά 43%, ενώ ηµεροµίσθια και τιµές παρέµειναν σχετικά σταθερά. Αυτό είχε σαν συνέπεια την αλµατώδη αύξηση κερδών και επενδύσεων που οδήγησε στην χρηµατιστηριακή άνθηση, αλλά το ανωτέρω περιβάλλον δεν µπορούσε συνεπώς να συντηρηθεί µέσω καταναλωτικών δαπανών όταν υπήρξε κορεσµός επενδύσεων. Βασικοί λόγοι κατάρρευσης: α) κακή κατανοµή εισοδηµάτων, β) κακή δοµή εταιρειών και τραπεζών µε χρήση µεσαζόντων, εταιρειών holding, εταιρειών επενδύσεων και δωροδοκιών προς χορήγηση δανείων. Μεταβολές µεταξύ 1929 και 1950 που ακύρωναν την πιθανότητα εµφάνισης νέου κραχ στην δεκαετία του 50: Το µερίδιο των οικογενειακών εισοδηµάτων αυξήθηκε από 61% σε 71%, ενώ το µερίδιο κερδών µερισµάτων προσόδων µειώθηκε από 22% σε 12%. Επίσης, το συνολικό εισόδηµα του ανώτερου 5% του πληθυσµού µειώθηκε από 1/3 σε 1/5 του συνόλου. Οι επιπτώσεις ύφεσης κραχ είναι ιδιαίτερα σηµαντικές στις οικονοµικές καταχρήσεις, το µοναδικό έγκληµα που έχει χρονική παράµετρο µεταξύ διάπραξης και ανακάλυψης. Ενδιάµεσα υπάρχει καθαρή αύξηση ψυχικού πλούτου, καθότι ο καταχραστής έχει κέρδη και ο απατούµενος δεν νιώθει ότι υφίσταται ζηµιά. Σε καλές εποχές, οι άνθρωποι είναι χαλαροί, εύπιστοι και το χρήµα άφθονο, µε αποτέλεσµα την αύξηση του ποσοστού καταχρήσεων, αύξηση ενασχόλησης µε αυτές και µείωση του ποσοστού ανακάλυψης. Στην ύφεση ο ανωτέρω συσχετισµός αναστρέφεται, µε αποτέλεσµα και την βελτίωση της επιχειρηµατικής ηθικής (λειτουργία κάθαρσης). 1997(Πρόλογος έκδοσης): Τώρα στα χρηµατιστήρια ρέει πολύ περισσότερο χρήµα απ ότι νοηµοσύνη για την καθοδήγηση του. Υπάρχουν πολύ περισσότερα αµοιβαία κεφάλαια απ ότι οικονοµικά ευφυείς µε ανεπτυγµένη ιστορική συνείδηση γιά να τα διαχειριστούν. OECD: Μέθοδοι µέτρησης παγκόσµιας ρευστότητας και εκτίµηση ρίσκου: **Απόκλιση νοµισµατικής βάσης από την µακροχρόνια τάση της, ως ποσοστό του ΑΕΠ. ** ιαφορά ρυθµού ανάπτυξης νοµισµατικής βάσης και ονοµαστικού ΑΕΠ. **Απόκλιση ύψους δανείων από την µακροχρόνια τάση σαν ποσοστό του ΑΕΠ. ** ιαφορά ρυθµών ανάπτυξης τραπεζικών δανείων και ονοµαστικού ΑΕΠ. Το συµπέρασµα από τις ανωτέρω παρατηρήσεις είναι ταχύτατη αύξηση ρευστότητας κατά την τελευταία 10ετία µε παράλληλη υποχώρηση των risk premiums. Τράπεζα ιεθνών ιακανονισµών (BIS Annual report 24/6/07): Όλες οι κρίσεις ξέσπασαν µετά από περιόδους ισχυρής οικονοµικής ανάπτυξης και χαµηλού πληθωρισµού. Προειδοποιεί για φούσκα 15

δανειακού χρήµατος, ανάλογης του 1929. (Concentration of credit risk in asset portfolios = major cause of bank distress). ηµιουργία πυραµίδας χρεών µε αντίστοιχη αύξηση αξίας στοιχείων ενεργητικού και παράλληλη αντιπληθωριστική ανάπτυξη. Μικρή υποχώρηση µπορεί να µετατραπεί σε χιονοστιβάδα. Ισχυρή ανισορροπία προκύπτει από την άρνηση της Κίνας να αναπροσαρµόσει την ισοτιµία του νοµίσµατος. Παράγων ανισορροπίας είναι και η σχέση τιµών κατοικιών προς ενοίκια, µε αποτέλεσµα αναµενόµενη ισχυρή προσαρµογή µίας εκ των δύο πλευρών. Πιθανή ισχυρή αναπροσαρµογή ισοτιµιών δολαρίου. Το µερίδιο µισθοδοσίας σε σύγκριση µε την ανεργία έχει βρεθεί σε χαµηλά επίπεδα στις ΗΠΑ, µε παράλληλη ισχυρή αύξηση του δανεισµού προς συντήρηση καταναλωτικών συνηθειών. Πιθανή αναπροσαρµογή θα επηρεάσει τα κέρδη των εταιρειών και συνεπακόλουθα τις χρηµατιστηριακές αποτιµήσεις και τις επενδύσεις των επιχειρήσεων. Οι ρυθµοί ανάπτυξης της Κίνας χαρακτηρίστηκαν από τον πρωθυπουργό Wen Jiabao ως ασταθείς, ασυντόνιστοι, µη διαστρωµατωµένοι και µη διατηρήσιµοι. Η πεποίθηση ότι δηµιουργούνται ευκαιρίες αγορών σε κάθε βίαιη χρηµατιστηριακή διόρθωση, µετά την επιβεβαίωση της στο παρελθόν, ενέχει τον κίνδυνο κακής εκτίµησης ρεαλιστικών επιπέδων τοποθετήσεων και συνεπώς υπερυποτίµιση των αγορών µετά την κάµψη των πρώτων αντιστάσεων. Επίσης, αύξηση κινδύνων διαγιγνώσκεται και από την υπερχρηµατοδότηση εξαγορών και συγχωνεύσεων. Οι παγκόσµιες ανισορροπίες, σε συνδυασµό µε την πολύ µικρή κλίση της καµπύλης Phillips τα τελευταία έτη, αυξάνουν τους κινδύνους ισχυρότερων απωλειών σε κρίση ή/και επιλογής λανθασµένης πολιτικής. Η χρήση πολύ χαµηλών επιτοκίων οδηγεί σε πλουτισµό των δανειζοµένων εις βάρος των δανειστών και λειτουργεί επιβραδυντικά στην µεσοχρόνια ανάπτυξη µέσω επιλογών µείωσης αποταµίευσης. Το κυνήγι αποδόσεων/ στόχων του χρηµατοοικονοµικού τοµέα οδηγεί πιθανόν σε απερίσκεπτες συµπεριφορές. Εκτίµηση µας είναι ότι οι ΗΠΑ, Κινα και Ιαπωνία κάνουν λανθασµένες επιλογές προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Οι µεν ΗΠΑ µε την υπερεπένδυση σε κατοικίες, το απόλυτο αργά διαπραγµατεύσιµο και µη καταναλώσιµο αγαθό, οι δε χώρες της Ανατολής µε υπερεπένδυση σε εξαγωγικές δυναµικότητες, αγνοώντας τον υφεσιακό κίνδυνο. Issing Otmar, 12/2002, European Financial Convention, London: Ο ασφαλέστερος δείκτης επερχόµενης οικονοµικής κρίσης είναι η απόκλιση του λόγου δανείων προς ΑΕΠ από τον µέσο όρο, µε παράλληλη απόκλιση αξιών στοιχείων ενεργητικού από την µέση τάση που υποδηλώνει δανειοδοτηµένη δηµιουργία φούσκας. Η ανοχή των Κεντρικών Τραπεζών σε υπερδανεισµό µειώνει την δυνατότητα 16

αύξησης ρευστότητας σε περίπτωση κρίσης. Το µέγιστο όριο απόκλισης από την µεγέθυνση του ΑΕΠ προσδιορίζεται από µελέτες σε 4% του ΑΕΠ και το όριο απόκλισης αξίας στοιχείων ενεργητικού στο 40% από την µακροπρόθεσµη τάση. Η Ε.Κ.Τ. είναι επιφορτισµένη µε το έργο της µεσοχρόνιας διασφάλισης σταθερότητας τιµών (Πληθωρισµός <2%). Η νοµισµατική πολιτική δεν αποτελεί βραχυχρόνιο εργαλείο οριακών µικροπροσαρµογών. Η προσέγγιση του 0% είναι το ίδιο ανεπιθύµητη όσο και η υπέρβαση του 2%, καθότι υποβόσκει κίνδυνος µετάπτωσης σε αντιπληθωρισµό. Ως όριο ασφαλείας τίθεται συνεπώς το 1%. Προσέγγιση δεδοµένων υπό τριπλό οπτικό πρίσµα: Πληθωρισµός, Μ3 και Ανάπτυξη. Επιθυµητή µεγέθυνση του Μ3 στα σηµερινά δεδοµένα του 4,5%. Το Gap υπερµεγέθυνσης της τελευταίας τετραετίας ανέρχεται σε 3% ανά έτος. εν ανήκει στην αρµοδιότητα µας να αντιδρούµε σε ενδεχόµενους/ υποθετικούς κινδύνους εµφάνισης αντιπληθωρισµού. Σύµφωνα µε τον Irving Fisher (1932) οι δύο βασικές αντιπληθωριστικές ασθένειες είναι η ασθένεια της υπερχρέωσης και η ασθένεια νοµίσµατος (πτώση τιµών). Πάντοτε υπάρχει µία ρεαλιστική βάση για την δηµιουργία ψυχολογίας «νέας εποχής» πριν αυτή αποχωρήσει µαζί µε τα θύµατα της. Η πτώση του επιπέδου τιµών αυξάνει την αξία του χρέους, οδηγεί σε προσπάθεια ρευστοποίησης (φαύλος κύκλος). Στην ζώνη εφαρµογής του Euro δεν διαπιστώνουµε προς στιγµήν υπερχρέωση. Κίνδυνοι από την υπερτίµηση στοιχείων ενεργητικού υπάρχουν, αλλά ένα καλά οργανωµένο χρηµατοοικονοµικό σύστηµα θα έπρεπε να µπορέσει να ανταπεξέλθει σε σκάσιµο φούσκας και συνεπακόλουθες απώλειες χαρτοφυλακίων δανείων. Οι τιµές στοιχείων ενεργητικού δεν εµπεριέχονται στους στόχους της ΕΚΤ, απόπειρα σκασίµατος φούσκας οδηγεί σε άµεση ύφεση αλλά και σε υποψία «ανήθικης εµπλοκής» στο οικονοµικό γίγνεσθαι. Bernanke Ben, 11/2002, Nat.Econ.Club, Washington: Προσπάθεια διασφάλισης µη εµφάνισης αντιπληθωρισµού. Μετά τον 2 ο Παγκόσµιο Πόλεµο υπήρξε αδιάλειπτη πληθωριστική πορεία, πλην της πορείας της Ιαπωνίας µετά το 1990, όπου µέχρι και σήµερα υπάρχει αδυναµία διαχωρισµού αιτίων, αφορµών και αλληλεπιδράσεων. Η πιθανότητα εµφάνισης στις ΗΠΑ είναι χαµηλή, λόγω δοµικής σταθερότητας στην οικονοµία αλλά και δυνατότητας παρέµβασης της FED, η οποία διασφαλίζει τον ήπιο χαρακτήρα και την αντιστρεψιµότητα του αντιπληθωρισµού. Τα αντιπληθωριστικά επεισόδια είναι σπάνια αλλά αυτό δεν επιτρέπει εφησυχασµό καθότι στην περίπτωση της Ιαπωνίας ακόµη και εκ των υστέρων µελέτες δεν προσφέρουν την µέθοδο/ παραµέτρους πρόβλεψης τους. Βασική αιτία αντιπληθωρισµού αποτελεί η ασθενής ζήτηση που προκαλεί 17

πτώση τιµών στην προσπάθεια εξεύρεσης αγοραστών (Περιλαµβάνει και την συνεπαγόµενη ασθενή ζήτηση από αδυναµία αποπληρωµής δανείων?). Ασθενής ζήτηση θα προκαλούσε ύφεση, αύξηση ανεργίας και οικονοµική/ επενδυτική δυσπραγία. Ισχυρός αντιπληθωρισµός σηµαίνει πολύ υψηλά πραγµατικά επιτόκια, ακόµη και σε ονοµαστικό µηδενισµό τους. Μοναδική πρόσφατη πιθανή εµφάνιση αντιπληθωρισµού από την πλευρά της προσφοράς αποτελεί η περίπτωση «Κίνα», λόγω του µίγµατος ισοτιµία εξαγωγές. Συνήθως η εµφάνιση από πλευράς προσφοράς συµβαδίζει µε οικονοµική ευρωστία, παρά µε ύφεση. Σε περίπτωση εµφάνισης, πιθανών να πρέπει να υπάρξει σφικτή νοµισµατική πολιτική και όχι µηδενικά επιτόκια, όπως έκανε η Fed 1930-31. (Σε αντίθεση µε τον M. Friedman που πιστεύει ότι η FED άργησε τον µηδενισµό στο κραχ του 1929). Kινήσεις Εργαλεία της FED για την διασφάλιση µη εµφάνισης αντιπληθωρισµού ή αντιµετώπισης: 1. ιασφάλιση υγιούς πληθωρισµού 1-2% και αποφυγή προσέγγισης του 0%. 2. Κίνδυνος προς διερεύνηση από πτώση αξιών στοιχείων ενεργητικού (Irv.Fisher 1933). 3. Βίαιη µείωση επιτοκίων σε περίπτωση εµφάνισης επιδείνωσης οικονοµίας σε περιβάλλον χαµηλού πληθωρισµού. 4. υνατότητα χρήσης της (πλαστικής, σήµερα) εκτυπωτικής µονάδας $ από την κυβέρνηση χωρίς κόστος. (??) 5. ιάφορες παρεµβάσεις µόχλευσης ζήτησης (µε παρεµβάσεις σε βραχυπρόθεσµο χρέος και υποθήκες). 6. Απόπειρα επιρροής (συγκράτησης) αποδόσεων ιδιωτικών οµολογιακών εκδόσεων (αποδοχή τους από την FED). 7. Βίαιη υποτίµηση αποτελεί όπλο, πλην µη επιθυµητό (Χρήση του µε επιτυχία 1933-34 από F.Roosevelt 40% υποτίµηση). 8. Χρηµατοδότηση κατανάλωσης µε µείωση φόρων (ρίψεις ελικοπτέρου κατά M.Friedman). 9. Στην Ιαπωνία προκλήθηκε από λανθασµένες επιλογές ιδιωτών (υπερµόχλευση) και την αδυναµία του κράτους να παρέµβει, λόγω ηµοσίου Xρέους, κάτι που δεν ισχύει στις ΗΠΑ (προφανώς λάθος συγκρίσεις χρονικής στιγµής όµοια συµπεριφορά µετά το 2002, χωρίς εµφάνιση deflation µέχρι στιγµής). EKT 12/2005: Το χρέος των νοικοκυριών της ζώνης του Ευρώ από στεγαστικά δάνεια αυξήθηκε ταχέως ως ποσοστό του εισοδήµατος τους τα τελευταία έτη, προκαλώντας ανησυχίες ως προς την διατηρησιµότητα του χρέους τους. Για µία Κεντρική Τράπεζα το κρίσιµο είναι η ευαισθησία της κατανάλωσης στις µεταβολές των 18

επιτοκίων που πιθανόν εξαρτάται αποφασιστικά από το µέγεθος και την διάρθρωση προϋπάρχοντος χρέους. ΤτΕ (Εκθεση Νοµισµατικής Πολιτικής 2007): Η αύξηση της εγχώριας ζήτησης λόγω πιστωτικής επέκτασης µετά την είσοδο στο Ευρώ λειτούργησε υποστηρικτικά της αύξησης του ΑΕΠ. Κίνδυνοι δηµιουργούνται από αύξηση ποσότητας χρήµατος Μ3 και πιστώσεις προς ιδιωτικό τοµέα σε περιβάλλον ήδη υψηλής ρευστότητας. Αναµένεται αύξηση του πυρήνα του πληθωρισµού κατά το 2007 για Ελλάδα. Το επιτοκιακό περιθώριο ανέρχεται σε 4,66% τον 12.2006 έναντι 2,9% σε Ε.Ε. και 1,3% σε Ιαπωνία. Το ποσοστό δανείων σε καθυστέρηση είναι διπλάσιο του αντιστοίχου της Ε.Ε (νοικοκυριά 6,4%). Η σχέση καθυστερήσεων µείον συσσωρευµένες προβλέψεις προς τα εποπτικά κεφάλαια πρέπει να υπολείπεται του 10%. Η εισροή από το εξωτερικό κατά το 2006 σε επενδύσεις χαρτοφυλακίου και καταθέσεις ανήλθε σε 19,6 δισ. κάτι που αντανακλάται και στην αύξηση των καταθέσεων. Έλλειµµα Ισοζυγίου: Αντανακλά την υστέρηση της Εθνικής Αποταµίευσης, έναντι των εγχωρίων επενδύσεων, σε συνδυασµό µε την συνεχώς επιδεινούµενη διεθνή ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής οικονοµίας, τόσο ως προς τις τιµές, όσο και διαρθρωτικά. Το ακαθάριστο εξωτερικό χρέος υπερέβη το 125% κατά το 2006. Η εξυπηρέτηση απορροφά εγχώριους πόρους µε αυξητικούς ρυθµούς και µε αρνητικές συνέπειες σε ανάπτυξη, απασχόληση, βιοτικό επίπεδο. Μεταξύ 2000 και 2006 η αύξηση στην πραγµατική σταθµισµένη ισοτιµία της οικονοµίας µας σε συντελεστές κόστους ανήλθε σε 15,5%. Γκαργκάνας, 11/7/2007: Η αξία των παγκόσµιων χρηµατοοικονοµικών περιουσιακών στοιχείων ανερχόταν σε 12 τρισ. $ το 1980, 64 τρισ. $ το 1995 και 140 τρισ. $ το 2005 (100 200 300% του ΑΕΠ, αντίστοιχα). Η ονοµαστική αξία των παραγώγων χρηµατοοικονοµικών προϊόντων, ανήλθε από 16,5 τρισ. $ το 1995, σε 327 τρισ. $ το 2006. Έχουν καλλιεργηθεί προσδοκίες µακροοικονοµικής σταθερότητας όπως φαίνεται από τα χαµηλά ασφάλιστρα πιστωτικού κινδύνου (risk premiums) που ενσωµατώνονται στα επιτόκια, υποστηριζόµενα πιθανόν και από την τεχνική δηµιουργίας και διανοµής (originate and distribute) ή/και τιτλοποίησης, όπου ο εκδότης δεν έχει ισχυρό κίνητρο πιστοληπτικής αξιολόγησης, καθότι δεν θα αποτελεί τον φορέα του πιστωτικού κινδύνου. Υπάρχει υψηλή αγοραία ρευστότητα, ως αποτέλεσµα της ραγδαίας αύξησης των νοµισµατικών µεγεθών, οδηγώντας τα ασφάλιστρα κινδύνου σε πολύ χαµηλότερα από τα επιτρεπτά επίπεδα. Αν οι υπάρχοντες κίνδυνοι εκδηλωθούν ταυτόχρονα θα µπορούσαν να θέσουν το διεθνές πιστωτικό σύστηµα σε σηµαντική δοκιµασία. Υπάρχει ποιοτική 19

επιδείνωση του ενυπόθηκου χρέους στις ΗΠΑ, καθώς και κίνδυνοι υπερχρέωσης των εξαγοραζοµένων επιχειρήσεων από equity funds, αλλά και των παρεχόντων bridge financing. Υπάρχει επίσης το ενδεχόµενο µη οµαλής διόρθωσης των παγκόσµιων χρηµατοοικονοµικών ανισορροπιών και της κάλυψης του ελλείµµατος τρεχουσών συναλλαγών των ΗΠΑ. Prechter, Conquer the Crash, 2002, Interviews 10/06, 4/07: Τόσο για την λογιστική απεικόνιση της δηµοσιονοµικής εικόνας, όσο και για τους ισολογισµούς επιχειρήσεων εφευρίσκονται συνεχείς τρόποι µακιγιάζ κατά την τελευταία 30ετία. Υπάρχει συνεχώς αυξανόµενη πίεση εξαρτηµένων αναλυτών για παρουσίαση επενδυτικών ευκαιριών, λειτουργούσα επαυξητικά της έµφυτης ψυχικής πίεσης αισιοδοξίας. Κατά την διερεύνηση (ιστορική αναδροµή) καίριων φάσεων ύφεσης στην Αµερικανική Οικονοµία από το 1830 κοινή διαπίστωση αποτελεί η εκκίνηση από την µείωση διαθέσιµου χρήµατος προς δανεισµό (εξάντληση ρευστότητας). Ορισµένες φορές η έκρηξη πιστωτικής επέκτασης διαρκούσε χρόνια πριν το σκάσιµο. Κάποιος εξωγενής παράγοντας λειτουργούσε ως πυροκροτητής του επί µακρόν αναµενόµενου. Καµιά κρίση δεν αποτελεί αντίγραφο προηγούµενης στα επιµέρους χαρακτηριστικά. Ο εξαναγκασµός µείωσης των non self liquidating debts δηµιουργεί υπόβαθρο χιονοστιβάδας. Τα χρέη κλείνουν µε τρεις τρόπους: Αποπληρωµή µηδενικές απώλειες, αναδιάρθρωση κάποιες απώλειες, αδυναµία συνολική απώλεια. Η αρχή της επικείµενης καταστροφής έγινε το 1990-91, όταν στην προσπάθεια εξόδου από την ύφεση αφαιρέθηκε η υποχρέωση τήρησης δεσµεύσεων από όλους τους τραπεζικούς λογαριασµούς πλην των checking accounts. Στην συνέχεια, µε εφευρέσεις µετατροπής των checking accounts σε money market products οι δεσµεύσεις περιορίστηκαν µόνον στα τηρούµενα µετρητά. Η σχέση Μ3/(Stocks+Bonds) κατέγραψε νέο χαµηλό µε 18% < 1929 (22%). Υψηλά αντίστοιχα της δεκαετίας του 40: 67%, του 80: 73%. Χαµηλά επίπεδα µερισµατικής απόδοσης 1914-2005 (1929 2,8%, 2000 1,4%). Το PBV 1927-2001 παρουσίασε υπερτιµήσεις για πολύ λίγα χρόνια πριν κάθε κρίση. Άνοδος επιτοκίων των οµολόγων σε deflation θα µπορούσε να σηµαίνει και φόβο κατάρρευσης του νοµίσµατος. Πιθανή παρέµβαση της FED µε εκτύπωση χρήµατος θα οδηγήσει σε φόβους hyperinflation, και ταχύτατη έξοδο δανειστών σε οποιαδήποτε πτωτική τιµή µε αποτέλεσµα την συνολική πιστοληπτική υποβάθµιση ΗΠΑ. εν αποκλείει hyperinflation σε συνέχεια του deflation και την 20

βαφτίζει συνέχιση του deflation, επειδή λειτουργεί περιοριστικά για την οικονοµία αλλά και καταστροφή χρήµατος. Ο χρηµατοοικονοµικός κλάδος εµφανίζει υψηλότερες αποδόσεις από τον παραγωγικό, παρά το ότι οι χρηµατοοικονοµικοί οργανισµοί πρέπει να αποτελούν το γράσο των τροχών της ανάπτυξης (υποστηρικτές της οργανικής παραγωγικής ανάπτυξης) και όχι τους τροχούς καθ εαυτούς. ανείζεις χρήµατα µε σκοπό να παράξεις πλούτο (χρήµατα), αυτή είναι η έννοια του αυτοαποπληρούµενου χρέους (self liquidating debt). Η σηµερινή εικόνα όπου ο χρηµατοοικονοµικός τοµέας αποτελεί πλέον τον ηγέτη κερδοφορίας και χρηµατιστηριακής ανόδου, καθώς και η µετάβαση του βάρους δανεισµού από τις επιχειρήσεις σε καταναλωτές και κερδοσκόπους (non self-liquidating debts) αποτυπώνει τις ιδανικές παραµέτρους επερχόµενης κρίσης. Το δολαριακό χρέος οµοιάζει µε πύργο από τραπουλόχαρτα ως πότε θα αντέχει άλλο ένα? Τα αµοιβαία κεφάλαια είχαν τοποθετηµένο το 96% σε µετοχές το 1999, κάτι που έµοιαζε αξεπέραστο. Σήµερα (2007) ο µέσος όρος των επενδύσεων των hedge funds σε µετοχές ανέρχεται σε 250% των κεφαλαίων τους (Υπάρχουν hedge funds και µε 13x τοποθετήσεις). Ανακάλυψη του perpetuum mobile? Ο χειρισµός (συµπεριφορά) των δανείων δεν µπορεί να διαφοροποιηθεί από τον χειρισµό του χρήµατος. Θα ακολουθήσει την εικόνα: Ακίνητα Εταιρείες στεγαστικών δανείων Εταιρείες ακινήτων. Greed & Fear 3-6/2007: Η εξέλιξη της ανάπτυξης µετά το σκάσιµο της φούσκας ακινήτων είναι πιθανό να έχει µπει στο κανάλι της ύφεσης και αποτελεί τον πραγµατικό φόβο για τις οικονοµικές εξελίξεις, σε αντίθεση µε τον πληθωρισµό που αποτελεί µάλλον εικονικό φόβο. Κρίση στα collateralized debt obligations (CDO) θα αποτελέσει την αρχή πλήρους χρηµατοοικονοµικής κρίσης αντιπληθωριστικού χαρακτήρα µε επίκεντρα την Ν.Υόρκη και το Λονδίνο και πιθανόν να οδηγήσει και σε επιθετική επαναρύθµιση του πιστωτικού συστήµατος και απαγόρευση των τιτλοποιήσεων. Business Week: Πιθανόν κατά το 2007 η πρώτη υποχώρηση τιµών στο σύνολο των ακινήτων ΗΠΑ από την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης. Οι κατασχέσεις κατά το 2006 αυξήθηκαν κατά 42% και στο 1 ο Τρίµηνο του 2007 τουλάχιστον. 2 εκατ. ιδιοκτήτες ακινήτων καθυστέρησαν περισσότερο από 30 ηµέρες την καταβολή των δόσεων. Πιθανό τέλος αυτοτροφοδοτούµενης κρίσης real estate το 2008, µε σηµάδια ανάκαµψης το 2009. Επιτόκιο ενυπόθηκου δανεισµού ΗΠΑ: 6,6% (2006). Economist 7/07: Εκτίµηση ότι το 23% των κατοικιών αντιπροσωπεύουν ήδη µικρότερη αξία από το δάνειο που τα βαρύνει. 21

Αύξηση προβληµάτων 2007-2008 όταν για τα δάνεια χαµηλής εκκίνησης (2y-28y) θα πρέπει να πληρωθούν οι κανονικές δόσεις. Στόχοι Τρ.Πειραιώς 4ετίας: Αύξηση Ενεργητικού >100%, Κερδών 150%, χορηγήσεων 150%, Απόδοση Ιδίων µετά από φόρους >30%, µη εξυπηρετούµενα δάνεια <2%. Στόχοι ΕΤΕ 3ετίας: Αύξηση κερδοφορίας οδηγεί σε διπλασιασµό εντός τριετίας, αύξηση χορηγήσεων 17% στην εγχώρια αγορά και 35% στις αγορές των Βλακανίων ανά έτος, µη εξυπηρετούµενα < 3%, Απόδοση Ιδίων Κεφαλαίων 30%? Αν αυτοί οι στόχοι επιτευχθούν σε τι επίπεδο υπερχρέωσης πρέπει να βρίσκεται η κοινωνία οικονοµία? Προβλέψεις Οικονοµικού Επιµελητηρίου: Εξέλιξη Χρέους Νοικοκυριών ως ποσοστό του ιαθεσίµου Εισοδήµατος και ως ποσοστό του ΑΕΠ για 2007: 77% και 56% αντίστοιχα και για το 2008 93% και 67% αντίστοιχα. Ακαθάριστη αποταµίευση ως ποσοστό του ιαθεσίµου Εισοδήµατος: 4,4% για το 2006, 2,6% για το 2007 και 2,3% για το 2008. St. Roach, Morgan Stanley: Βαθιές ασυµµετρίες, σηµαντικός αποπληθωρισµός 1982-2002, παγκόσµια υποκατανάλωση, αµερικανική υπερκατανάλωση, και απώλεια αποταµιεύσεων, χρεοκοπία πολιτειακών κυβερνήσεων. Η αποδεδειγµένα ηγεµονική δύναµη γίνεται χώρος µε δυσανάλογο µερίδιο κεφαλαιακής συσσώρευσης (1945-1970). Μετά το 1970 εµφανίζεται συνεχής απώλεια διαρροή. Πιθανή κατάρρευση διλαριακών αξιών κατά 20% σε πραγµατικές και 40% σε ονοµαστικές τιµές θα διέκοπτε την διαβίωση υπεράνω δυνατοτήτων, εις βάρος των υπολοίπων και θα οδηγούσε στην απότοµη µείωση βιοτικού επιπέδου. ίνει πιθανότητες 10% για εύρεση τρόπων αποφυγής της κρίσης. Την 1/3/2004 προειδοποίησε µε ανοικτή επιστολή προς την FED, ότι µε την πολιτική επιτοκίων που ακολουθεί θα οδηγήσει σε πολλαπλή φούσκα διαφόρων στοιχείων ενεργητικού. Την µετατροπή της πρόβλεψης του 2004 σε γεγονός, εκφράζει ο A. Greenspan τον Απρίλιο και τον Μάιο του 2006, µετά φυσικά την αποχώρηση του. L. Summers, President Harvard, 2006: Οι ΗΠΑ λειτουργούν σαν απορροφητήρας της παγκόσµιας αποταµίευσης. Εξαιρετικά ανησυχητική συσσώρευση ελλειµµάτων της τάξης του 7% του ΑΕΠ κατ έτος µε αποταµιεύσεις <2% είναι αδύνατον να συνεχισθεί. Οι εισροές προέρχονται σε µεγαλύτερο βαθµό από κρατικά πλεονάσµατα (πιθανή σύνδεση γεωπολιτικών ρίσκων µε εκβιαστική χρηµατοροή), ενώ οι επενδύσεις εντός ΗΠΑ τείνουν προς µη εµπορεύσιµα αγαθά. Απόπειρα µείωσης των ελλειµµάτων των ΗΠΑ 22