ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ

ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΕΕ ΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΡΙΩΝ: Μ.Ε. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Δ. ΤΟΥΡΛΑ 2015 ΣΤ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΚΠΑ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ: Ρ.-Ε. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Μ.ΚΟΥΣΚΟΥΝΑ 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3-6 ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΣ 7 ΑΠΟΔΕΚΤΕΣ 8 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ 9-10 Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ 11 ΛΟΓΟΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΩΝ 12-18 ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ 19-20 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ 21-25 ΣΥΝΟΨΗ 26 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 27 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ένας από τους βασικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η σύγκλιση των οικονομιών των κρατών μελών και η οικοδόμηση μιας εσωτερικής αγοράς. Στην επίτευξη του ανωτέρω στόχου συμβάλλει και η αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων. Βάσει αυτής της αρχής παρέχεται στους καταναλωτές μεγάλη δυνατότητα επιλογής προϊόντων στην καλύτερη διαθέσιμη προσφορά. Εξασφαλίζεται έτσι η διακίνηση των εμπορευμάτων και των υπηρεσιών εντός της Ε.Ε. Επιπροσθέτως, προωθεί τη διάπλαση ενός πολύμορφου και ανταγωνιστικού περιβάλλοντος - ευνοϊκού για τις επιχειρήσεις καθώς και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αρχή περιέχεται στα άρθρα 34-37 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), τα οποία ορίζουν το πεδίο εφαρμογής και το περιεχόμενό της. Κάποια μέσα υλοποίησης της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων είναι: η τελωνειακή ένωση μεταξύ των κρατών μελών της Ε.Ε., η κατάργηση φορολογικών διακρίσεων, η διαρρύθμιση των κρατικών εμπορικών μονοπωλίων και η κατάργηση των ποσοτικών περιορισμών και των μέτρων ισοδυνάμου αποτελέσματος στις ενδοκοινοτικές συναλλαγές. 4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το τελευταίο αυτό μέσο αποτυπώνεται στα άρθρα 34 και 35. Κρίσιμη στο σημείο αυτό είναι η επεξήγηση των όρων : ποσοτικός περιορισμός : κάθε κρατικό μέτρο που είτε εμποδίζει κατά ποσότητα ή αξία, είτε εντελώς απαγορεύει ή ουσιαστικά αποκλείει την εισαγωγή, εξαγωγή ή διαμετακόμιση ενός εμπορεύματος του οποίου η πώληση επιτρέπεται σε άλλα κράτη μέλη, μέτρα ισοδύναμου αποτελέσματος : κάθε εμπορική ρύθμιση εκ μέρους των κρατών μελών που είναι κατάλληλη να εμποδίσει άμεσα ή έμμεσα, πραγματικά ή δυνητικά το ενδοκοινοτικό εμπόριο (υπόθεση Dassonville). 5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Παρότι, λοιπόν, όπως είδαμε στα άρθρα 34 και 35 ΣΛΕΕ, απαγορεύονται οι αδικαιολόγητοι περιορισμοί στο εσωτερικό της Ε.Ε. όσον αφορά στο εμπόριο, η αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων δεν καθίσταται αυτοσκοπός. Και αυτό είναι εύλογο, καθώς ναι μεν η ελευθερία διακίνησης των εμπορευμάτων συνιστά βασικό στόχο της Ένωσης και θεμελιώδες ευρωπαϊκό δικαίωμα, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι παραβλέπονται και άλλες θεμελιώδεις αξίες της ευρωπαϊκής έννομης τάξης όπως η ανθρώπινη ζωή και η υγεία. Εδώ στοιχειοθετείται η χρησιμότητα του άρθρου 36 ΣΛΕΕ που θέτει εξαιρέσεις στην ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων και αποτελεί την προβληματική της εργασίας αυτής. 6

ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΣ Τα άρθρα 34 και 35 ΣΛΕΕ καλύπτουν όλους τους τύπους εισαγωγών και εξαγωγών αγαθών και προϊόντων. Ο ορισμός του εμπορεύματος είναι ιδιαίτερα ευρύς. Κατά πάγια νομολογία του δικαστηρίου, στην έννοια του εμπορεύματος εντάσσονται όλα τα αγαθά που μπορούν να αποτιμηθούν σε χρήμα και να αποτελέσουν αντικείμενο εμπορικής συναλλαγής. Με άλλα λόγια περιλαμβάνει κάθε προϊόν με εμπορική αξία, ανεξάρτητα από τις ιδιότητες και τον προορισμό του. Μερικά παραδείγματα από αποφάσεις του δικαστηρίου είναι τα εξής: έργα τέχνης, χαρτονομίσματα, επιταγές, απόβλητα, ηλεκτρική ενέργεια, φυσικό αέριο. Όσο αφορά στις συνθήκες αντιμετώπισης των εμπορευμάτων στην αγορά, αυτές είναι αδιάφορες καθώς πρόκειται για σχέση ad rem, εξετάζεται δηλαδή μόνο η προέλευση του ίδιου του αντικειμένου του εμπορεύματος (--> κρίσιμη η προέλευση ). Από τη στιγμή που τίθενται σε κυκλοφορία στην εσωτερική αγορά, όλα τα εμπορεύματα επωφελούνται από την αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας, ανεξάρτητα από τον τόπο που έχουν κατασκευαστεί είτε εντός είτε εκτός της Ε.Ε. Το δικαίωμα στο ελεύθερο εμπόριο εμπεριέχει επίσης το δικαίωμα ελεύθερης διαμετακόμισης στο έδαφος της Ε.Ε, που σημαίνει ότι ακόμα και αν ένα προϊόν έχει παραχθεί εκτός της Ε.Ε, εφόσον εισαχθεί σ αυτή, μπορεί στη συνέχεια να μεταφερθεί ελεύθερα σε οποιοδήποτε μέρος της. 7

ΑΠΟΔΕΚΤΕΣ Τα άρθρα 34-36 ΣΛΕΕ αφορούν τα μέτρα που λαμβάνουν τα κράτη μέλη. Ο όρος ερμηνεύεται υπό ευρεία έννοια. Περιλαμβάνει όλες τις πράξεις των εθνικών αρχών, κεντρικών και περιφερειακών. Αυτές μπορεί να είναι νομοθετικές, δικαστικές και διοικητικές. Ακόμα και πράξεις χωρίς καμία νομική δεσμευτικότητα π.χ. δηλώσεις δημοσίου υπαλλήλου οι οποίες λόγω της μορφής τους και των περιστάσεων υπό τις οποίες διατυπώνονται δημιουργούν στους αποδέκτες την εντύπωση ότι πρόκειται για επίσημες κρατικές θέσεις και όχι για προσωπικές απόψεις. Τέλος, περιλαμβάνει και τα μέτρα που υιοθετούνται από επαγγελματικό φορέα που έχει, κατά νομοθετική εξουσιοδότηση, ρυθμιστικές ή πειθαρχικές αρμοδιότητες. 8

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Γενικά: Το δικαστήριο αντιμετωπίζει το άρθρο 36 ΣΛΕΕ ως εξαίρεση της ελεύθερης διακίνησης των εμπορευμάτων, στο μέτρο που αυτό είναι δικαιολογημένο για κάποιον από τους αναφερόμενους στο νόμο λόγους και όχι ως κανόνα επιφύλαξης αρμοδιότητας υπέρ των κρατών μελών. Εκτός από τους λόγους αυτούς, υπάρχει και μια δεύτερη κατηγορία περιορισμών, η οποία έχει αμιγώς νομολογιακή προέλευση και οργανώνεται γύρω από την κεντρική έννοια των μέτρων χάριν προστασίας "επιτακτικών λόγων δημοσίου συμφέροντος" / επιτακτικών αναγκών". Η απαρίθμηση των περιορισμών που αφορούν τις επιτακτικές αυτές ανάγκες είναι ενδεικτική σε αντίθεση με τους περιορισμούς του άρθρου 36 ΣΛΕΕ των οποίων η αναφορά είναι περιοριστική. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι περιορισμοί που δικαιολογούνται επί τη βάσει επιτακτικών αναγκών είναι επικουρικής εφαρμογής σε σχέση με τη διάταξη του πρωτογενούς δικαίου. Με άλλα λόγια, προσφεύγουμε στη δεύτερη κατηγορία περιορισμών μόνο στην περίπτωση κατά την οποία η ratio του κρινόμενου μέτρου δεν μπορεί να υπαχθεί σε κάποιον από τους περιοριστικά αναφερόμενους λόγους του άρθρου 36 ΣΛΕΕ. 9

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 36 ΣΛΕΕ : Συσταλτική ερμηνεία των εξαιρέσεών του που όλες αφορούν συμφέροντα μη οικονομικού χαρακτήρα και τήρηση της αρχής της αναλογικότητας. Ωστόσο, και οι εξαιρέσεις αυτές έχουν όρια που τίθενται στο εδάφιο β του άρθρου 36 ΣΛΕΕ το οποίο αναφέρεται στις αυθαίρετες διακρίσεις και τον συγκεκαλυμμένο περιορισμό στο εμπόριο μεταξύ κρατών μελών. Αυτή η ρύθμιση έχει ως στόχο να αποτρέψει τις καταχρήσεις εκ μέρους των κρατών μελών. Πρόκειται στην ουσία για εξαίρεση της εξαίρεσης και επιστροφή στον κανόνα. Η ρύθμιση βάσει του άρθρου 36 ΣΛΕΕ θα πρέπει να δικαιολογείται από αντικειμενικές περιστάσεις. Το βάρος απόδειξης συνδρομής ενός από αυτούς τους λόγους βαρύνει τα κράτη μέλη, ο έλεγχος όμως αυτών γίνεται με βάση τα κριτήρια που θέτει η ευρωπαϊκή έννομη τάξη. 10

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ Απαραίτητη προϋπόθεση για την υιοθέτηση ενός λόγου περιορισμού, προβλεπόμενου στο άρθρο 36ΣΛΕΕ ή υπαγόμενου στην κατηγορία των επιτακτικών αναγκών είναι η τήρηση της αναλογικότητας. Το περιεχόμενο και οι μορφές των μέτρων που επιλέγουν τα κράτη μάλη πρέπει να περιορίζονται στο απολύτως απαραίτητο για τη διασφάλιση του επιδιωκόμενου στόχου και πρέπει να είναι αναλογικά με τον στόχο. Οφείλουν με άλλα λόγια να επιλέγουν μεταξύ περισσότερων μέτρων το πιο πρόσφορο, δηλαδή το πιο κατάλληλο για την επίτευξη του συγκεκριμένου σκοπού και το πιο αναγκαίο, δηλαδή το λιγότερο επαχθές. Πιο συγκεκριμένα, σημαντικό στοιχείο για την ανάλυση της προβαλλόμενης από ένα κράτος αιτιολόγησης πρέπει να είναι το αν υπάρχουν εναλλακτικά μέτρα που θα παρεμπόδιζαν λιγότερο το εμπόριο. Τα κράτη μέλη έχουν υποχρέωση να επιλέξουν μεταξύ περισσότερων δυνατών μέτρων, τα οποία μπορούν εξίσου να ικανοποιήσουν το λόγο δημοσίου συμφέροντος, εκείνο που έχει τη μικρότερη δυνατή περιοριστική επίδραση στο ενδοκοινοτικό εμπόριο. Η παράλειψη συμμόρφωσης των κρατών μελών προς την ανωτέρω υποχρέωση συνιστά παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας. 11

ΛΟΓΟΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΩΝ ΔΗΜΟΣΙΑ ΗΘΙΚΗ Οι περιπτώσεις στις οποίες το Δικαστήριο έχει αποδεχθεί άμεσα την αιτιολογία περί δημόσιας ηθικής ως λόγο εξαίρεσης από τον κανόνα ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων αφορούσαν άσεμνα και ανάρμοστα προϊόντα. Παρέχεται ευρύ πεδίο διακριτικής ευχέρειας στα κράτη μέλη για τον προσδιορισμό των απαιτήσεων της δημόσιας ηθικής σύμφωνα με την κλίμακα αξιών που επικρατούν σε αυτά. Περιορισμός σε αυτή την διακριτική ευχέρεια τίθεται όταν ένα κράτος μέλος απαγορεύει την εισαγωγή, επιτρέπει όμως την εγχώρια παραγωγή του ίδιου εμπορεύματος (υπόθεση ΔΕΚ 121/85, 11.03.1986, Conegate, σύμφωνα με την οποία θεωρήθηκε συγκεκαλυμμένη και αυθαίρετη διάκριση του άρθρου 36 εδ. β ΣΛΕΕ). Στην υπόθεση ΔΕΚ 34/79, 14.12.1979 Henn, Darby το Δικαστήριο έκρινε ότι εφόσον δεν υφίσταται θεμιτό εμπόριο των ίδιων εμπορευμάτων στο εσωτερικό του κράτους μέλους, δεν μπορεί η απαγόρευση εισαγωγής υλικού πορνογραφικού περιεχομένου να αποτελέσει μέσο αυθαίρετων διακρίσεων ή συγκεκαλυμμένο περιορισμό στο εμπόριο αντίθετο προς το άρθρο 36 ΣΛΕΕ. 12

ΛΟΓΟΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΩΝ ΔΗΜΟΣΙΑ ΤΑΞΗ Ερμηνεύεται με εξαιρετικά συσταλτικό τρόπο από το δικαστήριο και σπάνια έχει γίνει δεκτή ως αιτία για παρέκκλιση βάσει του άρθρου 36 ΣΛΕΕ. Σε περίπτωση που θα ήταν δυνατή η εφαρμογή μιας εναλλακτικής προς το ίδιο άρθρο εξαίρεσης, το Δικαστήριο τείνει να χρησιμοποιεί αυτή την εναλλακτική δικαιολογία ή τη δικαιολογία για λόγους δημόσιας τάξης σε συνδυασμό και με άλλες πιθανές δικαιολογίες. Μόνη η δικαιολογία της δημόσιας τάξης έγινε δεκτή στην υπόθεση ΔΕΚ 7/78, 23.11.1978, Thompson, όπου οι βρετανικές αρχές περιόρισαν την εισαγωγή και εξαγωγή χρυσών συλλεκτικών νομισμάτων. Το Δικαστήριο δέχτηκε τη ρύθμιση με την αιτιολογία ότι πηγάζει από την ανάγκη προστασίας του δικαιώματος κοπής κερμάτων, το οποίο παραδοσιακά ανήκει στα ουσιώδη συμφέροντα του κράτους. 13

ΛΟΓΟΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΩΝ ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑ Η δικαιολογία της ασφάλειας προβάλλεται σε ένα συγκεκριμένο τομέα, την αγορά ενέργειας της Ε.Ε. Θα πρέπει να περιορίζεται στα ακριβή γεγονότα και δεν τυγχάνει ευρείας εφαρμογής. Στην υπόθεση ΔΕΚ 72/83, 10.07.1984, Campus Oil το Δικαστήριο έκρινε ότι τα προϊόντα πετρελαίου είναι εξαιρετικής σημασίας για την ύπαρξη των κρατών, για την οικονομία και την λειτουργία τους καθώς και για τους θεσμούς και τις θεμελιώδεις δημόσιες υπηρεσίες. Ακόμη από αυτή την πηγή ενέργειας εξαρτάται η επιβίωση του πληθυσμού. Ενδεχόμενη διακοπή του εφοδιασμού σε προϊόντα πετρελαίου θα έθιγε σε μεγάλο βαθμό πέρα από την δημόσια ασφάλεια (που έγινε δεκτή από το Δικαστήριο κατά αποκλεισμό της δημόσιας τάξης) και συμφέροντα οικονομικού χαρακτήρα. Η επίκληση των οικονομικών συμφερόντων προβάλλεται δευτερευόντως και δεν δύναται να αποκλείσει την εφαρμογή του άρθρου 36 καθώς σε αυτή την περίπτωση θίγεται πρωτίστως η δημόσια ασφάλεια. Εάν όμως το κράτος επικαλούνταν αποκλειστικά συμφέροντα οικονομικού χαρακτήρα, δεν θα ήταν επιτρεπτή η υπαγωγή στο άρθρο 36. 14

ΛΟΓΟΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΖΩΩΝ Ή ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΩΣ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ Βάσει νομολογίας του Δικαστηρίου τα περιουσιακά στοιχεία ή συμφέροντα που προστατεύονται από το άρθρο 36 τίθενται σε κατώτερη αξιολογική κλίμακα από την ζωή και την υγεία των ανθρώπων. Τα κράτη μέλη έχουν αρμοδιότητα, εντός των ορίων που επιβάλλει η Συνθήκη, να καθορίζουν το μέτρο προστασίας που προτίθενται να λάβουν και κυρίως την αυστηρότητα των ελέγχων που πρέπει να διενεργούνται. Όλα τα ανωτέρω πρέπει να εφαρμόζονται υπό την τήρηση της αρχής της αναλογικότητας. Τα κράτη μέλη επικαλούνται την δικαιολογία αυτή αρκετά συχνά με σκοπό να παρακάμψουν τα εμπόδια στην ελεύθερη διακίνηση των εμπορευμάτων. Ωστόσο η επίκληση της θα πρέπει να γίνεται εφόσον τηρούνται οι παρακάτω κανόνες: Να μην γίνεται δεκτή, αν ο πραγματικός σκοπός του μέτρου που λαμβάνεται από το κράτος μέλος είναι αποκλειστικά η προστασία της εγχώριας αγοράς Τήρηση της αρχής της αναλογικότητας, δηλαδή περιορισμός του μέτρου στο επίπεδο που είναι απαραίτητο για να επιτευχθεί ο νόμιμος στόχος της προστασίας της δημόσιας υγείας Τα λαμβανόμενα μέτρα να είναι επαρκώς τεκμηριωμένα, ώστε να παρέχουν και τα σχετικά αποδεικτικά στοιχεία, τα δεδομένα (τεχνικά, επιστημονικά, διατροφικά, στατιστικά)και άλλα τυχόν απαιτούμενα. 15

ΛΟΓΟΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΩΝ Αρχή της πρόληψης Τα κράτη μέλη οφείλουν να αξιολογούν τους κινδύνους που αφορούν στη δημόσια υγεία πριν λάβουν προληπτικά μέτρα. Όμως σε περίπτωση που υπάρχουν αμφιβολίες για τη συνδρομή και τη σοβαρότητα των κινδύνων αυτών, τα αρμόδια όργανα μπορούν να προβαίνουν στη λήψη των μέτρων προστασίας χωρίς να αναμένουν την πλήρη απόδειξη των κινδύνων. Αρκεί η διαπίστωση ότι υπάρχει όντως επιστημονική αμφιβολία και εφόσον αυτό αποδειχθεί, παρέχεται στα αρμόδια όργανα η διακριτική ευχέρεια να αποφασίσουν ποιά μέτρα θα λάβουν. 16

ΛΟΓΟΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΘΗΣΑΥΡΩΝ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ, ΙΣΤΟΡΙΚΗ Ή ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΞΙΑ Υπάγεται στην αρμοδιότητα των κρατών μελών να καθορίσουν ποιά αντικείμενα ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Η υπόθεση ΔΕΚ 7/68, 10.12.1968, Επιτροπή/ Ιταλία, αποτελεί τη μόνη σχετική αναφορά, όπου ιταλικός νόμος που επέβαλε εξαγωγικό δασμό στα έργα τέχνης και τους αρχαιολογικούς θησαυρούς με σκοπό την αποθάρρυνση της εξαγωγής τους από τη χώρα δημιουργίας τους, κρίθηκε ως μέτρο ισοδύναμου αποτελέσματος προς φορολογική επιβάρυνση, οπότε δε θεωρήθηκε ότι εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 36 ΣΛΕΕ αφού απαγορεύεται η είσπραξη κάθε εξαγωγικού δασμού και κάθε φορολογικής επιβαρύνσεως μεταξύ των κρατών μελών ενώ και η σχετική διάταξη δε διακρίνει ανάλογα με το σκοπό που επιδιώκεται με την είσπραξη δασμών ή φόρων. Κρίσιμη για την ερμηνεία της έννοιας εθνικός θησαυρός είναι η οδηγία 93/7/ΕΟΚ κατά την οποία σε αυτή περιλαμβάνονται: αντικείμενα που περιέχονται στους καταλόγους μουσείων ή σε συλλογές συντήρησης βιβλιοθηκών ζωγραφικούς πίνακες και γλυπτά βιβλία μεταφορικά μέσα αρχεία Η εν λόγω οδηγία προσπάθησε να προσδιορίσει τα αντικείμενα που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της, αναφερόμενη σε χαρακτηριστικά, όπως ιδιοκτησία, ηλικία, αξία αντικειμένου. Ωστόσο δεν είχε στόχο να ορίσει τα αντικείμενα που χαρακτηρίζονται ως εθνικοί θησαυροί κατά την έννοια του άρθρου 36 ΣΛΕΕ αλλά απλώς κατηγορίες αντικειμένων στα οποία θα μπορούσε 17 να αποδοθεί αυτός ο χαρακτηρισμός.

ΛΟΓΟΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Οι σημαντικότεροι τύποι βιομηχανικής και εμπορικής ιδιοκτησίας είναι τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τα εμπορικά σήματα, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας καθώς και η γεωγραφική ένδειξη, για τους σκοπούς του άρθρου 36. Έχουν διαμορφωθεί δυο αρχές από τη νομολογία του Δικαστηρίου: α. Η συνθήκη δεν θιγεί την ύπαρξη των δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας που έχουν παραχωρηθεί βάσει της εθνικής νομοθεσίας (εκτός αν οι εθνικές ρυθμίσεις εμπεριέχουν στοιχειά διάκρισης) β. Αρχή της ανάλωσης των δικαιωμάτων, δηλαδή ένα δικαίωμα βιομηχανικής ιδιοκτησίας αναλώνεται όταν ένα προϊόν έχει διατεθεί νόμιμα στην αγορά ενός κράτους μέλους από τον ιδιοκτήτη ή με τη συγκατάθεση του. Στη συνέχεια δηλαδή δεν μπορεί ο ιδιοκτήτης να παρεμποδίσει την περαιτέρω κυκλοφορία του επικαλούμενος το δικαίωμα βιομηχανικής ιδιοκτησίας που έχει ήδη ασκήσει. 18

ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Στην απόφαση Cassis de Dijon, το Δικαστήριο όρισε την έννοια των επιτακτικών αναγκών ως μη πλήρη κατάλογο προστατευόμενων συμφερόντων ως ειδικότερη έκφανση των εξαιρέσεων του άρθρου 36 ΣΛΕΕ. Σε αυτή την απόφαση, το Δικαστήριο ανέφερε ότι οι εν λόγω επιτακτικές ανάγκες αφορούν ιδίως την αποτελεσματικότητα των φορολογικών ελέγχων, την προστασία της δημόσιας υγείας, την εντιμότητα των εμπορικών συναλλαγών και την προστασία του καταναλωτή. 19

ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Η προστασία του περιβάλλοντος ως ένας από τους ουσιώδεις στόχους της Ε.Ε δύναται να δικαιολογήσει ορισμένους περιορισμούς στην αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων. Συνδέεται επίσης στενά με την προστασία της ζωής και της υγείας του ανθρώπου και τα κράτη μελή την επικαλούνται όλο και συχνότερα. Ορισμένα εμπόδια του εμπορίου στην Ε.Ε που οφείλονται στις αποκλίνουσες διατάξεις των εθνικών νομοθεσιών πρέπει, επίσης, να γίνουν δεκτά στο βαθμό που αυτές είναι εφαρμοστέες στα εγχώρια και στα εισαγόμενα προϊόντα χωρίς διάκριση και μπορούν να δικαιολογηθούν ως απαραίτητες για την ικανοποίηση των απαρέγκλιτων απαιτήσεων που συνδέονται με την προστασία του καταναλωτή και το θεμιτό εμπόριο. Η κατευθυντήρια γραμμή του Δικαστηρίου είναι ότι όταν τα εισαγόμενα προϊόντα είναι ομοειδή με τα εγχώρια είναι αρκετή η επαρκής επισήμανση, όταν αυτό απαιτείται από την εθνική νομοθεσία, για να παρέχονται στον καταναλωτή οι απαραίτητες πληροφορίες για τη φύση του προϊόντος. Καμία δικαιολογία περί προστασίας των καταναλωτών δεν είναι αποδεκτή για την επιβολή μη απαραιτήτων περιοριστικών μέτρων (αρχή αναλογικότητας). Άλλες επιτακτικές ανάγκες είναι η βελτίωση των συνθηκών εργασίας, η οδική ασφάλεια, η καταπολέμηση της εγκληματικότητας. 20

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ Τέλος, θα θέλαμε να αναλύσουμε δύο πολύ σημαντικές αποφάσεις, την ΔΕΚ C-158, C-159, 14.09.2006, Άλφα Βήτα Βασιλόπουλος ΑΕ και Carrefour Μαρινόπουλος ΑΕ / Ελληνικό Δημόσιο και την ΔΕΚ C-267/268/91, 24.11.1993, Keck. ΔΕΚ C-158, C-159, 14.09.2006, Άλφα Βήτα Βασιλόπουλος ΑΕ και Carrefour Μαρινόπουλος ΑΕ / Ελληνικό Δημόσιο: Πραγματικά περιστατικά: εθνική κανονιστική πράξη εξαρτά την πώληση προϊόντων τύπου ''bake-off'' από τους ίδιους όρους με αυτούς που ισχύουν για τη μέθοδο παρασκευής και διάθεσης στο εμπόριο του ψωμιού και των παραδοσιακών προϊόντων αρτοποιίας. 21

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ Κύριο χαρακτηριστικό των προϊόντων '''bake-off'' : πωλούνται αφού έχουν συντελεσθεί τα σημαντικά στάδια παρασκευής και στα σημεία πώλησης διενεργούνται μόνο η ταχεία απόψυξη του άρτου και η αναθέρμανσή του ή η τελική του επίψηση. Άρα, η απαίτηση της εθνικής κανονιστικής πράξης συνεπάγεται πρόσθετα έξοδα ( π.χ. αποθήκη αλεύρων, χώρο ζυμωτηρίου) και δυσχερέστερη εμπορία των εν λόγω προϊόντων και επομένως αποτελεί εμπόδιο στις εισαγωγές. Όμως για είναι δικαιολογημένη μια τέτοια ρύθμιση, θα πρέπει να εμπίπτει είτε σε κάποια από τις εξαιρέσεις του άρθρου 36 είτε σε κάποια από τις επιτακτικές ανάγκες που έχουν γίνει δεκτές από τη νομολογία του Δικαστηρίου καθώς και να τηρεί την αρχή της αναλογικότητας. 22

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ Ισχυρισμοί αιτούντος δικαστηρίου (εθνικού) και αξιολόγησή τους από το δικαστήριο: Επίτευξη ποιοτικού σκοπού --> η προώθηση απλώς τροφίμων ποιότητας δεν μπορεί να δικαιολογήσει παρεμπόδιση στην ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων εκτός αν συνδυασθεί με την επίκληση κάποιας άλλης επιταγής αναγνωριζόμενης ως επιτακτική ανάγκη π.χ. προστασία του καταναλωτή, υγεία. Προστασία του καταναλωτή, ο οποίος μπερδεύεται και νομίζει ότι αγοράζει άρτο ή παρεμφερές νωπό προϊόν ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για αλλοιωμένο και μη βιταμινούχο προϊόν --> ναι μεν είναι θεμιτά τα μέτρα προς αποφυγή της σύγχυσης του καταναλωτή, ωστόσο ο εν λόγω στόχος θα μπορούσε να επιτευχθεί με λιγότερο περιοριστικά της εμπορίας των προϊόντων ''bake-off'' μέτρα π.χ. με κατάλληλα μέτρα πληροφόρησης και επισήμανσης. 23

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ Άρα, παραβιάζεται η αρχή της αναλογικότητας. Απάντηση στα προδικαστικά ερωτήματα: Βάσει του άρθρου 34 ΣΛΕΕ δεν επιτρέπεται εθνική κανονιστική πράξη, η οποία εξαρτά την πώληση προϊόντων τύπου ''bake-off'' από τους ίδιους όρους με τους ισχύοντες για τη μέθοδο πλήρους παρασκευής και διάθεσης στο εμπόριο του παραδοσιακού άρτου και των παραδοσιακών προϊόντων αρτοποιίας. 24

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΔΕΚ C-267/268/91, 24.11.1993, Keck: Πραγματικά περιστατικά: Οι Keck και Mithouard ήρθαν αντιμέτωποι με την κατηγορία ότι μεταπώλησαν προϊόντα σε τιμές χαμηλότερες από την πραγματική τιμή αγοράς, παραβιάζοντας έτσι σχετικό γαλλικό νόμο. Οι κατηγορούμενοι υποστήριξαν ότι η απαγόρευση που θέτει ο γαλλικός νόμος έρχεται σε αντίθεση με το άρθρο 34 ΣΛΕΕ καθώς και με την αρχή της ελευθερίας των προσώπων και των υπηρεσιών. Το ΔΕΚ απάντησε στο σχετικό προδικαστικό ερώτημα ότι υφίσταται περιορισμός του πεδίου εφαρμογής του άρθρου 34 ΣΛΕΕ. Η απόφαση διακρίνει αρχικά τα εθνικά μέτρα σε αυτά που αναφέρονται στα ίδια τα εμπορεύματα και σε εκείνα που σχετίζονται με τις μεθόδους πώλησης. Η σημασία της απόφασης αυτής έγκειται ακριβώς στη συγκεκριμένη διάκριση, η οποία σηματοδοτεί μεταστροφή της νομολογίας. Τα εθνικά μέτρα που αφορούν τις μεθόδους πώλησης δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του εν λόγω άρθρου υπό τον όρο ότι τα μέτρα αυτά: εφαρμόζονται σε όλους τους επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται εντός της συγκεκριμένης επικράτειας και επηρεάζουν με τον ίδιο τρόπο την εμπορική διάθεση τόσο των εγχώριων όσο και των εισαγόμενων προϊόντων. 25

ΣΥΝΟΨΗ ΚΑΝΟΝΑΣ ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ 34-35 ΣΛΕΕ 36 εδ. α ΣΛΕΕ (περιοριστική αναφορά εξαιρέσεων) ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ (ενδεικτικός κατάλογος προστατευόμενων συμφερόντων νομολογιακής προέλευσης) 36 εδ.β ΣΛΕΕ (εξαίρεση της εξαίρεσης και επάνοδος στον κανόνα) ΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ 26

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γ-Ε Φ. Καλαβρός - Θ. Γεωργόπουλος, Το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ουσιαστικό δίκαιο ( Τόμος 2), Νομική Βιβλιοθήκη, 2η έκδοση 2013 Γ. Καρύδης, Ευρωπαϊκό Δίκαιο Συναλλαγών, Νομική Βιβλιοθήκη, 2012 Β. Χριστιανός, Μ. Κουσκουνά, Ρ.-Ε. Παπαδοπούλου, Μ. Περάκης, Το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσα από τη νομολογία, Εκδόσεις Σάκκουλα Α.Ε. Αθήνα - Θεσσαλονίκη, 2011 Συνθήκη Ε.Ε και ΣΛΕΕ, Κατ άρθρο ερμηνεία, επιμέλεια: Β. Χριστιανός, Νομική Βιβλιοθήκη, 2012 Europa.eu - EUROPA - Ο επίσημος δικτυακός τόπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης 27

2015 ΣΤ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΚΠΑ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ 28