ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ στη Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ Λυκείου Μανόλης Αναγνωστάκης «Στον Νίκο Ε 1949» Ερωτήσεις Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες, Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα. (Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά;) (Παρενθέσεις, 1949) 1. Να σχολιάσετε τη μορφή του ποιήματος. Τι επιδιώκει ο ποιητής με τις συγκεκριμένες επιλογές του; 2. α) Σε ποια σημεία του ποιήματος προβάλλεται το κλίμα του θανάτου; Να τα σχολιάσετε. β) «Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες»: Ποια είναι η συνυποδήλωση αυτής της παρομοίωσης; (25 μονάδες)
- 2 - Γιώργης Παυλόπουλος «Τα Αντικλείδια» Ερωτήσεις Η ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή Πολλοί κοιτάζουν μέσα χωρίς να βλέπουν τίποτα και προσπερνούνε. Όμως μερικοί κάτι βλέπουν, το μάτι τους αρπάζει κάτι και μαγεμένοι πηγαίνουνε να μπουν. Η πόρτα τότε κλείνει. Χτυπάνε μα κανείς δεν τους ανοίγει. Ψάχνουνε για το κλειδί. Κανείς δεν ξέρει ποιος το έχει. Ακόμη και τη ζωή τους κάποτε χαλάνε μάταια γυρεύοντας το μυστικό να την ανοίξουν. Φτιάχνουν αντικλείδια. Προσπαθούν. Η πόρτα δεν ανοίγει πια. Δεν άνοιξε ποτέ για όσους μπόρεσαν να ιδούν στο βάθος. Ίσως τα ποιήματα που γράφτηκαν από τότε που υπάρχει ο κόσμος είναι μια ατέλειωτη αρμαθιά αντικλείδια για ν ανοίξουμε την πόρτα της ποίησης Μα η ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή. (Τα Αντικλείδια, 1988) 3. Ποια γνωρίσματα της ποιητικής γραφής του Γιώργη Παυλόπουλου προκύπτουν από το ποίημα; 4. «Η πόρτα δεν ανοίγει πια ιδούν στο βάθος». Σχολιάστε τους στίχους. Τι εκπροσωπούν στο ποίημα τα αντικλείδια; (15 μονάδες)
- 3 - ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Α. Δικταίος «Η Ποίηση» Ερώτηση Μα εσύ, Ποίηση, που δε μπορείς να κλειστείς μέσα σε σχήματα μα εσύ, Ποίηση, που δε μπορούμε να σ αγγίξουμε με το λόγο, εσύ, το στερνό ίχνος της παρουσίας του Θεού ανάμεσά μας, σώσε την τελευταία ώρα τούτη του ανθρώπου, την πιο στυγνή και την πιο απεγνωσμένη, που ο Θάνατος, που η Μοναξιά που η Σιωπή, τον καρτερούν σε μια στιγμή μελλούμενη (απόσπασμα) 5. Πώς συνδέονται οι στίχοι στο ποίημα του Δικταίου με «Τα αντικλείδια» του Παυλόπουλου; Τι είναι η ποίηση για το Δικταίο;
- 4 - Απαντήσεις 1. Η γλώσσα είναι δημοτική. Ο λόγος λιτός, τεμαχισμένος, αφαιρετικός, σχεδόν χωρίς στίξη, δύσκολα αρθρωμένος, εναρμονισμένος με την ψυχή του ποιητή, δίνει την αίσθηση διάλυσης και αποπνέει αμεσότητα και ευαισθησία. Απουσιάζουν οι εξάρσεις, οι μελοδραματισμοί και ο ποιητής τηρεί το μέτρο. Οι στίχοι είναι μικροί, ανισοσύλλαβοι, ανομοιοκατάληκτοι. Δεν υπάρχουν διασκελισμοί ή χασμωδίες. Το ύφος είναι πεζολογικό και εξομολογητικό. Ο κάθε στίχος αρχίζει με κεφαλαίο γράμμα (στοιχείο υπερρεαλισμού). Το ποίημα δομείται πάνω σε τέσσερα άναρθρα ουσιαστικά, που αποτελούν τους αρμούς του. Ο Αναγνωστάκης μιμείται τη μορφή του Εγγονόπουλου, γι αυτό ο τελευταίος στίχος βρίσκεται σε παρένθεση και υπάρχουν δύο διάκενα (με το τελευταίο, ο ποιητής αυτονομεί τη ρητορική ερώτηση για να της δώσει έμφαση). 2. α) Στην πρώτη στροφή ο ποιητής υποβάλλει το κλίμα θανάτου, μέσα από την εικόνα των «φίλων που φεύγουν που χάνονται μια μέρα». Προφανώς, αναφέρεται στους συντρόφους του στη φυλακή, που ανέμεναν την εκτέλεσή τους. Στη συνέχεια, περιγράφεται η εικόνα μιας μάνας, που τρέχει στους δρόμους φωνάζοντας, αναζητώντας ή θρηνώντας το παιδί της μέσα στα ερείπια. Η εικόνα προβάλλει την καταστροφή και το θάνατο. Περισσότερο αισθητός είναι ο θάνατος στην τελευταία στροφή, όπου ο ποιητής αναφέρεται πάλι στους μελλοθάνατους, που οδηγούνται για εκτέλεση τα ξημερώματα, την ώρα που το φως της ζωής λιγοστεύει ενώ το φως της ημέρας μεγαλώνει (αντίθεση). β) Η σημαία αποτελεί το σύμβολο του έθνους. Στον εμφύλιο η σημαία, ως εθνικό σύμβολο που ενώνει, χάνει την αξία της. Οι σφαίρες την τρυπούν και τη σαπίζουν. Οι αξίες, τα εθνικά ιδανικά, που εκπροσωπεί, καταρρακώνονται. Κυριαρχεί το μίσος, ο θάνατος, ο διχασμός, η ηθική κατάπτωση. Η παρομοίωση είναι αποκαλυπτική της ιστορικής πραγματικότητας. 3. Η αίσθηση του ανικανοποίητου και του φευγαλέου, π.χ. «το μάτι τους αρπάζει κάτι», «Η πόρτα δεν ανοίγει πια», «στο βάθος». Η συμβολιστική ποιητική γραφή. Το ποίημα αποτελεί μια αλληγορία της κλειστής πόρτας. Ο λιτός, φυσικός λόγος. Το καθημερινό λεξιλόγιο. Οι σκηνοθετικοί χειρισμοί. Η κυριαρχία των κύριων προτάσεων. Ο πεζολογικός τόνος Το κοφτό, κουβεντιαστό ύφος.
- 5-4. Όσοι μπόρεσαν να δουν στο βάθος της πόρτας, μαγεύτηκαν απ τον κόσμο της ποίησης, πήραν μια γεύση απ την ομορφιά και τα αγαθά της. Αυτό, όμως, δεν είναι αρκετό, γιατί τους οδηγεί σε μια εναγώνια, διαρκή προσπάθεια να γευτούν απόλυτα τις χαρές της, κάτι που δεν είναι εφικτό, γιατί «η ποίηση είναι ένα άπιαστο είδωλο» και σαν τέτοια είναι αδύνατο να αποκαλυφθεί πλήρως. Έτσι, η πόρτα μένει κλειστή και τους προκαλεί συνεχώς να την ανοίξουν, φτιάχνοντας αντικλείδια. Τα αντικλείδια είναι, δηλαδή, τα ποιήματα που γράφουν οι ποιητές και αντιπροσωπεύουν τις αέναες προσπάθειες όλων τους να ανοίξουν την πόρτα της ποίησης. Και έτσι στην ουσία, χωρίς να το συνειδητοποιούν, εισχωρούν στο χώρο της ποίησης. 5. Η ποίηση για το Δικταίο δεν μπορεί να κλειστεί μέσα σε σχήματα, δεν μπορεί ν αγγιχτεί με το λόγο. Και ο Παυλόπουλος πιστεύει ότι η ποίηση είναι ένα άπιαστο είδωλο, ένας μαγικός κόσμος που δεν αποκαλύπτεται πλήρως, αποτελώντας πρόκληση και αίνιγμα για τον καθένα που προσπαθεί να την προσεγγίσει. Και για τους δύο ποιητές η ποίηση είναι απροσπέλαστη στη βαθύτερη ουσία της. Επιπλέον, για το Δικταίο η Ποίηση έχει θεϊκή υπόσταση, καθώς φανερώνει τη θεϊκή παρουσία στους ανθρώπους. Ως τέτοια, έχει την ικανότητα να βοηθήσει τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν μεγάλα ατομικάυπαρξιακά προβλήματα, που διαχρονικά τους ταλανίζουν: το υπαρξιακό αδιέξοδο, το φόβο του θανάτου, τη μοναξιά και τη σιωπή.