ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗZ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ

Δ ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗZ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΓΔΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέκα: Οη πξνζπάζεηεο ελζσκάησζεο ησλ Ειιήλσλ Ρνκά ζηε χγρξνλε επνρή Δπηβιέπνπζα: ΠΑΠΑΓΟΠΟΤΛΟΤ ΑΓΡΗΑΝΝΖ πνπδάζηξηα: ΛΔΕΟΤ ΜΑΡΗΑ ΑΘΖΝΑ - 2006

ΠΔΡΙΛΗΦΗ ηελ παξνχζα εξγαζία εμεηάδεηαη ε θαηάζηαζε ησλ Ρνκά ζηελ Διιάδα θαη ζηελ Δπξψπε θαζψο θαη νη πξνζπάζεηεο πνπ έρνπλ γίλεη γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ηνπο θαη ηελ ελζσκάησζε ηνπο, ηφζν ζηελ επξχηεξε ειιεληθή θνηλσλία φζν θαη ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε γεληθφηεξα. Απνηππψλεηαη ε ππάξρνπζα θαηάζηαζε, γίλεηαη θαηαγξαθή ησλ θπξηνηέξσλ πξνβιεκάησλ, γίλεηαη αλαθνξά θαη αλάιπζε ηεο ζρεηηθήο λνκνζεζίαο ελψ παξνπζηάδνληαη θαη απνηηκψληαη νη πξνζπάζεηεο πνπ έρεη θαηαβάιιεη κέρξη ζήκεξα ε ειιεληθή πνιηηεία γηα ηελ επίιπζε απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ. Σέινο γίλεηαη αλαθνξά θαη ζηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη Ρνκά ζηελ Δπξψπε, ελψ αλαθέξνληαη θαη δξάζεηο πνπ έρνπλ αλαιεθζεί ζηελ Δπξψπε γηα ηελ επίιπζή ηνπο, ηφζν απφ ηνπο Δπξσπατθνχο νξγαληζκνχο φζν θαη απφ ηα θξάηε. Σέινο γίλνληαη θάπνηεο πξνηάζεηο γηα ηελ θαιχηεξε θαη ζπληνκφηεξε επίιπζε απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ. ΛΔΞΔΙ ΚΛΔΙΓΙΑ Ρνκά, Σζηγγάλνη, Οινθιεξσκέλν Πξφγξακκα Γξάζεο, ζηεγαζηηθά δάλεηα Διιήλσλ Σζηγγάλσλ, αξρή ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο, άκεζε δηάθξηζε, έκκεζε Γηάθξηζε, Τγεηνλνκηθή Γηάηαμε, πκβνχιην ηεο Δπξψπεο, θνηλσληθφο απνθιεηζκφο 2

ABSTRACT The report examines the situation of Roma population in Greece and in Europe, as well as the relevant policies and legal measures for the protection of their rights and for the amelioration of their living standards. In the first section the main problems that the Greek Roma are faced with are stated in brief. In the second section the legislation in relevance to the Greek Roma is presented, with comments regarding its adequacy to guarantee the human rights of the Greek Roma and to effectively protect them. The third section presents and evaluates the action plans that the Greek Governments have developed and continue to implement, for the social inclusion of Greek Roma. The forth section states in brief the situation of Roma population in Europe, the European organizations interference to protect them and to ameliorate their living standards and examples of good practices from selected european countries. The fifth and final section proposes some steps and measures that could be adopted in order to facilitate the social inclusion of Roma.. 3

ΔΙΑΓΧΓΗ... 5 Α. Η ΚΑΣΑΣΑΗ ΣΧΝ ΡΟΜΑ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ... 6 Α.1. Οη Έιιελεο Ρνκά... 6 Α.1.1. ΚΤΡΙΟΣΔΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ... 7 Α.1.1.1. ΟΗΚΗΣΗΚΟ... 7 Α.1.1.2 ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ ΑΣΗΚΖ ΚΑΗ ΓΖΜΟΣΗΚΖ ΚΑΣΑΣΑΖ... 8 Α.1.1.3 ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΑΠΟΚΑΣΑΖ... 9 Α.1.1.4 ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ... 11 Α.1.1.5 ΤΓΔΗΑ... 12 Α.1.1.6 ΤΜΠΔΡΑΜΑ... 12 Β. ΝΟΜΟΘΔΣΙΚΔ ΠΑΡΔΜΒΑΔΙ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΝΣΙΜΔΣΧΠΙΗ ΣΧΝ ΓΙΑΚΡΙΔΧΝ... 13 Β.1. Η ΙΥΤΟΤΑ ΝΟΜΟΘΔΙΑ... 13 Β.1.2. ΔΛΛΗΝΙΚΟ ΤΝΣΑΓΜΑ... 14 Β.1.3 Ο ΝΟΜΟ 3304/2005 «Δθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο αλεμαξηήησο θπιεηηθήο ή εζλνηηθήο θαηαγσγήο, ζξεζθεπηηθώλ ή άιισλ πεπνηζήζεσλ, αλαπεξίαο, ειηθίαο ή γελεηήζηνπ πξνζαλαηνιηζκνύ»... 16 Β.1.3.1 ΒΑΗΚΑ ΖΜΔΗΑ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ 3304/2005... 16 Β.1.3.2 ΔΠΗΖΜΑΝΔΗ ΣΖ ΔΘΝΗΚΖ ΔΠΗΣΡΟΠΖ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΧΝ ΣΟΤ ΑΝΘΡΧΠΟΤ ΔΠΗ ΣΟΤ ΥΔΓΗΟΤ ΝΟΜΟΤ ΚΑΗ ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ ΣΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΔΠΗΣΡΟΠΖ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ ΔΠΗ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ... 21 Β.1.4 Η Γ.Π./23641 (ΦΔΚ Β 973/15.7.2003) «Σξνπνπνίεζε ηεο Α5/696/25.4.83 Τγεηνλνκηθήο Γηάηαμεο, γηα ηελ νξγαλσκέλε εγθαηάζηαζε πιαλνδίσλ»... 28 Β.2 ΚΡΙΣΙΚΔ ΠΑΡΑΣΗΡΗΔΙ ΔΠΙ ΣΟΤ ΘΔΜΙΚΟΤ ΠΛΑΙΙΟΤ... 31 Β.3. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ... 35 Γ.1. ΔΙΑΓΧΓΉ... 37 Γ.2. ΤΝΣΟΜΟ ΙΣΟΡΙΚΟ... 37 Γ.3. ΣΟ ΟΛΟΚΛΗΡΧΜΔΝΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΡΑΗ ΓΙΑ ΣΗΝ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΔΝΣΑΞΗ ΣΧΝ ΔΛΛΗΝΧΝ ΣΙΓΓΑΝΧΝ... 40 Γ.3.1. ΠΑΡΟΤΙΑΗ ΣΟΤ ΟΠΓ... 40 Γ.3.1.1. ΚΟΠΟ, ΣΟΥΟΗ ΚΑΗ ΣΡΑΣΖΓΗΚΖ ΣΟΤ ΟΠΓ... 42 Γ.3.1.2. ΥΔΓΗΑΜΟ ΣΟΤ ΟΠΓ... 44 Γ.3.1.2.1. ΑΞΟΝΑ 1: ΤΠΟΓΟΜΔ... 44 Γ.3.1.2.2. ΑΞΟΝΑ 2: ΤΠΖΡΔΗΔ... 45 Γ.3.1.2.3. ΑΠΟΛΟΓΗΜΟ ΣΟΤ 1 ΟΤ ΑΞΟΝΑ... 46 Γ.3.1.2.4. ΑΠΟΛΟΓΗΜΟ ΣΟΤ 2 ΟΤ ΑΞΟΝΑ... 47 Γ.3.2. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΥΟΡΗΓΗΗ ΣΔΓΑΣΙΚΧΝ ΓΑΝΔΙΧΝ... 51 Γ.4. ΑΠΟΣΙΜΗΗ ΣΟΤ ΟΛΟΚΛΗΡΧΜΔΝΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ ΓΡΑΗ... 55 Γ. ΓΡΑΔΙ Δ ΔΤΡΧΠΑΨΚΟ ΔΠΙΠΔΓΟ... 60 Γ1. Η ΚΑΣΑΣΑΗ ΣΧΝ ΡΟΜΑ ΣΗΝ ΔΤΡΧΠΗ... 61 Γ.1.1. ΚΤΡΙΟΣΔΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ... 61 Γ.1.2. Η ΓΡΑΗ ΣΧΝ ΔΤΡΧΠΑΨΚΧΝ ΟΡΓΑΝΙΜΧΝ... 63 Γ2. ΓΡΑΔΙ ΠΟΤ ΔΥΟΤΝ ΑΝΑΛΗΦΘΔΙ/ΥΡΗΜΑΣΟΓΟΣΗΘΔΙ ΑΠΟ ΣΗΝ Δ.Δ.... 66 Γ.2.2. ΠΑΡΑΓΔΙΓΜΑΣΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΧΝ ΜΔ ΘΔΣΙΚΟ ΑΝΣΙΚΣΤΠΟ... 68 Γ.2.3. Η «ΓΔΚΑΔΣΙΑ 2005-2015 ΓΙΑ ΣΗΝ ΔΝΧΜΑΣΧΗ ΣΧΝ ΡΟΜΑ»... 70 Γ3. ΤΜΠΔΡΑΜΑ... 72 Δ. ΠΡΟΣΑΔΙ... 73 ΔΠΙΛΟΓΟ... 77 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 78 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ... 84 4

ΔΙΑΓΧΓΗ ηελ παξνχζα εξγαζία εμεηάδεηαη ε θαηάζηαζε ησλ Ρνκά ζηελ Διιάδα θαη ζηελ Δπξψπε θαζψο θαη νη πξνζπάζεηεο πνπ έρνπλ γίλεη γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ηνπο θαη ηελ ελζσκάησζε ηνπο, ηφζν ζηελ επξχηεξε ειιεληθή θνηλσλία φζν θαη ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε γεληθφηεξα. Σν κέγεζνο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ πνπ πθίζηαληαη νη Ρνκά, ε δηαθξηηηθή κεηαρείξηζε εηο βάξνο ηνπο, ηφζν απφ ηελ πιεπξά ηεο πνιηηείαο αιιά θαη απφ κέξνο ηεο θνηλσλίαο, ηα πθηζηάκελα ζηεξεφηππα πνπ ιεηηνπξγνχλ ελαληίνλ ηνπο θαη ε ζπλαθφινπζε αδηαθνξία ηεο πιεηνςεθίαο ηεο θνηλσλίαο γηα ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη Έιιελεο Ρνκά, θαζηζηνχλ ηηο πξνζπάζεηεο γηα ηελ ελζσκάησζή ηνπο θαη ηελ βειηίσζε ηνπ βηνηηθνχ ηνπο επηπέδνπ εμαηξεηηθά πεξίπινθεο θαη ην φιν εγρείξεκα δχζθνιν. ην πξψην κέξνο απηήο ηεο εξγαζίαο εθηίζεληαη ηα θπξηφηεξα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη Έιιελεο Ρνκά, ηα νπνία ηνπο νδεγνχλ ζηηο παξπθέο ηεο θνηλσλίαο θαη αλαπαξάγνπλ, φζν παξακέλνπλ αλεπίιπηα, έλαλ θαχιν θχθιν πνπ δηαησλίδεη ηελ θαηάζηαζε απνθιεηζκνχ, πεξηζσξηνπνίεζεο θαη θηψρεηαο πνπ αληηκεησπίδνπλ. ην δεχηεξν κέξνο παξνπζηάδνληαη νη λνκνζεηηθέο πξσηνβνπιίεο πνπ έρνπλ ιεθζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη γίλεηαη θξηηηθή γηα ηελ επάξθεηά ηνπο σο πξνο ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ. ην ηξίην κέξνο αλαπηχζζνληαη νη δξάζεηο ηεο Διιεληθήο Πνιηηείαο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ ησλ Διιήλσλ Ρνκά ζε επίπεδν πνιηηηθψλ, θαη απνηηκάηαη ε απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο. ην ηέηαξην κέξνο γίλεηαη αλαθνξά, κέζσ νξηζκέλσλ παξαδεηγκάησλ ζηηο δξάζεηο πνπ έρνπλ ιεθζεί ζε Δπξσπατθφ επίπεδν. ηνλ πέκπην κέξνο δηαηππψλνληαη θάπνηεο γεληθέο πξνηάζεηο γαη ηελ θαιχηεξε εθαξκνγή ησλ θξαηηθψλ δξάζεσλ, πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ε απνηειεζκαηηθφηεξε αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ ησλ Ρνκά θαη ε επηηπρήο φζν θαη ηαρεία ελζσκάησζή ηνπο ζηελ ζχγρξνλε επνρή. 5

Α. Η ΚΑΣΑΣΑΗ ΣΧΝ ΡΟΜΑ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ Α.1. Οι Έλληνερ Ρομά Ζ επάισηε απηή θνηλσληθή νκάδα, φρη κφλν ζηελ Διιάδα αιιά θαη ζηελ Δπξψπε, ππνιείπεηαη ζε επίπεδν δηαβίσζεο ζεκαληηθά απφ ηνλ γεληθφ πιεζπζκφ, ζε ηέηνην βαζκφ κάιηζηα, πνπ ζα έπξεπε λα αλαξσηεζνχκε γηα ηελ πνηφηεηα ησλ ζχγρξνλσλ δεκνθξαηηθψλ Δπξσπατθψλ θνηλσληψλ. Παξαδνζηαθά λνκαδηθφο πιεζπζκφο, πνπ ζηεξίδεηαη ζην ζεζκφ ηεο επξείαο νηθνγέλεηαο, ν πιεζπζκφο ησλ Ρνκά επηβίσλε δηαξθψο κεηαθηλνχκελνο, αζθψληαο επαγγέικαηα φπσο ηνπ γαλσκαηή ή ηνπ πιαλφδηνπ εκπφξνπ. ηελ θνηλσληθή απηή νκάδα, ηα ήζε, ηα έζηκα, νη «λφκνη» ηεο θπιήο, δηαδίδνληαη θαη δηαηεξνχληαη ράξε ζηελ πξνθνξηθή παξάδνζε. Έηζη γηα πεξίπνπ 600 ρξφληα επηηπγράλεη λα ζπκβηψλεη κε ηνλ ππφινηπν πιεζπζκφ ηφζν ζηελ Διιάδα φζν θαη ζηελ Δπξψπε, φληαο πάληα φκσο ζχκα ζηεξενηχπσλ (πρ. βξψκηθνο, θιέθηεο, παξαβαηηθφο) θαη θαηά ζπλέπεηα ζχκα δηαθξηηηθήο κεηαρείξηζεο, ηφζν ζε επίπεδν ζπκπεξηθνξάο απφ ηελ πιεπξά ηεο επξχηεξεο θνηλσλίαο φζν θαη ζε επίπεδν ζεζκηθψλ θξαγκψλ απφ ηελ πιεπξά ηνπ θξάηνπο. Μέρξη πνιχ πξφζθαηα δελ ππήξρε εηδηθή λνκνζεζία πνπ λα εμαζθαιίδεη ηελ πξνζηαζία ησλ κειψλ απηήο ηεο νκάδαο απφ δηαθξίζεηο ζε βάξνο ηεο ιφγσ ηεο θπιεηηθήο ηεο θαηαγσγήο. Πνιχ πεξηζζφηεξν δελ ππήξρε εηδηθή λνκνζεζία ή εηδηθέο δξάζεηο πνπ λα ζπκβάιινπλ πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο άξζεο ησλ πθηζηάκελσλ ζηελ πξάμε αληζνηήησλ ελαληίνλ ηνπο. Οη αληζφηεηεο απηέο είλαη πνιιέο, ζπζηεκηθέο θαη αηνκηθέο, φπσο πξναλαθέξζεθε. Δθδειψλνληαη δε θπξίσο ζην ρακειφ επίπεδν δηαβίσζεο απηήο ηεο νκάδαο: ζηελ έιιεηςε ηθαλνπνηεηηθήο ζηέγαζήο ηεο, ζηελ έιιεηςε πξφζβαζήο ηεο ζηα ζπζηήκαηα πγείαο θαη ζηελ εθπαίδεπζε, ζηελ αδπλακία εμεχξεζεο εξγαζίαο, ζηελ θαηαλνκή αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ θαη, αζθαιψο, ζηελ δηαξθή δηαηψληζε ησλ πθηζηάκελσλ πξνβιεκάησλ. Ζ αλάγθε ιήςεο εηδηθψλ κέηξσλ γηα ηελ αλαβάζκηζε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ ησλ Διιήλσλ Ρνκά, είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ηελ εμάιεηςε ησλ δηαθξίζεσλ ελαληίνλ ηνπο θπξίσο απφ ζεζκηθά φξγαλα, δειαδή απφ πξάμεηο ή 6

παξαιείςεηο ηεο δηνίθεζεο. Υσξίο απηέο ηηο πξάμεηο ηεο πνιηηείαο είλαη ζρεδφλ αδχλαην λα ζπάζεη ν θαχινο θχθινο ηνπ απνθιεηζκνχ ηνπο, ν νπνίνο δηαησλίδεηαη κέρξη ζήκεξα. Α.1.1. ΚΤΡΙΟΣΔΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ 1 Α.1.1.1. ΟΙΚΙΣΙΚΟ Σν πξφβιεκα πνπ αλαγλσξίδεηαη απφ φιεο ηηο εκπιεθφκελεο πιεπξέο σο ην πην θνκβηθφ γηα ηνπο Ρνκά είλαη ην νηθηζηηθφ. Ζ δηακνλή ηνπ πνιίηε ζε κφληκε γλσζηή θαηνηθία είλαη πξναπαηηνχκελν γηα πιήζνο ζπλαιιαγψλ ηνπ, ηφζν κε ην Γεκφζην φζν θαη κε ηνπο ηδηψηεο. Ο παξαδνζηαθφο ηξφπνο δσήο ησλ Διιήλσλ Ρνκά ππήξμε λνκαδηθφο θαη, αλ θαη πιένλ εγθαηαιείπεηαη απφ ηνπο πεξηζζφηεξνπο, επαγγεικαηηθνί ιφγνη ζπλερίδνπλ λα νδεγνχλ κηα ζεκαληηθή κεξίδα ηνπο ζε πεξηνδηθέο κεηαθηλήζεηο. Έηζη έλα κεγάιν κέξνο ησλ Διιήλσλ Ρνκά δεη ζε παξάλνκνπο ή εκηπαξάλνκνπο θαηαπιηζκνχο ζηα φξηα ησλ πφιεσλ. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ δε φηη ζπρλφηαηα δελ είλαη νχηε θαλ δεκφηεο ησλ πφιεσλ θνληά ζηηο νπνίεο βξίζθνληαη νη θαηαπιηζκνί ηνπο. χκθσλα κε κειέηε ηεο Γεκφζηα Δπηρείξεζεο Πνιενδνκίαο θαη ηέγαζεο (ΓΔΠΟ) 2, νη ζπλζήθεο δσήο ζηνπο θαηαπιηζκνχο δελ είλαη θαζφινπ θαιή. Οη Ρνκά πνπ δηαβηνχλ εθεί δηακέλνπλ ζε παξάγθεο, κέζα ζηα ζθνππίδηα, ρσξίο λεξφ, ηνπαιέηεο, θσο, ζην έιενο ησλ θαηξηθψλ θαηλνκέλσλ θαη ησλ επηδεκηψλ. Οη ππφινηπνη δεκφηεο, ζεσξψληαο ηνπο θαηαπιηζκνχο σο εζηίεο κφιπλζεο θαη παξαβαηηθφηεηαο θαη ηνπο ίδηνπο ηνπο Ρνκά ππεχζπλνπο γηα ηελ θαηάζηαζε, επηδηψθνπλ ηελ εθδίσμή ηνπο θαη ηελ θαηαζηξνθή ησλ θαηαπιηζκψλ. Σελ άπνςε απηή ζπρλά ζπκκεξίδνληαη θαη νη δεκνηηθέο αξρέο, νη νπνίεο αληί λα δξνπλ ζε ζεηηθή θαηεχζπλζε, φπσο νθείινπλ, αληηκεησπίδνπλ ηνπο Ρνκά σο πξφβιεκα θαη επηρεηξνχλ λα ηνπο εθδηψμνπλ απφ ηελ πεξηνρή ηνπο, αθφκα θαη κε παξάλνκα κέζα (βίαηεο εθδηψμεηο θαη θαηαζηξνθέο θαηαπιηζκψλ ρσξίο πξνζθνξά ελαιιαθηηθήο ιχζεο). 1 H ΚΑΣΑΣΑΗ ΣΧΝ ΣΙΓΓΑΝΧΝ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ, Δηζεγήηξηα: Δπίθ. Καζεγ. Λέλα Γηβάλε, ΔΔΓΑ, 2001 2 Γεκόζηα Δπηρείξεζε Πνιενδνκίαο θαη ηέγαζεο (ΓΔΠΟ) Σκήκα εξεπλώλ ηεο γηα ινγαξηαζκό ηνπ ΤΠΔΥΧΓΔ, Μειέηε ζρεδίνπ πξνγξάκκαηνο γηα ηελ αληηκεηώπηζε ησλ ακέζσλ νηθηζηηθώλ πξνβιεκάησλ ησλ ειιήλσλ Σζηγγάλσλ, 1999 7

Απηέο νη πξαθηηθέο, νη νπνίεο ρσξίο λα παξέρνπλ θάπνηα ελαιιαθηηθή ιχζε ζηέγαζεο ησλ Διιήλσλ Ρνκά, ζηνρεχνπλ κφλν ζηελ απνκάθξπλζή ηνπο, φρη κφλν δηαησλίδνπλ ηελ θαηάζηαζε ηεο αλεπαξθνχο ζηέγαζεο αιιά είλαη κία απφ ηηο ζεκαληηθέο ζπληζηψζεο πνπ νδεγνχλ ηνπο Έιιελεο Ρνκά λα θαηαπαηνπλ ηφζν δεκφζηεο φζν θαη ηδησηηθέο εθηάζεηο πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγήζνπλ θαηαπιηζκνχο (πξνζσξηλνχο ή ιηγφηεξν πξνζσξηλνχο). Έηζη δηαησλίδεηαη ν θαχινο θχθινο ηεο δπζπηζηίαο, ηεο πεξηζσξηνπνίεζεο ησλ Διιήλσλ Ρνκά θαη αλαπαξάγεηαη ην ζηεξεφηππν πνπ ζέιεη ηνπο Ρνκά λα θαηαπαηνχλ ηνπο λφκνπο θαη ηνπο θαλφλεο ηεο ειιεληθήο πνιηηείαο. χκθσλα κε ηελ πξναλαθεξζείζα έξεπλα ηεο ΓΔΠΟ, νη πεξηζζφηεξνη Ρνκά επηζπκνχλ κηα θαλνληθή ηδηφθηεηε κνλνθαηνηθία, φπσο φινο ν ππφινηπνο θφζκνο. χκθσλα κάιηζηα κε ηα δεδνκέλα άιιεο απνγξαθηθήο έξεπλαο 3 πνπ θαηαγξάθεη ηελ ζαθέζηαηε ηάζε εδξαηνπνίεζεο ησλ Ρνκά, ήδε ην 50% απηψλ δνπλ γηα πάλσ απφ 20 ρξφληα ζην ίδην κέξνο. Οη κεηαθηλήζεηο ηνπο είλαη ζήκεξα αξαηφηεξεο, πξνζσξηλέο θαη έρνπλ άμνλα ηελ αλεχξεζε δνπιεηάο. Γίλεηαη θαλεξφ απφ ηα παξαπάλσ φηη πξέπεη λα βξεζνχλ ηθαλνπνηεηηθέο ιχζεηο αληηκεηψπηζεο ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο ζηέγαζήο ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα είλαη ζε ζέζε λα αζθνχλ ελεξγά ηα δηθαηψκαηα θαη λα αλαιακβάλνπλ ηηο ππνρξεψζεηο ηνπο σο Έιιελεο πνιίηεο, δηαηεξψληαο παξάιιεια ζηνηρεία ηεο πνιηηηζκηθήο ηνπο παξάδνζεο. Α.1.1.2 ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ ΑΣΙΚΗ ΚΑΙ ΓΗΜΟΣΙΚΗ ΚΑΣΑΣΑΗ Λφγσ ηεο δηακνλήο ηνπο ζε θαηαπιηζκνχο θαη ησλ ζπρλψλ κεηαθηλήζεσλ ηνπο, νη Ρνκά έρνπλ ζπρλά εθθξεκφηεηεο σο δεκφηεο θαη πνιίηεο. χκθσλα κε ηελ πξναλαθεξζείζα έξεπλα ηνπ δηθηχνπ ΡΟΜ Τπνπξγείνπ Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ ηνπ 2000, ην 5,5% ησλ εξσηεζέλησλ δελ είρε δεισζεί ζην Λεμηαξρείν, 10 % δελ είρεη ηαπηφηεηα ή άιιν αλάινγν πηζηνπνηεηηθφ, ην 25% ησλ δηθαηνπκέλσλ ιφγσ ειηθίαο δελ είραλ εθινγηθφ βηβιηάξην θαη ην 50% πεξίπνπ δελ είρε εγγξαθεί ζηα δεκνηνιφγηα. Ζ έιιεηςε ησλ απαηηνχκελσλ 3 Παλειιήληα απνγξαθηθή κειέηε δηεξεχλεζεο θνηλσληθψλ, νηθηζηηθψλ ζπλζεθψλ θαη αλαγθψλ ησλ ειιήλσλ Σζηγγάλσλ πνιηηψλ, Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη θνηλσληθψλ αζθαιίζεσλ, θνηλνηηθή πξσηνβνπιία employment, άμνλαο INTEGRA, Παλειιήλην δηαδεκνηηθφ δίθηπν γηα ηελ 8

δηθαηνινγεηηθψλ θαη εγγξάθσλ ππξνδνηεί κε ηε ζεηξά ηνπ ή αλαηξνθνδνηεί φια ηα ππφινηπα πξνβιήκαηα ησλ Ρνκά εκπνδίδνληαο ηελ επίιπζή ηνπο, κηα θαη νη Έιιελεο Ρνκά γίλνληαη «αφξαηνη» γηα ηελ πνιηηεία. Έηζη, γηα παξάδεηγκα, ε έιιεηςε απνδεηθηηθψλ ηαπηφηεηαο ηνπο εκπνδίδεη απφ ην λα δηεθδηθήζνπλ επίδνκα πνιπηεθλίαο, ή άιιεο παξνρέο θαη εληζρχζεηο ηνπ θξάηνπο. ε απηφλ ηνλ ηνκέα νη Ρνκά έξρνληαη ζπρλά αληηκέησπνη κε απαξάδεθηεο πξαθηηθέο εθ κέξνπο ησλ αξρψλ. Γελ είλαη ιίγεο νη πεξηπηψζεηο φπνπ, νη δεκνηηθέο αξρέο, αληί λα δηεπθνιχλνπλ, σο νθείινπλ, ηελ δηαδηθαζία λνκηκνπνίεζεο ησλ Διιελσλ Ρνκά, εθκεηαιιεχνληαη ηνλ αλαιθαβεηηζκφ κεγάιεο πιεηνςεθίαο απηψλ θαζψο θαη ηελ έιιεηςε εμνηθείσζήο ηνπο κε ηε γξαθεηνθξαηία, πξνθεηκέλνπ λα απαιιαγνχλ επθνιφηεξα απφ απηνχο θαη ηηο ππνρξεψζεηο ηνπο απέλαληί ηνπο. Πξφθεηηαη γηα έλα θαχιν θχθιν πνπ κεγηζηνπνηεί ηελ πεπνίζεζε ησλ Σζηγγάλσλ φηη ην ειιεληθφ θξάηνο είλαη ερζξηθφ απέλαληί ηνπο ή ηνπιάρηζηνλ δελ ελδηαθέξεηαη γηα απηνχο. Α.1.1.3 ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΙΚΗ ΑΠΟΚΑΣΑΣΑΗ Μέρξη ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν νη Ρνκά δελ αληηκεηψπηδαλ ζεκαληηθά πξνβιήκαηα απαζρφιεζεο, κηα θαη ε δξαζηεξηνπνίεζή ηνπο σο γπξνιφγνη έκπνξνη θαη ηερλίηεο, ήηαλ ελζσκαησκέλε ζηνλ ηξφπν δσήο ηεο ειιεληθήο πεξηθέξεηαο, πνπ πξνζέθεπγε ζε απηνχο γηα ηελ πξνκήζεηα αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ πνπ ε ίδηα δελ παξήγαγε ή δελ παξείρε. Μεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν, ν ηξφπνο αλάπηπμεο ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο νδήγεζε ζηελ αζηπθηιία, κε απνηέιεζκα νη Έιιελεο Ρνκά λα ράζνπλ ηνλ δσηηθφ ρψξν ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπο δξαζηεξηνπνίεζεο. Δπηπιένλ ε ηερλνινγηθή εμέιημε θαη ε εθβηνκεράλεζε εμαθάληζε ηελ αλάγθε γηα ηα παξαδνζηαθά επαγγέικαηα ηερλίηε πνπ αζθνχζαλ. Απηέο νη εμειίμεηο ηνπο νδήγεζαλ θαη απηνχο πξνο ηα αζηηθά θέληξα, κε απνηέιεζκα λα εγθαζίζηαληαη ζε θαηαπιηζκνχο ζηα φξηα ησλ πφιεσλ γηα αλαδήηεζε εξγαζίαο. Σα ηειεπηαία ρξφληα ε αζξφα εηζξνή κεηαλαζηψλ ζηελ ρψξα καο επηδείλσζε αθφκα πεξηζζφηεξν ηελ θαηάζηαζε. Τθίζηαληαη έληνλν ππνζηήξημε ησλ ειιήλσλ Σζηγγάλσλ πνιηηψλ δίθηπν ΡΟΜ, επηρεηξεζηαθφ πξφγξακκα MULTI ROMA ACTION HELLAS, Γεθ. 2000. 9

αληαγσληζκφ ζηνλ αγξνηηθφ ηνκέα, κηα θαη νη κεηαλάζηεο δέρνληαη λα εξγαζηνχλ κε αθφκα κηθξφηεξεο ακνηβέο. Αιιά θαη φζνη αζρνινχληαη κε ην ππαίζξην εκπφξην αληηκεησπίδνπλ πιένλ έληνλν αληαγσληζκφ. Σελ θαηάζηαζε πεξηπιέθεη θαη ην γεγνλφο φηη αξθεηνί Ρνκά αληηκεησπίδνπλ πξνβιήκαηα λνκηκφηεηαο, είηε γηαηί αγλννχλ ηηο δηαδηθαζίεο απφθηεζεο άδεηαο είηε γηαηί δελ έρνπλ ηα απαξαίηεηα δηθαηνινγεηηθά θαη πξνυπνζέζεηο γηα ηελ απφθηεζή ηνπο. Πξφζθαηεο ηξνπνπνηήζεηο ηνπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ φζνλ αθνξά ηνπο φξνπο άζθεζεο πιαλφδηνπ εκπνξηνπ θαη ηηο ιατθέο αγνξέο θαζηζηνχλ αθφκα δπζθνιφηεξε ηελ απαζρφιεζή ηνπο ζηνλ ηνκέα απηφ θαη πηφ αζχκβαηε κε ηνλ ηξφπν δσήο (κεηαθηλήζεηο) πνπ επηιέγεη κηα κεξίδα ηνπο. Γίλεηαη θαλεξφ φηη ε έληαμε ησλ Ρνκά ζηελ αγνξά λφκηκεο εξγαζίαο ζπλδέεηαη πιένλ απνιχησο κε ηελ εθπαίδεπζε,. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθή ε απνπζία ησλ Ρνκά ηφζν απφ ηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ φζν θαη, πνιχ πεξηζζφηεξν, απφ ηα επηζηεκνληθά επαγγέικαηα. Ζ πζηέξεζε ησλ Διιήλσλ Ρνκά ζηνλ ηνκέα απηφλ, ζε αληίζεζε κε ηνλ ππφινηπν ειιεληθφ πιεζπζκφ, ν νπνίνο ζπλέδεζε ηα ηειεπηαία πελήληα ρξφληα ηελ επηηπρία ηνπ θαη ηελ επεκεξία ηνπ κε ηελ εθπαίδεπζε, επζχλεηαη ζε κεγάιν βαζκφ θαη γηα ηα επαγγεικαηηθά πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ ζήκεξα. Οη αξηζκνί επηβεβαηψλνπλ ηα πξνβιήκαηα επαγγεικαηηθήο απνθαηάζηαζεο πνπ καζηίδνπλ ηνπο Έιιελεο Ρνκά. Μφλν ην 40% εμ απηψλ έρεη βηνπνξηζηηθή εξγαζία. Σν ππφινηπν 60% ησλ Ρνκά είλαη άλεξγνη, ζπληαμηνχρνη, αζρνινχκελνη κε ηα νηθηαθά θιπ 4. Ο απνθιεηζκφο ηνπο φκσο απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο ηνπο θαηαδηθάδεη ζηελ θηψρεηα θαη ηνπο ζπξψρλεη, πξνθεηκέλνπ λα επηβηψζνπλ, ζηελ παξαβαηηθφηεηα (ζηελ εκπνξία λαξθσηηθψλ γηα παξάδεηγκα). Σα θξνχζκαηα παξαβαηηθφηεηαο ζε κέιε ηεο νκάδαο επηδεηλψλνπλ ηε ζρέζε φιεο ηεο νκάδαο ηφζν κε ηηο αξρέο φζν θαη κε ηελ ππφινηπε θνηλσλία θαη ηξνθνδνηνχλ ηνλ θαχιν θχθιν ησλ πξνθαηαιήςεσλ. Αμίδεη ηέινο λα γίλεη αλαθνξά ζηελ απνπζία ησλ γπλαηθψλ Ρνκά απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο, κηα θαη αληηκεησπίδνπλ πνιιαπιφ απνθιεηζκφ, ηφζν ιφγσ ηεο εζλνηηθήο ηνπο θαηαγσγήο φζν φκσο θαη ιφγσ ησλ παξαδφζεσλ ηεο νκάδαο, νη 10

νπνίεο επηηάζζνπλ ηνλ γάκν θαη ηελ ηεθλνπνίεζε ζε πνιχ κηθξή ειηθία, κε ζπλέπεηα ηελ απνπζία ησλ γπλαηθψλ ηφζν απφ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία φζν θαη απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο, εθφζνλ είλαη επηθνξηηζκέλεο κε ην λνηθνθπξηφ θαη ηελ θξνληίδα ησλ παηδηψλ ηνπο. Α.1.1.4 ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ Σα πξνβιήκαηα ζηελ νκαιή έληαμε ησλ παηδηψλ ησλ Διιήλσλ Ρνκά ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα είλαη πνιιαπιά. Αθελφο ην παξαδνζηαθφ αμηαθφ ζχζηεκα ησλ Ρνκά δελ επλνεί ηελ ζρνιηθή θνίηεζε θαη αθεηέξνπ ν ηξφπνο δσήο θαη ηα πξνβιήκαηα επηβίσζεο πνπ αληηκεησπίδνπλ (ε κεηαθίλεζε, ηα νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα πνπ νδεγνχλ ζηελ παηδηθή εξγαζία, ε απφζηαζε απφ ην ζρνιείν, ηα θαηλφκελα ξαηζηζκνχ ζηα ζρνιεία, ε έιιεηςε θαηάιιειεο θαη κφληκεο ζηέγεο) είλαη εμαηξεηηθά αληαγσληζηηθά ζηελ ζρνιηθή θνίηεζε ησλ Ρνκά. Δίλαη δειαδή γεγνλφο φηη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν αλαγθάδνληαη λα επηβηψλνπλ νη Έιιελεο Ρνκά είλαη άθξσο αληαγσληζηηθφο πξνο ην ζρνιείν γη απηφ θαη ην 60% πεξίπνπ ηνπ ζπλφινπ είλαη εληειψο αλαιθάβεην 5. Σν γεγνλφο απηφ απφ κφλν ηνπ είλαη αξθεηφ γηα λα δηαησλίζεη ηνλ θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ απνθιεηζκφ. Πέξαλ φισλ απηψλ νη Έιιελεο Ρνκά είλαη πνιχ ζπρλά ζχκαηα ξαηζηζηηθψλ πξαθηηθψλ ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ πξνζπαζνχλ λα αζθήζνπλ ην αλαθαίξεην ζπληαγκαηηθφ δηθαίσκά ηνπο ζηελ εθπαίδεπζε. Βξίζθνληαη αληηκέησπνη είηε κε αλνηρηέο απφπεηξεο απνθιεηζκνχ ησλ παηδηψλ ηνπο απφ ηα ζρνιεία κε ηελ θηλεηνπνίεζε ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο (γνληψλ, καζεηψλ, δαζθάισλ) είηε κε ηνλ παζεηηθφ απνθιεηζκφ ηνπο εληφο ηεο ηάμεο θαη ηεο πεξηζσξηνπνίεζήο ηνπο, κε ζπλέπεηα ε θνίηεζή ηνπο λα είλαη αλαπνηειεζκαηηθή θαη λα ηξνθνδνηεί θαη λα δηθαηνινγεί ηελ ηάζε ησλ γνλέσλ ηνπο λα απνθεχγνπλ λα ηα ζηείινπλ ζρνιείν, κε φ,ηη απηφ ζπλεπάγεηαη γηα ηελ κεηέπεηηα θνηλσληθή ηνπο ελζσκάησζε θαη ηελ αλαβάζκηζε ηνπ επηπέδνπ δσήο ηνπο (επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε, ηθαλνπνηεηηθφ εηζφδεκα, θιπ). 4 H ΚΑΣΑΣΑΗ ΣΧΝ ΣΙΓΓΑΝΧΝ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ, Δηζεγήηξηα: Δπίθ. Καζεγ. Λέλα Γηβάλε, ΔΔΓΑ, 2001 5 H ΚΑΣΑΣΑΗ ΣΧΝ ΣΙΓΓΑΝΧΝ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ, Δηζεγήηξηα: Δπίθ. Καζεγ. Λέλα Γηβάλε, ΔΔΓΑ, 2001 11

Α.1.1.5 ΤΓΔΙΑ Οη θαθέο ζπλζήθεο δηαβίσζεο ζηνπο θαηαπιηζκνχο, θαζψο θαη ε αχμεζε ηεο ρξήζεο λαξθσηηθψλ νπζηψλ, ζέηνπλ ζε κεγάιν θίλδπλν ηελ πγεία ησλ Ρνκά, ελψ δελ ιείπνπλ νη θίλδπλνη θαη γηα ηε δεκφζηα πγεία. χκθσλα κε έξεπλα ησλ Γηαηξψλ ηνπ Κφζκνπ ην 1999, ζε θάπνηεο θνηλφηεηεο ζθεληηψλ κέρξη θαη ην 99% ήηαλ πξνζβεβιεκέλν απφ ηνλ ηφ ηεο επαηίηηδαο Α. Σν 50% είρε επίζεο εθηεζεί ζηνλ ηφ ηεο επαηίηηδαο Β. Ζ πιεηνςεθία ησλ Διιήλσλ Ρνκά είλαη εληειψο αλαζθάιηζηνη 6. Καηά ζπλέπεηα γηα ηελ πεξίζαιςε ηνπο πξέπεη λα δηαζέηνπλ πηζηνπνηεηηθφ απνξίαο, πξνθεηκέλνπ λα κπνξνχλ λα θαηαθχγνπλ ζηα δεκνζηα λνζνθνκεία, ζηα νπνία φκσο ζπρλά αληηκεησπίδνληαη κε πξνθαηάιεςε θαη ξαηζηζκφ. Οη γξαθεηνθξαηηθέο δπζθνιίεο φκσο γηα ηελ εμαζθάιηζε ηνπ ζρεηηθνχ πηζηνπνηεηηθνχ θάλεη αθφκα ρεηξφηεξα ηα πξάγκαηα γηα φζνπο δελ θαηαθέξλνπλ λα ην απνθηήζνπλ (απαίηεζε λνζειείσλ απφ ηα λνζνθνκεία θιπ). Α.1.1.6 ΤΜΠΔΡΑΜΑ Απφ φζα εθηέζεθαλ παξαπάλσ γίλεηαη θαλεξφ φηη νη Έιιελεο Ρνκά δνπλ ζηε ρψξα καο θάησ απφ ηα ειάρηζηα απνδεθηά επίπεδα δηαβίσζεο. Τθίζηαληαη ηηο ζπλέπεηεο ηφζν ζπζηεκηθψλ φζν θαη αηνκηθψλ δηαθξίζεσλ, κε ζπλέπεηα λα ππνιείπνληαη ζε φινπο ηνπο ηνκείο έλαληη ηνπ γεληθνχ πιεζπζκνχ θαη ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ ζηνλ έλα ηνκέα (πρ. ζηέγαζε) λα ππξνδνηνχλ ηα πξνβιήκαηα ζηνλ επφκελν θαη δεκηνπξγνχλ έλαλ θαχιν θχθιν θηψρεηαο, απφ ηνλ νπνίν δελ είλαη δπλαηφ λα εμέιζνπλ ρσξίο ηελ ελεξγνπνίεζε ηεο πνιηηείαο θαη ρσξίο ηελ επαηζζεηνπνίεζε ηνπ ζπλφινπ ηεο θνηλσλίαο. 6 H ΚΑΣΑΣΑΗ ΣΧΝ ΣΙΓΓΑΝΧΝ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ, Δηζεγήηξηα: Δπίθ. Καζεγ. Λέλα Γηβάλε, ΔΔΓΑ, 2001 12

Β. ΝΟΜΟΘΔΣΙΚΔ ΠΑΡΔΜΒΑΔΙ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΝΣΙΜΔΣΧΠΙΗ ΣΧΝ ΓΙΑΚΡΙΔΧΝ Β.1. Η ΙΥΤΟΤΑ ΝΟΜΟΘΔΙΑ Σν ηζρχνλ λνκνζεηηθφ πιαίζην γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ζηελ ρψξα καο εθθηλεί απφ ηηο Γηεζλείο πκβάζεηο πνπ έρεη θπξψζεη ε ρψξα καο, 7 θαη ηνπο γεληθά παξαδεδεγκέλνπο θαλφλεο ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ. Χζηφζν, πνιιέο δηεζλείο ζπκβάζεηο νη νπνίεο ζα κπνξνχζαλ λα παξάζρνπλ λνκηθφ έξεηζκα γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ησλ Διιήλσλ Ρνκά δελ έρνπλ ππνγξαθεί ή ηθπξσζεί απφ ην ειιεληθφ θξάηνο, δεκηνπξγψληαο έηζη έλα έιιεηκκα πξνζηαζίαο 8. Μέρξη πξφζθαηα πέξα απφ ηηο δηεζλείο ζπκβάζεηο δελ ππήξρε εηδηθφηεξε λνκνζεζία πνπ λα εγγπάηαη ηελ πξνζηαζία ηεο επάισηεο νκάδαο ησλ Διιήλσλ Ρνκά απφ ηηο δηαθξίζεηο πνπ πθίζηαληαη, πέξα απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ Διιεληθνχ πληάγκαηνο θαη ην λφκν 927/1979 «Πεξί θνιαζκνχ πξάμεσλ ή ελεξγεηψλ απνζθνπνπζψλ εηο θπιεηηθάο δηαθξίζεηο», ελψ αληίζεηα έσο ην 2003 ίζρπε ε Α5/696/25.4.83 Τγεηνλνκηθή Γηάηαμε, 9 ε νπνία εηζήγαγε αλεπίηξεπηεο δηαθξίζεηο εηο βάξνο ηνπο, θάηη πνπ νδήγεζε ζηελ θαηαδίθε ηεο ρψξαο καο απφ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή Κνηλσληθψλ ηθαησµάησλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο. εκαληηθφηαην βήκα πξνφδνπ απνηειεί ε ελζσκάησζε ηεο Οδεγίαο 2000/43/ΔΚ ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 29εο Ηνπλίνπ 2000, πεξί εθαξκνγήο ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο πξνζψπσλ αζρέησο θπιεηηθήο ή εζλνηηθήο ηνπο 7 Δπξσπατθή ύκβαζε Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξώπνπ (Ν.Γ. 53/1974 θαη Ν.2400/1996), Δπξσπατθόο Κνηλσληθόο Υάξηεο (λ.1426/1984) θαη πξόζζεηα πξσηόθνιια (Ν.2595/1998), Γηεζλέο ύκθσλν γηα ηα Οηθνλνκηθά, Κνηλσληθά θαη Πνιηηηζηηθά Γηθαηώκαηα (Ν.1532/1985), Γηεζλέο ύκθσλν γηα ηα Αηνκηθά θαη Πνιηηηθά Γηθαηώκαηα (Ν.2462/1997), Γηεζλήο ύκβαζε γηα ηελ Δμάιεηςε Κάζε Μνξθήο Φπιεηηθώλ Γηαθξίζεσλ, ύκβαζε ησλ Η.Δ. θαηά ησλ Βαζαληζηεξίσλ θαη Άιιεο θιεξήο, Απάλζξσπεο ή Σαπεηλσηηθήο Μεηαρείξηζεο ή Σηκσξίαο (ύκβαζε θαηά ησλ Βαζαληζηεξίσλ), ύκβαζε γηα ηα Γηθαηώκαηα ηνπ Παηδηνύ θιπ. 8 Μπνξνύλ λα αλαθεξζνύλ ελδεηθηηθά ην Πξναηξεηηθό Πξσηόθνιιν ζηε ύκβαζε γηα ηα δηθαηώκαηα ηνπ παηδηνύ ζρεηηθά κε ηελ πώιεζε ησλ παηδηώλ, ηελ παηδηθή πνξλεία θαη ηελ παηδηθή πνξλνγξαθία (25/05/2000), ε ύκβαζε ηεο UNESCO θαηά ησλ δηαθξίζεσλ ζηελ εθπαίδεπζε (14/12/1960) θαη Πξόζζεην Πξσηόθνιιν ζρεηηθό κε ηελ επίιπζε δηαθνξώλ: επηηξνπή ζπλδηαιιαγήο θαη θαιώλ ππεξεζηώλ, ην Πξναηξεηηθό Πξσηόθνιιν ζηε ύκβαζε γηα ηελ πξόιεςε ησλ βαζαληζηεξίσλ θαη άιιεο ζθιεξήο, απάλζξσπεο θαη ηαπεηλσηηθήο κεηαρείξηζεο ή ηηκσξίαο (18/12/2002), ην Σέηαξην Πξσηόθνιιν ζηελ Δπξσπατθή ύκβαζε γηα ηα Γηθαηώκαηα ηνπ Αλζξώπνπ (ΔΓΑ) (16/09/1963)., ην Γσδέθαην Πξσηόθνιιν ζηελ ΔΓΑ (04/11/2000), ν αλαζεσξεκέλνο Δπξσπατθόο Κνηλσληθόο Υάξηεο (1996). 13

θαηαγσγήο θαζψο θαη ηεο Οδεγίαο 2000/78/ΔΚ ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 27εο Ννεκβξίνπ 2000, γηα ηε δηακφξθσζε γεληθνχ πιαηζίνπ γηα ηελ ίζε κεηαρείξηζε ζηελ απαζρφιεζε θαη ηελ εξγαζία ζην εζληθφ δίθαην κε ηνλ λφκν 3304/2005. Ζ ελ ιφγσ νδεγίεο εθδφζεθε δπλάκε ηνπ άξζξνπ 13 ηεο πλζήθεο γηα ηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα, ην νπνίν εμνπζηνδνηεί ηελ Κνηλφηεηα λα ιάβεη δξάζε θαηά ησλ δηαθξίζσλ θαη γηα ιφγνπο θπιεηηθήο ή εζλνηηθήο θαηαγσγήο Β.1.2. ΔΛΛΗΝΙΚΟ ΤΝΣΑΓΜΑ Σν χληαγκα πξνλνεί γηα ηελ πξνζηαζία θαη ην ζεβαζκφ ηεο αμίαο ηνπ αλζξψπνπ, ηελ νπνία αλαγάγεη ζε πξσηαξρηθή ππνρξέσζε ηνπ θξάηνπο (άξζξν 2 1 πληάγκαηνο), ηελ ηζφηεηα ελψπηνλ ηνπ λφκνπ (άξζξν 4 πλη), ην δηθαίσκα ειεχζεξεο αλάπηπμεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηελ απαγφξεπζε ησλ δηαθξίζεσλ (άξζξν 5 πλη). Δπηπιένλ ην θξάηνο εγγπάηαη ηελ πξνζηαζία ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ θαη ηελ αξρή ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο δηθαίνπ θαη φια ηα θξαηηθά φξγαλα ππνρξεψλνληαη λα δηαζθαιίδνπλ ηελ αλεκπφδηζηε θαη απνηειεζκαηηθή άζθεζε ησλ δηθαησκάησλ απηψλ (άξζξν 25 πλη). ην άξζξν 16 2,3,4 ηνπ πληάγκαηνο γίλεηαη αλαθνξά ζην δηθαίσκα δσξεάλ παηδείαο θαη ζηελ ππνρξεσηηθή θνίηεζε. ε εμεηδίθεπζε απηνχ έρνπλ εθδνζεί ππνπξγηθέο απνθάζεηο θαη εγθπθιίνη ηνπ ΤΠΔΠΘ πνπ ξπζκίδνπλ ην δηθαίσκα πξφζβαζεο ησλ παηδηψλ Ρνκά ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε (ππνρξέσζε ησλ δ/λησλ γηα αλεχξεζε θαη εγγξαθή ησλ, απαιιαγή απφ ππνρξέσζε πξνζθφκηζεο πηζηνπνηεηηθνχ εγγξαθήο ζε δεκνηνιφγην, θαζηέξσζε θάξηαο θνίηεζεο ηζηγγάλνπ, πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηνχλ νη πεξηπηψζεηο μαθληθήο αιιαγήο ηφπνπ θαηνηθίαο θιπ). Σέινο ζα ήηαλ παξάιεηςε λα κελ αλαθέξνπκε ην άξζξν 21 ηνπ πληάγκαηνο (πξνζηαζία νηθνγέλεηαο, γάκνπ, κεηξφηεηαο, παηδηθήο ειηθίαο, πγείαο, πεξίζαιςε απφξσλ, πνιχηεθλεο νηθνγέλεηεο, θαηνηθία θιπ). ην άξζξν απηφ πεξηγξάθεηαη ην ζχλνιν ζρεδφλ ησλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ, ηα νπνία, έζησ θαη αλ δελ εκπεξηέρνπλ αγψγηκεο αμηψζεηο ηνπ θνξέα ηνπο έλαληη ηνπ θξάηνπο, σζηφζν δεζκεχνπλ ηελ δηνίθεζε: φηαλ ηεο ρνξεγείηαη απφ ηνλ λφκν 9 Σξνπνπνηήζεθε κε ηελ Γ.Π./23641 Τπνπξγηθή Απόθαζε (ΦΔΚ Β 973/15.7.2003) 14

δηαθξηηηθή επρέξεηα λα ηελ αζθεί ιακβάλνληαο ππφςε ηελ αλάγθε πξνζηαζίαο απηψλ ησλ δηθαησκάησλ (ηα νπνία κπνξνχλ θαη λα απνηειέζνπλ ην θξηηήξην κηαο ζχκθσλεο κε ην χληαγκα εξκελείαο θνηλψλ λφκσλ απφ ηα δηθαζηήξηα). Δηδηθά αλαθνξηθά κε ην δηθαίσκα θαηνηθίαο, ε παξάγξαθνο 4 ηνπ άξζξνπ 21 νξίδεη φηη ε απφθηεζε θαηνηθίαο απφ απηνχο πνπ ηελ ζηεξνχληαη ή ζηεγάδνληαη αλεπαξθψο απνηειεί αληηθείκελν εηδηθήο θξνληίδαο ηνπ θξάηνπο. Σν χληαγκα δειαδή εηζάγεη κηα θαηεπζπληήξηα γξακκή γηα ηελ Διιεληθή πνιηηεία θαη κηα νηνλεί ππνρξέσζή ηεο. Δπίζεο ππνζηεξίδεηαη κηα ελδηαθέξνπζα άπνςε απφ ηελ ζεσξία 10 φηη, ππφ πξνυπνζέζεηο θαη ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αξρή ηεο δηθαηνινγεκέλεο εκπηζηνζχλεο, απνξξέεη απφ ηηο ζρεηηθέο ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο αμίσζε φρη παξνρήο αιιά απνρήο έλαληη ηνπ θξάηνπο. Γηα παξάδεηγκα άπνξνη πνπ δηακέλνπλ απζαηξέησο ζε δεκφζηα ή δεκνηηθή έθηαζε επί πνιιά έηε θαη ζπλερίδνπλ λα βξίζθνληαη ζε νηθνλνκηθή αδπλακία εμεχξεζεο θαηάιιειεο ζηέγεο δελ είλαη επηηξεπηφ λα απνκαθξπλζνχλ βίαηα ρσξίο λα ππάξρεη πξφβιεςε γηα κεηαζηέγαζή ηνπο. Σελ άπνςε απηή ελζηεξλίδεηαη θαη ε ειιεληθή λνκνινγία 11 Γειαδή φηαλ, έζησ θαη παξάλνκα, έρεη δεκηνπξγεζεί ζε ζρέζε κε ζπγθεθξηκέλα πξφζσπα, ε πξαγκαηηθή θαηάζηαζε ηελ νπνία ππνρξενχηαη, κε βάζε ζρεηηθφ θνηλσληθφ δηθαίσκα, λα δεκηνπξγήζεη ην θξάηνο γηα ην θνηλσληθφ ζχλνιν γεληθά, θαη κάιηζηα έρεη δηαξθέζεη γηα ηθαλφ ρξνληθφ δηάζηεκα, ηφηε δελ είλαη επηηξεπηή ε αλαίξεζή ηεο ρσξίο λα βξεζεί ππνθαηάζηαην γηα ηα πξφζσπα απηά. 10 Κ.Υ.ΥΡΤΟΓΟΝΟ «ΑΣΟΜΘΚΑ ΚΑΘ ΚΟΘΝΩΝΘΚΑ ΔΘΚΑΘΩΜΑΣΑ», Α.ΑΚΚΟΤΛΑ, ΑΘΗΝΑ, 2002, ζ.44-45 11 βι. Απόθαζε 975/1999 Πξσηνδηθείνπ Ηξαθιείνπ 15

Β.1.3 Ο ΝΟΜΟ 3304/2005 «Δθαπμογή ηηρ απσήρ ηηρ ίζηρ μεηασείπιζηρ ανεξαπηήηωρ θςλεηικήρ ή εθνοηικήρ καηαγωγήρ, θπηζκεςηικών ή άλλων πεποιθήζεων, αναπηπίαρ, ηλικίαρ ή γενεηήζιος πποζαναηολιζμού» Β.1.3.1 ΒΑΙΚΑ ΗΜΔΙΑ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ 3304/2005 Σν λνκηθφ νπινζηάζην ηεο ρψξαο καο εκπινπηίζηεθε πνιχ πξφζθαηα κε ηνλ Νφκν 3304/2005 «Εθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο αλεμαξηήησο θπιεηηθήο ή εζλνηηθήο θαηαγσγήο, ζξεζθεπηηθψλ ή άιισλ πεπνηζήζεσλ, αλαπεξίαο, ειηθίαο ή γελεηήζηνπ πξνζαλαηνιηζκνχ». Ο θαηλνηφκνο απηφο λφκνο, ν νπνίνο απνηειεί ην γεληθφ πιαίζην ξχζκηζεο γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ, ελζσκαηψλεη ζηελ εζληθή έλλνκε ηάμε δχν θνηλνηηθέο νδεγίεο, ηελ 2000/43/ΔΚ θαη ηελ 2000/78/ΔΚ. Σα ζεκαληηθφηεξα ζεκεία απηνχ ηνπ λφκνπ είλαη: 1. νξίδεηαη ε έλλνηα ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο, ηεο δηάθξηζεο (άκεζεο θαη έκκεζεο) θαη ηεο παξελφριεζεο 2. νη έλλνηεο απηέο εθαξκφδνληαη ζε φια ηα πξφζσπα ζηνλ δεκφζην θαη ηδησηηθφ ηνκέα αλαθνξηθά κε: ηελ πξφζβαζε ζηελ εξγαζία θαη ελ γέλεη ηελ απαζρφιεζε ηελ πξφζβαζε ζηνλ επαγγεικαηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ, θαηάξηηζε, επηκφξθσζε, αλαπξνζαλαηνιηζκφ θαη επαγγεικαηηθή εκπεηξία πεξίζαιςε φξνπο θαη ζπλζήθεο εξγαζίαο ζπκκεηνρή ζε νξγάλσζε εξγαδνκέλσλ ή εξγνδνηψλ θνηλσληθή πξνζηαζία, θνηλσληθή αζθάιηζε, πγεηνλνκηθή θνηλσληθέο παξνρέο εθπαίδεπζε 16

πξφζβαζε ζε αγαζά θαη ππεξεζίεο πνπ δηαηίζεληαη ζπλαιιαθηηθά ζην θνηλφ, ζηα νπνία ζπκπεξηιακβάλεηαη θαη ε ζηέγε. Γηα παξάδεηγκα απαγνξεχεηαη ε άξλεζε εθκίζζσζεο αθηλήηνπ ζε Ρνκά κε απηφ ην αηηηνινγηθφ, ή ε άξλεζε παξνρήο λεξνχ ζε ζπίηηα Ρνκά επεηδή ηα ραξαθηεξίδνπκε παξάγθεο θαη φρη δηακεξίζκαηα 3. πξνβιέπεηαη ε δπλαηφηεηα ιήςεο ή δηαηήξεζεο ζεηηθψλ κέηξσλ κε ζθνπφ ηελ πξφιεςε ή ηελ αληηζηάζκηζε κεηνλεθηεκάησλ ιφγσ θπιεηηθήο ή εζλνηηθήο θαηαγσγήο, επηζεκαίλνληαο φηη απηά δελ ζπληζηνχλ δηάθξηζε 4. Πξνβιέπεηαη ε πξνζηαζία ηνπ ζηγφκελνπ θαη θαηά ηα άξζξα 24-27 ΚΓΓηαδ 5. Δηζάγεηαη ε δπλαηφηεηα αληηπξνζψπεπζεο ελψπηνλ ησλ δηθαζηεξίσλ θαη εθπξνζψπεζεο ελψπηνλ ησλ δηνηθεηηθψλ αξρψλ θαη νξγάλσλ απν λνκηθά πξφζσπα εθφζνλ δνζεί ε ζπλαίλεζή ηνπ εγγξάθσο. Σα λνκηθά πξφζσπα πξέπεη λα έρνπλ ζρεηηθφ θαηαζηαηηθφ ζθνπφ (θάηη πνπ επηθξίζεθε απφ νξηζκέλνπο) 6. Μηά απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο αιιαγέο είλαη φηη αληηζηξέθεηαη ην βάξνο ηεο απφδεημεο (πξέπεη λα απνδείμεη ν ελαγφκελνο φηη δελ ζπλέηξεμαλ πεξηζηάζεηο πνπ ζπληζηνχλ παξαβίαζε ηεο αξρήο) 7. Παξέρεη πξνζηαζία έλαληη αληηκέηξσλ 8. Καζηεξψλεη πνηληθέο θαη δηνηθεηηθέο θπξψζεηο 9. πληζηά κεραληζκνχο πξνψζεζεο ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο, αλαζέηνληαο ζρεηηθέο αξκνδηφηεηεο ζηελ Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή (ΟΚΔ), αιιά θαηά θχξην ιφγν ζηνλ πλήγνξν ηνπ Πνιίηε (παξαβίαζε απφ δεκφζηεο ππεξεζίεο), ζηελ Δπηηξνπή Ηζεο Μεηαρείξηζεο (παξαβίαζε απφ θπζηθά ή λνκηθά πξφζσπα) θαη ζην ψκα Δπηζεσξεηψλ Δξγαζίαο (παξαβίαζε απφ θπζηθά ή λνκηθά πξφζσπα ζηνλ ηνκέα ηεο εξγαζίαο). Οη ηξείο απηνί θνξείο θαηά θχξην ιφγν έρνπλ δηακεζνιαβεηηθφ ξφιν. 17

Σν πεδίν εθαξκνγήο ηνπ λφκνπ εθηείλεηαη, ινηπφλ, ζε φια ηα θνηλσληθά δηθαηψκαηα (εξγαζία, πγεία, θνηλσληθή κέξηκλα, εθπαίδεπζε, ζηέγε) θαη νξίδεη φηη: Άκεζε δηάθξηζε πθίζηαηαη φηαλ έλα πξφζσπν πθίζηαηαη κεηαρείξηζε ιηγφηεξν επλντθή (φρη δειαδή απαξαίηεηα δπζκελή κεηαρείξηζε, αιιά ιηγφηεξν επλντθή, θαηά ζπλέπεηα θαη φηαλ δελ ζπκπεξηιακβάλεηαη ζε έλα επλντθφ κέηξν ή κηα ζεηηθή δξάζε ηεο δηνίθεζεο) απφ απηή ηελ νπνία έηπρε, ηπγράλεη ή ζα εηχγραλε άιιν πξφζσπν ζε αλάινγε θαηάζηαζε. Άκεζε δηάθξηζε πθίζηαηαη πρ. φηαλ δελ γίλνληαη δεθηά παηδηά Ρνκά ζηα ζρνιεία, κε αηηηνινγία φηη δελ επαξθνχλ νη θηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο (πεξίπησζε δεκνηηθνχ ζρνιείνπ Υαιάζηξαο Θεζζαινλίθεο) ελψ θάηη ηέηνην δελ ζπκβαίλεη κε ηα ππφινηπα παηδηά. Ζ κε εμαζθάιηζε κεηαθνξάο καζεηψλ Ρνκά ζην ζρνιείν, φηαλ ε κεηαθνξά εμαζθαιίδεηαη γηα ηα άιια παηδηά ή ε απαγφξεπζε εηζφδνπ ζε θάπνην ρψξν φπνπ παξέρνληαη ζπλαιιαθηηθά ππεξεζίεο ζην θνηλφ (εζηηαηφξην, ζέαηξν θιπ) ζε πξφζσπα πνπ αλήθνπλ ζε ζπγθεθξηκέλε θπιεηηθή ή εζλνηηθή νκάδα είλαη πεξηπηψζεηο άκεζεο δηάθξηζεο Έκκεζε δηάθξηζε πθίζηαηαη φηαλ κηά νπδέηεξε, εθ πξψηεο φςεσο, δηάηαμε, θξηηήξην ή πξαθηηθή κπνξεί λα ζέζεη έλα πξφζσπν νξηζκέλεο θπιεηηθήο ή εζλνηηθήο θαηαγσγήο ζε κεηνλεθηηθή ζέζε ζπγθξηηηθά κε άιια πξφζσπα. Πξέπεη δειαδή ε ηήξεζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο δηάηαμεο ή ε πιήξσζε ηνπ θξηηεξίνπ απφ ην πξφζσπν πνπ έρεη νξηζκέλε θπιεηηθή ή εζλνηηθή θαηαγσγή λα είλαη αθελφο ζεκαληηθά δπζθνιφηεξε γηα απηφ απφ φηη είλαη γηα ηνλ ππφινηπν πιεζπζκφ (λα ππάξρεη δειαδή έλα ζηνηρείν δηαθνξνπνίεζεο αλαθνξηθά κε ηηο δπλαηφηεηεο ζπκκφξθσζεο ζε απηή) θαη απηή ε αδπλακία λα ην εκπνδίδεη λα απνιαχζεη θάπνην δηθαίσκα ή παξνρή, ή λα ηνπ επηβάιιεη θάπνηα πξφζζεηε ππνρξέσζε. Δπίζεο ην ζεκαληηθφ ζηνηρείν πνπ εηζάγεηαη κε ηνλ νξηζκφ ηεο έκκεζεο δηάθξηζεο θαη ηελ απαγφξεπζή ηεο είλαη φηη κηα θαηαξρήλ λφκηκε πξαθηηθή, δηάηαμε ή θξηηήξην κπνξεί, εθαξκνδφκελε ζηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ηνπ αηφκνπ νξηζκέλεο θπιεηηθήο ή εζλνηηθήο νκάδαο λα κεηαηξέπεηαη ζε παξάλνκε. Δλψ δειαδή ε δηνίθεζε ζεσξεί φηη δεηά ή απαηηεί θάηη απνιχησο λφκηκν 18

πξνθεηκέλνπ λα επηηξέςεη κηά δξαζηεξηφηεηα ή λα απνλείκεη έλα δηθαίσκα ζηνλ πνιίηε ηεο, ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε νη απαηηήζεηο ηεο είλαη δπζαλάινγα κεγάιεο, κε απνηέιεζκα λα γίλεηαη ππέξκεηξα δχζθνιν γηα ην κέινο ηεο κεηνλνηηθήο νκάδαο λα αληαπνθξηζεί θαη ζηελ νπζία λα πιεηηεηαη ν ππξήλαο ηνπ δηθαηψκαηνο. Καηά ζπλέπεηα ζα πξέπεη λα πξνζαξκφδεη θαηά θάπνην ηξφπν ηηο απαηηήζεηο ηεο νχησο ψζηε θαη ν ζθνπφο ηεο νπδέηεξεο δηάηαμεο λα ππεξεηείηαη θαη ην άηνκν λα κελ ηίζεηαη ζε κεηνλεθηηθή ζέζε. Γηα παξάδεηγκα, κέρξη ζήκεξα γηα ηελ ρνξήγεζε βεβαίσζεο κνληκεο θαηνηθίαο ήηαλ απαξαίηεηε ε πξνζθφκηζε απφ ηνλ αηηνχληα ινγαξηαζκφ θάπνηαο ΓΔΚΟ (ΓΔΖ, ΟΣΔ θιπ) ή ελνηθηαζηεξίνπ, αλ δελ ππήξρε ινγαξηαζκφο ζην φλνκά ηνπ. Έηζη φκσο εηζαγφηαλ έκκεζε δηάθξηζε έλαληη νιφθιεξεο νκάδαο πνιηηψλ Ρνκά, νη νπνίνη ζηελ πιεηνςεθία ηνπο δελ ρξεζηκνπνηνχλ ηέηνηεο ππεξεζίεο. Καηά ζπλέπεηα ε άξλεζε ρνξήγεζεο βεβαίσζεο κφληκεο θαηνηθίαο κε απηφ ην αηηηνινγηθφ είλαη παξάλνκε, θαη ζα πξέπεη λα ρξεζηκνπνηεζνχλ άιια κέζα (πρ. επί ηφπνπ απηνςία ή δειψζεηο αηφκσλ πνπ γλσξίδνπλ ηνλ αηηνχληα) ψζηε λα απνδεηρζεί ε κφληκε θαηνηθία. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη πνιχ πξφζθαηα ε ειιεληθή δηνίθεζε αλαγλψξηζε ηα πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγνχληαλ θαη ηξνπνπνίεζε ηελ ζρεηηθή ππνπξγηθή απφθαζε (ΦΔΚ 480/Β/18.4.06) επηηάζζνληαο φηη ε κφληκε θαηνηθία κπνξεί λα απνδεηρζεί «κε θάζε πξφζθνξν κέζν», εμαηξψληαο κφλν ηελ απιή ππεχζπλε δήισζε θαη πξνηείλνληαο (ελδεηθηηθά) ηα παξαθάησ: δηαηήξεζε θαηνηθίαο, ε εξγαζία, ε επαγγεικαηηθή δξαζηεξηφηεηα, δηελέξγεηα απηνςίαο απφ φξγαλα ηεο δεκνηηθήο Αζηπλνκίαο, ηελ ίδηα αληίιεςε ηνπ Γεκάξρνπ θ.ι.π. Δπηπιένλ, κφλν κε εηδηθή αηηηνινγία κπνξεί ν Γήκαξρνο λα αξλεζεί ηελ ρνξήγεζε ηέηνηαο βεβαίσζεο. Πεξαηηέξσ ν λφκνο εηζάγεη κηα ζεκαληηθή εμαίξεζε ζηελ πεξίπησζε ηεο έκκεζεο δηάθξηζεο, ε νπνία ζα πξέπεη λα εξκελεχεηαη ζηελά: εάλ ε νπδέηεξε δηάηαμε, θξηηήξην, πξαθηηθή δηθαηνινγείηαη απφ ζεκηηφ ζθνπφ αληηθεηκεληθά θαη αλ ηα κέζα επίηεπμεο απηνχ ηνπ ζθνπνχ είλαη θαη πξφζθνξα θαη αλαγθαία, ηφηε δελ πθίζηαηαη έκκεζε δηάθξηζε. Απαξαίηεηα ζηνηρεία ινηπφλ είλαη: α. Θεκηηφο ζθνπφο, β. αληηθεηκεληθή δηθαηνιφγεζε ηεο δηάηαμεο, γ. πξφζθνξα κέζα επίηεπμεο ηνπ ζθνπνχ, δ. αλαγθαία κέζα γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ. Δάλ ηα κέζα γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ δελ είλαη πξφζθνξα ή αλ είλαη πξφζθνξα αιιά δελ είλαη αλαγθαία (κπνξεί δειαδή ν ζθνπφο λα επηηεπρζεί κε άιια, 19

πεξηζζφηεξν επηεηθή κέζα) ή εάλ ν ζθνπφο δελ είλαη ζεκηηφο θαη δελ δηθαηνινγείηαη αληηθεηκεληθά, ηφηε πθίζηαηαη πεξίπησζε έκκεζεο δηάθξηζεο ε νπνία απαγνξεχεηαη. Γηα παξάδεηγκα ην κέηξν απνθιεηζκνχ ησλ κε εκβνιηαζκέλσλ καζεηψλ απφ ην ζρνιείν δελ είλαη αλαγθαίν, γηαηί ε δεκφζηα πγεία κπνξεί λα πξνζηαηεπζεί κε ππνρξεσηηθφ εκβνιηαζκφ πξηλ ηελ θνίηεζε ησλ παηδηψλ ζην ζρνιείν. Οη δηαθξίζεηο απηέο (άκεζε ή έκκεζε) απαγνξεχνληαη, φπσο επίζεο απαγνξεχεηαη θαη ε παξελφριεζε, ε νπνία εκπίπηεη ζηελ έλλνηα ηεο δηάθξηζεο, θαζψο θαη νπνηαδήπνηε εληνιή γηά ηελ εθαξκνγή δηαθξηηηθήο κεηαρείξηζεο ζε βάξνο πξνζψπνπ (άξζξν 2 3 Ν. 3304/2005). Γηα παξάδεηγκα ν δηεπζπληήο πνπ δίλεη εληνιή ζηνλ πξνζσπάξρε λα κελ δψζεη πξναγσγή ζε Ρνκά παξαβαίλεη ηνλ λφκν. Με ηελ εηζαγσγή ηνπ λφκνπ 3304/2006 ζηελ ειιεληθή έλλνκε ηάμε θαιχπηνληαη ζεκαληηθά θελά πνπ ππήξραλ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αηφκσλ πνπ, ιφγσ θπιεηηθήο ή εζλνηηθήο θαηαγσγήο, ήηαλ επάισηα ζηελ δηαθξηηηθή κεηαρείξηζε εθ κέξνπο ηφζν ησλ αξρψλ φζν θαη ηεο ππφινηπεο θνηλσλίαο θαη ηνπο παξέρνληαη ζεκαληηθά φπια γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηέηνησλ πξαθηηθψλ. Χζηφζν, φπσο αλαπηχζζεηαη παξαθάησ, ν λφκνο παξνπζηάδεη θαη πξνβιήκαηα θαη αδπλακίεο, πνπ ελδέρεηαη λα εκπνδίζνπλ ηελ πξαγκάησζε ησλ ζθνπψλ ηνπ. 20

Β.1.3.2 ΔΠΙΗΜΑΝΔΙ ΣΗ ΔΘΝΙΚΗ ΔΠΙΣΡΟΠΗ ΓΙΚΑΙΩΜΑΣΩΝ ΣΟΤ ΑΝΘΡΩΠΟΤ ΔΠΙ ΣΟΤ ΥΔΓΙΟΤ ΝΟΜΟΤ. ΠΑΡΑΣΗΡΗΔΙ ΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΠΙΣΡΟΠΗ ΣΗ ΔΛΛΑΓΑ ΔΠΙ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ Ζ Δζληθή Δπηηξνπή γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ (ΔΔΓΑ) ζηελ γλσκάηεπζή ηεο επί ηνπ ζρεδίνπ ηνπ παξαπάλσ λφκνπ, 12 ζρνιηάδνληαο ην θεθάιαην ΗΗ (Ψζε κεηαρείξηζε αλεμαξηήησο θπιεηηθήο ή εζλνηηθήο θαηαγσγήο) παξαηεξεί φηη «ζε νξηζκέλα ζεκεία δελ αληαπνθξίλεηαη ζηηο ξπζκίζεηο ηεο νδεγίαο 2000/43/ΕΚ, παξέρνληαο έηζη θαηψηεξε απφ ηελ απαηηνχκελε ζηελ νδεγία πξνζηαζία». ρνιηάδνληαο ην ζρέδην λφκνπ θαη άξζξν ε ΔΔΓΑ παξαηεξεί νηη, αλ θαη γηα πξψηε θνξά αλαθέξεηαη ξεηά (άξζξν 6) φηη ε ιήςε ή ε δηαηήξεζε ζεηηθψλ κέηξσλ κε ζθνπφ ηελ πξφιεςε ή ηελ αληηζηάζκηζε κεηνλνθηεκάησλ ιφγσ θπιεηηθήο ή εζλνηηθήο θαηαγσγήο δελ ζπληζηά δηάθξηζε, ππάξρεη απφθιηζε απφ ην θείκελν ηεο νδεγίαο 2000/43/ΔΚ, ζην νπνίν δηεπθξηλίδεηαη φηη ηα ελ ιφγσ κέηξα ιακβάλνληαη κε ζηφρν ηελ επίηεπμε ηεο νπζηαζηηθήο ηζφηεηαο («Πξνθεηκέλνπ λα πξαγκαησζεί πιήξεο ηζφηεηα...»), ρσξίο απηή ε δηεπθξίληζε λα ζπκπεξηιακβάλεηαη ζην ζρέδην λφκνπ. Χζηφζν δελ παξαιείπεη λα επηζεκάλεη φηη απηή είλαη ε πξψηε θνξά πνπ ν έιιελαο λνκνζέηεο ζεζκνζεηεί ηελ ιήςε ζεηηθψλ κέηξσλ ππέξ επάισησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ. Δπίζεο ε ΔΔΓΑ επηζεκαίλεη φηη ν έιιελαο λνκνζέηεο επέιεμε λα πξνζζέζεη ηελ ιέμε «ζπλαιιαθηηθά» ζην άξζξν 4 1 πεξίπησζε ε, πεξηνξίδνληαο έηζη ην πεδίν εθαξκνγήο ηνπ λφκνπ ζε πεξηπηψζεηο δηαθξηηηθήο κεηαρείξηζεο πνπ αθνξνχλ ηελ πξφζβαζε ζηελ δηάζεζε θαη ηελ παξνρή αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ πνπ δηαηίζεληαη (ζπλαιιαθηηθά) ζην θνηλφ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο ζηέγεο. Ζ έλλνηα «ζπλαιιαθηηθά» κπνξεί λα εξκελεπζεί φηη πεξηιακβάλεη παξνρή θαη αληηπαξνρή εθ κέξνπο ησλ κεξψλ θαη 12 ΔΘΝΙΚΗ ΔΠΙΣΡΟΠΗ ΓΙΑ ΣΑ ΓΙΚΑΙΧΜΑΣΑ ΣΟΤ ΑΝΘΡΧΠΟΤ (ΔΔΓΑ) «ΓΝΩΜΑΣΕΤΗ ΕΠΘ ΣΟΤ ΥΕΔΘΟΤ ΝΟΜΟΤ ΜΕ ΣΘΣΛΟ «ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΗ ΑΡΥΗ ΣΗ ΘΗ ΜΕΣΑΥΕΘΡΘΗ ΑΝΕΞΑΡΣΗΣΩ ΦΤΛΕΣΘΚΗ Η ΕΘΝΘΚΗ ΚΑΣΑΓΩΓΗ, ΘΡΗΚΕΤΣΘΚΩΝ Ή ΑΛΛΩΝ ΠΕΠΟΘΘΗΕΩΝ, ΑΝΑΠΗΡΘΑ, ΗΛΘΚΘΑ Ή ΓΕΝΕΣΗΘΟΤ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΘΜΟΤ» ΔΚΘΔΗ 2003, ΔΘΝΙΚΟ ΣΤΠΟΓΡΑΦΔΙΟ, 2003, ζ.114-126 21

κε απηφλ ηνλ ηξφπν λα δεκηνπξγνχληαη πξνβιήκαηα φηαλ γίλεηαη πξνζπάζεηα λα εληνπηζζεί πνηά δξάζε ηεο δηνίθεζεο εκπίπηεη ζηελ έλλνηα ηεο ζπλαιιαθηηθήο παξνρήο ππεξεζηψλ θαη αγαζψλ θαη πνηά δξάζε ζηελ κνλνκεξψο αζθνχκελε ξπζκηζηηθή αξκνδηφηεηα ησλ δεκνζίσλ θνξέσλ ππέξ ηνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο. 13 Ζ ζρεηηθή παξαηήξεζε ηεο ΔΔΓΑ ήηαλ φηη ε ιέμε πξέπεη λα παξαιεθζεί, πξάγκα πνπ δελ έγηλε. Πεξαηηέξσ, ε ΔΔΓΑ εληνπίδεη πξνβιήκαηα φζνλ αθνξά ηελ παξνρή πξνζηαζίαο απφ δηαθξίζεηο πνπ δηαπξάηηνληαη απφ πξάμεηο ή παξαιείςεηο ηεο δηνίθεζεο. Γηα παξάδεηγκα, ε παξαπνκπή ζην άξζξν 13 1 ζηα άξζξα 24-27 ηνπ ΚΓΓηαδ έπξεπε, θαηά ηε γλψκε ηεο ΔΔΓΑ λα ζπκπιεξσζεί κε πξφβιεςε φηη ρσξεί πάληνηε ελδηθνθαλήο πξνζθπγή ελψπηνλ ηεο αξρήο πνπ εμέδσζε ηελ πξάμε, νχησο ψζηε λα επηηπγράλεηαη πάληνηε ν έιεγρνο ηεο νπζίαο ηεο ππφζεζεο, πξάγκα πνπ δελ είλαη εθηθηφ φηαλ θαηά ηεο πξάμεο πξνβιέπεηαη εηδηθή δηνηθεηηθή πξνζθπγή, ζηελ νπνία ην αξκφδην φξγαλν κπνξεί λα εμεηάζεη κφλν ηελ λνκηκφηεηα θαη φρη ηελ νπζία. Δπηπξνζζέησο, ε ΔΔΓΑ παξαηεξεί επίζεο φηη ν λφκνο δηαθνξνπνηείηαη ζεκαληηθά απφ ηελ νδεγία αλαθνξηθά κε ηελ δπλαηφηεηα παξέκβαζεο θαη ππεξάζπηζεο ησλ ζηγφκελσλ απφ λνκηθά πξφζσπα ελψπηνλ ησλ δηθαζηεξίσλ. Ζ νδεγία, αλαγλσξίδνληαο ηελ πξαγκαηηθφηεηα, φηη δειαδή ηα ζχκαηα ησλ δπζκελψλ δηαθξίζεσλ είλαη εμαηξεηηθά επάισηα θαη ζπλήζσο νχηε γλσξίδνπλ ηα δηθαηψκαηά ηνπο θαη, αλ αθφκα ηα γλσξίδνπλ είηε δελ επηζπκνχλ, απφ θφβν, είηε δελ κπνξνχλ ιφγσ αλέρεηαο λα θαηαθχγνπλ ζηα δηθαζηήξηα ή ζηα αξκφδηα φξγαλα ηεο δηνίθεζε, πξνέβιεςε ηελ απηνηειή δπλαηφηεηα παξέκβαζεο ελψζεσλ, νξγαλψζεσλ ή άιισλ λνκηθψλ πξνζψπσλ, κε ηελ έγθξηζε πάληα ηνπ ζηγφκελνπ, ελψπηνλ ησλ δηθαζηηθψλ ή ησλ δηνηθεηηθψλ αξρψλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ηα λνκηθά πξφζσπα, πνπ έρνπλ έλλνκν ζπκθέξνλ κε ηα θξηηήξηα ηεο εζληθήο λνκνζεζίαο (θαη φρη απαξαίηεηα θαηαζηαηηθφ ζθνπφ φπσο κεηαθέξζεθε ζηνλ εζληθφ λφκν), ζχκθσλα κε ηελ ΔΔΓΑ, πξέπεη λα έρνπλ απηνηειέο δηθαίσκα λα αζθήζνπλ ηα ζρεηηθά έλδηθα βνεζήκαηα, αλεμαξηήησο ηνπ εάλ ν ζηγφκελνο ζα επηιέμεη λα ηα αζθήζεη θαη απηφο, θαη ε έγθξηζή ηνπ 13 Βι. θαη ζρεηηθή παξαηήξεζε ζηελ «Δηήζηα Έθζεζε ηνπ ηπ γηα ην έηνο 2005» 2006 ζ. 194, όπνπ 22

πξέπεη λα εξκελεχεηαη δηαζηαιηηθά, κε ηελ έλλνηα φηη, εθφζνλ ην ζηγφκελν πξφζσπν έρεη πξνζεθφλησο ελεκεξσζεί γηα ηελ δξάζε ηνπ λνκηθνχ πξνζψπνπ θαη δελ έρεη ξεηά αληηηαρζεί πξέπεη λα ηεθκαίξεηαη φηη ζπλαηλεί. Ζ ΔΔΓΑ, επίζεο, επηζεκαίλεη φηη είλαη αλαγθαίν λα ηξνπνπνηεζνχλ νη ζρεηηθέο δηθνλνκηθέο δηαηάμεηο πνπ αθνξνχλ ηελ χπαξμε ελλφκνπ ζπκθέξνληνο ηφζν ηνπ ΚΠνιΓ, φζν θαη ηνπ ΚΓΓηθ θαη ηνπ ΠΓ 18/89 πεξί ηδ, πξνθεηκέλνπ λα πεξηιεθζνχλ θαη ηα λνκηθά πξφζσπα απηά ζηνλ θχθιν ησλ πξνζψπσλ πνπ κπνξνχλ λα αζθήζνπλ ηα ζρεηηθά δηθαηψκαηα Ο έιιελαο λνκνζέηεο, ελζσκαηψλνληαο ηηο Οδεγίεο ζην ειιεληθφ δίθαην, δελ έιαβε ππφςε ηνπ ηηο παξαπάλσ παξαηεξήζεηο, θαη επέιεμε λα δψζεη ηελ δπλαηφηεηα λα αληηπξνζσπεχζνπλ ηνλ ζηγφκελν ελψπηνλ δηθαζηηθψλ αξρψλ ή λα ηνλ εθπξνζσπήζνπλ ελψπηνλ δηνηθεηηθήο αξρήο κφλν ζηα λνκηθά πξφζσπα πνπ έρνπλ σο θαηαζηαηηθφ ζθνπφ ηελ δηαζθάιηζε ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο θαη κφλν εθφζνλ ηνπο παξαζρεζεί ε ζπλαίλεζε ηνπ ζηγφκελνπ εγγξάθσο είηε κε ζπκβνιαηνγξαθηθφ έγγξαθν είηε κε ηδησηηθφ ην νπνίν ζα θέξεη ζεψξεζε ηνπ γλεζίνπ ηεο ππνγξαθήο Καηά ζπλέπεηα ε πξνζηαζία πνπ παξέρεηαη ζηνπο πθηζηάκελνπο δηαθξηηηθή κεηαρείξηζε είλαη πηφ πεξηνξηζκέλε απφ απηήλ πνπ επέηξεπε ε νδεγία, ε νπνία αλαγλψξηδε ηνλ δπλακηθφ ξφιν πνπ κπνξνχλ λα παίμνπλ νη ζρεηηθέο νξγαλψζεηο γηα ηελ πξνάζπηζε ησλ επάισησλ νκάδσλ απφ πεξηπηψζεηο δηαθξηηηθήο κεηαρείξηζεο. Καη ν πλήγνξνο ηνπ Πνιίηε εκπνδίδεηαη λα επηιεθζεί αηνκηθψλ πεξηπηψζεσλ πνπ ηνπ θαηαγγέινληαη απφ νξγαλψζεηο εάλ δελ έρεη παξαζρεζεί ε ζρεηηθή πιεξεμνπζηφηεηα απφ ηνλ ζηγφκελν. Χζηφζν, σο θνξέαο πξνψζεζεο ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο, κπνξεί, θαη πξέπεη, λα δηελεξγεί, φηαλ ρξεηάδεηαη, απηεπάγγειηα έξεπλεο. Παξά, ινηπφλ, ην επλντθφηεξν θαζεζηψο πνπ εηζάγεηαη γηα ηελ δηθαζηηθή πξνζηαζία ησλ ζηγνκέλσλ απφ παξαβίαζε ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο, ε κε απνλνκή απηνηεινχο δηθαηψκαηνο ζηηο νξγαλψζεηο δελ δεκηνπξγεί αηζηνδνμία γηα ηηο πεξηπηψζεηο ησλ Διιήλσλ Ρνκά πνπ πθίζηαληαη δηαθξηηηθή κεηαρείξηζε. Καη ηνχην γηαηί κηινχκε γηα επάισηεο νκάδεο νη νπνίεο πθίζηαληαη επηζεκαίλνληαη ηα πξνβιήκαηα θαηά ηελ εμεηδίθεπζε ηεο «παξνρήο ππεξεζηώλ». 23

επί ζεηξά εηψλ δηαθξηηηθή κεηαρείξηζε, νη νπνίεο δελ έρνπλ εμνηθείσζε κε ηελ δηνίθεζε θαη έρνπλ επαλεηιεηκκέλα ππάξμεη ζχκαηα απζαηξεζηψλ απφ φξγαλα ηεο δηνίθεζεο θαη ζχκαηα ξαηζηζηηθήο ζπκπεξηθνξάο ηφζν απφ ηελ θνηλσλία φζν θαη απφ ηελ δηνίθεζε. Καη αλ αθφκα δερζνχκε φηη ηα κέιε ηεο νκάδαο απηήο γλσξίδνπλ ηα δηθαηψκαηα πνπ ηνπο απνλέκεη ν Ν.3304/05, ε άζθεζή ηνπο ηδίσ νλφκαηη, ε ζπγθέληξσζε ησλ απνδεηθηηθψλ ζηνηρείσλ, ε αλακνλή ηεο ηειηθήο απφθαζεο είλαη ζρεδφλ βέβαην φηη ηνπο εθζέηεη επί καθξφλ ζηνλ θίλδπλν λα ππάξμνπλ πξάμεηο αληεθδίθεζεο εθ κέξνπο ησλ παξαβαηψλ ηνπ λφκνπ, θαη ζε πεξαηηέξσ δηαηάξαμε ησλ ήδε ηεηακέλσλ ζρέζεψλ ηνπο κε ηελ δηνίθεζε θαη ηελ θνηλσλία. Γηα φινπο απηνχο ηνπο ιφγνπο θαη επηπιένλ γηαηί ε ινγηθή ησλ νδεγηψλ είλαη λα πάςνπλ λα πθίζηαληαη δηαθξίζεηο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, πξνβιεπφηαλ ζην θείκελφ ηνπο απηνηειέο δηθαίσκα ησλ ελδηαθεξφκελσλ νξγαλψζεσλ λα θέξλνπλ ελψπηνλ ηεο δηθαηνζχλεο ζρεηηθά πεξηζηαηηθά, θαη ζαλ κέζν πξφιεςεο απζαηξεζηψλ εθ κέξνπο ηεο δηνίθεζεο αιιά θαη ζαλ απνηειεζκαηηθφ κέηξν πξνζηαζίαο ησλ ζπκάησλ. Ζ επηινγή απηή ηνπ έιιελα λνκνζέηε ( ε κε παξνρή απηνηεινχο δηθαηψκαηνο ζηα λνκηθά πξφζσπα γηα άζθεζε ησλ ελδίθσλ βνεζεκάησλ ηδίσ νλφκαηη) θαίλεηαη λα εμππεξεηεί δχν άιινπο ζθνπνχο. Αθελφο ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο πηζαλφηεηαο (δεδνκέλεο θαη ηεο ειιεληθήο δηθνκαλίαο) λα αζθεζνχλ ππέξκεηξα ηα έλδηθα βνεζήκαηα απηά απφ λνκηθά πξφζσπα, ππφ ηε κνξθή ηεο actio popularis ζηελ νπζία θαη, δεδνκέλεο θαη ηεο ππναλεπηπγκέλεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ ζηελ ρψξα καο, λα ρξεζηκνπνηεζεί ν λφκνο απηφο σο κέζν λνκηκνπνίεζεο θαη, ελδερνκέλσο θαη «επηρνξήγεζεο» πνιιψλ ΜΚΟ, νη νπνίεο ζα δξνχζαλ ζηελ νπζία επ νλφκαηη ησλ Ρνκά κελ αιιά εμππεξεηψληαο αιιφηξηνπο ζθνπνχο. Αθεηέξνπ δε ην λα αθεζεί ε πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ησλ Ρνκά ζε ηξίηνπο δηαησλίδεη, κέζσ ηεο κε ρεηξαθέηεζήο ησλ, ηελ κεηνλεθηηθή ηνπο ζέζε θαη δηαηεξεί κηα λννηξνπία (έζησ θαη αλ απηή εθθηλεί απφ αγαζέο πξνζέζεηο) πνιηηψλ φρη κφλν δεχηεξεο θαηεγνξίαο αιιά θαη κεησκέλσλ ηθαλνηήησλ. Γελ κπνξεί λα εθθχγεη ηεο πξνζνρήο καο φηη απηνί νη πεξηνξηζκνί πνπ εηζήγαγε ν έιιελαο λνκνζέηεο εκπνδίδνπλ ηελ δηθαηνζχλε λα επηιεθζεί ππνζέζεσλ θαη λα απνθαλζεί, εξκελεχνληαο ηηο δηαηάμεηο θαη θαηαηάζζνληαο 24

δξάζεηο θαη πξαθηηθέο ζε λφκηκεο ή παξάλνκεο. Σν απνηέιεζκα είλαη φηη παξάλνκεο δξάζεηο θαη πξαθηηθέο κπνξεί λα δηαησλίδνληαη θαη λα εδξαηψλνληαη ζηελ θνηλσληθή ζπλείδεζε σο αλεθηέο απφ ηελ έλλνκε ηάμε, σο θαη νπζία λφκηκεο δειαδή θαη λα δεκηνπξγνχληαη πεξαηηέξσ αιπζηδσηέο αληηδξάζεηο (απνθαξδίσζε ησλ πθηζηάκελσλ δπζκελή κεηαρείξηζε, δηαηήξεζή ηνπο ζην πεξηζψξην θιπ) θαη λα δηαηεξείηαη έηζη ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο ησλ Διιήλσλ Ρνκά. Δπηπιένλ ε έιιεηςε εκπηζηνζχλεο ηνπ έιιελα λνκνζέηε πξνο ηελ θνηλσλία ησλ πνιηηψλ θαη ε εηζαγσγή πεξηνξηζκψλ πνπ δελ απαηηνχληαλ απφ ηηο νδεγίεο εκπνδίδεη ζηελ νπζία θαη ηελ δηθή ηεο ρεηξαθέηεζε. Δλφςεη θαη ηεο εκπεηξίαο απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ Ν. 927/1979 «Πεξί θνιαζκνχ πξάμεσλ ή ελεξγεηψλ απνζθνπνπζψλ εηο θπιεηηθάο δηαθξίζεηο», φπσο απηφο ηξνπνπνηήζεθε κε ηνπο λφκνπο 1419/1984 θαη 2910/2001, ν νπνίνο ζηελ νπζία έρεη κείλεη αλελεξγφο ιφγσ ηνπ φηη απαηηνχζε θαηαξρήλ ηελ έγθιηζε ηνπ ζχκαηνο, δελ κπνξνχκε λα είκαζηε πνιχ αηζηφδνμνη γηα ηελ απνηειεζκαηηθή πξνζηαζία ησλ Διιήλσλ Ρνκά απφ ηελ δηαθξηηηθή κεηαρείξηζε πνπ πθίζηαληαη κε ηα κέζα πνπ ηνπο παξέρεη ν Ν.3304/05. Μηά αθφκα επηζήκαλζε ηεο ΔΔΓΑ πνπ αμίδεη λα αλαθεξζεί είλαη φηη ε εηδηθφηεξε ξχζκηζε πνπ εηζάγεηαη κε ηνλ Ν.3304/05 πεξί αληηζηξνθήο ηνπ βάξνπο απφδεημεο (άξζξν 14) πξέπεη λα ζπλνδεπηεί απφ ηηο αλαγθαίεο ηξνπνπνηήζεηο ησλ ζρεηηθψλ άξζξσλ ηφζν ηεο δηθνλνκίαο (δηνηθεηηθήο θαη πνιηηηθήο) φζν θαη ηνπ ΚΓΓηαδ, πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί αζθάιεηα δηθαίνπ θαη βεβαηφηεηα εθαξκνγήο ηεο δηάηαμεο. Ζ αλαθαηαλνκή ηνπ βάξνπο ηεο απφδεημεο ζηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ζεκαίλεη φηη, εάλ ην ζηγφκελν πξφζσπν πξνβάιεη θαη απνδείμεη πξαγκαηηθά γεγνλφηα απφ ηα νπνία λα κπνξεί λα ζπλαρζεί άκεζε δηάθξηζε (δειαδή ιηγφηεξν επλντθή κεηαρείξηζε απφ άιια πξφζσπα ζε αλάινγε θαηάζηαζε) ή έκκεζε δηάθξηζε (ρξήζε θαηλνκεληθά νπδέηεξεο δηάηαμεο, θξηηεξίνπ ή πξαθηηθήο σο «φρεκα» γηα δπζκελή δηάθξηζε ζε βάξνο ηνπ), ηφηε πξέπεη ν ελαγφκελνο λα απνδείμεη φηη έδξαζε αληηθεηκεληθά, φηη δειαδή ε κεηαρείξηζε δελ ήηαλ ιηγφηεξν επλντθή ή φηη ε ηήξεζε ηεο δηάηαμεο, ηνπ 25

θξηηεξίνπ ή ηεο πξαθηηθήο δηθαηνινγείηαη αληηθεηκεληθά απφ ζεκηηφ ζθνπφ θαη ηα κέζα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ επίηεπμή ηνπ ήηαλ θαη πξφζθνξα θαη αλαγθαία. Χο πξνο ην ζεκείν απηφ αμίδεη λα αλαθεξζεί εδψ ε παξαηήξεζε πνπ θάλεη ε Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή Δπηηξνπή ηεο Διιάδαο (Ο.Κ.Δ.) 14 αλαθνξηθά κε ηελ δηαθνξνπνίεζε πνπ παξαηεξείηαη ζηε δηαηχπσζε ηνπ άξζξνπ ηνπ λφκνπ ζπγθξηηηθά θαη κε ην θείκελν ηεο Οδεγίαο 15 αιιά θαη κε ην Π.Γ. 105/2003 (άξζξν 4 1,2) κε ην νπνίν είρε πξνζαξκνζζεί ην ειιεληθφ δίθαην ζηελ Οδεγία 97/80/ΔΚ «ζρεηηθά κε ην βάξνο απνδείμεσο ζε πεξηπηψζεηο δηαθξηηηθήο κεηαρείξηζεο ιφγσ θχινπ» θαζψο θαη κε ην ζρεηηθφ άξζξν 17 ηνπ Νφκνπ 3488/2006 «Εθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο αλδξψλ θαη γπλαηθψλ φζνλ αθνξά ζηελ πξφζβαζε ζηελ απαζρφιεζε, ζηελ επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη αλέιημε, ζηνπο φξνπο θαη ζηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο θαη άιιεο ζπλαθείο δηαηάμεηο». Έηζη ζηελ κελ πεξίπησζε ηνπ Ν.3304/2005 απαηηείηαη απφδεημε ησλ πξαγκαηηθψλ γεγνλφησλ εθ κέξνπο ηνπ ζηγφκελνπ (θαη ελάγνληα) απφ ηα νπνία ζπλάγεηαη ε άκεζε ή έκκεζε δηάθξηζε πξνθεηκέλνπ λα ελεξγνπνηεζεί ε αληηζηξνθή ηνπ βάξνπο απφδεημεο, ζην δε άξζξν 4 1 ηνπ Π.Γ. 105/2003 απαηηείηαη ε παξνπζίαζε πξαγκαηηθψλ πεξηζηαηηθψλ απφ ηα νπνία λα ηεθκαίξεηαη ε χπαξμε άκεζεο ή έκκεζεο δηάθξηζεο θαη ζην Νφκν 3488/2006 απαηηείηαη απιή επίθιεζε γεγνλφησλ απφ ηα νπνία πηζαλνινγείηαη άκεζε ή έκκεζε δηάθξηζε. Δίλαη πξνθαλέο ην πφζν ζεκαληηθά δπζθνιφηεξε γίλεηαη ε δηθαζηηθή πξνζηαζία ησλ ζηγφκελσλ ζηα πιαίζηα ηνπ Ν.3304/2005 ζπγθξηηηθά κε ηηο άιιεο δχν πεξηπηψζεηο αληηζηξνθήο ηνπ βάξνπο απφδεημεο. Πξνβιεκαηηθή επίζεο θξίζεθε θαη ε κεηαθνξά ηεο Οδεγίαο θαηά ην κέξνο ηεο πνπ αλαθέξεηαη ζηνπο θνξείο πξνψζεζεο ηεο αξρήο ηεο ίζεο 14 ΔΚΘΔΗ ΔΣΟΤ 2005 ΣΗ Ο.Κ.Δ. ΓΙΑ ΣΗΝ ΔΦΑΡΜΟΓΗ ΣΗ ΑΡΥΗ ΣΗ ΙΗ ΜΔΣΑΥΔΙΡΙΗ, ΓΝΧΜΗ ΤΠ ΑΡ.157, 18.7.06, δηαζέζηκε ζην www.oke.gr 15 Άξζξν 8 Βάξνο ηεο απνδείμεσο 1. Σα θξάηε κέιε ιακβάλνπλ ηα αλαγθαία κέηξα, ζύκθσλα κε ηελ εζληθή δηθνλνκία, πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιίδνλλ όηη όηαλ έλα πξόζσπν πνπ ζεσξεί εαπηό δεκησζέλ από ηε κε ηήξεζε ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο πξνζάγεη, ελώπηνλ δηθαζηεξίνπ ή άιιεο αξκόδηαο αξρήο, πξαγκαηηθά πεξηζηαηηθά, από ηα νπνία ηεθκαίξεηαη ε ύπαξμε άκεζεο ή έκκεζεο δηάθξηζεο, ζα ελαπόθεηηαη ζηνλ ελαγόκελν λα απνδείμεη όηη δελ ππήξμε παξαβίαζε ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο. 26

κεηαρείξεζεο. Σν άξζξν 13 ηεο Οδεγίαο 2000/43/ΔΚ 16 επηηάζζεη ηελ αλάζεζε ησλ αξκνδηνηήησλ πξνψζεζεο ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο ζε θνξέα ή θνξείο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ αλεμαξηεζία θαηά ηε ζπλδξνκή πνπ παξέρνπλ ζηνπο ζηγφκελνπο, ηηο έξεπλεο πνπ δηεμάγνπλ θαη ηηο εθζέζεηο πνπ δεκνζηεχνπλ. Σα ερέγγπα απηήο ηεο αλεμαξηεζίαο πιεξνχληαη κφλν απφ ην έλα απφ ηα 3 ζψκαηα πνπ επηθνξηίδνληαη κε απηφ ην έξγν απφ ηνλ λφκν, θαη ζπγθεθξηκέλα κφλν απφ ην πλήγνξν ηνπ Πνιίηε. πλέπεηα απηήο ηεο δηαθνξνπνίεζεο ηνπ ειιεληθνχ λφκνπ είλαη λα απεηιείηαη ε ρψξα καο κε παξαπνκπή ζην Γηθαζηήξην ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ γηα κε νξζή κεηαθνξά ηεο Οδεγίαο απηήο ζην εζσηεξηθφ δίθαην. Σα πξνβιήκαηα απηά είραλ ήδε παξαηεξεζεί απφ ηελ ΔΔΓΑ θαηά ηελ γλσκάηεπζή ηεο, ελψ θαη ζηηο εηήζηεο εθζέζεηο ηφζν ηνπ πλεγφξνπ ηνπ Πνιίηε φζν θαη ηεο Ο.Κ.Δ. επηζεκαίλνληαη εθ λένπ. Ζ ΔΔΓΑ κάιηζηα ζηελ γλσκάηεπζή ηεο επί ηνπ ζρεδίνπ λφκνπ παξαηεξνχζε φηη ζεσξεί «νπζηψδνπο ζεκαζίαο λα πξνβιεθζεί ε δπλαηφηεηα παξνρήο απφ ηνπο θνξείο απηνχο δηθαζηηθήο ή/θαη εμσδηθαζηηθήο λνκηθήο ππνζηήξημεο ζηα ζχκαηα δηαθξίζεσλ, φπσο ζπκβαίλεη θαη ζε άιιεο επξσπατθέο ρψξεο (πρ. Οιιαδία, νπεδία)». Παξά ηηο φπνηεο αδπλακίεο πνπ παξαηεξνχληαη ζην Ν.3304/2005, δελ κπνξεί λα κελ γίλεη δεθηφ φηη απνηειεί κηα ηνκή γηα ηελ πξνζηαζία ησλ Διιήλσλ Ρνκά θαη γηα ηελ βειηίσζε ηεο ζέζεο ηνπο. Χζηφζν δελ είλαη ην κφλν λνκνζεηηθφ θείκελν ζηε ρψξα καο πνπ ξπζκίδεη ζέκαηα ησλ Διιήλσλ Ρνκά. Πέξαλ απηνχ αμίδεη λα επηζεκαλζεί ε Γ.Π./23641 (ΦΔΚ Β 973/15.7.2003) «Σξνπνπνίεζε ηεο Α5/696/25.4.83 Τγεηνλνκηθήο Γηάηαμεο, γηα ηελ νξγαλσκέλε εγθαηάζηαζε πιαλνδίσλ», ε νπνία αλαπηχζζεηαη ζην επφκελν θεθάιαην, θαζψο θαη νη ππνπξγηθέο απνθάζεηο γηα ηε ρνξήγεζε ζηεγαζηηθψλ δαλείσλ ζε Έιιελεο Σζηγγάλνπο, νη νπνίεο αλαπηχζζνληαη ζην Γ κέξνο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. 16 Άξζξν 13 1. Σα θξάηε κέιε νξίδνπλ έλα θνξέα ή θνξείο γηα ηελ πξνώζεζε ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο όισλ ησλ πξνζώπσλ ρσξίο δηαθξίζεηο ιόγσ θπιεηηθήο ή εζλνηηθήο θαηαγσγήο. Οη θνξείο απηνί κπνξεί λα απνηεινύλ κέξνο νξγαληζκώλ επηθνξηηζκέλσλ ζε εζληθό επίπεδν κε ηελ πξνάζπηζε ησλ αλζξώπηλσλ ή ησλ αηνκηθώλ δηθαησκάησλ. 2. Σα θξάηε κέιε πεξηιακβάλνπλ ζηηο αξκνδηόηεηεο ησλ ελ ιόγσ θνξέσλ : - παξνρή αλεμάξηεηεο ζπλδξνκήο πξνο ηα ζύκαηα δηαθξίζεσλ όηαλ θαηαγγέιινπλ δηαθξηηηθή κεηαρείξηζε, κε ηελ επηθύιαμε ηνπ δηθαηώκαηνο ησλ ζπκάησλ θαη ησλ ελώζεσλ, νξγαληζκώλ ή άιισλ λνκηθώλ πξνζώπσλ πνπ αλαθέξνληαη ζην άξζξν 7 παξάγξαθνο 2, - δηελέξγεηα αλεμάξηεησλ εξεπλώλ γηα ηηο δηαθξίζεηο, - δεκνζίεπζε αλεμάξηεησλ εθζέζεσλ θαη δηαηύπσζε ζπζηάζεσλ γηα θάζε ζέκα πνπ αθνξά ηέηνηεο δηαθξίζεηο 27

Β.1.4 Η Γ.Π./23641 (ΦΔΚ Β 973/15.7.2003) «Σποποποίηζη ηηρ Α5/696/25.4.83 Τγειονομικήρ Γιάηαξηρ, για ηην οπγανωμένη εγκαηάζηαζη πλανοδίων» Ζ ελ ιφγσ δηάηαμε, ε νπνία εθδφζεθε κε εμνπζηνδφηεζε ηνπ Α.Ν. 2520/1940 «πεξί πγεηνλνκηθψλ δηαηάμεσλ» εθθηλεί απφ ηελ αλάγθε πξνζηαζίαο ηεο δεκφζηαο πγείαο απφ ηελ αλεμέιεγθηε εγθαηάζηαζε πιαλνδίσλ. Υσξίο λα νξίδεηαη ε έλλνηα ησλ πιαλνδίσλ, ζπλάγεηαη φηη έρεη εθαξκνγή θαηά θχξην ιφγν ζηνπο Έιιελεο Ρνκά πνπ επηιέγνπλ λα αθνινπζήζνπλ ηνλ παξαδνζηαθφ ηξφπν εγθαηάζηαζεο (πξνζσξηλή δηακνλή ζε θαηαπιηζκνχο θαη αθφινπζα αλαρψξεζε γηα ηνλ επφκελν πξννξηζκφ). Χζηφζν, εχθνια κπνξεί λα επεθηαζεί ε εθαξκνγή ηεο θαη ζε Ρνκά πνπ έρνπλ βξεζεί λα δηακέλνπλ ζε θαηαπιηζκνχο επί καθξφλ, ιφγσ ηνπ φηη γηα δηαθφξνπο ιφγνπο δελ είραλ ηελ επθαηξία ή ηε δπλαηφηεηα λα εγθαηαζηαζνχλ ζε κφληκεο θαηνηθίεο (θαηλνκεληθά πιαλφδηνη). Πξνθαλψο, ν ζηφρνο ηεο δηάηαμεο είλαη λα εμαιεηθζνχλ θαηαξρήλ νη θαηαπιηζκνί πνπ δελ πιεξνχλ ηηο ειάρηζηεο ζπλζήθεο πγηεηλήο δηαβίσζεο, νη νπνίνη απνηεινχλ θίλδπλν ηφζν γηα ηε δεκφζηα πγεία ησλ πεξηνίθσλ φζν θαη ησλ δηαβηνχλησλ ζε απηνχο. Ζ δηαδηθαζία πνπ πξνβιέπεη είλαη λα γίλεη θαζνξηζκφο θαηάιιεισλ ρψξσλ, κεηά απφ πξφηαζε ηνπ Γεκνηηθνχ ή Κνηλνηηθνχ πκβνπιίνπ, θαη ζρεηηθή έγθξηζε γηα ηελ θαηαιιειφηεηα απφ ηνλ Πεξηθεξεηάξρε. ηελ πεξίπησζε πνπ δεηεζεί ε πξφηαζε ηνπ Γεκνηηθνχ ή Κνηλνηηθνχ πκβνπιίνπ θαη απηή δελ δνζεί εληφο ηεο πξνβιεπφκελεο πξνζεζκίαο, ε δηαδηθαζία πξνρσξά ρσξίο απηήλ απφ ηελ Πεξηθέξεηα. Οη ρψξνη πνπ ζχκθσλα κε ηελ δηάηαμε ζα δεκηνπξγεζνχλ πξέπεη λα πιεξνχλ νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο, λα δηαζέηνπλ δειαδή ηα απαξαίηεηα έξγα ππνδνκήο (παξνρέο πφζηκνπ λεξνχ, απνρέηεπζε, παξνρή ειεθηξηθνχ ξεχκαηνο θ.ά.). Δάλ νη ππάξρνπζεο πξφρεηξεο εγθαηαζηάζεηο πιεξνχλ ηνπο φξνπο, ζχκθσλα κε ηελ δηάηαμε, δηαηεξνχληαη κέρξη λα θαζνξηζζνχλ θαη λα δεκηνπξγεζνχλ νη νξγαλσκέλνη ρψξνη εγθαηάζηαζεο. ηηο πξνυπνζέζεηο πνπ ζέηεη ε ελ ιφγσ δηάηαμε πεξηιακβάλεηαη ε απαγφξεπζε εγθαηάζηαζεο ζε θάπνηνπο ρψξνπο. πσο ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξεη ην άξζξν 3 2 ηεο Τγεηνλνκηθήο Γηάηαμεο: «Δελ επηηξέπεηαη ζε θαλέλαλ 28