1 Ο φίλος μας το δάσος È ÚfiÓÔÈ ÙˆÓ ÚËÌ ÙˆÓ ÃÚÔÓÈÎ ÂappleÈÚÚ Ì Ù ºÚ ÛÂÈ ÌÂ appleúôı ÛÂÈ ÃÚÔÓÈÎ appleúôù ÛÂÈ Ο χρόνος Για να δείξουμε στον προφορικό ή το γραπτό λόγο πότε γίνεται κάτι ή πόσο διαρκεί κάτι, χρησιμοποιούμε διάφορους τρόπους: τους χρόνους των ρημάτων χρονικά επιρρήματα φράσεις με προθέσεις που δηλώνουν χρόνο (εμπρόθετοι προσδιορισμοί του χρόνου) χρονικές προτάσεις. Οι χρόνοι των ρημάτων Τα ρήματα έχουν διάφορους τύπους που φανερώνουν πότε γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα, δηλαδή αν γίνεται στο παρόν, στο παρελθόν ή στο μέλλον. Οι διάφοροι αυτοί τύποι λέγονται χρόνοι του ρήματος. π.χ. Τα παιδιά ζωγραφίζουν. Τα παιδιά ζωγράφισαν. Τα παιδιά θα ζωγραφίσουν. Το ρήμα ζωγραφίζουν φανερώνει ότι κάτι γίνεται τώρα, δηλαδή στο παρόν. Το ρήμα ζωγράφισαν φανερώνει κάτι που γινόταν ή που έγινε πριν, δηλαδή στο παρελθόν. Το ρήμα θα ζωγραφίσουν φανερώνει κάτι που θα γίνει αργότερα, δηλαδή στο μέλλον. Οι χρόνοι του ρήματος είναι τριών ειδών: α) παροντικοί β) παρελθοντικοί και γ) μελλοντικοί.
12 ø IKE A KH EI Παροντικοί χρόνοι Οι χρόνοι του ρήματος που φανερώνουν ότι κάτι γίνεται τώρα, δηλαδή στο παρόν, λέγονται παροντικοί και είναι ο ενεστώτας και ο παρακείμενος. 1) Ο ενεστώτας φανερώνει κάτι που γίνεται τώρα, εξακολουθητικά ή επαναλαμβάνεται. π.χ. Τα παιδιά παίζουν. Κάθε Κυριακή η μητέρα πηγαίνει στην εκκλησία. 2) Ο παρακείμενος φανερώνει κάτι που έχει γίνει στο παρελθόν και τώρα είναι τελειωμένο. π.χ. Τα παιδιά έχουν παίξει. Η μητέρα έχει πάει στην εκκλησία. Παρελθοντικοί χρόνοι Οι χρόνοι του ρήματος που φανερώνουν ότι κάτι έχει γίνει στο παρελθόν λέγονται παρελθοντικοί και είναι ο παρατατικός, ο αόριστος και ο υπερσυντέλικος. 1) Ο παρατατικός φανερώνει κάτι που γινόταν στο παρελθόν εξακολουθητικά ή με επαναλήψεις. π.χ. Τα παιδιά έπαιζαν όλο το απόγευμα. Παλιά η μητέρα πήγαινε συχνά στην εκκλησία. 2) Ο αόριστος φανερώνει κάτι που έγινε στο παρελθόν και φαίνεται σαν να έγινε σε μια στιγμή. π.χ. Χθες τα παιδιά έπαιξαν ποδόσφαιρο. Η μητέρα πήγε στην εκκλησία. 3) Ο υπερσυντέλικος φανερώνει κάτι που έγινε στο παρελθόν και είχε τελειώσει πριν γίνει κάτι άλλο. π.χ. Τα παιδιά είχαν τελειώσει πριν χτυπήσει το κουδούνι. Όταν χτύπησε το τηλέφωνο, η μητέρα ήδη είχε φύγει. Μελλοντικοί χρόνοι Οι χρόνοι του ρήματος που φανερώνουν ότι κάτι θα γίνει στο μέλλον λέγονται μελλοντικοί και είναι ο εξακολουθητικός μέλλοντας, ο στιγμιαίος μέλλοντας και ο συντελεσμένος μέλλοντας.
ºπ ª Δ 13 1) Ο εξακολουθητικός μέλλοντας φανερώνει κάτι που θα γίνεται στο μέλλον εξακολουθητικά ή με επαναλήψεις. π.χ. Θα είμαι στο σπίτι όλο το βράδυ. Κάθε καλοκαίρι θα έρχονται για διακοπές στην Ελλάδα. 2) Ο στιγμιαίος μέλλοντας φανερώνει κάτι που θα γίνει στο μέλλον και φαίνεται σαν να πρόκειται να γίνει σε μια στιγμή. π.χ. Θα παίξεις μόνο όταν τελειώσεις τα μαθήματά σου. Ο αγώνας θ αρχίσει στις 9 μ.μ. 3) Ο συντελεσμένος μέλλοντας φανερώνει κάτι που θα έχει τελειώσει στο μέλλον πριν αρχίσει κάτι άλλο. π.χ. Το βράδυ θα έχω τελειώσει την εργασία. Μέχρι να έρθεις, θα τα έχω μαζέψει. ΑΣKHΣEIΣ 1.1 Να κατατάξεις τα παρακάτω ρήματα στο σωστό χρόνο: έχω δώσει, έτρεχα, θα στολίσω, κοιτάζω, είχα γράψει, σκούπισα, θα έχουμε φάει, θα διαβάζουν, πήγα, πίνεις, θα έχεις αφήσει, μιλούσαν, είχατε σκεπάσει, θα φωνάξουν, έχουμε χαρίσει, ανακατώσαμε, θα γυρίζουν, σηκώνομαι, έλουζα, είχες κοιμηθεί, θα γελάσουμε, έχει προσφέρει. α) Ενεστώτας:... β) Παρατατικός:... γ) Αόριστος:... δ) Εξακολ. μέλλοντας:... ε) Στιγμιαίος μέλλοντας:... στ) Παρακείμενος:... ζ) Υπερσυντέλικος:... η) Συντελ. μέλλοντας:... 1.2 Να γράψεις σε όλους τους χρόνους το β ενικό και γ πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής των ρημάτων κερδίζω και φοβάμαι.
14 ø IKE A KH EI α) Ενεστώτας:...... β) Παρατατικός:...... γ) Αόριστος:...... δ) Εξακολ. μέλλοντας:...... ε) Στιγμιαίος μέλλοντας:...... στ) Παρακείμενος:...... ζ) Υπερσυντέλικος...... η) Συντελ. μέλλοντας...... 1.3 Να μεταφέρεις το παρακάτω κείμενο στο παρελθόν. ÚÈÔ ı apple Ì ÂÎ ÚÔÌ. ÍÂÎÈÓ ÛÔ Ì ÙÔ appleúˆ Î È ı ÊÙ ÛÔ ÌÂ ÓˆÚ ÛÙË ı Ï ÛÛ. ŸÏË ÙËÓ ËÌ Ú ı apple Ô ÌÂ. ÁÒ ı ͈ ÁÈ ÎÔ ÏÈ. TÔ ÌÂÛË- Ì ÚÈ ı Ó Ô Ì ʈÙÈ, ı ÛÔ ÌÂ Î È ı Ê Ì ÛÙËÓ apple Ú Ï. ÎÔÏ - Ìapple ÛÔ ÌÂ Î È ı Î ÓÔ ÌÂ Û Ó ÂÈ Ô ÙÈ. ÚÈÓ applefi ÙÔ ÛÔ ÚÔ appleô ı Ô Ì ÂappleÈÛÙÚ ÂÈ ÁÈ Ù Ô Ì appleôû Âı ÛÙÔ ÁÔÓÂ Ì Ó Â Ì ÛÙ apple Ûˆ ÓˆÚ. Χθες πήγαμε εκδρομή............... 1.4 Να μεταφέρεις το παρακάτω κείμενο στο παρόν. Ú apple Ú ÙÔ Î Ï ÌÈ Î È Ù Û ÓÂÚÁ ÙÔ, apple Á ÛÙË ı Ï ÛÛ Î È ÛÙ ıë- ΠÎÔÓÙ ÛÙ Ú È. Œ Ï ÙÔ fiïˆì ÛÙÔ ÁÎ ÛÙÚÈ Î È ÙÔ ÚÈÍ ÛÙË ı Ï Û- Û. ÙËÓ Ú ÂÓ ÁÈÓ ٠appleôù. ŸÌˆ ÛÙÂÚ applefi Ï ÁÔ ÓȈÛ ÙÔ Î Ï ÌÈ Ó ÎÔ ÓÈ Ù È. TfiÙÂ Ô Ú ÛËÎÒıËΠapple Óˆ Î È Ú ÈÛÂ Ó ÙÚ ÂÈ ÌÂ Ó ÌË ÙÔ Î Ï ÌÈ. ÚÔ ÌÂÁ ÏË ÙÔ appleôáô Ù ÛË Â Â fiùè   appleè ÛÂÈ Ó ÎÔÓÛÂÚ ÔÎÔ - ÙÈ. TÂÏÈÎ Á ÚÈÛ ÛÙÔ Ûapple ÙÈ ÙÔ Ì ÙÔ Î Ï ıè ÂÈÔ. Ο ψαράς παίρνει το καλάμι και τα σύνεργά του,......
ºπ ª Δ 15............ 1.5 Να υπογραμμίσεις τα ρήματα των παρακάτω προτάσεων και να γράψεις σε ποιο χρόνο βρίσκονται. α) Το πρόσωπό της Ï Ìapple από χαρά. (παρατατικός) β) Θα βρείτε τις οδηγίες μέσα στο κουτί. (...) γ) Θα έχεις φύγει μέχρι το βράδυ; (...) δ) Η Νεφέλη έσπασε το βάζο που είχε φέρει ο πατέρας από την Κίνα. (... -...) ε) Εδώ και πέντε χρόνια έχουν μετακομίσει και ζουν μόνιμα στη Γερμανία. (... -...) στ) Η σοδειά καταστράφηκε από το χαλάζι και τον παγετό. (...) 1.6 Να συμπληρώσεις τα κενά του παρακάτω πίνακα. Ενεστώτας Παρατατικός Αόριστος Παρακείμενος α)......... έχει γίνει β) ξαναβλέπει......... γ)...... βρήκαν... δ)... σπρώχναμε...... ε) σταματούν......... στ)......... έχω ετοιμαστεί ζ)... προσπαθούσατε......
16 ø IKE A KH EI Χρονικά επιρρήματα Οι άκλιτες λέξεις που προσδιορίζουν συνήθως τα ρήματα (αλλά και επίθετα, ουσιαστικά ή άλλα επιρρήματα) και φανερώνουν τόπο, χρόνο, τρόπο, ποσό κ.ά. λέγονται επιρρήματα. π.χ. Η μητέρα δεν είναι εδώ. Θα σου τηλεφωνήσω αύριο. Να διαβάζεις πιο αργά. Προσπάθησε πολύ, αλλά δεν τα κατάφερε. Ασφαλώς και θα έρθω στην εκδρομή. Χρονικά επιρρήματα Τα χρονικά επιρρήματα φανερώνουν χρόνο και απαντούν στην ερώτηση πότε; Τέτοια είναι τα εξής: ύστερα, έπειτα, κατόπιν, πρώτα, τώρα, αμέσως, πριν, μετά, χτες, αύριο, μεθαύριο, σήμερα, πάντα, ποτέ, πέρσι, συχνά, σπάνια, πότε πότε, κάπου κάπου, ξανά, αργότερα, τότε, νωρίς, αργά κ.ά. π.χ. Δεν πρόκειται να τον ξεχάσει ποτέ! Κοιμήθηκα νωρίς γιατί ήμουν κουρασμένη. Έχει αρχίσει ήδη να βρέχει. Ú Ù ÚËÛË Εκτός από τα «καθαρά» χρονικά επιρρήματα (τις άκλιτες λέξεις που δηλώνουν χρόνο), με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου, χρησιμοποιούνται συχνά και κάποια ουσιαστικά ή φράσεις με ουσιαστικά, συνήθως σε πτώση αιτιατική (αιτιατική του χρόνου) και πιο σπάνια σε γενική (γενική του χρόνου). π.χ.: Θα γυρίσω το βράδυ. Έλα την Κυριακή να φάμε. Το Σεπτέμβρη θα τρυγήσουμε τ αμπέλια. Θα ξανάρθουμε του χρόνου.
ºπ ª Δ 17 Φράσεις με προθέσεις Οι προθέσεις είναι οι μικρές εκείνες άκλιτες λέξεις (με, σε, για, παρά, μετά, κατά, αντί, από κ.λπ.) που μπαίνουν μπροστά από ονόματα ή επιρρήματα για να φανερώσουν μαζί τους, όπως και τα απλά επιρρήματα, τόπο, χρόνο, αιτία, τρόπο, ποσό κ.λπ. Έτσι, υπάρχουν στη γλώσσα μας αρκετές φράσεις με προθέσεις που δηλώνουν χρόνο, όπως αυτές που σχηματίζονται ως εξής: με την πρόθεση από + επίρρημα ή όνομα 1 (σε αιτιατική πτώση) π.χ.: Τα καταστήματα θα είναι ανοιχτά από νωρίς. Το ξέρει από καιρό / από πολύ καιρό. με την πρόθεση για + επίρρημα ή όνομα (σε αιτιατική πτώση) π.χ.: Έφυγε για πάντα. Δεν κάνει τίποτα για την ώρα. με την πρόθεση ίσαμε + επίρρημα ή όνομα (σε αιτιατική πτώση) π.χ.: Θα έχει φύγει ίσαμε αύριο / ίσαμε το βράδυ. με την πρόθεση κατά + όνομα (σε αιτιατική πτώση) π.χ.: Θα έρθει κατά το βραδάκι. με την πρόθεση με + όνομα (σε αιτιατική πτώση) π.χ.: Ήρθαν πρωί πρωί, με την αυγούλα. Ο γιατρός δέχεται έξι με οχτώ το απόγευμα. με την πρόθεση μετά + όνομα (σε αιτιατική πτώση) π.χ.: Θα έρθει μετά το μεσημέρι. με την πρόθεση μέχρι / μέχρις (συχνά μπροστά από φωνήεν) + επίρρημα ή όνομα (σε αιτιατική ή γενική πτώση) π.χ.: Θα έχει έρθει μέχρι αύριο. Θα έχει έρθει μέχρι το βράδυ. Θα αγωνιστεί μέχρι τέλους. με την πρόθεση προς + όνομα (σε αιτιατική πτώση) π.χ.: Αυτό δε γίνεται προς το παρόν. με την πρόθεση σε + επίρρημα ή όνομα (σε αιτιατική πτώση) π.χ.: Θα έρθει σε λίγο / σε λίγες μέρες. με την πρόθεση ως / έως + επίρρημα ή όνομα (σε αιτιατική πτώση) π.χ.: Θα έχει έρθει ως αύριο / ως τα ξημερώματα. 1. Με τον όρο όνομα εννοούμε ουσιαστικό ή επίθετο.
18 ø IKE A KH EI Υπάρχουν επίσης κάποιες σύνθετες εκφράσεις με προθέσεις που δηλώνουν χρόνο, όπως οι: μετά από + αντωνυμία (σε αιτιατική πτώση) π.χ.: Ήρθε στη γιορτή μετά από εμένα. ύστερα / έπειτα από + επίρρημα ή όνομα (σε αιτιατική πτώση) π.χ.: Θα έρθει ύστερα από λίγο / ύστερα από λίγες μέρες. Η παραγγελία θα είναι έτοιμη έπειτα από δύο εβδομάδες. πριν από + επίρρημα ή όνομα (σε αιτιατική πτώση) π.χ.: Ήρθε πριν από λίγο. Ήρθε στην Ελλάδα πριν από ένα χρόνο. ΑΣKHΣEIΣ 1.7 Να υπογραμμίσεις τα επιρρήματα και τις φράσεις με προθέσεις που φανερώνουν χρόνο στις παρακάτω προτάσεις. α) Είδαν ÙfiÙÂ τα σύννεφα να πυκνώνουν. β) Η Αγγελική έφυγε χτες για την Αμερική και θα ξανάρθει στην Ελλάδα του χρόνου. γ) Δε βλεπόμαστε πολύ συχνά, αλλά μιλάμε πότε πότε στο τηλέφωνο. δ) Θα ξεκινήσουμε νωρίς το πρωί για να μη βρούμε κίνηση στο δρόμο και να φτάσουμε εγκαίρως στο ραντεβού μας. ε) Ύστερα από δύο εβδομάδες μου τηλεφώνησε, αλλά ήταν αργά. στ) Ως αύριο θα γνωρίζουμε τα αποτελέσματα των εξετάσεων. 1.8 Να συμπληρώσεις τα κενά των παρακάτω προτάσεων επιλέγοντας τον κατάλληλο χρονικό προσδιορισμό: πάντα, τώρα, ύστερα, τότε, ποτέ, από δω και στο εξής, το καλοκαίρι, αργότερα. α) Εγώ δεν είχα γεννηθεί ÙfiÙÂ που έγινε ο μεγάλος σεισμός. β) Δεν αποχωρίζεται... το σκυλάκι της το παίρνει... μαζί της. γ)... από τόσον καιρό έχω ξεχάσει το όνομά του. δ)... δεν πρόκειται να ξανασχοληθώ μαζί σου.
ºπ ª Δ 19 ε)... θα πάμε για διακοπές στη Σαντορίνη. στ) Τηλεφώνησέ μου... γιατί... έχω δουλειά. 1.9 Να γράψεις το αντίθετο για καθένα από τα παρακάτω χρονικά επιρρήματα. α) μετά appleúèó β) πέρσι... γ) αργά... δ) χθες... ε) πάντα... στ) συχνά... 1.10 Να αντικαταστήσεις τις υπογραμμισμένες φράσεις των παρακάτω προτάσεων με το κατάλληλο επίρρημα: αποβραδίς, ολονυχτίς, ολημερίς, εξαρχής, πέρσι, αμέσως. α) Έλα εδώ χωρίς καμιά καθυστέρηση. Έλα εδώ Ì Ûˆ. β) Πρέπει από την αρχή να ξεκαθαρίσει τις προθέσεις του.... γ) Όλη μέρα έκλαιγε γι αυτό που της συνέβη.... δ) Η μητέρα έπλυνε τα ρούχα από το βράδυ.... ε) Τον προηγούμενο χρόνο είχε καλύτερους βαθμούς στα μαθήματα.... στ) Ταξίδευαν όλη νύχτα για να φτάσουν στην ώρα τους....
20 ø IKE A KH EI Χρονικές προτάσεις Χρονικές προτάσεις ονομάζονται οι εξαρτημένες (ή δευτερεύουσες) προτάσεις που φανερώνουν χρόνο, προσδιορίζουν δηλαδή χρονικά μια άλλη πρόταση (συνήθως [ανεξάρτητη ή κύρια]). ËÌÂ ˆÛË Στον προφορικό ή το γραπτό λόγο χρησιμοποιούμε προτάσεις που ως προς τη σχέση τους με τις άλλες προτάσεις χωρίζονται σε ανεξάρτητες (ή κύριες) και εξαρτημένες (ή δευτερεύουσες): Ανεξάρτητες (ή κύριες) ονομάζονται οι προτάσεις εκείνες που έχουν ένα ολοκληρωμένο νόημα και μπορούν να σταθούν μόνες τους στο λόγο, χωρίς να εξαρτώνται από άλλες π.χ.: Αύριο θα πάμε εκδρομή. Κάνε λίγη ησυχία. Εξαρτημένες (ή δευτερεύουσες) ονομάζονται οι προτάσεις εκείνες που δεν έχουν ένα ολοκληρωμένο νόημα και γι αυτό δεν μπορούν να σταθούν μόνες τους στο λόγο. Οι προτάσεις αυτές χρησιμεύουν για να συμπληρώνουν ή να προσδιορίζουν μια άλλη πρόταση ή έναν όρο της (μια λέξη της) π.χ.: Έφυγε γρήγορα, γιατί βιαζόταν. Δεν ήξερα ότι θα ερχόσουν κι εσύ. Αυτός είναι ο μόνος που μας καταλαβαίνει. Οι χρονικές προτάσεις εισάγονται (αρχίζουν) με: τους χρονικούς συνδέσμους όταν, σαν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου, πριν (πριν να), μόλις, προτού, ώσπου, ωσότου, όσο που, όποτε, άμα π.χ.: Θα έχει φύγει πριν έρθετε. Όταν έμαθε τα νέα, έβαλε τα κλάματα. Μόλις την είδε, έτρεξε αμέσως κοντά της. Σαν (= όταν / μόλις) μας είδε, έφυγε. λέξεις ή φράσεις που έχουν χρονική σημασία, όπως οι όσο (να), όσο που να, εκεί που, έως ότου (να), κάθε που, κάθε φορά που, μέχρι να κ.ά.
ºπ ª Δ 21 π.χ.: Όσο να ρθεις, θα έχω γυρίσει. Μέχρι να αρχίσει η βροχή, είχα φτάσει στο σπίτι. ËÌÂ ˆÛË Οι χρονικές προτάσεις συνήθως χωρίζονται με κόμμα (,) από την πρόταση που προσδιορίζουν, εκτός αν είναι πολύ μικρές (σύντομες) π.χ.: Όταν δεν έχει πολλή δουλειά, πηγαίνει στο εξοχικό του. αλλά Τηλεφώνησέ μου αμέσως μόλις φτάσεις. ΑΣKHΣEIΣ 1.11 Να υπογραμμίσεις τις δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις στις παρακάτω περιόδους. α) ŸÙ Ó Â Û È ÙÔÈÌË, ειδοποίησέ με. β) Οι αντίπαλοι επιτέθηκαν προτού ξημερώσει. γ) Ενώ μελετά, ακούει μουσική. δ) Θα καταλάβεις γιατί έφυγα βιαστικά όταν μάθεις τα νέα. ε) Σαν έμαθε όλη την αλήθεια, άλλαξε γνώμη γι αυτόν. στ) Πριν φύγει για την Αμερική, συμφιλιώθηκε με τον αδερφό του. ζ) Θα πας στο Γιώργο να παίξετε, αφού πρώτα διαβάσεις τα μαθήματά σου. 1.12 Να συμπληρώσεις τα κενά των παρακάτω προτάσεων με τον κατάλληλο χρονικό σύνδεσμο: μέχρι να, αφού, σαν, όσο, όταν, καθώς, κάθε φορά που, πριν. α) Θα πάμε για ψώνια, μόνο ÊÔ συγυρίσουμε το σπίτι. β) Κράτησέ το κι... το χρειαστώ, θα σου το ζητήσω. γ) Πήγαινε να τη βοηθήσεις,... πιο μικρή που είσαι. δ) Πέρασε αρκετή ώρα,... καταλάβουν τι είχε συμβεί. ε)... ετοιμαζόμουν για τη δουλειά, χτύπησε το τηλέφωνο. στ)... φύγεις, θέλω να σου μιλήσω για κάτι σημαντικό.
22 ø IKE A KH EI ζ)... βρέχει, την πιάνει μελαγχολία. η)... ζω, ελπίζω. 1.13 Να γράψεις άλλα τρία δικά σου παραδείγματα για καθεμιά από τις παρακάτω κατηγορίες. α) Χρονικά επιρρήματα 1. Εγώ δε μένω άλλο εδώ, φεύγω σήμερα. 2.... 3.... 4.... β) Φράσεις με προθέσεις ( εμπρόθετοι προσδιορισμοί του χρόνου) 1. Πάρε με σε λίγο να τα πούμε. 2.... 3.... 4.... γ) Χρονικές προτάσεις 1. Όταν ξύπνησε, κατάλαβε πως ήταν ένα κακό όνειρο. 2.... 3.... 4....
2 Η φίλη μας η θάλασσα fiùâ ÁÚ ÊÔ ÌÂ -ÙÂ Î È applefiùâ -Ù È ÓıÂÙÂ Ï ÍÂÈ Πότε γράφουμε -τε και πότε -ται Ενεργητική φωνή Παθητική φωνή Πρόσωπα Ενικός αριθμός α πρόσωπο εγώ αναφέρω αναφέρομαι β πρόσωπο εσύ αναφέρεις αναφέρεσαι γ πρόσωπο αυτός, -ή, -ό αναφέρει αναφέρεται Πληθυντικός αριθμός α πρόσωπο εμείς αναφέρουμε αναφερόμαστε β πρόσωπο εσείς αναφέρετε αναφέρεστε γ πρόσωπο αυτοί, -ές, -ά αναφέρουν ( ε ) αναφέρονται Á Â Τι προσέχω στην ορθογραφία Î Ï Ì ÓÍ Ô Δεν πρέπει να μπερδεύουμε τις καταλήξεις -τε και -ται. Έχουν κατάληξη -τε και γράφονται με ε (έψιλον) τα ρήματα που βρίσκονται στο β πληθυντικό πρόσωπο της ενεργητικής φωνής και έχουν υποκείμενο την προσωπική αντωνυμία εσείς, που είτε υπάρχει στην πρόταση είτε εννοείται. π.χ. Τι θέλετε ( εσείς ) ; Έχουν κατάληξη -ται και γράφονται με αι (άλφα γιώτα) τα ρήματα που βρίσκονται στο γ ενικό πρόσωπο της παθητικής φωνής και έχουν υποκείμενο
24 ø IKE A KH EI την προσωπική αντωνυμία αυτός, -ή, -ό, που είτε υπάρχει στην πρόταση είτε εννοείται. π.χ. Από το μπαλκόνι του σπιτιού φαίνεται το γήπεδο. Δεν πρέπει να μπερδεύουμε τις καταλήξεις -με και -μαι. Έχουν κατάληξη -με και γράφονται με ε (έψιλον) τα ρήματα που βρίσκονται στο α πληθυντικό πρόσωπο της ενεργητικής φωνής και έχουν υποκείμενο την προσωπική αντωνυμία εμείς, που είτε υπάρχει στην πρόταση είτε εννοείται. π.χ. Είναι ώρα να πηγαίνουμε (εμείς). Έχουν κατάληξη -μαι και γράφονται με αι (άλφα γιώτα) τα ρήματα που βρίσκονται στο α ενικό πρόσωπο της παθητικής φωνής και έχουν υποκείμενο την προσωπική αντωνυμία εγώ, που είτε υπάρχει στην πρόταση είτε εννοείται. π.χ. (Εγώ) ενδιαφέρομαι για το διαμέρισμα της διπλανής πολυκατοικίας. ΑΣKHΣEIΣ 2.1 Να συμπληρώσεις τις καταλήξεις των ρημάτων στις παρακάτω προτάσεις με -τε ή -ται. α) ΝομίζεÙÂ ότι τελικά θα έρθει; β) Ό,τι κι αν κάνε εσείς, αυτή δε στενοχωριέ. γ) Να μη σηκώνεσ απότομα γιατί θα ζαλιστεί. δ) Αυτοί δε νοιάζ ό,τι κι αν λέ. ε) Μη μιλά δυνατά γιατί κοιμά το μωρό. στ) Δεν επιτρέπε το κάπνισμα την περίοδο της εγκυμοσύνης. ζ) Επιτέλους ο γιατρός έρχε. Δε θα χρειαστεί να περιμένε άλλο. η) Μην καπνίζε μπροστά στο παιδιά. 2.2 Να συμπληρώσεις τις καταλήξεις των ρημάτων στις παρακάτω προτάσεις με -με ή -μαι.
ºπ ª 25 α) Δε θ αργήσω, έρχοì È σε πέντε λεπτά. β) Εί... έτοιμος μπορού... να φύγου.... γ) Πήγα... όλοι μαζί να δού... ένα αυτοκίνητο το οποίο ενδιαφέρο... ν αγοράσω. δ) Σκεφτήκα... να πά... απόψε στο θέατρο. ε) Θέλου... να σας ανακοινώσου... την απόφαση που πήρα... σχετικά με το θέμα που συζητά... τις τελευταίες μέρες. στ) Έρχο... αύριο με το τρένο των 9.00. Θα τα πού... από κοντά. 2.3 Να συμπληρώσεις τα κενά των παρακάτω προτάσεων βάζοντας το κατάλληλο ρήμα από την παρένθεση στο σωστό πρόσωπο. (κοιμάμαι, ξεκουράζομαι, θεωρούμαι, φεύγω, ονομάζομαι, ντύνομαι, πετώ, έρχομαι) α) Ο πατέρας ÍÂÎÔ Ú ÂÙ È το μεσημέρι, γιατί δουλεύει πολύ όλη την ημέρα. β) Κάντε ησυχία γιατί... τα παιδιά. γ)... Πέτρος Φιλίππου και είμαι ο καινούριος δάσκαλος. δ) Η Αγία Σοφία... το τελειότερο δείγμα αρχιτεκτονικής της βυζαντινής τέχνης. ε)... σε μια ώρα γιατί δεν είμαστε έτοιμοι. Εγώ ακόμη.... στ) Μην... σκουπίδια στην παραλία. ζ) Γιατί... τόσο γρήγορα; Είναι νωρίς ακόμη. 2.4 Να συμπληρώσεις τις καταλήξεις των ρημάτων στο παρακάτω κείμενο. T È Ï ÂÓ appleú appleâè Ó Ù Ô ÌÂ È Ûapple ÚÙ ÏÏ Û ÁÎÂÓÙÚˆÌ Ó. Ÿappleˆ ÙÔappleÔıÂÙÔ Ù ÎÈ Ì ÙÈ Ì ÚÌÂÏ Â Ì Û ÛÙÔ ÓÙÔ Ï appleè, ÙÛÈ ÙÔappleÔıÂ- ÙÔ Î È Ù È Ï ÛÙ Ú ÊÈ ÙË È ÏÈÔı ÎË. ÌappleÔÚÔ Û, Ó ı ÏÔ Ó Ù ÎÚ Ù ÛÔ, Ó ÛÙÔÈ ÍÔ Ù È Ï Û Ìapple Ô Ï, Ó Ù ÏÔ ÛÙÔ applefiáâèô ÛÙË ÛÔÊ Ù, ÏÏ appleúôùèìô ÁÂÓÈÎ Ó Â Ó È ÔÚ Ù. T È Ï ÙÔappleÔıÂÙÔ Ó ÙÔ Ó appleï ÛÙÔ ÏÏÔ Î Ù Ì ÎÔ ÂÓfi ÙÔ Ô ÌÂÛfiÙÔÈ Ô. T È Ï Ù ÎÙÔappleÔÈÔ Î Ù ÙË ÊÔÚ ÙÔ Ô, ÙÛÈ ÒÛÙÂ Ó Ê ÓÂ Ô Ù ÙÏÔ ÛÙË Ú Ë ÙÔ È Ï Ô. ªÂÚÈÎ ÊÔÚ, È ˆ ÛÙÈ appleúôı ÎÂ ÙˆÓ È ÏÈÔappleˆÏ - ˆÓ, ÂÎı ÙÔ ÙÔ ÂÍÒÊ ÏÏÔ ÙˆÓ È Ï ˆÓ. ΠÓÔ fiìˆ appleô Â Û ÓËı Â, apple -
26 ø IKE A KH EI ÁÔÚÂ Î È ıâˆúâ apple Ú ÂÎÙÔ Â Ó È Ó È Ï Ô ÙÔ ÔappleÔ Ô Ï appleô ÙËÓ «Í ÎÚÈÛÌ ÓË» appleïâ Ú. 2.5 Να συμπληρώσεις τις καταλήξεις των ρημάτων στις παρακάτω προτάσεις με -ε ή -αι. α) Ο κήπος μας ποτίζετ È με αυτόματο πότισμα. β) Εσείς τι ελπίζετ ότι θα πετύχετ μ αυτά που κάνετ ; γ) Επειδή φοβάμ τα σκυλιά, πάντοτε φυλάγομ απ αυτά. δ) Όταν έρθει ο καιρός, μαζεύουμ τα ώριμα φρούτα και τα πηγαίνουμ στη λαϊκή αγορά. ε) Αφήστ το αυτοκίνητο εδώ, πάρτ το μονοπάτι και προχωρήστ με τα πόδια. στ) Ο Βασίλης διακρίνετ για την ευχέρεια λόγου του. 2.6 Να συμπληρώσεις τα κενά των παρακάτω προτάσεων επιλέγοντας το σωστό ρήμα. α) ( πληρώνεται πληρώνετε ) Πόσα appleïëúòóâùâ γι αυτό το σπίτι; β) ( βρίσκεται βρίσκετε ) Το σπίτι τους... στην πλαγιά του βουνού. γ) ( χάνεται χάνετε ) Δεν ξέρετε τι... που δεν έρχεστε μαζί μας. δ) ( προσφέρεται προσφέρετε ) Το μάθημα αυτό... για συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων. ε) ( βρέχεται βρέχετε ) Η Β. Αφρική... από τη Μεσόγειο θάλασσα. Σύνθετες λέξεις Σύνθεση λέγεται η ένωση δύο (ή και τριών) διαφορετικών λέξεων ώστε να σχηματιστεί μια νέα λέξη. Η νέα αυτή λέξη που θα προκύψει λέγεται σύνθετη λέξη.
ºπ ª 27 Η πρώτη λέξη που χρησιμοποιείται λέγεται πρώτο συνθετικό και η δεύτερη λέξη δεύτερο συνθετικό. π.χ. παρά + τηρώ παρατηρώ μπαλκόνι + πόρτα μπαλκονόπορτα πρώτο δεύτερο σύνθετη λέξη συνθετικό συνθετικό Á  Τι προσέχω στην ορθογραφία Î Ï Ì ÓÍ Ô Πολλές λέξεις ενώνονται μεταξύ τους με το φωνήεν ο (όμικρον) που λέγεται συνδετικό φωνήεν. π.χ. νύχτα + λουλούδι νυχτολούλουδο μαχαίρι + πιρούνι μαχαιροπίρουνο ΑΣKHΣEIΣ 2.7 Να σχηματίσεις σύνθετες λέξεις με τα παρακάτω συνθετικά. α) δεξαμενή + πλοίο ÂÍ ÌÂÓfiappleÏÔÈÔ β) πετρέλαιο + κηλίδα... γ) θάλασσα + πουλί... δ) αργά + πεθαίνω... ε) άνεμος + μύλος... στ) ξανά + γράφω... ζ) χώματα + δρόμος... 2.8 Να σχηματίσεις σύνθετες λέξεις με α συνθετικό τις λέξεις άνθος και βιβλίο. άνθος βιβλίο α) ÓıÔ ÛÌË α) È ÏÈÔappleˆÏ Ô
28 ø IKE A KH EI β)... β)... γ)... γ)... δ)... δ)... ε)... ε)... στ)... στ)... 2.9 Να σχηματίσεις σύνθετες λέξεις με β συνθετικό τις λέξεις λόγος και -δρόμιο. λόγος -δρόμιο α) apple ıôïfiáô α) ÂÏÈÎÔ ÚfiÌÈÔ β)... β)... γ)... γ)... δ)... δ)... ε)... ε)... στ)...