THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ΝΙΚΗΣ ΚΕΡΑΜΕΩΣ HEAD EDUCATION, RESEARCH AND RELIGIOUS AFFAIRS SECTOR, NEW DEMOCRACY PARTY TO A WORLD IN TRANSITION: THE NEW JOBS - THE NEW SKILLS Predicting the future in unpredictable times ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 9 ΜΑΡΤΙΟΥ 2018 1
THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ΝΙΚΗΣ ΚΕΡΑΜΕΩΣ HEAD EDUCATION, RESEARCH AND RELIGIOUS AFFAIRS SECTOR, NEW DEMOCRACY PARTY TO A WORLD IN TRANSITION: THE NEW JOBS - THE NEW SKILLS Predicting the future in unpredictable times ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 9 ΜΑΡΤΙΟΥ 2018 Κυρίες και κύριοι ευχαριστώ για την πρόσκληση. Σε ένα πολύ ενδιαφέρον συνέδριο. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Economist γι αυτή την ευκαιρία που μας έδωσε. Κυρίες και κύριοι τα πάντα ρει. Όλα είναι ρευστά και μεταβαλλόμενα, σύμφωνα με τον Ηράκλειτο. Και τα λόγια αυτά αποκτούν ιδιαίτερο νόημα μέσα στις τρέχουσες συνθήκες της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που διανύει η χώρα μας. Μιας κρίσης που είναι πολυετής και πολυεπίπεδη. Μιας κρίσης που πλήττει κυρίως τους νέους. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες είναι επιτακτική η ανάγκη να είναι σε θέση κάθε άνθρωπο να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες που προκύπτουν κατά τις μεταβάσεις του από την εκπαίδευση στην κατάρτιση και από εκεί στην εργασία, αλλά και την ανεργία. Και κυρίες και κύριοι μιλώ για μεταβάσεις, για εναλλαγές, γιατί έχουμε απομακρυνθεί από το κλασικό μοντέλο απευθείας μετάβασης από την 2
εκπαίδευση στην εργασία. Και παραμονής εκεί επί μακρόν. Πλέον οι νέες μεταβάσεις περιλαμβάνουν μεγαλύτερους κύκλους σπουδών, μικρότερους κύκλους εργασίας και δυστυχώς μικρότερους ή μεγαλύτερους κύκλους ανεργίας. Κυρίες και κύριοι, θα αναπτύξω την παρέμβασή μου σε τρεις άξονες: πρώτον, τάση στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα. Δεύτερον, τάση στην αγορά εργασίας διεθνώς και τρίτον, σκιαγράφηση λύσεων. Πρώτον, τάση στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα κυρίες και κύριοι παρατηρείται το εξής παράδοξο, από τη μία έχουμε εξαιρετικά υψηλά ποσοστά ανεργίας και δη όσον αφορά τους νέους ηλικίας 15 με 24 η ανεργία σκαρφαλώνει στο 45%. Έχουμε από τη μια δυσθεώρητα ποσοστά ανεργίας και από την άλλη ένας μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων σήμερα δυσκολεύεται να βρει και να προσλάβει εξειδικευμένο προσωπικό που χρειάζεται. Και κατά τη γνώμη μου, η μεγαλύτερη παθογένεια που αντιμετωπίζει σήμερα η ανώτατη εκπαίδευση στη χώρα μας είναι η αδυναμία ουσιαστικής σύνδεσής της με την αγορά εργασίας. Η αναντιστοιχία μεταξύ των δεξιοτήτων που έχει ανάγκη σήμερα η ελληνική οικονομία και των σπουδών που επιλέγουν να ακολουθήσουν οι νέοι. Κυρίες και κύριοι οι ανάγκες της οικονομίας σε ανθρώπινο δυναμικό έχουν μεταβληθεί ριζικά τα τελευταία χρόνια και έχουν μεταβληθεί ριζικά λόγω της ψηφιακής επανάστασης, λόγω της παγκοσμιοποίησης και άλλων σαρωτικών αλλαγών. Την ίδια ώρα οι προσφερόμενες θέσεις στα Ανώτατα Ιδρύματα αλλά και οι επιλογές των νέων δεν έχουν επί της ουσίας αλλάξει, όπως μας δείχνει μια πρόσφατη έρευνα της Endeavor Greece. Και θα σας αναφέρω ενδεικτικά στοιχεία της Eurostat σχετικά με την κατανομή των φοιτητών ανά γενική κατεύθυνση σπουδών. Παράδειγμα πρώτο. Ενώ υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες αδιόριστοι εκπαιδευτικοί, έχουμε περισσότερους εκπαιδευτικούς από το ευρωπαϊκό μέσο όρο. 3
Παράδειγμα δεύτερο. Στα ΑΕΙ σχεδόν ένας στους δυο φοιτητές φοιτούν σε τρεις βασικές γενικές κατευθύνσεις. Ανθρωπιστικές επιστήμες, κοινωνικές επιστήμες και επιστήμες εκπαίδευσης. Παράδειγμα τρίτο. Στον τομέα της πληροφορικής κατευθύνεται μόλις το 4% των φοιτητών παρά την ιδιαίτερα υψηλή ζήτηση στην Ελλάδα και την πρόβλεψη για 750.000 κενές θέσεις εργασίας στην Ευρώπη έως το 2020. Και ερχόμαστε σε παραδείγματα από την αγορά εργασίας. Οι επιχειρήσεις πληροφορικής αναφέρουν σημαντικές ελλείψεις σε προγραμματιστές. Ενδεικτική είναι η περίπτωση μιας πολύ μεγάλη εταιρείας παροχής on line ταξιδιωτικών υπηρεσιών η οποία στο ξεκίνημά της αναγκάστηκε να φέρει προγραμματιστές από το εξωτερικό προκειμένου να εκπαιδεύσουν τα στελέχη της. Στον κλάδο τροφίμων καταγράφεται επίσης σημαντική έλλειψη στελεχών με εξειδίκευση στην τεχνολογία τροφίμων και στο εξαγωγικό εμπόριο. Ακόμα και στον τομέα του τουρισμού στον οποίο στρέφονται ολοένα και περισσότεροι νέοι, υπάρχουν ελλείψεις σε συγκεκριμένες θέσεις εργασίας. Μια πρόσφατη έρευνα του ΣΕΒ και της Mckinsey έδειξε ότι ο τουρισμός θα μπορέσει να δημιουργήσει τουλάχιστον 220.000 θέσεις εργασίας την επόμενη 10ετία. Την ίδια ώρα όμως καταγράφεται έλλειψη πανεπιστημιακών τμημάτων για θέσεις υψηλής εξειδίκευσης όπως για παράδειγμα ψηφιακό μάρκετινγκ στον τουρισμό και επίσης μεγάλο μέρος προσφοράς εργασίας αφορά σε θέσεις χαμηλής εξειδίκευσης όπως καμαριέρες, για τις οποίες όμως δεν υπάρχει επαγγελματική πιστοποιημένη εκπαίδευση. Άρα υπάρχει εμφανής αναντιστοιχία μεταξύ των ειδικοτήτων των αποφοίτων των ανώτατων ιδρυμάτων μας και των πραγματικών αναγκών της αγοράς εργασίας. Αλλά κυρίες και κύριοι δεν είναι μόνο αυτό το πρόβλημα. Υπάρχουν και πρόσθετα προβλήματα, όπως για παράδειγμα, ότι οι απόφοιτοι οι οποίοι συχνά αποφοιτούν από σχολές με ισχυρό θεωρητικό υπόβαθρο, συχνά δεν έχουν έρθει σε επαφή με την πρακτική εφαρμογή της επιστήμης τους. Όπως επίσης ότι τα προγράμματα σπουδών ενίοτε δεν είναι προσαρμοσμένα στα νέα δεδομένα. Και όπως επίσης ότι καταγράφεται και 4
μια άλλη πολύ σημαντική έλλειψη, η έλλειψη των λεγόμενων soft skills, δηλαδή οι δεξιότητες που δεν συνδέονται με συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα, αλλά αφορούν στη γενικότερη επαγγελματική συμπεριφορά, δεξιότητες όπως η κοινή λογική, η ομαδική εργασία, η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, ο θετικός χαρακτήρας κοκ. Και έρχομαι στον δεύτερο άξονα. Τι γίνεται διεθνώς; Είδαμε τι γίνεται στην Ελλάδα, τι γίνεται διεθνώς. Κυρίες και κύριοι και διεθνώς οι τάσεις που καταγράφονται, είναι αντίστοιχες με αυτές που ανέφερα για την Ελλάδα. Υπάρχει όμως μια μεγάλη διαφορά. Τα νούμερα είναι εντυπωσιακότατα. Θα σας πω ενδεικτικά ότι μια μελέτη του παγκόσμιου οικονομικού φόρουμ προβλέπει ότι πριν από το 2020 θα χαθούν 5 εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Γιατί θα χαθούν αυτές οι θέσεις εργασίας; Γιατί η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική, η νανοτεχνολογία θα αντικαταστήσουν την ανάγκη για ανθρώπους εργαζόμενους, εάν μου επιτρέπετε την έκφραση. Τα θετικά νέα είναι βεβαίως ότι οι ίδιες αυτές τεχνολογικές εξελίξεις θα δημιουργήσουν επίσης 2,1 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας. Και το ερώτημα που γεννάται είναι εάν οι χειρώνακτες και οι υπάλληλοι γραφείου που βρίσκονται εκτός εργασίας, αν θα είναι σε θέση, αν θα έχουν τις απαιτούμενες δεξιότητες ώστε να διεκδικήσουν ανταγωνιστικά αυτές τις νέες θέσεις. Θέσεις για τις οποίες θα απαιτείται μεγαλύτερη εξειδίκευση σε μαθήματα, όπως πληροφορική, τα μαθηματικά, η αρχιτεκτονική, η μηχανική. Άρα οι κυβερνήσεις και οι εργοδότες σε κάθε τομέα, καλούνται σήμερα να επανεκπαιδεύσουν και να επανακαταρτίσουν τους εργαζόμενους. Και έρχομαι στον τρίτο και τελευταίο άξονα της παρέμβασής μου. Λύσεις, ή τέλος πάντων σκέψεις για λύσεις στα νέα αυτά προβλήματα της αγοράς εργασίας. Προβλήματα τα οποία είναι συναφή σε ελληνικό και διεθνές επίπεδο. Και θα αναφέρω κάποιες ενδεικτικές κατευθύνσεις. Πρώτον διαμόρφωση εθνικής στρατηγικής για τη σύνδεση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την απασχόληση. Δεύτερον, ενίσχυση των μαθημάτων επαγγελματικού προσανατολισμού από το γυμνάσιο, προκειμένου οι νέοι να ανακαλύψουν δεξιότητες ήδη σε μια ηλικία κατά την οποία να μπορούν να προσανατολίσουν τις όποιες μετέπειτα σπουδές τους στην κατεύθυνση αυτή. 5
Τρίτον, εισαγωγή μαθήματος επιχειρηματικότητας στα σχολεία. Τέταρτον, ενίσχυση, ουσιαστική ενίσχυση της τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες. Πέμπτον, επαναπροσανατολισμός προγραμμάτων σπουδών σε τριτοβάθμια ιδρύματα στοχεύοντας στην αγορά εργασίας. Έκτον, αναβάθμιση και καθιέρωση ως υποχρεωτικής της πρακτικής άσκησης για φοιτητές σε επιχειρήσεις και κοινωνικούς φορείς. Έβδομο. Ριζική επανειδίκευση σε ειδικότητες με υψηλά ποσοστά ανεργίας. Όγδοο, παροχή κινήτρων επαναπατρισμού, επιτυχημένων επαγγελματιών από το εξωτερικό. Ένατο, λειτουργία στην Ελλάδα διεθνών κέντρων εκπαίδευσης σε τομείς στρατηγικής σημασίας, όπως είναι ο τουρισμός, όπως είναι η ναυτιλία, όπως είναι η αγροτική παραγωγή. Κυρίες και κύριοι, θα κλείσω με μια προτροπή. Ας σκεφτούμε όλοι σήμερα και φεύγοντας από εδώ σήμερα, ποια επαγγέλματα θα έχουν ζήτηση το έτος 2033. Γιατί λέω το έτος 2033; Γιατί τότε είναι που θα αποφοιτούν από το πανεπιστήμιο τα παιδιά τα οποία είναι σήμερα στην Α Δημοτικού. Σας ευχαριστώ πολύ. 6