ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΑΥΤΟΤΕΛΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΤΙΤΟΥ ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ (1943-2006) Φανή Τρύπα-Πλιάκου Επιβλέπων: Χ. Λ. Καράογλου Θεσσαλονίκη 2009

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 4 ΕΚΔΟΣΕΙΣ - ΠΟΙΗΜΑΤΑ... 13 Α1 *ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΧΩΜΑΤΟΔΡΟΜΟΣ ΑΘΗΝΑ 1954... 13 Α2 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΜΑΘΗΤΕΙΑ (1952-1962) ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΠΡΙΣΜΑ» ΑΘΗΝΑ-1963... 13 Α3 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ [ΣΗΜΑ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ] ΕΡΜΗΣ ΑΘΗΝΑ 1974... 16 Α4 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΘΑΛΑΣΣΑ ΕΠΑΓΓΕΛΙΑΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΘΕΜΕΛΙΟ <ΑΘΗΝΑ 1977>... 17 Α5 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΣΗΜΑ ΤΟΥ ΕΚΔΟΤΙΚΟΥ ΟΙΚΟΥ ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΓΝΩΣΗ» ΑΘΗΝΑ 1981... 19 Α6 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΑΝΤΙΔΙΚΙΕΣ ΥΨΙΛΟΝ/ΒΙΒΛΙΑ ΥΨΙΚΑΜΙΝΟΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΛΟΚΥΡΗΣ <ΑΘΗΝΑ 1981>... 21 Α7 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΑΝΤΙΚΡΙΣΤΟΙ ΚΑΘΡΕΦΤΕΣ ΣΤΙΓΜΗ ΑΘΗΝΑ * 1988... 23 Α8 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΠΑΡΑ ΜΟΡ ΦΩ ΣΕΙΣ ΔΙΑΤΤΩΝ <ΑΘΗΝΑ 1989>... 25 Α9 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, I 1948-1954 ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ LARGO ΜΕΓΑΛΟ ΓΡΑΜΜΑ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΧΩΜΑΤΟΔΡΟΜΟΣ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ ΘΕΜΕΛΙΟ <ΑΘΗΝΑ 1990, ΤΡΙΤΗ ΕΚΔΟΣΗ>... 26 Α10 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΜΑΘΗΤΕΙΑ ΞΑΝΑ ΔΙΑΤΤΩΝ ΑΘΗΝΑ 1991... 30 Α11 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ Η ΗΔΟΝΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΤΑΣΕΩΝ ΔΙΑΤΤΩΝ <ΑΘΗΝΑ 1992>... 34 Α12 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, I 1943-1953 ΠΡΩΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ LARGO ΜΕΓΑΛΟ ΓΡΑΜΜΑ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΧΩΜΑΤΟΔΡΟΜΟΣ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ ΚΕΔΡΟΣ <ΑΘΗΝΑ 1998>... 36 Α13 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, II 1953-1959 ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ ΤΑ ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΑΝΤΙΔΙΚΙΕΣ ΜΑΘΗΤΕΙΑ ΚΕΔΡΟΣ <ΑΘΗΝΑ 1998>... 41 Α14 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, III 1959-1973 ΜΑΘΗΤΕΙΑ ΞΑΝΑ ΘΑΛΑΣΣΑ ΕΠΑΓΓΕΛΙΑΣ ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ΚΕΔΡΟΣ <ΑΘΗΝΑ 1998>... 45 Α15 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΚΕΔΡΟΣ <ΑΘΗΝΑ 2001> 49 Α16 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ Η ΠΥΛΗ ΤΩΝ ΛΕΟΝΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΑΤΤΩΝ <ΑΘΗΝΑ 2002>... 51 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΖΑ... 52 Β1 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ Η ΣΥΜΜΟΡΙΑ ΤΩΝ ΔΕΚΑΤΡΙΩΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ 1940 ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΓΡΑΦΤΑ ΔΙΑΤΤΩΝ ΑΘΗΝΑ 1990... 52 Β2 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΣΥΝΕΧΕΣ ΩΡΑΡΙΟ ΔΙΗΓΗΣΕΙΣ ΔΙΑΤΤΩΝ <ΑΘΗΝΑ 1993>... 54 Β3 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΣΤΗΝ ΙΣΑΛΟ ΓΡΑΜΜΗ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ <ΑΘΗΝΑ, 1997>... 57 Β4 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΣΕ ΤΡΕΙΣ ΣΧΕΔΙΕΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ <ΑΘΗΝΑ, 2006>... 59 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ... 62 Γ1 ΓΚΕΟΡΓΚ ΛΟΥΚΑΤΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΡΕΑΛΙΣΜΟ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΩΝ: ΜΠΑΛΖΑΚ, ΣΤΑΝΤΑΛ, ΖΟΛΑ, ΤΟΛΣΤΟΪ, ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ, ΓΚΟΡΓΚΙ Κ.Α ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ Τ ΑΓΓΛΙΚΑ ΤΙΤΟΥ ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ (ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΚΟΣΜΗΜΑ) ΕΚΔΟΤΙΚΟΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΝ ΑΘΗΝΩΝ ΑΘΗΝΑ 1957... 62 Γ2 ΑΡΑΓΚΟΝ Μ ΑΝΟΙΧΤΑ ΧΑΡΤΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ (ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΑ) ΘΕΜΕΛΙΟ ΑΘΗΝΑ <1965>... 64 Γ3 Β ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΣΚΕΨΗΣ «ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ» 4-14 ΜΑΪΟΥ 1966 ROGER GARAUDY ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΤΟΥ ΠΟΥΑΤΙΕ Ο ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ; Β ΕΚΔΟΣΗ ΚΕΝΤΡΟΝ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΩΝ <ΑΘΗΝΑ 1966>... 66 Γ4 ΛΟΥΪ ΑΡΑΓΚΟΝ Μ ΑΝΟΙΧΤΑ ΧΑΡΤΙΑ <ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΓΑΛΛΙΚΑ ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ> (ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΑ) ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΗΡΙΔΑΝΟΣ <1971>... 67 Γ5 ENCYCLOPEDIE DE LA PLEIADE ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ 19 ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΙ- ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΙΤΟΥ ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ ΑΘΗΝΑ 1978... 69 Γ6 ΣΤΑΝΤΑΛ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΕΓΩΤΙΣΜΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ (ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΚΟΣΜΗΜΑ) ΕΚΔΟΣΕΙΣ (ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΑ) ΓΝΩΣΗ ΑΘΗΝΑ 1983... 71 Γ7 *HENRI DELUY ΠΡΩΤΕΣ ΣΟΥΙΤΕΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ (ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ, ΜΑΙΟΣ 1991), ΤΕΛΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΕΡΑΤΩ ΑΘΗΝΑ 1992... 73 2

Γ8 *ΟΝΟΡΕ ΝΤΕ ΜΠΑΛΖΑΚ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΝΕΟΤΕΡΩΝ ΔΙΕΓΕΡΤΙΚΩΝ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ- ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ- ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΟΛΚΟΣ ΑΘΗΝΑ 1993 ΣΕΙΡΑ: ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ... 73 Γ9 ΠΩΛ ΒΑΛΕΡΥ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΤΕΣΤ ΕΙΣΑΓΩΓΗ- ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ- ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΟΛΚΟΣ/ ΜΙΚΡΗ ΑΡΚΤΟΣ ΑΘΗΝΑ 1995... 73 ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΤΙΤΛΩΝ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΕΖΩΝ... 75 ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΤΙΤΛΩΝ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΩΝ... 76 ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ... 77 3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργογραφική καταγραφή που ακολουθεί καλύπτει εξήντα περίπου χρόνια πνευματικής παρουσίας του λογοτέχνη Τίτου Πατρίκιου στα ελληνικά γράμματα. Ο Πατρίκιος γεννήθηκε στα 1928 στην Αθήνα και σπούδασε Νομική στη γενέτειρά του και Κοινωνιολογία στο Παρίσι. Οι σπουδές του επηρέασαν σε αρκετά μεγάλο βαθμό το λογοτεχνικό του έργο, με κυριότερη την επίδραση της κοινωνιολογικής επιστήμης. Στην ποίηση, την πεζογραφία, αλλά και τις μεταφραστικές επιλογές του είναι ευδιάκριτη η κοινωνιολογική σκοπιά και το πολιτικό πλαίσιο του στοχασμού του. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του Εμφυλίου ο Πατρίκιος υπήρξε ενεργό μέλος του Ε. Α. Μ, της Ε. Π. Ο. Ν και του Ε. Λ. Α. Σ, ενώ στα δύσκολα μετεμφυλιακά χρόνια παρέμεινε κρατούμενος στο στρατόπεδο του Αη-Στράτη για ένα έτος. Τα βιώματα και οι εμπειρίες αυτής της περιόδου της ζωής του ενσωματώνονται αναπόσπαστα στο πρωτότυπο έργο του (ποίηση, πεζογραφία) και αποτελούν πηγή ανεξάντλητου υλικού. Από τα 1959 ως και τη μεταπολίτευση (1975) πέρασε μακρές περιόδους παραμονής στη Δυτική Ευρώπη, κυρίως στο Παρίσι. Το γεγονός αυτό έχει αντίκτυπο στην επιλογή των συγγραφέων που μεταφράζει ο Πατρίκιος, οι οποίοι στη συντριπτική πλειοψηφία τους είναι Γάλλοι 1. Η εξοικείωσή του με τη γαλλική γλώσσα και σκέψη εξηγεί την προτίμηση του λογοτέχνη. Τέλος, υπήρξε ιδρυτικό μέλος και μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού «Επιθεώρηση Τέχνης», εντύπου με το οποίο συνεργάζονταν κυρίως λογοτέχνες μυημένοι στην αριστερή ιδεολογία, όπως άλλωστε και ο ίδιος ο Πατρίκιος. Ποιήματά του μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες (γαλλικά, φλαμανδικά, ολλανδικά, γερμανικά), γεγονός που υποδηλώνει την ευρεία απήχηση του έργου του και τη διεθνή καταξίωσή του ως ποιητή 2. Ο Τίτος Πατρίκιος εμφανίζεται για πρώτη φορά ως ποιητής στα 1943 στο περιοδικό «Ξεκίνημα της νιότης» 3, ενώ η πρώτη χρονολογικά αυτοτελής ποιητική του συλλογή είναι ο Χωματόδρομος, Αθήνα 1954 4, συλλογή που καταγράφεται έμμεσα, με την πρόταξη του αστερίσκου (*), καθώς δεν υπήρξε η δυνατότητα για αυτοψία. Τα ποιήματα μεταξύ των ετών 1943-1954 περιλαμβάνονται στο συγκεντρωτικό τόμο Ποιήματα I, 1943-1953. Πρώτα ποιήματα. Επιστροφή στην ποίηση. Largo. Μεγάλο γράμμα. Ασκήσεις. Χωματόδρομος. Χρόνια της πέτρας. Κέδρος, Αθήνα 1 Βλ. λήμματα Γ1 ως Γ9. 2 Βλ. Η ελληνική ποίηση. Η πρώτη μεταπολεμική γενιά. Επιμέλεια: Αλέξανδρος Αργυρίου, Σοκόλης 1995. 3 Βλ. ο.π. 4 Βλ. λήμμα Α1. 4

1998 5 που, όπως φαίνεται, εκδίδεται πολλά χρόνια αργότερα. Η παρούσα καταγραφή σταματά στα 2006, οπότε χρονολογείται η συλλογή διηγημάτων Περιπέτειες σε τρεις σχεδίες. αφηγήσεις, Κέδρος, Αθήνα 2006 6. Για την κατάρτιση της εργογραφίας Πατρίκιου κρίθηκε απαραίτητη η αυτοψία όλων των εκδόσεων (ποιημάτων, πεζών και μεταφράσεων) που αποτελούν τα λήμματα για κάθε λογοτεχνικό είδος που καταγράφεται εδώ. Επίσης, ιδιαιτέρως κατατοπιστική υπήρξε και η μαθητεία σε προηγούμενες βιβλιογραφικές εργασίες 7, οι οποίες συνέβαλαν καθοριστικά στην επιλογή της διάρθρωσης της παρούσας εργογραφίας και του περιεχομένου των λημμάτων που περιλαμβάνει. Τέλος, επειδή η θεωρία προηγείται της πράξης, για τη συνειδητοποίηση της λειτουργικότητας που εξασφαλίζει σε μια βιβλιογραφία η μέθοδος και η συστηματικότητα, σημαντική υπήρξε η προσφορά ορισμένων άρθρων και μελετών εξειδικευμένων επιστημονικών ερευνητών 8. Ασφαλώς από τα παραπάνω συνάγεται ότι η βασική προϋπόθεση για τη σύνταξη μιας βιβλιογραφικής εργασίας είναι η έρευνα. Για τη μελέτη των εκδόσεων και την κατάρτιση των αντίστοιχων λημμάτων που απαρτίζουν τη βιβλιογραφία Πατρίκιου απαιτήθηκε πολύμηνη έρευνα σε βιβλιοθήκες 9 της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Η εργογραφία που ακολουθεί αποτελεί μια μερική βιβλιογραφία. Συμπεριλαμβάνει μόνο τις αυτοτελείς εκδόσεις, τις νέες εκδόσεις και τις επανεκδόσεις των ποιητικών συλλογών, των συλλογών διηγημάτων, καθώς και των μεταφρασμένων έργων άλλων συγγραφέων από τον Πατρίκιο. Η επιλογή των συγκεκριμένων λογοτεχνικών ειδών (ποιήματα, πεζά, μεταφράσεις) έγινε με κριτήριο την εκδοτική μορφή και με βάση το γεγονός ότι συγκροτούν το πιο εκτεταμένο τμήμα της λογοτεχνικής παραγωγής του βιβλιογραφούμενου. Πιο αναλυτικά, η βιβλιογραφία Πατρίκιου απαρτίζεται από δεκαέξι ποιητικές συλλογές, τέσσερις συλλογές διηγημάτων και εννέα μεταφρασμένα έργα από τον λογοτέχνη. Αναφορικά με 5 Βλ. λήμμα Α12. 6 Βλ. λήμμα Β4. 7 Βλ. Α. Μακρυνικόλα, Βιβλιογραφία Γιάννη Ρίτσου 1924-1989, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 1993, καθώς και Δ. Δασκαλόπουλος, Βιβλιογραφία Κ. Π. Καβάφη (1886-2000),Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Θεσσαλονίκη 2003. 8 Βλ. Χ. Λ. Καράογλου, Βιβλιογραφίες λογοτεχνών. Θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα. «Μολυβδο-κονδυλο-πελεκητής, 1995/96 και Κ. Ντελόπουλος, Σύστημα Βιβλιογραφίας. Θεωρία και πρακτική., Δεύτερη έκδοση, Gutenberg, Αθήνα 1987. 9 Βλ. Εθνική Βιβλιοθήκη, Βιβλιοθήκη της Βουλής, Βιβλιοθήκη της Νεοελληνικής Φιλολογίας του Αριστοτελείου Παν/μίου, Βιβλιοθήκη της Νεοελληνικής Φιλολογίας του Καποδιστριακού Παν/μίου, Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσ/κης, Κεντρική Βιβλιοθήκη Θεσ/κης. 5

τις ποιητικές συλλογές, οι έξι 10 αποτελούν συγκεντρωτικούς τόμους και οι υπόλοιπες δέκα είναι αυτοτελείς εκδόσεις. Από τις αυτοτελείς εκδόσεις η μία 11 καταγράφεται και ως νέα έκδοση. Οι συγκεντρωτικοί τόμοι καλύπτουν από εκατόν είκοσι 12 ως διακόσιες πενήντα 13 σελίδες και συμπεριλαμβάνουν από τέσσερις ως έξι επιμέρους ποιητικές συλλογές, οι περισσότερες από τις οποίες αποτελούν και αυτοτελείς εκδόσεις με κάποιες διαφοροποιήσεις σε ορισμένες περιπτώσεις 14. Οι αυτοτελείς εκδόσεις καλύπτουν από δεκαπέντε 15 ως ενενήντα πέντε 16 σελίδες και περιλαμβάνουν από πέντε ως εβδομήντα εννέα ποιήματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα περισσότερα ποιήματα του Πατρίκιου ολοκληρώνονται σε μια σελίδα και μάλιστα πολλά καλύπτουν πολύ μικρότερη έκταση. Μοναδικές εξαιρέσεις οι συλλογές Παραμορφώσεις, Διάττων, Αθήνα 1989 και Η πύλη των λεόντων, εκδόσεις Διάττων, Αθήνα 2002, τα ποιήματα των οποίων είναι πιο εκτεταμένα, καθώς καλύπτουν και δεύτερη σελίδα. Προκύπτει, λοιπόν, το συμπέρασμα ότι ο Πατρίκιος ως ποιητής βρίσκει την έκφρασή του σε μικρές φόρμες, οι οποίες συμπυκνώνουν τα νοήματα και συγκροτούν πιο στέρεα τη δομή. Σε σχέση με τις τέσσερις συλλογές διηγημάτων που καταγράφονται, οι τρεις 17 αποτελούν αυτοτελείς εκδόσεις, ενώ η τέταρτη 18 συγκεντρωτικό τόμο. Για τις τρεις πρώτες συλλογές καταγράφονται και επανεκδόσεις, οι οποίες λόγω της απουσίας διαφοροποιήσεων από τις αρχικές εκδόσεις, καταχωρίζονται στα υπομνήματα των αντίστοιχων λημμάτων. Το πρώτο λήμμα στο πεζογραφικό έργο του Πατρίκιου είναι ένα είδος προσωπικού ημερολογίου και καλύπτει εξήντα επτά σελίδες. Περιλαμβάνει σύντομα κείμενα ημερολογιακού χαρακτήρα και κάποιες οικογενειακές επιστολές, στο σύνολό τους πενήντα εννέα. Τα δύο επόμενα λήμματα αναφέρονται σε συλλογές διηγημάτων. Η πρώτη από αυτές εκτείνεται σε διακόσιες δεκαοκτώ σελίδες και περιέχει εκατόν εξήντα δύο διηγήματα, ενώ η δεύτερη καλύπτει εκατόν πενήντα οκτώ σελίδες και συμπεριλαμβάνει είκοσι διηγήματα. Όπως προκύπτει από μια πρώτη σύγκριση των δύο εκδόσεων αναφορικά με την έκτασή τους και τον αριθμό των διηγημάτων που περιέχουν, τα διηγήματα της πρώτης είναι πολύ πιο σύντομα από αυτά της δεύτερης, τα οποία μάλιστα καλύπτουν πολλές σελίδες. Το γεγονός αυτό είναι πρωτόγνωρο για τα δεδομένα του Πατρίκιου, ο οποίος γενικά προτιμά τις ευσύνοπτες λογοτεχνικές φόρμες. Τέλος, ο συγκεντρωτικός τόμος των διηγημάτων που 10 Βλ. λήμματα Α2, Α9, Α10, Α12, Α13, Α14. 11 Βλ. λήμματα Α3, Α5. 12 Βλ. λήμμα Α2. 13 Βλ. λήμμα Α12. 14 Βλ. λήμματα Α2 και Α6 σε σχέση με τις Αντιδικίες. 15 Βλ. λήμμα Α16. 16 Βλ. λήμμα Α7. 17 Βλ. λήμματα Β1, Β2, Β3. 18 Βλ. λήμμα Β4. 6

αποτελεί το τελευταίο λήμμα της καταγραφής εκτείνεται σε διακόσιες πενήντα έξι σελίδες και περιλαμβάνει επτά επιμέρους συλλογές διηγημάτων. Στην καθεμιά από αυτές περιέχονται από έξι ως δώδεκα διηγήματα. Επομένως, και στην έκδοση αυτή επιβεβαιώνεται η προτίμηση του Πατρίκιου σε λιγότερο εκτεταμένες μορφές λογοτεχνικής έκφρασης. Τέλος, όσον αφορά στο μεταφραστικό του έργο, από τα εννέα λήμματα που καταγράφονται τα πέντε πρώτα περιλαμβάνουν φιλοσοφικά-κοινωνιολογικά 19 έργα, ενώ τα τέσσερα τελευταία λογοτεχνικά έργα με φιλοσοφικό υπόβαθρο 20. Τα φιλοσοφικά έργα καλύπτουν από πενήντα μία ως τριακόσιες ογδόντα μία σελίδες και είναι χωρισμένα σε μικρά ή μεγάλα κεφάλαια. Από τα λογοτεχνικά έργα το πρώτο εκτείνεται σε τριακόσιες σαράντα έξι σελίδες και το τέταρτο σε εκατόν πενήντα και συμπεριλαμβάνουν εισαγωγή και σημειώσεις του μεταφραστή. Το δεύτερο και τρίτο καταγράφονται έμμεσα. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι ο Πατρίκιος επιλέγει να μεταφράζει Γάλλους συγγραφείς φιλοσοφικό-κοινωνιολογικού κυρίως προσανατολισμού, γεγονός που καταδεικνύει σαφώς τις προσωπικές του αναζητήσεις. Από την εργογραφική εργασία που ακολουθεί απουσιάζουν οι δημοσιεύσεις και οι ανατυπώσεις των έργων. Αναφορικά με τις δημοσιεύσεις, η παράλειψή τους οφείλεται σε υποκειμενικούς λόγους 21, ασφαλώς δεν υποτιμάται η συμβολή τους στην έρευνα και την αποτίμηση του λογοτέχνη. Ευτυχώς στην περίπτωση του Πατρίκιου το μεγαλύτερο μέρος του έργου του δεν παραμένει διάσπαρτο, αλλά είναι συγκεντρωμένο σε βιβλία, οπότε καλύπτεται σε κάποιο βαθμό η απουσία των δημοσιεύσεων από τη βιβλιογραφία. Σε σχέση με την παράλειψη των ανατυπώσεων, αυτή υπαγορεύεται από δύο βασικούς λόγους: Πρώτον, η συμπερίληψή τους στη βιβλιογραφία θα απαιτούσε χρόνο που δεν ήταν εύκολο να διατεθεί και δεύτερον, επειδή οι ανατυπώσεις δεν αναγράφουν πάντοτε αριθμό και έτος κυκλοφορίας, υπάρχει δυσκολία από την πλευρά του βιβλιογράφου στην παρακολούθηση της εκδοτικής πορείας του έργου 22. Η εργογραφία Πατρίκιου διαρθρώνεται ως εξής: Διακρίνεται σε τρία επιμέρους τμήματα με βάση το διαχωρισμό των ειδών που καταγράφονται. Το πρώτο μέρος τιτλοφορείται με τον γενικό προσδιορισμό «Εκδόσεις» και την ειδικότερη διάκριση «Ποιήματα», το δεύτερο καταγράφεται ως «Εκδόσεις-Πεζά» και το τρίτο ως «Εκδόσεις-Μεταφράσεις». Στα λήμματα του πρώτου είδους αντιστοιχεί το γράμμα Α και ακολουθείται αύξουσα αρίθμηση, στα λήμματα του δευτέρου το Β και 19 Βλ. λήμματα Γ1, Γ2, Γ3, Γ4, Γ5. 20 Βλ. λήμματα Γ6, Γ7, Γ8, Γ9. 21 Λόγω της έλλειψης του απαιτούμενου χρόνου για τη σχετική έρευνα. 22 Βλ. Χ. Λ. Καράογλου, Βιβλιογραφίες λογοτεχνών. Θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα, «Μολυβδο-κονδυλο-πελεκητής», 1995/96. 7

του τρίτου το Γ με τη μορφή αρίθμησης που προαναφέρθηκε. Η κατάταξη των λημμάτων γίνεται με χρονολογική σειρά. Στην παρούσα εργογραφική εργασία οι εκδόσεις καταγράφονται σχολαστικά. Πρακτικά αυτού του είδους η καταγραφή σημαίνει τη διάρθρωση του λήμματος ως εξής: Αρχικά καταγράφεται η σελίδα τίτλου όπως ακριβώς υπάρχει στην έκδοση, δηλαδή πρόκειται για μια αυτούσια μεταφορά της σελίδας τίτλου του βιβλίου με την επιλογή των γραμμάτων (πεζά ή κεφαλαία) και των αράδων (ονοματεπώνυμο συγγραφέα, τίτλος έργου, έκδοση, τόπος, χρόνος σε ξεχωριστές αράδες ή μη) όπως έγινε από τον εκδότη. Στη συνέχεια παρατίθενται τα υπόλοιπα στοιχεία της έκδοσης, οι διαστάσεις και οι σελίδες του βιβλίου, οι εικονογραφήσεις και οι αφιερώσεις, αν υπάρχουν, ο κατάλογος με τα προηγούμενα έργα του λογοτέχνη, όπου υπάρχει, καθώς και οι σελίδες που καλύπτει ο πίνακας περιεχομένων του βιβλίου. Τα παραπάνω συντελούν στην πληρότητα και την αναλυτικότητα της περιγραφής και έχουν χρηστική σημασία. Κατόπιν καταγράφεται αναλυτικά ο κολοφώνας του βιβλίου. Η παράθεσή του, αν και επιβαρύνει το λήμμα, είναι απαραίτητη, διότι σ αυτόν αναφέρονται πρόσθετα και σημαντικά στοιχεία για την έκδοση: Το τυπογραφείο και ο μήνας της εκτύπωσης,τα τραβήγματα (τιράζ), τα ονόματα άλλων συντελεστών της έκδοσης (του διορθωτή κλπ) 23. Ακόμα και όταν ο κολοφώνας απουσιάζει από κάποια έκδοση, η χρησιμότητα των πληροφοριών του επιβάλλει τη μεταφορά τους από τον βιβλιογράφο. Στην περίπτωση αυτή συνήθως οι σχετικές πληροφορίες αναγράφονται σε άλλες σελίδες του βιβλίου και τότε παρατίθενται σε γωνιώδεις παρενθέσεις < >. Αν αντληθούν από πηγές εκτός έκδοσης, παρατίθενται σε αγκύλες [ ]. Στη συνέχεια καταγράφονται τα περιεχόμενα του βιβλίου. Η καταγραφή περιλαμβάνει τον τίτλο και τις σελίδες στις οποίες εκτείνεται το κάθε έργο. Στις περιπτώσεις που ο συγγραφέας παραθέτει μια αφιέρωση ή επιγραφή (motto), αυτή παρεμβάλλεται μέσα σε αγκύλες μεταξύ τίτλου και σελίδων. Για τα άτιτλα έργα παρατίθεται ως τίτλος ένα μέρος του πρώτου στίχου σε πλάγια γραφή και μέσα σε αγκύλες. Τέλος, όπου υπάρχει τόπος και χρόνος συγγραφής, ακολουθεί τον τίτλο του έργου μέσα σε παρενθέσεις. Η χρησιμότητα της αναλυτικής καταγραφής του πίνακα περιεχομένων είναι εμφανής, καθώς επιτρέπει την επισήμανση ενός συγκεκριμένου κειμένου και τη συγκριτική εξέταση των εκδόσεων ενός βιβλίου, ώστε να διαπιστωθούν οι τυχόν προσθαφαιρέσεις κειμένων. Σε αρκετές εκδόσεις συμπεριλαμβάνονται οι σημειώσεις του ίδιου του συγγραφέα για το συγκεκριμένο έργο. Είναι αυτονόητο ότι παρατίθενται στο λήμμα της βιβλιογραφίας, όμως σε περίπτωση που είναι αρκετά εκτεταμένες, γίνεται μια επιλογή αυτών με βάση τη σπουδαιότητά 8

τους για την επιστημονική μελέτη και έρευνα. Οι παραλείψεις δηλώνονται με τη χρήση των αγκυλών στις οποίες κλείνονται τα αποσιωπητικά: [ ] Τέλος, σε ορισμένες περιπτώσεις το λήμμα ολοκληρώνεται με την παράθεση του υπομνήματος, που περιλαμβάνει πληροφορίες του βιβλιογράφου σχετικά με τη διασταύρωση των λημμάτων. Κάτι τέτοιο ισχύει για λήμματα που αναφέρονται σε εκδόσεις και επανεκδόσεις αυτών ή νέες εκδόσεις, καθώς και για λήμματα στα οποία καταγράφονται αυτοτελείς εκδόσεις οι οποίες όμως συμπεριλαμβάνονται και σε κάποια συγκεντρωτική. Είναι γεγονός ότι η ευχρηστία μιας εργογραφίας είναι συνάρτηση τεσσάρων παραγόντων: Του περιεχομένου της, της ταξινόμησης του υλικού, της τυπογραφικής εμφάνισής της, των ευρετηρίων και των πινάκων που διαθέτει. Το ποια και πόσα ευρετήρια και πίνακες θα συνταχτούν εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη διάρθρωση της εργογραφίας 23. Στην παρούσα εργογραφική εργασία κρίθηκε απαραίτητη η ένταξη ενός αλφαβητικού ευρετηρίου τίτλων των έργων του λογοτέχνη, με παραπομπές σε όλα τα λήμματα της εργογραφίας που αφορούν στα ποιήματα και τα πεζά του Πατρίκιου. Σχετικά με τις μεταφράσεις έργων άλλων συγγραφέων, συγκροτήθηκε ένας πίνακας όπου καταγράφονται επίσης αλφαβητικά τα έργα που μεταφράστηκαν από τον Πατρίκιο, με παραπομπές στα αντίστοιχα λήμματα. Επειδή η κατάταξη των λημμάτων της εργογραφίας είναι ειδολογική και ταυτόχρονα χρονολογική, απορρίφθηκε η ιδέα της συμπερίληψης αντίστοιχων πινάκων, δεδομένου ότι δεν θα πρόσφεραν κάτι καινούριο στα ήδη καταγεγραμμένα στοιχεία. Η εργογραφία Πατρίκιου που ακολουθεί πέρα από τη χρηστική σημασία που φιλοδοξεί να αποκτήσει για τον ερευνητή, αποτελεί και μια πηγή πληροφόρησης σχετικά με τον λογοτέχνη και το έργο του. Για τον λόγο αυτόν κρίνεται χρήσιμη μια απόπειρα αξιοποίησης των δεδομένων της παρούσας εργασίας προκειμένου να συναχθούν ορισμένα συμπεράσματα που αφορούν στη συγγραφική δραστηριότητα του λογοτέχνη, τις περιόδους γονιμότητας ή σιωπής (με βάση τις εκδόσεις ), την εκδοτική κίνηση των έργων του, την προτίμησή του σε κάποιο λογοτεχνικό είδος. Στο σημείο αυτό για λόγους ευκολότερης εποπτείας του υλικού προτιμάται η ειδολογική εξέταση του έργου του Πατρίκιου, σύμφωνα και με τη διάρθρωση της εργογραφίας. Όσον αφορά, λοιπόν, στο ποιητικό του έργο, παρατίθενται δεκαέξι λήμματα που καλύπτουν τα χρονικά όρια από τα 1943 ως τα 2002 σχετικά με τη συγγραφική δραστηριότητα του ποιητή. Στο σημείο αυτό χρήσιμο είναι να επιχειρηθεί μια διάκριση περιόδων στο πλαίσιο αυτών των χρονικών ορίων, η 23 Βλ. ο.π. 9

οποία μπορεί να γίνει με κριτήριο τους εκδοτικούς οίκους με τους οποίους συνεργάζεται κάθε φορά ο ποιητής. Με βάση, λοιπόν, το παραπάνω κριτήριο είναι δυνατή η διάκριση τριών χρονολογικών περιόδων ποιητικής δημιουργίας του Πατρίκιου. Η πρώτη εκτείνεται από τα 1954 24, όταν εκδίδεται η πρώτη του αυτοτελής ποιητική συλλογή Χωματόδρομος, Αθήνα 1954 ως τα 1974, χρονολογία έκδοσης της συλλογής Προαιρετική στάση, Αθήνα, Έρμης 1974. Το κριτήριο της συγκεκριμένης διάκρισης είναι η συνεργασία του Πατρίκιου με τους εκδοτικούς οίκους «Πρίσμα» και «Έρμης», η οποία δε συνεχίστηκε ξανά κατά τη διάρκεια της ποιητικής του πορείας. Στην περίοδο αυτή εντάσσονται δύο ποιητικές συλλογές και ένας συγκεντρωτικός τόμος 25. Ο ποιητής εκδίδει τα έργα του στα 1954, 1963 και 1974, γεγονός που καταδεικνύει δύο μεγάλες περιόδους σιωπής, περίπου μιας δεκαετίας η καθεμιά, που μεσολαβούν μεταξύ των εκδόσεων. Βέβαια, η επιλογή αυτή εξηγείται αν αναλογιστεί κάποιος την πολιτική κατάσταση της χώρας στα χρόνια αυτά, με τις επιπτώσεις της στην ελευθερία της έκφρασης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Μάλιστα οι αριστερές πολιτικές πεποιθήσεις του Πατρίκιου οι οποίες αντικατοπτρίζονται με ενάργεια στο έργο του καθιστούσαν ακόμη πιο δυσχερή την έκδοση των ποιημάτων του 26. Η δεύτερη περίοδος καλύπτει τα χρόνια από τα 1977, όταν εκδίδεται η συλλογή Θάλασσα επαγγελίας, Θεμέλιο 1977 μέχρι και τα 1990, έτος έκδοσης του συγκεντρωτικού τόμου Ποιήματα I, (1948-1954). Επιστροφή στην ποίηση. Largo. Μεγάλο γράμμα. Ασκήσεις. Χωματόδρομος. Χρόνια της πέτρας. Τέλος του καλοκαιριού., Θεμέλιο, Αθήνα 1990 <τρίτη έκδοση>. Η περίοδος αυτή παρουσιάζει το χαρακτηριστικό ότι ο Πατρίκιος συνεργάζεται με πολλούς εκδοτικούς οίκους, και κυρίως με τους «Θεμέλιο», «Στιγμή» και «Υψικάμινος», γεγονός που δεν συμβαίνει τα επόμενα χρόνια κατά τα οποία επιλέγει πιο αποκλειστικές συνεργασίες, όπως θα φανεί παρακάτω. Την περίοδο αυτή εκδίδονται έξι ποιητικές συλλογές, ενώ παρατηρείται ένα χρονικό διάστημα σιωπής του Πατρίκιου μεταξύ των ετών 1981 και 1988. Το γεγονός αυτό ίσως εξηγείται από την προσωπική ανάγκη του ποιητή για ψυχική αποφόρτιση ύστερα από την έκδοση δύο συλλογών σε ένα έτος (1981) 27. Τέλος, μια τρίτη περίοδος δημιουργικότητας διακρίνεται μεταξύ των ετών 1991, με την έκδοση του συγκεντρωτικού τόμου Μαθητεία ξανά, Διάττων, Αθήνα 1991 και 2002, όταν εκδίδεται η ποιητική συλλογή Η πύλη των λεόντων, Διάττων, Αθήνα 2002. Κατά την περίοδο αυτή ο 24 Ο Πατρίκιος έγραψε ποιήματα και πριν από τα 1954, τα οποία όμως εκδόθηκαν πολύ αργότερα, βλ. λήμμα Α12. 25 Βλ. λήμματα Α1, Α2, Α3. 26 Ωστόσο, η περίοδος αυτή υπήρξε δημιουργική για τον ποιητή, αλλά τα ποιήματα που γράφτηκαν τότε εκδόθηκαν αρκετά χρόνια αργότερα, βλ. λήμμα Α14. 27 Βλ. λήμματα Α5, Α6. 10

Πατρίκιος συνεργάζεται αποκλειστικά με τους εκδοτικούς οίκους «Διάττων» (1991, 1992, 2002) και «Κέδρος» (1998, 2001). Στα χρόνια αυτά παρατηρείται μια εκδοτική έξαρση με τρεις συγκεντρωτικούς τόμους στα 1998, οι οποίοι όμως αφορούν ποιήματα παλαιότερων ετών 28. Συμπερασματικά, όσον αφορά στο ποιητικό έργο του Πατρίκιου παρατηρείται μια έντονη δημιουργικότητα κατά την πρώτη περίοδο (1954-1974), οπότε εκδίδονται τρεις ποιητικές συλλογές, αλλά γράφονται πολύ περισσότερες, ενώ κατά την τρίτη περίοδο (1991-2002) διαπιστώνεται η μεγαλύτερη εκδοτική κίνηση του έργου του, γεγονός που φανερώνει το διαχρονικό και επίκαιρο χαρακτήρα της ποίησής του. Για τη διάκριση περιόδων στο πεζογραφικό του έργο ισχύει επίσης το κριτήριο της συνεργασίας με τους εκάστοτε εκδοτικούς οίκους. Στην περίπτωση αυτή, μάλιστα, τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα: Ο Πατρίκιος εκδίδει τέσσερις συλλογές διηγημάτων 29 (η τελευταία αποτελεί συγκεντρωτικό τόμο) από τις οποίες οι δύο πρώτες, 1990 και 1993, κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Διάττων», ενώ οι δύο επόμενες, 1997 και 2006, από τις εκδόσεις «Κέδρος». Επομένως, από τα παραπάνω δεδομένα καθίστανται σαφείς οι περίοδοι γονιμότητας του λογοτέχνη. Παράλληλα, διαπιστώνεται μια λιγότερο εκτεταμένη παραγωγή σε σύγκριση με το ποιητικό του έργο, η οποία μάλιστα είναι και σύγχρονη, γεγονός που καταδεικνύει ότι η πεζογραφία υπήρξε για τον Πατρίκιο μια μεταγενέστερη επιλογή λογοτεχνικής έκφρασης. Επίσης, το ότι για κάθε συλλογή διηγημάτων καταγράφεται και μια επανέκδοση υποδηλώνει την ευρεία απήχηση των έργων στο αναγνωστικό κοινό. Τέλος, καθίσταται εμφανής η συστηματική πλέον ενασχόληση του Πατρίκιου με την πεζογραφία, καθώς ανά τρία ή τέσσερα έτη εκδίδεται και μια νέα συλλογή διηγημάτων, με εξαίρεση το διάστημα των εννέα ετών που μεσολαβεί μεταξύ της προτελευταίας και της τελευταίας. Σχετικά με το μεταφραστικό του έργο, κρίνεται πιο εύλογη η διάκριση περιόδων με βάση το γραμματολογικό είδος των έργων που μεταφράζει. Ο Πατρίκιος ασχολείται με τη μετάφραση από τα 1957 30 ως και τα 1995 31, η ενασχόληση αυτή, δηλαδή, καλύπτει ένα ευρύ φάσμα της λογοτεχνικής του πορείας. Από τα 1957 ως και τα 1978 μεταφράζει έργα φιλοσοφικούκοινωνιολογικού χαρακτήρα, οπότε τα χρόνια αυτά σηματοδοτούν την πρώτη περίοδο της γονιμότητάς του. Κατά την περίοδο αυτή διαπιστώνεται έντονη μεταφραστική δραστηριότητα, καθώς εκδίδονται πέντε μεταφράσεις του 32. Για μια πενταετία αποσύρεται από το προσκήνιο και από τα 1983 ως τα 1995 επανέρχεται με τις μεταφράσεις λογοτεχνικών έργων με φιλοσοφικό 28 Βλ. λήμματα Α12, Α13, Α14. 29 Βλ. λήμματα Β1, Β2, Β3, Β4. 30 Βλ. λήμμα Γ1. 31 Βλ. λήμμα Γ9. 32 Βλ. λήμματα Γ1, Γ2, Γ3, Γ4, Γ5. 11

υπόβαθρο 33, τα οποία εγκαινιάζουν τη δεύτερη περίοδο της λογοτεχνικής του παραγωγικότητας. Διαπιστώνεται ότι, εκτός από τον Λούκατς 34, όλοι οι συγγραφείς που μεταφράζονται από τον Πατρίκιο είναι γαλλόφωνοι, γεγονός που εξηγείται από την εξοικείωσή του με τη γαλλική γλώσσα και τον γαλλικό πολιτισμό ευρύτερα λόγω της μακρόχρονης παραμονής του στη Γαλλία σε διάφορες φάσεις της ζωής του. Επίσης, η επιλογή αμιγώς ή λανθανόντως φιλοσοφικών έργων με κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις υποδηλώνει τα προσωπικά του πνευματικά ενδιαφέροντα. Συμπερασματικά, από την εργογραφική καταγραφή που ακολουθεί προκύπτει ότι ο Τίτος Πατρίκιος αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της λογοτεχνικής του δραστηριότητας στην ποίηση. Παράλληλα, ασχολήθηκε με συνέπεια με τη μετάφραση έργων ξένων συγγραφέων σχεδόν σε όλη τη διάρκεια της πνευματικής του παρουσίας στα ελληνικά γράμματα. Το πιο πρόσφατο δείγμα της δημιουργικότητας του αντανακλάται στο πεζογραφικό του έργο. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι κατά το χρονικό διάστημα 1990-2000 παρατηρείται μια περίοδος δεύτερης έξαρσης της γονιμότητας του λογοτέχνη, η οποία πλέον καλύπτει παράλληλα και τα τρία είδη που καταγράφονται στην εργογραφία. Φ. Τ.-Π. Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2009. 33 Βλ. λήμματα Γ6, Γ7, Γ8, Γ9. 34 Βλ. λήμμα Γ1. 12

ΕΚΔΟΣΕΙΣ - ΠΟΙΗΜΑΤΑ Α1 *ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΧΩΜΑΤΟΔΡΟΜΟΣ ΑΘΗΝΑ 1954 Α2 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΜΑΘΗΤΕΙΑ (1952-1962) ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΠΡΙΣΜΑ» ΑΘΗΝΑ-1963 21 14 εκ., σ. 124 σ. 3: [αφιέρωση] Της Κάκιας σ. 4: Έργα του ιδίου: Χωματόδρομος, 1954 σ.119-123: Περιεχόμενα Κολοφώνας: Η Μαθητεία του Τίτου Πατρίκιου στοιχειοθετήθηκε και τυπώθηκε στο τυπογραφείο Α. Κουλουφάκου, Αγ. Παύλου 28, τον Ιούνιο του 1963 σε 1000 αντίτυπαγια λογαριασμό των εκδόσεων «Πρίσμα». Περιεχόμενα ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ, σ. 7-32: Βορεινή πύλη, σ. 9 ~ Φυλάκιο, Εμβατήρια, σ. 10 ~ Προσχέδια για τη Μακρόνησο I [Με το μελτέμι σου ], II [ΒΕΤΟ, ΑΕΤΟ ], III [Πηχτά σκουλήκια ], IV [Κυλιόνταν στους λασπόδρομους ], V [Έτσι έμαθα πόσο ], σ. 11-13 ~ Κυριακή απόγεμα, Τρεις μετά τα μεσάνυχτα, Τέσσερις μετά τα μεσάνυχτα, σ. 13 ~ Ξημέρωμα, Γράμματα μετανοίας, σ. 14 ~ Ίσως ένα ποτάμι, Βράδι Αποκριάς, σ. 15 ~ Συνήθειες κρατουμένων, φάσεις μιας μάχης, σ. 16 ~ Δυο άνθρωποι, σ. 17 ~ Μια μέρα ακόμα στον Αη- Στράτη, σ. 17-18 ~ Αμετάθετο όραμα, σ. 19 ~ Αλλαγές στο χώρο, σ. 19-20 ~ Υπαίθριο θέατρο, σ. 20-21 ~ Ευγνωμοσύνη, σ. 21 ~ Πλαίσιο στο φως [moto: Έβγα στο παραθύρι κρυφά απ τη μάνα σου και κάνε πως ποτίζεις τη ματζουράνα σου.], σ. 21-22 ~ Απόγεμα, σ. 22 ~ Διαπιστώσεις γνωστών πραγμάτων, σ. 22-23 ~ Μονόλογοι, Σκισμένο γράμμα, σ. 23 ~ Causa, Πρόφαση, Ποινή, Ηλικίες, σ. 24 ~ Το άλμα που δεν έγινε, Συλλαβές, σ. 25 ~ Αύγουστος του 1953 [αφιέρωση: Στον Τάσο Σπυρόπουλο], σ. 25-26 ~ Άνοιξη, σ. 26 ~ Μπαρούχ Σπινόζα, σ. 26-27 ~ Στάσεις, Οι Στίχοι- 1, σ. 27 ~ Ένας άλλος έρωτας, Κατάφαση, σ. 28 ~ Ένα πρόσωπο, σ. 28-29 ~ Γήινη σιγουριά [αφιέρωση: Στο Στέφανο Ίνδο], σ. 29 ~ Σ ένα σύντροφο, Νεκρή φύση, Συζήτηση [αφιέρωση: Στο Μανόλη Φουρτούνη], σ. 30 ~ Απάντηση, Δίσεχτα χρόνια, Ακόμα και τη μοναξιά μου, σ. 31 ~ Νύχτα 13

στη σκηνή [moto: Μέσα κοιμούνται το ψωμί και το μαχαίρι αδερφωμένα. Κώστας Κουλουφάκος], σ. 32 ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΤΟΥ, σ. 33-54: Επιστροφή ενός εξόριστου, σ. 35 ~ Τα λόγια, Οι μεγάλες ώρες, σ. 36 ~ Βήματα στην άσφαλτο, σ. 36-37 ~ Η πόλη που γεννήθηκα, σ. 37 ~ Αλλαγμένοι δρόμοι, σ. 37-38 ~ Παράθυρα, σ. 38 ~ Ημίωρο, σ. 38-39 ~ Το ζευγάρι, Εξοχικό προάστιο, Δειλινό, σ. 39 ~ Στον κινηματογράφο, Μες στη λεηλασία, Ο ύπνος, σ. 40 ~ Το φεγγάρι, σ. 40-41 ~ Κάθε πρωί, Επούλωση, Δικαίωμα, σ. 41 ~ Αυτό που έρχεται, Ξηρασία, Αλλαγές [αφιέρωση: Στον Αστέρη Στάγκο], Μεταμορφώσεις, σ. 42 ~ Συμβαίνει- 1952, Συμβαίνει- 1961, σ. 43 ~ Οχτώ χρόνια, σ. 44 ~ Μέρες, σ. 44-45 ~ Κοινωνία της αφθονίας [αφιέρωση: Στον Ι. Στρατηγόπουλο], σ. 45-46 ~ Εθνική εορτή, σ. 46 ~ Αδειούχος εξόριστος, σ. 46-47 ~ Σαββατοκύριακο, Σουβάδες ουρανού, σ.47 ~ Το δωμάτιο, σ. 48 ~ Κατακόμβες, σ. 48-49 ~ Οι όχθες, ένα γράμμα, σ. 49 ~ Βραδινή υγρασία, αφθαρσία της ύλης, σ. 50 ~ Ψυχρός άνεμος, σ. 50-51 ~ Εμπόδια, σ. 51 ~ Ταξίδι, σ. 51-52 ~ Δεκαπέντε μέρες, Συνάντηση, σ. 52 ~ Το μήνυμα, σ. 52-53 ~ Βίλλα του Αδριανού, σ. 53 ~ Ο πολιορκημένος χρόνος, σ. 53-54 ~ Η σάρκα, Οι λέξεις γυμνές, Λέω να τελειώνω, σ. 54 ΑΝΤΙΔΙΚΙΕΣ, σ. 55-74: Εξήγηση, Ησυχασμένες απαντήσεις, σ. 57 ~ Δύσκολη συντροφιά, σ. 57-58 ~ Τοπίο σχημάτων, Μια άποψη, σ. 58 ~ Πολυτέλειες, σ. 58-59 ~ Τέλος μιας ηλικίας, σ. 59 ~ Έπαρση της προσφοράς, Επισφαλής ισορροπία, Οριστική ματαίωση, σ. 60 ~ Τελική νίκη, σ. 60-61 ~ Ερωτική σταδιοδρομία, Διέξοδο, σ. 61 ~ Πίσω απ το φλούδι των φιλιών, σ. 61-62 ~ Ειδύλλιο, Αθηναϊκό καλοκαίρι στα 1956, σ. 62 ~ Όταν μιλούν, σ. 62-63 ~ Πάθη, Η πρόβλεψη, Προνόμιο, σ. 63 ~ Δυο ναυαγοί, Νόμιμη άμυνα, Δοκιμές, Η άνοδος, σ. 64 ~ Προσαρμογή, Η συμφωνία, Ο φραγμός, σ. 65 ~ Διηγήσεις, Λογοδοσία, σ. 66 ~ Μ ανοιχτά χαρτιά, Πριν απ τη σιωπή, σ. 67 ~ Διαφορές, Γνωστή αντίθεση, σ. 68 ~ Όταν κοπάζει ο θόρυβος- 1, σ. 68-69 ~ Όταν κοπάζει ο θόρυβος- 2, σ. 69 ~ Στίχοι- 2, σ. 69-70 ~ Απονομή δικαιοσύνης, Πλάγιος φωτισμός, Προσφορά, σ. 70 ~ Δοκιμασία, Ο θαλαμίσκος, Φωνές, Ένας ήρωας, σ. 71 ~ Χαμόγελο κατά διαταγήν, σ. 72 ~ Μπαλάντα ενός μικρού γραφειοκράτη, σ. 72-73 ~ Ώρα της πράξης, σ. 73 ~ Εποχικές συγκρούσεις, Διαδρομή, σ. 74 ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ, σ. 75-91: Ομίχλη, σ. 77 ~ Διατηρώ, σ. 78 ~ Ίχνη, σ. 79 ~ Γραφομηχανή, σ. 80 ~ Χαρτοκόπτης, σ. 81 ~ Πονηριά, σ. 82 ~ Θέματα, σ. 83 ~ Εξυπηρετούσε, σ. 84 ~ Φόρος, σ. 85 ~ Ομπρέλλες, σ. 86-87 ~ Αύξων αριθμός, σ. 88-89 ~ Κοιλιά, σ. 90-91 ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΚΑΙ Η ΒΡΟΧΗ, σ. 93-99: 14

Οφειλή, Αφανές μνημείο, Επιτύμβιο, σ. 95 ~ Σαν τυμβωρύχοι, Οικογένεια ανέργων, σ. 96 ~ Μεσημέρι μιας οικογένειας, σ. 96-97 ~ Ελάχιστο αντάλλαγμα, Τρεις διαστάσεις, σ. 97 ~ Πικρός ουρανός, Τους εκτελέσανε, σ. 98 ~ Μπροστά στους νεκρούς, Εκταφές, σ. 99 ΤΟ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΔΕΝΤΡΑ, σ. 101-116: [αφιέρωση: Στον Κώστα Κουλουφάκο] Πορεία, σ. 103-104 ~ Σαββατόβραδο, σ. 105-108 ~ Απολογισμός, σ. 109-112 ~ Στοιχεία ταυτότητας, σ. 113-115 ~ Να προειδοποιείς, σ. 116 15

ΠΟΙΗΜΑΤΑ Α3 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ [σήμα τυπογραφείου] ΕΡΜΗΣ ΑΘΗΝΑ 1974 21 14 εκ., σ. 33 σ. 3: Περιεχόμενα Κολοφώνας: Τυπώθηκε τον Ιανουάριο του 1975, τυπογραφείο Μανούτιος Χρήστου Μανουσαρίδη, Σαρρή 14 τηλ. 32.10.293. αριθ. εντ. 132. Περιεχόμενα Μυστική ζωή (Σεπτέμβρης 67), σ. 5 ~ Ο μετρητής (Οκτώβρης 67), σ. 6 ~ Ονόματα (Δεκέμβρης 67), σ. 7 ~ Υστεροβουλία (Δεκέμβρης 67), σ. 8 ~ Ενδιάμεσοι σταθμοί I [Πέρασε ακόμα ], II [Αρχαία πόλη ] (Μάης 68), σ. 9 ~ Διαδήλωση (Μάης 68), σ. 10 ~ Τα βουνά (Μάης 68), σ. 11 ~ Εφταμάρτυρος (Δεκέμβρης 68), σ. 12 ~ Ιακώβ Καλλιεργητής (Σεπτέμβρης 69), σ. 13 ~ Η πέτρα (Σεπτέμβρης 69), σ. 14 ~ Νεκρές πολιτείες (Νοέμβρης 69), σ. 15 ~ Ξένοι ουρανοί (Δεκέμβρης 69), σ. 16 ~ Αίθουσα αναμονής (Γενάρης 70), σ. 17 ~ Γυναίκα I [Έφερες ξανά τη γη ], II [Έφερες ξανά τη γλώσσα ], III [Έφερες πάλι τη ροή ], IV [Έφερες ξανά την πόλη ], V [Έφερες πάλι τ όνειρο ] (Οκτώβρης 70), σ. 18-19 ~ Η καταπακτή (Δεκέμβρης 70), σ. 20 ~ Η ιστορία του Οιδίποδα (Γενάρης 71), σ. 21 ~ Το κέντημα (Γενάρης 71), σ. 22 ~ Το ταξίδι (Γενάρης 71), σ. 23 ~ Τα χέλια του Μπρατσάνο (Γενάρης 71), σ. 24 ~ Το υγρό (Γενάρης 71), σ. 25 ~ Πάσχα (Γενάρης 71), σ. 26 ~ Χιλιετηρίδες (Γενάρης 71), σ. 27 ~ Προσωρινή διαμονή (Ιούνιος 71), σ. 28 ~ Ο φωτογράφος (Φλεβάρης 72), σ. 29 ~ Ημιτελές γράμμα (Οκτώβρης 72), σ. 30-31 ~ Αλληγορία (Ιούνιος 73), σ. 32 Υπόμνημα: Τα ποιήματα της συλλογής αυτής συμπεριλαμβάνονται στον τόμο Ποιήματα III 1959-1973, βλ. λήμμα 13. 16

ΠΟΙΗΜΑΤΑ Α4 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΘΑΛΑΣΣΑ ΕΠΑΓΓΕΛΙΑΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΘΕΜΕΛΙΟ <Αθήνα 1977> 21 14 εκ., σ. 38 σ. 4: Του ιδίου: Χωματόδρομος 1954, Μαθητεία 1963, Προαιρετική στάση 1975, Ποιήματα I 1976. σ. 37: Περιεχόμενα Κολοφώνας: Τα ποιήματα του Τίτου Πατρίκιου Θάλασσα Επαγγελίας τυπώθηκαν τον Απρίλη του 1977 στο τυπογραφείο Παλίμψηστος, Ζωοδόχου Πηγής 65, για τις εκδόσεις Θεμέλιο, Ακαδημίας 63 τηλ. 36.08.180 Περιεχόμενα Γενική δοκιμή (Αθήνα, Φλεβάρης 1959), σ. 7 ~ Εκβολές (Αθήνα, Μάρτης 1959), σ. 8 ~ Το φταίξιμο (Αθήνα, Μάης 1959), σ. 9 ~ Ο σουγιάς (Αθήνα, Μάης 1959), σ. 10 ~ Ίαση (Αθήνα, Μάης 1959), σ. 11 ~ Ταξίδι (Αθήνα, Αύγουστος 1959), σ. 12 ~ Βραδινή υγρασία (Παρίσι, Νοέμβρης 1959), σ. 13 ~ Ένα γράμμα (Παρίσι, Νοέμβρης 1959), σ. 14 ~ Ψυχρός άνεμος (Παρίσι, Νοέμβρης 1959), σ. 15 ~ Οι όχθες (Παρίσι, Γενάρης 1960), σ. 16 ~ Κατακόμβες (Παρίσι, Γενάρης 1960), σ. 17 ~ Μεταμορφώσεις (Παρίσι, Γενάρης 1960), σ. 18 ~ Συνάντηση (Παρίσι, Μάρτης 1960), σ. 19 ~ Το παιχνίδι (Παρίσι, Μάρτης 1960), σ. 20 ~ Μνήμη (Παρίσι, Μάρτης 1960), σ. 21 ~ Διπλή σελήνη (Παρίσι, Μάης 1960), σ. 22 ~ Υπόγειο τρένο (Παρίσι, Μάης 1960), σ. 23 ~ Όπως οι γάτες (Παρίσι, Μάης 1960), σ. 24 ~ Έβδομο πάτωμα (Παρίσι, Φλεβάρης 1961), σ. 25 ~ Η άλλη πόλη (Ρώμη, Σεπτέμβρης 1961), σ. 26 ~ Via Dei Coronari 123 (Ρώμη, Σεπτέμβριος 1961), σ. 27 ~ Γράμμα από την Αθήνα προς φίλον που έμεινε στην Καισαρεία, 350 μ. Χ., σ. 28 ~ Πολιορκημένος χρόνος (Παρίσι, Μάρτης 1962), σ. 29 ~ Δεκαπέντε μέρες (Παρίσι, Μάρτης 1962), σ. 30 ~ Βίλλα του Αδριανού (Ρώμη, Απρίλης 1962), σ. 31 ~ Via di Tor Millina (Ρώμη, Απρίλης 1962), σ. 32 ~ Ξενοδοχείο της αριστερής όχθης (Παρίσι, Αύγουστος 1962), σ. 33 ~ Το μήνυμα (Παρίσι, Νοέμβρης 1962), σ. 34 ~ Σταθμός του Βορρά (Παρίσι, Αύγουστος 1963), σ. 35 σ. 36: Σημείωση: Από τα είκοσι εννέα ποιήματα της συλλογής τα δεκαεπτά δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Οι χρονολογίες αναφέρονται στην αρχική τους γραφή. Τα υπόλοιπα (Ταξίδι, 17

Βραδινή υγρασία, Ένα γράμμα, Ψυχρός άνεμος, Οι όχθες, Κατάκόμβες, Μεταμορφώσεις, Συνάντηση, Πολιορκημένος χρόνος, Δεκαπέντε μέρες, Βίλλα του Αδριανού, Το μήνυμα) έχουν δημοσιευτεί στην ενότητα Χρόνια της ασφάλτου του τόμου Μαθητεία, Αθήνα 1963. Αλλαγές έχουν γίνει και στα περισσότερα από τα δημοσιευμένα ποιήματα. Υπόμνημα: Τα ποιήματα της συλλογής αυτής συμπεριλαμβάνονται στον τόμο Ποιήματα III 1959-1973, βλ. λήμμα 13. 18

ΠΟΙΗΜΑΤΑ Α5 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ σήμα του εκδοτικού οίκου ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΓΝΩΣΗ» ΑΘΗΝΑ 1981 21 14 εκ., σ. 47. σ. 4: Έργα του ίδιου: Χωματόδρομος, 1954 Μαθητεία (1952-1962), 1963 Προαιρετική στάση, 1975 Ποιήματα, I (1948-1954), 1976 Θάλασσα επαγγελίας, 1977 Αντιδικίες, 1981 σ. 45: Περιεχόμενα Κολοφώνας: Η δεύτερη έκδοση της ποιητικής συλλογής του Τίτου Πατρίκιου Προαιρετική Στάση τυπώθηκε το Μάιο του 1981 στο τυπογραφείο Αιμίλιου Καλιακάτσου, Εμμ. Μπενάκη 146- Αθήνα σε δύο χιλιάδες αντίτυπα για λογαριασμό των εκδόσεων «Γνώση» ΕΠΕ, Γρηγορίου Αυξεντίου 26 Ιλίσια, τηλ. 77.94.879. Τυπογραφική επιμέλεια - εξώφυλλο: Μάνος Ταξίδης Περιεχόμενα Μυστική ζωή (Σεπτέμβρης 67), σ. 7 ~ Ο μετρητής (Οκτώβρης 67), σ. 8 ~ Ονόματα (Δεκέμβρης 67), σ. 9 ~ Υστεροβουλία (Δεκέμβρης 67), σ. 10 ~ Ενδιάμεσοι σταθμοί: I, σ. 11, [Πέρασε ακόμα ένας χειμώνας ], II (Μάης 68), σ. 12, [Αρχαία πόλη, ένδοξη, μίζερη ] ~ Τα βουνά (Μάης 68), σ. 13 ~ Διαδήλωση (Μάης 68), σ. 14 ~ Εφταμάρτυρος (Δεκέμβρης 68), σ. 15 ~ Η πέτρα (Σεπτέμβρης 69), σ. 16 ~ Ιακώβ καλλιεργητής (Σεπτέμβρης 69), σ. 17 ~ Νεκρές πολιτείες (Νοέμβρης 69), σ. 18 ~ Ξένοι ουρανοί (Δεκέμβρης 69), σ. 19 ~ Αίθουσα αναμονής (Γενάρης 70), σ. 20 ~ Τα στεγανά (Γενάρης 70), σ. 21 ~ Το κέντημα (Γενάρης 70- Γενάρης 71), σ. 22 ~ Γυναίκα: I, σ. 23, [Έφερες ξανά τη γη μου ], II, σ. 24, [Έφερες ξανά τη γλώσσα μου ], III, σ. 25, [Έφερες πάλι τη ροή του χρόνου ], IV, σ. 26, [Έφερες ξανά την πόλη μου ], V (Οκτώβρης 70), σ. 27, [Έφερες πάλι τ όνειρο ] ~ Η καταπακτή (Δεκέμβρης 70), σ. 28 ~ Το ταξίδι (Γενάρης 71), σ. 29 ~ Η κάρτα (Γενάρης 71), σ. 30 ~ Τα χέλια του Μπρατσάνο (Γενάρης 71), σ. 31 ~ Το υγρό (Γενάρης 71), σ. 32 ~ Ιστορία του Οιδίποδα (Γενάρης 71), σ. 33 ~ Πάσχα (Γενάρης 71), σ. 34 ~ Χιλιετηρίδες (Γενάρης 71), σ. 35 ~ Προσωρινή διαμονή (Ιούνιος 71), σ. 36 ~ Ο φωτογράφος (Φλεβάρης 72), σ. 37 ~ Ημιτελές γράμμα (Οκτώβρης 72), σ. 38-39 ~ Αλληγορία (Ιούνιος 73), σ. 40 19

σ. 43: Σημείωμα: Σελ. 21 και 30. Τα ποιήματα Τα Στεγανά και Η Κάρτα δεν είχαν συμπεριληφθεί στην πρώτη έκδοση. [ ] Τ.Π Υπόμνημα: Η συλλογή συμπεριλαμβάνεται στη συλλογική έκδοση Ποιήματα, III 1959-1973, βλ. λήμμα 13. 20

ΠΟΙΗΜΑΤΑ Α6 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΑΝΤΙΔΙΚΙΕΣ ύψιλον/βιβλία ΥΨΙΚΑΜΙΝΟΣ Επιμέλεια: Δημήτρης Καλοκύρης <Αθήνα 1981> 18 11 εκ., σ. 60. σ. 4: ύψιλον/υψικάμινος-18 Copyright 1981: Τίτος Πατρίκιος Φωτοστοιχειοθεσία: Φωτόγραμμα ΕΠΕ Εκτύπωση: Άγγελος Ελεύθερος Τυπογραφική διόρθωση-επιμέλεια: Μαρία Κυρτζάκη Α έκδοση: Ιούνιος 1981 Εκδότης: Θανάσης Χαρμάνης σ. 59-60: Περιεχόμενα Χωρίς κολοφώνα. Εξώφυλλο: Andrea Orcagna, λεπτομέρεια από τοιχογραφία (1354-1357). Santa Croce, Φλωρεντία. Μακέτα: Δημήτρης Καλοκύρης Οπισθόφυλλο: [Φωτογραφία του Τίτου Πατρίκιου] Ο Τίτος Πατρίκιος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1928. Ποιητικά βιβλία του ίδιου: Χωματόδρομος (1954), Μαθητεία (1963), Προαιρετική Στάση (1975), Ποιήματα, I (1976), Θάλασσα Επαγγελίας (1977). Περιεχόμενα Τελευταίο φως, σ. 7 ~ Παραμονές, σ. 8 ~ Αναφορά στο Μαγιακόφσκι, σ. 9 ~ Οι τσιγγάνοι, σ. 10 ~ Πολυθρόνες, σ. 11 ~ Ο θόλος, σ. 12 ~ Το αύριο, σ. 13 ~ Πάθη, σ. 14 ~ Ησυχασμένες απαντήσεις, σ. 15 ~ Βράδυ αποκριάς, σ. 16 ~ Δοκιμές, σ. 17 ~ Δύσκολη συντροφιά, σ. 18 ~ Προσφορά, σ. 19 ~ Προσαρμογή, σ. 20 ~ Οι λέξεις γυμνές, σ. 21 ~ Ο φραγμός, σ. 22 ~ Μες στη λεηλασία, σ. 23 ~ Τελική νίκη, σ. 24 ~ Διαφορές, σ. 25 ~ Απονομή δικαιοσύνης, σ. 26 ~ Δικαίωμα, σ. 27 ~ Δοκιμασία, σ. 28 ~ Η πρόβλεψη, σ. 29 ~ Δίσεχτα χρόνια, σ. 30 ~ Τοπίο σχημάτων, σ. 31 ~ Όταν μιλούν, σ. 32 ~ Μια άποψη, σ. 33 ~ Πίσω απ το φλούδι των φιλιών, σ. 34 ~ Οριστική ματαίωση, σ. 35 ~ Τρεις διαστάσεις, σ. 36 ~ Επούλωση, σ. 37 ~ Μ ανοιχτά χαρτιά, σ. 38 ~ Εμπόδια, σ. 39 ~ Πριν απ τη σιωπή, σ. 40 ~ Εξήγηση, σ. 41 ~ Δημόσια καταστήματα, σ. 42 ~ Φράχτες, σ. 43 ~ Ομοιοπαθητική, σ. 44 ~ Παράθυρα, σ. 45 ~ Ένας άλλος έρωτας, σ. 46 ~ Η σάρκα, σ. 47 ~ Αφανές μνημείο, σ. 48 ~ Κοινωνική κλίμακα, σ. 49 ~ Διαιώνιση του είδους, σ. 50 ~ Ο ύπνος, σ. 51 ~ Η συμφωνία, σ. 52 ~ Λέω να τελειώνω, σ. 53 21

σ. 55: Σημείωμα: Τα ποιήματα της συλλογής αυτής γράφτηκαν, σε πρώτη μορφή, το 1955 στην Αθήνα. Μερικά βρήκαν σχετικά σύντομα, ή κάποτε αμέσως, και την τελική μορφή τους. Τα περισσότερα χρειάστηκαν χρόνια για να τελειώσουν και η σύνθεσή τους ολοκληρώθηκε σε διάφορους καιρούς, στο Παρίσι. Κι αυτών όμως ο ουσιαστικός πυρήνας περιέχεται στην αρχική γραφή τους. Τα ποιήματα Τελευταίο φως, Παραμονές, Ο θόλος, Το αύριο, Δημόσια καταστήματα, Φράχτες, Ομοιοπαθητική, Κοινωνική κλίμακα, Διαιώνιση του είδους δημοσιεύονται εδώ για πρώτη φορά. Τα ποιήματα Οι τσιγγάνοι, Αναφορά στο Μαγιακόφσκι, Πολυθρόνες πρωτοδημοσιεύτηκαν στην έκδοση Ποίηση 76, Αθήνα 1976, Κέδρος, αλλά εδώ μπαίνουν για πρώτη φορά σε χωριστή συλλογή. Όλα τους σημειώνονται στα περιεχόμενα με έναν αστερίσκο. Τα άλλα έχουν δημοσιευτεί στον τόμο Μαθητεία (1952-1962), Αθήνα 1963, και κυρίως στην ενότητα Αντιδικίες. Στο ποίημα Αναφορά στο Μαγιακόφσκι, όλοι οι στίχοι εκτός από τον τελευταίο προέρχονται από το μεγάλο ποίημα του Μαγιακόφσκι Περί αυτού (1923), όπως το γνώρισα από τα εκτεταμένα αποσπάσματα που έχει μεταφράσει η Elsa Triolet στο Maiakovski, vers et proses, Paris, 1952. [ ] Τ.Π Υπόμνημα: Τα ποιήματα της συλλογής αυτής συμπεριλαμβάνονται στον τόμο Ποιήματα II 1953-1959, βλ. λήμμα 12. 22

ΠΟΙΗΜΑΤΑ Α7 Τίτος Πατρίκιος ΑΝΤΙΚΡΙΣΤΟΙ ΚΑΘΡΕΦΤΕΣ στιγμή ΑΘΗΝΑ * 1988 20 15 εκ., σ. 95. σ. 4: Έργα του ίδιου: Χωματόδρομος (Αθήνα 1954) Μαθητεία (1952-1962) (Αθήνα 1963) Προαιρετική Στάση (Ερμής 1975, Γνώση 1981) Ποιήματα, I (1948-1954) (Θεμέλιο 1976, 1980) Θάλασσα Επαγγελίας (Θεμέλιο 1977, 1980, 1985) Αντιδικίες (Ύψιλον 1981, 1983) σ. 91-93: Περιεχόμενα Κολοφώνας: Οι Αντικριστοί Καθρέφτες του Τίτου Πατρίκιου τυπώθηκαν το Δεκέμβριο του 1988 στο τυπογραφείο των εκδόσεων «Στιγμή» (Ζωοδόχου Πηγής 91, Αθήνα 11473, τηλ. 3644064) σε 2700 αντίτυπα σε χαρτί chamois mat 100 γρ. «Αθηναϊκής» ~ Τυπώθηκαν επίσης 60 αντίτυπα σε χαρτί 120 γρ. γαλλικό αριθμημένα από 1-60 εκτός εμπορίου ~ Η βιβλιοδεσία έγινε από τον Ευθ. Αρχοντουλάκη κι η τυπογραφική επιμέλεια από τον Αιμίλιο Καλιακάτσο Αριθμ. έκδ. 81 Εξώφυλλο: Σωτήρης Σόρογκας Περιεχόμενα Το είδωλο, σ. 7 ~ Τα μη λεχθέντα ( moto: Car il y a tant de choses que je n ose vous dire Tant de choses que vous ne me laisserez pas dire.), σ. 8 ~ Ήθελε, σ. 9 ~ Το άσπρο και το μαύρο, σ. 10 ~ Το σπαθί, σ. 11 ~ Όργανα γραφής, σ. 12-13 ~ Ίθυνσις ορίων, σ. 14 ~ Χειραφεσία, σ. 15 ~ Αλεξάνδρεια η εν Αραχωσία (5.2.1980), σ. 16 ~ Ανάμνηση από τη Σικελία, σ. 17-18 ~ Ανάμνηση από την Αθήνα, σ. 19 ~ Κινητήρες εσωτερικής καύσης κ.λ.π, σ. 20 ~ Προσεχής αποβίβαση, σ. 21 ~ Έρωτας και πολιτική, 1, σ. 22 ~ Έρωτας και πολιτική, 2, σ. 23 ~ Διαιώνιση, σ. 24 ~ Αντοχή της μνήμης, σ. 25 ~ Κινητήριες δυνάμεις, σ. 26 ~ Ικανοποίηση ποιητή, σ. 27 ~ Αυτοπροσωπογραφία, σ. 28 ~ Κλίμακα, σ. 29 ~ Μη πολιτική στάση, σ. 30 ~ Οδηγίες, σ. 31 ~ Η διδασκαλία, σ. 32 ~ Χρησιμότητα της σιωπής, σ. 33 ~ Οι στίχοι, 3 (30.11.1982), σ. 34-35 ~ Αυτό που μένει (Λευκωσία, 2.12.1982), σ. 36 ~ Έτη φωτός, σ. 37 ~ Πεπραγμένα, σ. 38 ~ Ένα σημείωμα, σ. 39 ~ Αθήνα προς τα τέλη της κατοχής, σ. 40 ~ Ο αναγκαίος χρόνος, σ. 41 ~ Ο καφές, σ. 42 ~ Ο εντοιχισμός, σ. 43 ~ Το κατώφλι (moto: Ai-je grandi ai-je un peu de pouvoir? Paul Eluard), σ. 44 ~ Γυναικεία καπέλα της εποχής 1913-23

1914 (Μόναχο, 28.5.1984), σ. 45 ~ Το δέσιμο, σ. 46 ~ Τα κρεβάτια, σ. 47 ~ Αρθρωτές φιγούρες, σ. 48 ~ Αυτοτέλεια του σώματος, σ. 49 ~ Μερισμός πυρήνος, σ. 50 ~ Οδοί γερμανόφωνων περιοχών, σ. 51 ~ Ηθοποιός στη μέση κυκλικού θεάτρου, σ. 52 ~ Το τέχνασμα, σ. 53 ~ Ανάκτηση ονόματος, σ. 54 ~ Ο ποιητής, σ. 55 ~ Με τα δόντια, σ. 56 ~ Η Ασπίδα (moto: ασπίδι μεν Σαιων τις αγάλλεται.τι μοι μέλλει ασπίς εκείνη; Αρχίλοχος), σ. 57 ~ Το τρία καρό, σ. 58 ~ Επικαιρική ποίηση, σ. 59 ~ Απόπειρα μυθιστορήματος, σ. 60 ~ Προϊούσα άρνηση, σ. 61 ~ Μεσημέρι στο σιδηροδρομικό σταθμό του Paestum, σ. 62 ~ Cava dei Tirreni (13.8.1984), σ. 63 ~ Πόλη της Τοσκάνης, σ. 64 ~ Η πρόκληση, σ. 65 ~ Εικόνες, σ. 66 ~ Ταριχευτής πτηνών, σ. 67 ~ Διευκόλυνση εκτελέσεων, σ. 68 ~ Συνεπαφές, σ. 69 ~ Εποχή λιτότητας, σ. 70 ~ Το μυστηριώδες σύμπαν, σ. 71 ~ Η έκπληξη, σ. 72 ~ Ο μέγιστος στόχος, σ. 73 ~ Παγίδες ποιητών (moto: στάθηκα στη μέση της κάμαρας και κοίταξα όλο το ανεκπλήρωτο της ζωής μου. Τάσος Λειβαδίτης), σ. 74 ~ Το πρόσχημα, σ. 75 ~ Το ανέφικτο της μοναξιάς, σ. 76 ~ Σημερινές αισθήσεις, σ. 77 ~ Νιπτήρες γυναικείων διαμερισμάτων (Βερολίνο, 21.5.1987), σ. 78-79 ~ Στη διασταύρωση δύο πολυάνθρωπων λεωφόρων (αφιέρωση: Της Lenin Körút και της Rágkógzi Körút), (Βουδαπέστη, 25.5.1987), σ. 80 ~ Πόλη της νότιας Ελλάδας, σ. 81 ~ Η ελλείπουσα λέξη, σ. 82 ~ Η έξοδος, σ. 83 ~ Σίφνος ή το παιχνίδι με τα ζάρια, σ. 84 ~ Το τέλος (15.8.1988), σ. 85 ~ Η χάρη, σ. 86 ~ Το πρόβλημα με τις αντωνυμίες, σ. 87 ~ Οι ζέβρες, σ. 88 ~ Ο Αύγουστος, σ. 89 24

ΠΟΙΗΜΑΤΑ Α8 Τίτος Πατρίκιος ΠΑΡΑ ΜΟΡ ΦΩ ΣΕΙΣ ΔΙΑΤΤΩΝ <Αθήνα 1989> 24 17 εκ., σ. 41. σ. 4: Έργα του ίδιου: Χωματόδρομος, 1954 Μαθητεία, Πρίσμα 1963 Προαιρετική Στάση, Ερμής 1975, Γνώση 1981 Ποιήματα I, Θεμέλιο 1976, 1980 Θάλασσα Επαγγελίας, Θεμέλιο 1977, 1980, 1985 Αντιδικίες, Ύψιλον 1981, 1983 Αντικριστοί Καθρέφτες, Στιγμή 1988 σ. 39: Περιεχόμενα Κολοφώνας: Η ποιητική συλλογή του Τίτου Πατρίκιου Παραμορφώσεις στοιχειοθετήθηκε στο χέρι με απλά των 12 και τυπώθηκε τον Οκτώβριο του1989 στο τυπογραφείο Διάττων σε χαρτί chamois 100 γραμμαρίων σε τρεις χιλιάδες αντίτυπα. Τις διορθώσεις έκανε ο Κώστας Τσίναρης. Το σχέδιο του εξωφύλλου είναι χαλκογραφία του Χρόνη Μπότσογλου Τυπώθηκαν και εκατόν είκοσι πέντε αντίτυπα σχήματος 25 33 σε χαρτί Johannot 240 γραμμαρίων με τρεις αυθεντικές χαλκογραφίες του Χρόνη Μπότσογλου Περιεχόμενα Ομίχλη, σ. 7-8 ~ Διατηρώ, σ. 9-10 ~ Λόγια, σ. 11-12 ~ Ίχνη, σ. 13-14 ~ Γραφομηχανή, σ. 15-16 ~ Χαρτοκόπτης, σ. 17-18 ~ Πονηριά, σ. 19-20 ~ Θέματα, σ. 21-22 ~ Εξυπηρετούσε, σ. 23-24 ~ Φόρος, σ. 25-26 ~ Ομπρέλες, σ. 27-28 ~ Αύξων αριθμός, σ. 29-30 ~ Κλοιός, σ. 31-32 ~ Κοιλιά, σ. 33-35 ~ Επιμονή μιας πόλης, σ. 36-37 σ. 38: Σημείωση: Δώδεκα από τα ποιήματα της συλλογής αυτής πρωτοδημοσιεύτηκαν στο ποιητικό βιβλίο Μαθητεία, 1968. Τα ποιήματα Λόγια, Κλοιός και Επιμονή μιας Πόλης δημοσιεύονται για πρώτη φορά εδώ. Υπόμνημα: Η συλλογή συμπεριλαμβάνεται στο συλλογικό τόμο Ποιήματα III, 1959-1973, βλ. λήμμα 13. 25

ΠΟΙΗΜΑΤΑ Α9 ΤΙΤΟΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, I 1948-1954 ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ LARGO ΜΕΓΑΛΟ ΓΡΑΜΜΑ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΧΩΜΑΤΟΔΡΟΜΟΣ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ ΘΕΜΕΛΙΟ <Αθήνα 1990, τρίτη έκδοση> 21 14 εκ., σ. 239. σ. 233-237: Περιεχόμενα Κολοφώνας: Τα Ποιήματα I, 1948-1954 (τρίτη έκδοση) του Τίτου Πατρίκιου τυπώθηκαν τον Οκτώβριο του 1990 στο λιθογραφείο Αφοί Χρυσοχού, Στυμφαλίας 8 Περιστέρι για τις εκδόσεις Θεμέλιο, Σόλωνος 84 Περιεχόμενα ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ, 1948-1951, σ. 7: Παραλλαγές σε Δύο Θέματα: I, σ. 9, [Παιδιά με βιαστικές ορμές ], II, σ. 10,[Το χώμα δέχτηκε τα κορμιά ], III, σ. 11,[Κλέψαμε μια φούχτα θάλασσα ], IV, σ. 12, [Στην άκρη της μνήμης τελειώνει η θάλασσα ], V, σ. 13, [Ποιος θ απαντήσει στην κραυγή μας; ], VI (Αθήνα, Μάρτης 1948), σ. 14, [Άραγε θα κρατήσουνε οι ώμοι μας ] ~ Οινομαγειρείον «Η αφθονία», σ. 15 ~ Τελευταίες ειδήσεις, σ. 16 ~ Οι φίλοι (19 Γενάρη 1949), σ. 17 ~ Αναμονή, σ. 18 ~ Πολιτεία, σ. 19-20 ~ Εωθινό, 21-22 ~ Σπουδή (5 Οκτωβρίου 1949), σ. 23 ~ Οδός Δερβενιών, σ. 24 ~ Αίνιγμα, σ. 25 ~ Ανοιχτά σύνορα [moto: Θυμάσαι είχαμε κάνει την ίδια υπογράμμιση στο ίδιο βιβλίο του Μαρξ ], (Γενάρης 1950), σ. 26-27 ~ Ώρα να κλείνουμε (Νοέμβρης 1950), σ. 28 ~ Το γλυκό και το αρμυρό νερό (2 Σεπτεμβρίου 1951), σ. 29 ~ Φωτιές, σ. 30 LARGO, Αθήνα 1951, [ αφιέρωση: Στο Βλάση, το Μίχο, το Σπήλιο και το Σπύρο], σ. 31: I, σ. 33-34, [Δεν έχει άλλο να δεις εδώ ], II, σ. 35-36, [Τραντάζονται τα τζάμια απ τα ηλεκτρικά τρυπάνια ], III, σ. 37-38, [Ο κάθε δρόμος δικός μας ], IV, 39-40, [Δε σταματάν ποτέ οι μηχανές ], V, 41-42, [Κέντρα διασκεδάσεως ], VI, 43-44, [Σύννεφο, καλό μου σύννεφο ], VII, σ. 45-46, [Γέμισαν σκόνη τα παπούτσια μου ], VIII, σ. 47-48, [Περπατάμε ], IX, σ. 49-50, [Πολυθρόνες, παγωτά ], X (Καλοκαίρι 1951), σ. 51, [Ταξιδεύουμε όλοι μαζί ] ΜΕΓΑΛΟ ΓΡΑΜΜΑ, 1952, σ. 53: 26

I, σ. 55-56, [Πρέπει να σου μιλήσω ], II, σ. 57, [Αλήθεια, έχεις σκεφτεί ποτέ ], III, σ. 58-59, [Κι έπειτα, ], IV, σ. 60-61, [Τότε η αγάπη είχε έρθει μέσα από το δάσος ], V, σ. 62-63, [Λοιπόν αυτός ο κύκλος που χαράξαμε ], VI, σ. 64-66, [Μπορείς να γνωρίσεις ένα πρόσωπο ], VII, σ. 67-68, [Στα μάτια είχαμε ], VIII, σ. 69-70, [Σου μίλησα ποτέ για τη μικρή αδελφούλα ], IX, σ. 71, [Ένα βιολί χωρίς χορδές ], X, σ. 72, [Είχαμε βάλει τον ήλιο στο τραπέζι ], XI, σ. 73-74, [Μεγαλώσαμε αλλιώτικα εμείς, ], XII, σ. 75, [Δεν έμεινε τίποτα ], XIII, σ. 76-77, [Δεν τη σκεφτήκαμε ποτέ ], XIV, σ. 78-79, [Έγινε ξαφνικά όπως ξαφνικά έρχεται η άνοιξη ], XV, σ. 80-81, [Από κανέναν τίποτα να διώξουμε ], XVI, σ. 82-83, [Πόσες φορές παιδιά κοιτάξαμε ], XVII, σ. 84, [Αγάπη αγάπη μόνο η πάχνη του πρώτου άστρου ], XVIII, σ. 85, [Τελειώσανε πια τα ερωτήματα ], XIX, σ. 86, [Το δισάκι μας χωράει πολλά ], XX, (Αη- Στράτης, Ιούλιος-Δεκέμβρης 1952), σ. 87, [Να τον πάλι ο κόσμος και τα πράγματα μπροστά μας ] ΑΣΚΗΣΕΙΣ, 1952, σ. 89: Σημειωματάριο, I [υπότιτλος: Το καλύβι: Βρήκα ένα καλοκαίρι ], σ. 91, II [υπότιτλος: Μέτρημα του χρόνου: Όπως πλησιάζουν τα τσιγάρα μας τη νύχτα ], σ. 92-93, III [υπότιτλος: Ο ελαιώνας: Τότε μας λέγανε: ], σ. 94-95, IV [υπότιτλος: Εδώ και τώρα: Ας πούμε θα χωρίσουμε το χρόνο ] (Αη- Στράτης, 10-18 Ιουλίου 1952), σ. 96 ~ Στήθια, σ. 97-98 ~ Σκαμνί, 1, σ. 99 ~ Σκαμνί, 2, σ. 100 ~ Μόλος, 1, (2 Αυγούστου 1952), σ. 101 ~ Μόλος, 2, σ. 102 ~ Μόλος, 3, σ. 103 ~ Μήνας, σ. 104 ~ Γενιά, (9 Αυγούστου 1952), σ. 105-106 ~ Φυλάκιο, σ. 107 ~ Χαρτί, σ. 108 ~ Συμβαίνει, 1952, (Σεπτέμβρης 1952), σ. 109 ~ Πρόσωπα, σ. 110-111 ~ Τροχός, (17 Δεκέμβρη 1952), σ. 112-113 ΧΩΜΑΤΟΔΡΟΜΟΣ, 1952-1954, σ. 115: [αφιέρωση: της μητέρας], σ. 117 ~ Γη και θάλασσα (Δεκέμβρης 1952-Μάρτης 1953), σ. 119-127 ~ Σχέδια στη νύχτα [αφιέρωση: Στον Κώστα Κουλουφάκο], I, σ. 128, [Μαύρα μουσκεμένα βράχια ], II, σ. 129, [Η νύχτα ακουμπάει τη σκάλα της στα σπίτια ], III, σ. 130, [Κλείνω τα μάτια και δεν υπάρχει ], IV, σ. 131, [Σκέφτομαι πόσο μεγάλο να ναι ], V, σ. 132, [Συλλογιστήκαμε ποτέ τόσα βιβλία ποιητών ], VI, σ. 133, [Κι αν δεν μπορούσαμε ποτέ ], VII, σ. 134, [Βέβαια το ξέρω ], VIII, σ. 135, [Να πάλι πως ξανάρχονται ], IX, σ. 136, [Τίποτα πια. Μονάχα η θάλασσα σφυρίζοντας ], X, σ. 137, [Μέσα απ την επιμονή της νύχτας ], XI, σ. 138, [Τα μάτια σου δυο σύννεφα της βροχής ], XII, σ. 139, [Πέρα απ το μονοπάτι του ύπνου ], XIII, σ. 140, [Νυχτώσαμε στο δάσος ], XIV, σ. 141, [Στο τεντωμένο τύμπανο τ ουρανού ], XV [moto: Ζερβά μας ο νοτιάς φυσάει και μας τρελαίνει, αυτός ο αγέρας που γυμνώνει τα κόκαλα απ τη σάρκα. Γ. Σεφέρης], σ. 142 ~ Πολιορκία [αφιέρωση: Στον Πάμπλο Νερούντα ], σ. 143-147 ~ Κραυγή κινδύνου, σ. 148-151 ~ Κατάφατσα στον 27

ουρανό [αφιέρωση: Στο Γιάννη Ρίτσο], I, σ. 152, [Από πέτρα σε πέτρα από ρίζα σε ρίζα από λάμπα ], II, σ. 153-154, [Α ουρανέ, μήπως νομίζεις πως μας αρκεί να σε κοιτάμε; ], III, σ. 155-156, [Μέσα στην τραχιά μοναξιά της άρμης, μέσα ], IV, σ. 157-158, [Δε δέχεται το θάνατο δε δέχεται το θάνατο ], V, σ. 159-160, [Δε θα μπορέσω πια να ξαναγίνω ], VI, σ. 161-162, [Νύχτες με καλά μανταλωμένες τις πόρτες τους, ], VII, σ. 163-164, [Απ τους κακοσοβαντισμένους τοίχους του δειλινού, ], VIII, σ. 165-166, [Συρματόπλεγμα των άστρων, νησιά δεμένα χεροπόδαρα, ], IX (Αη-Στράτης, Οχτώβρης-Δεκέμβρης 1953), σ. 167-168, [Με την υγεία μιας διαρκώς κατανικημένης αρρώστιας] ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ, 1953-1954, σ. 169: Εμβατήρια, σ. 171 ~ Κυριακή απόγεμα, σ. 172 ~ Ατομικό αντίσκηνο, I (3 μετά τα μεσάνυχτα) II (4 μετά τα μεσάνυχτα) III (Ξημέρωμα), σ. 173 ~ Προσχέδια για τη Μακρόνησο, I, σ. 174, [Με το μελτέμι σου που δυναμώνει τη νύχτα ], II, σ. 175, [ΒΕΤΟ, ΑΕΤΟ, ΓΕΤΟ, ΣΦΑ, το Γάμμα Κέντρο ], III, σ. 176, [Πηχτά σκουλήκια των στρατιωτικών αποχωρητήριων ], IV, σ. 177, [Κυλιόνταν στους λασπόδρομους οι μεθυσμένοι ], V (Μάρτης 1953-Δεκέμβρης 1954), σ. 178, [Έτσι έμαθα πόσο βαριά είναι η άμμος ] ~ Συνήθειες των κρατουμένων, σ. 179 ~ Άνοιξη (Αθήνα, Μάρτης 1953), σ. 180 ~ Κατάφαση, σ. 181 ~ Αλλαγές [αφιέρωση: Στον Αστέρη Στάγκο], σ. 182 ~ Σουβάδες ουρανού, σ. 183 ~ Αμετάθετο όραμα, σ. 184 ~ Φάση μιας μάχης, σ. 185 ~ Δύο άνθρωποι (Αη- Στράτης, Ιούνιος 1954), σ. 186 ~ Μια μέρα ακόμα στον Αη-Στράτη, σ. 187-188 ~ Σαββατοκύριακο, σ. 189 ~ Μονόλογος, σ. 190 ~ Σκισμένο γράμμα, σ. 191 ~ Causa, σ. 192 ~ Πρόφαση, σ. 193 ~ Ποινή, σ. 194 ~ Ηλικίες, σ. 195 ~ Το Άλμα που δεν έγινε, σ. 196 ~ Διαπιστώσεις γνωστών πραγμάτων, σ. 197 ~ Απόγεμα, σ. 198 ~ Ευγνωμοσύνη, σ. 199 ~ Πλαίσιο στο Φως [moto: Έβγα στο παραθύρι κρυφά απ τη μάνα σου και κάνε πως ποτίζεις τη ματζουράνα σου.], σ. 200 ~ Συλλαβές, σ. 201 ~ Αύγουστος του 1953 [αφιέρωση: Στον Τάσο Σπυρόπουλο], σ. 202 ~ Συζήτηση [αφιέρωση: Στο Μανώλη Φουρτούνη], σ. 203 ~ Νεκρή φύση, σ. 204 ~ Μπαρούχ Σπινόζα, σ. 205 ~ Στάσεις, σ. 206 ~ Οι στίχοι, 1, σ. 207 ~ Ποιητικά αναμορφωτήρια, σ. 208 ~ Contemplatio, σ. 209 ~ Σονέτο [αφιέρωση: Προς Κ.Κ και Τ.Σ], σ. 210 ~ Βροχή, σ. 211 ~ Ταχυδρομικό δελτάριο, σ. 212 ~ Επιμονή, σ. 213 ~ Απουσία, σ. 214 ~ Σκηνή Γ9 (Δεκέμβρης 1953), σ. 215 ~ Απάντηση, σ. 216 ~ Νύχτα στη σκηνή [αφιέρωση: Μέσα κοιμούνται το ψωμί και το μαχαίρι αδερφωμένα.], σ. 217 ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ, 1953-1954, σ. 119: I, σ. 221, [Χωρίς να παραδέχεσαι το απλούστερο τοπίο ], II, σ. 222, [Χωρίς να σε βλέπω χωρίς να σου μιλάω ], III, σ. 223, [Στα μάτια σου κατεβαίνουν κοπάδια τ άστρα να ξεδιψάσουν ], IV, σ. 224, [Αυτή η μεγάλη δίψα ], V, σ. 225, [Θα θελα να μιλήσω μια 28