ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 16ης ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ (21-12-2016) Τρυφερότητα από τα σπλάχνα της πόλης και ένα ποίημα pastiche Γνωστός μας ήδη από τη συμμετοχή του στη συνάντηση της 19 ης Οκτωβρίου 2016 για να συζητήσουμε το βιβλίο της Έλενας Φεράντε «Η υπέροχη φίλη μου», ο Τόλης Νικηφόρου ήταν το τιμώμενο πρόσωπο στην τελευταία συνάντηση της χρονιάς, 21 Δεκεμβρίου 2016. Αφορμή στάθηκε η βραβευμένη με κρατικό βραβείο διηγήματος συλλογή του «Ο δρόμος για την Ουρανούπολη» (2006) και σκοπός μας, όχι μόνο να γνωρίσουμε τον λογοτέχνη που μετρά ήδη 19 ποιητικά και 14 πεζογραφικά βιβλία, αλλά να μάθουμε τις απόψεις του για διάφορα θέματα της τέχνης και της ζωής και τις εμπειρίες του από την εδώ και περίπου 50 χρόνια παρουσία του στην πνευματική σκηνή της Θεσσαλονίκης. Έτσι το παρακάτω κείμενο ακολουθεί μια συνειρμική πορεία, την πορεία μιας ζωντανής κουβέντας που υπόκειται στους νόμους της δράσης και της αντίδρασης όσων συμμετέχουν σ αυτήν. Η κουβέντα ξεκίνησε με δικές μας ερωτήσεις και παρατηρήσεις. Κατ αρχήν εντοπίσαμε ότι στη συγκεκριμένη συλλογή, εκτός από το πρώτο διήγημα «Η φωτιά με τα θλιμμένα μάτια», που είναι ένα κείμενο ποιητικής, και το τελευταίο, «Η Ανεξάρτητη Μεραρχία», που μιλά για τις μικρασιατικές ρίζες του συγγραφέα και τα παιδικά του ακούσματα, τα υπόλοιπα χωρίζονται σε δύο ομάδες: όσα αναφέρονται σε ένα ταξίδι με αφορμή κάποια πολιτιστική ή επαγγελματική δραστηριότητα και όσα καταγράφουν βιώματα από τον εργασιακό χώρο του συγγραφέα. Το δεύτερο και το τελευταίο διήγημα της συλλογής συνδέονται με έναν ακόμη τρόπο: αποτελούν
μνημόσυνα σε δύο αγαπημένα πρόσωπα, τον Λουκά και τον παππού, που έφυγαν προς τη δική τους πόλη των ουρανών, εξ ου και ο τίτλος της συλλογής. Αρχίζοντας με το «Θέα από την εξέδρα» η συζήτηση στράφηκε γύρω από τη στάση του λογοτέχνη μέσα στην κοινωνία και επακόλουθα την πολιτική του συμπεριφορά. Ο Τόλης Νικηφόρου τόνισε πως «πραγματικά επαναστατικό είναι το αληθινό» και ότι εκείνο που συγκροτεί τον καλλιτέχνη είναι οι θέσεις του πάνω σε συγκεκριμένα θέματα, που πρέπει να είναι ξεκάθαρες, και όχι η κομματική του ένταξη. Σχολιάστηκε ο ρεαλισμός των διηγημάτων του, που παρά την αφαιρετικότητα και τη συντομία τους - η ιδιότητα του ποιητή αναγνωρίζεται στη γραφή του Νικηφόρου ακόμη και όταν γράφει πεζά - διακρίνονται για τη λεπτή ειρωνεία και την αφοπλιστική τους ειλικρίνεια. Εδώ ο προσκεκλημένος μας απάντησε πως στη δεκαετία του 50 ο ρεαλισμός υπήρχε σαν τάση στη λογοτεχνία, δεν είχε όμως την τόλμη που έχει σήμερα. «Λογοτεχνία σημαίνει να βγαίνεις γυμνός στο δρόμο» δήλωσε και πρόσθεσε την πάγια θέση του ότι σπάνια ένας πεζογράφος μπορεί να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της ποίησης, ενώ αντίθετα ένας άρτιος ποιητής καταφέρνει να υπηρετήσει καλά και την πεζογραφία. Με αφορμή τη λιτότητα και τη συντομία στη λογοτεχνία, που ο ίδιος θεωρεί βασικές αρετές - απεχθάνεται τα μυθιστορήματα «τούβλα», γιατί υπηρετούν εμπορικούς σκοπούς και αναγκαστικά φλυαρούν - η συζήτηση πέρασε στα μεγάλα μυθιστορήματα του 19 ου αιώνα. Ο Νικηφόρου αναγνωρίζει την τέχνη των μεγάλων συγγραφέων του είδους και υπενθύμισε πως σπουδαία κείμενα γράφτηκαν σε συνέχειες στις εφημερίδες της εποχής και ότι το «κατά παραγγελία» στην τέχνη στάθηκε αφορμή για μεγάλα αριστουργήματα. (βλ. οι χορηγοί του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου και οι Μαικήνες της Αναγέννησης). Σχολιάζοντας την τρυφερότητα του «Μαθητής και μαθητευόμενος» του θέσαμε την ερώτηση αν εμπιστεύεται τα νέα παιδιά. Με ευκολία απάντησε ότι η σημερινή γενιά έχει το υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο και την καλύτερη φυσική ομορφιά από όλες τις προηγούμενες, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν έχει φοβέρες αδυναμίες και ελλείψεις σε άλλους τομείς. Εδώ όλοι συμφωνήσαμε ότι με την υπερπροστασία και την υπερπροσφορά υλικών αγαθών οι σημερινοί γονείς βγάλαμε παιδιά χωρίς εφόδια και χωρίς αντοχές, πράγμα που αποδείχτηκε περίτρανα στην χειμαζόμενη από την οικονομική κρίση χώρα μας. Αυτή η παρατήρηση έκανε τον φιλοξενούμενό μας να σημειώσει ότι «το κακό υπάρχει στον κόσμο και τα τραυματικά παιδικά χρόνια δεν δικαιολογούν κάθε αρνητική ανθρώπινη ενέργεια» Αμέσως μετά την κατήφεια που προκάλεσε σε όλους μας αυτή η παραδοχή, περάσαμε στο σχολιασμό των διηγημάτων «Ο ευρύτερος του Δημοσίου», «Οι ανθρώπινοι πόροι», «Δείκτης νοημοσύνης», βασισμένα στην προσωπική πείρα του συγγραφέα από τον τρόπο επιλογής προσωπικού και επιβίωσης των υπαλλήλων στον
δημόσιο τομέα. Τα κείμενα αυτά συγκεντρώνουν τις κακοδαιμονίες του δημοσίου, που όλοι έχουμε παρατηρήσει και που ο Νικηφόρου αποδίδει με πικρία και ξεχωριστό χιούμορ. Στο σημείο αυτό μάλιστα δήλωσε πως κάθε άνθρωπος είναι «τα λάθη του και μία απώλεια». Το διήγημα «Πολιτιστική Αναγέννηση» προκάλεσε το πιο ζωηρό ενδιαφέρον στους παρόντες, όχι μόνο γιατί συγκεντρώνει πληροφορίες για την πολιτιστική ζωή της Θεσσαλονίκης της μεταπολίτευσης, αλλά γιατί σ αυτό όλοι αναγνωρίσαμε ένα κομμάτι του εαυτού μας. Έτσι ο Ανέστης, έγινε ο γνωστός ποιητής Ανέστης Ευαγγέλου, ο Γιάννης, ο Γιάννης Καρατζόγλου, ποιητής, ιστορικός και κριτικός λογοτεχνίας, ο Λουκάς, ο ζωγράφος Λουκάς Βενετούλιας, ο Φώνης, ο ζωγράφος Φώνης Ζογλοπίτης, ο Πάνος, ο ποιητής και πεζογράφος Πάνος Θεοδωρίδης, η Παυλίνα, η μετέπειτα συγγραφέας Παυλίνα Νάσιουτζικ, ο Πρόδρομος, ο Πρόδρομος Μάρκογλου, ποιητής και πεζογράφος, ο Φούλης, ο ηθοποιός Φούλης Μπουντούρογλου, ο «άλλος» Τόλης, ο πρόωρα χαμένος πεζογράφος Τόλης Καζαντζής. Ανάμεσά τους σε ξεχωριστή θέση ο Μανόλης (Αναγνωστάκης), για τον Νικηφόρου όλοι φίλοι και ομοτράπεζοι, για εμάς μακρινοί γνωστοί γνωστών και μύθοι. Πέραν τούτου το διήγημα στάθηκε αφορμή για μια γενναία αναδρομή στη δεκαετία του 80. Ο ίδιος ο Νικηφόρου δραστηριοποιούνταν τότε σε πέντε πολιτιστικούς ομίλους και δύο από αυτούς, η Λέσχη Γραμμάτων -Τεχνών και η Πανελλήνια Πολιτιστική Κίνηση, συγκέντρωναν μια ζωντανή ανθολογία των γραμμάτων της Θεσσαλονίκης. Η παράλληλη ύπαρξη δύο λογοτεχνικών περιοδικών, της Νέας Πορείας με επικεφαλής τον Τηλέμαχο Αλαβέρα, και της Διαγωνίου, με επικεφαλής τον Ντίνο Χριστιανόπουλο, χώρισε για πολλά χρόνια την πόλη σε δύο αντίστοιχα στρατόπεδα, αφήνοντας απ έξω μια τρίτη μικρή παρέα ανένταχτων. Ο ενθουσιασμός αυτών των ομάδων για την αποκατάσταση της δημοκρατίας, το όραμα να αλλάξουν τον κόσμο, επομένως και το καλλιτεχνικό τοπίο, οι κομματικές σφαίρες επιρροής, οι ανταγωνισμοί και οι μικρότητες, άφησαν στον Νικηφόρου, όπως ο ίδιος είπε, «όχι μνησικακία, σίγουρα πάντως πικρία», αποτελούν όμως την παρακαταθήκη, πάνω στην οποία βασίζεται η πολιτιστική σκηνή της πόλης, όπως την ξέρουμε σήμερα. Βέβαια όλοι παραδεχτήκαμε ότι στο σημερινό λογοτεχνικό τοπίο λείπουν τέτοιες συλλογικότητες που θα συνενώσουν τις ντόπιες δημιουργικές δυνάμεις, αλλά επ αυτού ο Νικηφόρου παρατήρησε πως η Εταιρεία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης κάνει στις μέρες μας μια νέα προσπάθεια ενοποίησης και συνάντησης του λογοτεχνικού δυναμικού της πόλης. Ο προσκεκλημένος μας δεν μπορούσε να μην κάνει για ακόμη φορά μνεία στα χρόνια της φοίτησής του στο κολλέγιο Ανατόλια και τον μαγικό κόσμο που άνοιξε μπροστά στον τότε έφηβο Τόλη η βιβλιοθήκη του σχολείου. «Επηρεάστηκα από
τους αμερικανούς συγγραφείς των short stories μας είπε» και όλοι αναγνωρίσαμε την αγάπη του στη συντομία και την καίρια παρατήρηση Η συζήτηση έκλεισε με μια γενική αποτίμηση: Το εναρκτήριο κείμενο της συλλογής έχει διάθεση αυτοαναφορική, περιγράφει τη συγγραφική διαδικασία και θα μπορούσε να συνοδεύει όλα τα πεζογραφικά του έργα. Το έσχατο διήγημα έχει έντονα συγκινησιακό αλλά όχι μελοδραματικό τόνο και ο Νικηφόρου αποδεικνύεται παιδί από τα σπλάχνα της Θεσσαλονίκης. Στη συλλογή «Ο δρόμος για την Ουρανούπολη», παρά την ποιητική σφραγίδα του γράφοντος και το έντονο βιωματικό στοιχείο, εκείνο που επικρατεί είναι η αφήγηση των ιδεών και όχι των γεγονότων, το διάχυτο χιούμορ, το ρεαλιστικό στοιχείο χωρίς σκοτεινά και ερμητικά κλειστά σημεία, με παντού παρούσα την τρυφερότητα του βλέμματος. Πριν ανταλλάξουμε ευχές για καλές γιορτές και ορίσουμε το ραντεβού για τις 25 Ιανουαρίου του νέου έτους, η Μαρία Πολίτου, συνάδελφος, με μία ποιητική συλλογή στο ενεργητικό της και νέο μέλος της λέσχης ανάγνωσης του Φιλολόγου, έκλεισε τη βραδιά με ένα ποίημα pastiche ως ακολούθως: Το ποίημα αποτελεί μια συρραφή από τίτλους του ποιητικού και πεζογραφικού έργου του Τόλη Νικηφόρου Στον Τόλη Νικηφόρου Ο δρόμος για την Ουρανούπολη από την Αγνώστου Στρατιώτου ξεκινά κι έχει το άπειρο πλοηγό. Με μια κιμωλία στον μαυροπίνακα το μυστικό αλφάβητο μας έμαθες αυτό με το διπλό άλφα της αγάπης σα μεθυσμένος ακροβάτης σε μαγικό χαλί με τη φωτιά του πάνθηρα στα μάτια την κοκκινόμαυρη ανεμίζοντας της ουτοπίας σε ξένες χώρες μας ταξίδεψες στη γοητεία των δευτερολέπτων συνένοχοι σε εγκλήματα ονειροπόλων μαζί με τη Νοσίλκα ή το Σοτοπασόλ στην Εγνατία οδό. Αναρχικά φυλάξαμε το χώμα στον ουρανό μας γαλάζιο βαθύ σαν αντίο για τους άταφους.
Ένα παραμύθι για όλους με μυστικά και θαύματα ο νόστος: ν ακούγεται από μακριά μια φυσαρμόνικα σ ένα λιβάδι στην ομίχλη που ονειρεύεται. Μαρία Πολίτου 21/12/2016 Κέλλυ Πάλλα