CANAVACCIO Κείμενα περί της ηδονιστικής δρόγης. Πρώτη έκδοση: Ιούλιος 2008

CANAVACCIO Κείμενα περί της ηδονιστικής δρόγης Πρώτη έκδοση: Ιούλιος 2008 Κείμενα: Κώστας Γκοτσίνας, Λίνα Καρανασοπούλου, Βασίλης Καρύδης, Κυριάκος Κάσσης, Θωμάς Κοροβίνης, Φώτης Παπαδόπουλος, Γιώργος Χριστοδουλόπουλος, Βαγγέλης Ψαραδάκης Φωτογραφικό υλικό και πηγές: Αρχείο Αριστοτέλη Κουτσουμάρη (Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο), Αρχείο Ηλία Πετρόπουλου, Αρχείο Γιώργου Ζεβελάκη, Ελληνικός τύπος, διαδίκτυο. Επιμέλεια μεταφράσεων: Χάρης Χρόνης Μεταφράσεις: Θεοδόσης Βολκώφ, Αγάπη Νταϊφά, Αρίσταρχος Παπαδημητρίου Σχεδιασμός εξωφύλλου: Στράτος Φουντούλης Σχεδιασμός έκδοσης: Φώτης Παπαδόπουλος Εκτύπωση: Διον. Πρίφτης & Υιοί Ο.Ε. copyright: Εκδόσεις Heteron, Αθήνα 2008 ISBN: 978-960-89868-2-4 Αριθμός έκδοσης: 3 Εκδόσεις Heteron Διεύθυνση αλληλογραφίας: Heteron, Τ.Θ. 3722, Τ.Κ. 10210, Αθήνα τηλ. 6932 711244 website: www.heteron.gr mail: heteron@ath.forthnet.gr Κεντρική Διάθεση: Α. Χριστάκης Α.Ε. Ιπποκράτους 10, 10679 Αθήνα τηλ. 210 3607876 fax. 210 3638489 mail: xristaki@otenet.gr

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή... 9 Η κάνναβη στην Ελλάδα Η ποινικοποίηση της ινδικής κάνναβης... 24 Χρήση ινδικής κάνναβης: Παρέκκλιση και Εξουσία... 32 Διεκδικώντας το αδύνατο... 40 Πότες, αστυνόμοι και τα σέα... 42 Στης μαστούρας το σκοπό... 76 Ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, ο Μήτσος Παπανικολάου και οι ουσίες... 88 Με αφορμή μια στροφή του Βάρναλη... 116 Ο ελληνικός τύπος στα ίχνη των χασισοποτών...121 ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ (1893) / Το μυστηριώδες καφενείον... 126 ΣΚΡΙΠ (1902) / Τα απόκρυφα των Αθηνών. Οι χασισοπόται εγκληματίαι......128 ΣΚΡΙΠ (1904) / Η σύμβασις Ελλάδος και Αιγύπτου... 132 ΕΜΠΡΟΣ (1906) / Επιψήφισις νομοσχεδίων. Το νομοσχέδιον του χασίς... 134 ΕΜΠΡΟΣ (1906) / Χρονογραφήματα. Έλληνες Φελλάχοι... 139 ΕΜΠΡΟΣ (1909) / Χρονογραφήματα. Το χασίς...141 ΣΚΡΙΠ (1909) / Δυόμισυ μήνες στον Παλαιόν Στρατώνα... 143 ΣΚΡΙΠ (1909) / Αι αθλιότητές μας. Όλαι αι φυλακαί μας... 146 ΕΜΠΡΟΣ (1915) / Χρονογραφήματα. Οι τεκέδες... 149 ΕΜΠΡΟΣ (1922) / Ένας απηγορευμένος θησαυρός...151 ΕΘΝΟΣ (1925) / Οι χασισοπόται Αθηνών-Πειραιώς. Προς ανακάλυψιν «ντεκέ»... 154 ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ (1947) / Το Χασίς, ένας μεγάλος κίνδυνος για τη νεολαία μας... 160 ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ (1948) / Ένας μεγάλος κίνδυνος. Το χασίς και οι συνέπειές του... 163 ΕΘΝΟΣ (1956) / Γενική Ασφάλεια ώρα Χ... 165 ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (1960) / Η καλλιέργεια της ινδικής καννάβεως εις την Ελλάδα... 169 ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ (1946) / Η εκστρατεία ενάντια στους τεκέδες... 172 Σύντομη ιστορική διαδρομή της κάνναβης Η ιστορία της κάνναβης στους λαούς... 180 Ένα ποτό που αφαιρεί τη θλίψη... 187 Η πολιτική της Ολλανδίας για τα ναρκωτικά Η αντίληψη της «μείωσης των βλαβών»... 192 Coffee shops: Οι τεκέδες της Ολλανδίας... 197 Ευρήματα (Σπόρια και Τρίμματα) Οι βιολογικές επιπτώσεις της χρήσης κάνναβης...206 «Γιατί να μην χρησιμοποιήσουμε την κάνναβη για να αντιστρέψουμε το φαινόμενο του θερμοκηπίου;»... 216 Ποπάϋ, ο χασισοπότης...220 Παρατηρήσεις ενός καπνιστού του χασίς...225 Τα «Σέα» της γλώσσας...228 Πηγές και Βιβλιογραφία...236 7

Εισαγωγή ινδική κάνναβη άρχισε να καλλιεργείται συστηματικά στην Ελλάδα από το Η έτος 1880, πρώτα στην επαρχία Μαντινείας και στη συνέχεια στην Αργολίδα και στη Ναυπακτία. Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 σε έγγραφο του Υπουργείου Υγιεινής αναφέρεται ότι «τα κύρια αίτια της αναπτύξεως και εντάσεως της καλλιεργείας της ινδικής καννάβεως εν Ελλάδι δεν υπήρξαν τόσο αι τοπικαί ανάγκαι της παραγωγής χασίς δι εντοπίαν κατανάλωσιν, όσον το κερδοσκοπικόν πνεύμα προς εφοδιασμόν ετέρων χωρών, εις τας οποίας υφίστατο υπό μεγάλην έντασιν το πάθος της χασισοποσίας και ιδία της Αιγύπτου». Σύντομα το νέο προϊόν έγινε γνωστό και άρχισαν να σχηματίζονται οι πρώτοι πυρήνες χασισοποτών στην Αθήνα και τον Πειραιά. Ο καθηγητής Μιχαήλ Στριγγάρης αναφέρει το 1937 ότι ο Πειραιάς προ 60 ετών (πριν από το 1880 δηλαδή) είχε μεγάλο αριθμό χαμαιτυπείων και άλλων κέντρων όπου κάπνιζαν χασίς. Η «Ακρόπολις» της 30ης Ιουλίου 1893 σημειώνει ότι «εκτός των φασουλήδων, αμανέδων, ζεϊμπεκίων και άλλων κοινωνικών πληγών, ο Πειραιεύς έχει και κάτι τι άλλο αγριώτερον τούτο, τους χασισοπότας. Σχεδόν ολόκληρος μία συνοικία η του Κερατοχωρίου, βρίθει αποκρύφων κέντρων εν οις γίνεται άφθονος χρήσις χασίς». Πριν από το 1915 η παραγωγή του ευφορικού χασίς έφτανε τα 26.000 στρέμματα που απέδιδαν 3.750.000 οκάδες φύλλων. Ο Κωνσταντίνος Μακρής, επιμελητής του Φαρμακευτικού Χημείου του Κράτους στη διδακτορική του διατριβή με θέμα «Το ελληνικόν χασίς» του 1929, γράφει: «Παρ ημίν η καλλιέργεια της καννάβεως εισήχθη κατά τον παρελθόντα αιώνα, έλαβε δε εντός δεκάδων τινών ετών σημαντικήν αύξησιν μέχρι προ ολίγων ετών ότε ηπηγορεύθη αύτη. Εν Πελοποννήσω η καλλιέργεια της καννάβεως εγένετο κατά πρώτον λόγον δια την παρασκευήν της ηδονιστικής δρόγης ήτοις ελαμβάνετο εκ των φύλλων της καννάβεως και εξήγετο εις Αίγυπτον ένθα ήτο περιζήτητος. Εκαλλιεργήτο η κάνναβις και δια τα σπέρματα και το στέλεχος αυτής όπερ εχρησίμευεν ως υφαντική ύλη προς κατασκευήν χονδρών σάκων και ταπήτων». Αν και στην αρχή οι αγρότες της Μαντινείας πριν το 1900 δεν φαίνεται να έκαναν χρήση του φυτού παρόλο που το καλλιεργούσαν, μετά τον πόλεμο η χρήση 9

του γενικεύθηκε και επεκτάθηκε και σε άτομα ανώτερης κοινωνικής τάξης. Ως αίτια της εξάπλωσης αναφέρονται η παραμονή του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία και ο εθισμός πολλών στρατιωτών στο χασίς, η έλευση των προσφύγων πολλοί από τους οποίους το κάπνιζαν και ο ψυχικός κλονισμός, αποτέλεσμα των κακουχιών του πολέμου «όστις επέφερε την τάσιν προς καταφυγήν εις ηδονιστικά μέσα» (Μιχ. Κατσαράς 1928). Η πλειοψηφία των εφημερίδων δημοσιεύουν πύρινα άρθρα εναντίον του χασίς. Αργότερα τις ίδιες επιθέσεις θα δεχτούν και τα ρεμπέτικα-χασικλίδικα τραγούδια, που όπως το φυτό κι αυτά «αποχαυνώνουν το λαό και τον αποξενώνουν από την ταξική του συνείδηση και την αγωνιστικότητα». Μάλιστα, το 1952 στο «Έθνος», ο Πανελλήνιος Μουσικός Σύλλογος εκφράζει την αντίθεσή του στα μπουζούκια τα οποία «δεν καλλιεργούν παρά προστυχομάγκικες χασικλοειδείς εκδηλώσεις και δεν μελοποιούν παρά την φθίσιν, την αιμόπτυσιν, τον θάνατον, τα ναρκωτικά, το έγκλημα, την χαρτοπαιξίαν, την κλοπήν και τα λοιπά». Κάποιοι επικριτές των χασικλίδικων τραγουδιών φτάνουν στο σημείο να απαξιώσουν όχι μόνο το περιεχόμενό τους όσον αφορά τους στίχους, αλλά και τη μουσική την ίδια, «μακρόσυρτη που έρπει και κυλιέται διαρκώς γύρω από το μονότονο θέμα των τραγουδιών, χωρίς λυτρωμό και λύση» όπως έγραφε η Σοφία Σπανούδη το 1949 στα «Νέα». Για τη σχέση των καλλιεργητών με το χασίς δίνει ενδιαφέροντα στοιχεία η εφημερίδα «Σκριπ» τον Δεκέμβριο του 1902. «Το χασίς δεν έχει τα θύματά του μόνον μεταξύ των φαυλοβίων. Δυστυχώς υποφέρουν πολύ εξ αυτού και οι καλλιεργηταί του δηλητηρίου τούτου. Μας διηγήθησαν ότι εις την Πελοπόνησσον τα κορίτσια του λαού τα καλλιεργούντα το χασίς, υφίστανται κάποτε ζωηρούς κλονισμούς. Συνήθως το χασίς διαθέτει ταύτα εις διαρκή ευθυμίαν και χαράν. Όλαι αι εργάτιδες τραγωδούν και χαριεντίζονται όλην την ημέραν. Πολλάκις δε την εσπέραν ενώ επιστρέφουν εκ της εργασίας των είνε σχεδόν τρελλαί από ζωηρότητα και προβαίνουν εις διαφόρους σκηνάς προς τους διαβάτας που συναντούν». Πληροφόρηση για το πώς εξελίχθηκε η υπόθεση της κάνναβης στην Ελλάδα και για τους νόμους που εφαρμόστηκαν, μας δίνει ο αστυνομικός Αρ. Κουτσουμάρης, σε άρθρο του με υπογραφή 5 Νοεμβρίου 1936 και τίτλο «Πώς κατεπολεμήθη διεθνώς η διάδοσις των ναρκωτικών. Τίνα μέτρα έλαβε το κράτος και τίνα δέον να λάβη εις το μέλλον». «Το πρόβλημα της καταπολεμήσεως της τοξικομανίας απησχόλει προ μακρού την διεθνή κοινήν γνώμην, έλαβε δε ειδικήν μορφήν από της 23 Ιανουαρίου 1912, οπότε συνήλθεν η περί οπίου κ.λ.π. ειδική εν Χάγη διάσκεψις. Η μετά τον Ευρωπαϊκόν όμως πόλεμον διαπίστωσις της καταπληκτικής αυξήσεως των τοξικομανών, οφειλομένης το μεν εις τον τεράστιον αριθμόν των τραυματιών, το δε εις τον κλονισμόν, ον επήνεγκον αι κακουχίαι και αι στερήσεις του πολέμου 10

επί του νευρικού συστήματος του πληθυσμού των εμπολέμων κρατών και ιδία των στρατευθέντων, οίτινες υπέστησαν επί μακρόν την ζωήν των χαρακωμάτων, συνετέλεσαν εις το ν αχθή επί τάπητος το ζήτημα τούτο κατά την συζήτησιν της συνθήκης των Βερσαλλιών, εν άρθρω 295 της οποίας συνεφωνήθη όπως εντός 12μήνου από της ενάρξεως της ισχύος της ληφθώσιν υφ εκάστου των υπογραψάντων αυτήν κρατών νομοθετικά μέτρα καθιστώντα δυνατήν την εφαρμογήν της περί οπίου κλπ διεθνούς συμβάσεως της Χάγης της 23-1-1912. Βάσει της διατάξεως ταύτης εξεδόθη παρ ημίν το από 22-12-1920 Ν.Δ. περί παραγωγής και εμπορίας του οπίου, της μορφίνης, κοκκαΐνης, ηρωΐνης και των αλάτων αυτών, το Β.Δ. της 28-6-1921, ο νόμος 2736 και βραδύτερον το Ν.Δ. της 14/27 Οκτωβρίου 1925 περί μονοπωλείου ναρκωτικών φαρμάκων. Εκ παραλλήλου περί ινδικής καννάβεως (χασίς) ίσχυσαν διαδοχικώς ο Νόμος ΓΡΚΓ της 14/15-6-1906, ο Νόμος 2107 της 11/14 Μαρτίου 1920, ο Νόμος 3070 της 24 Μαρτίου 1924 και τέλος το Ν.Δ. της 7 Νοεμβρίου 1925. Δια των τελευταίων εκ των ανωτέρω Νόμων ετέθη μεν τέρμα εις την καλλιέργειαν της ινδικής καννάβεως εν τω κράτει, δεν εθεραπεύθη όμως ουσιαστικώς το κακόν, εφ όσον παρείχετο το δικαίωμα της κατοχής αυτής επί τόσον μακρόν χρονικόν διάστημα, όπερ δικαίωμα έδωκε λαβήν εις πλείστας παραβάσεις του Νόμου. Διότι εν ω η προθεσμία αύτη παρετείνετο δια την εξάντλησιν προφανώς της ποσότητας της ινδικής καννάβεως, ήτις υπήρχε κατά την αρχικήν απαγόρευσιν της καλλιεργείας και εμπορίας ταύτης, η ποσότης αύτη παρέμεινεν ανεξάντλητος, διότι κατ ουσίαν ανενεούτο εκάστοτε, δεν ήτο δε δυνατός κρατικός τις έλεγχος, αφ ου δεν είχε ληφθή πρόνοια προς καταγραφήν της ποσότητος, ήτις υπήρχε κατά την αρχικήν εφαρμογήν του Νόμου». Είναι φανερό ότι οι καλλιεργητές έπαιζαν κρυφτό με το Νόμο, εφευρίσκοντας διάφορους τρόπους για να ανανεώνουν και να προωθούν το προϊόν τους. Οι αποθήκες τους λοιπόν δεν άδειαζαν ποτέ. Ο Αρ. Κουτσουμάρης μεταφέρει στη συνέχεια μια εμπειρία του από υπηρεσιακή επίσκεψη στη Σερβία. «Κατά το έτος 1928, ότε μετέβην εις Σερβίαν προς σύλληψιν των Ρετζαίων, διεπίστωσα ότι τεράστιαι εκτάσεις εν Ν. Σερβία είχον μισθωθή παρ ημεδαπών, οίτινες εκαλλιέργουν εν αυταίς ινδικήν κάνναβιν, ην εισήγον ακατέργαστον υπό διαμετακόμισιν εις την ελευθέραν Ζώνην Θεσσαλονίκης 1 και εκείθεν λαθραίως εις το κράτος ή την Αίγυπτον, ήτις έκτοτε αποτελεί δια τους ημεδαπούς λαθρεμπόρους την μεγάλην αγοράν καταναλώσεως πάσης φύσεως ναρκωτι- 1. Ελεύθερη Ζώνη θεωρείτο μια περιοχή που βρισκόταν εκτός του τελωνειακού εδάφους της Πολιτείας στην οποία ανήκε. Η Πολιτεία μπορούσε να αναγνωρίζει προνόμια «ειδικής φύσεως» στην Ελεύθερη Ζώνη, χωρίς να παραχωρεί τα κυριαρχικά της δικαιώματα επί του εδάφους. Τα όρια της ΕΖ ήταν καθορισμένα με λεπτομέρεια και ο χώρος της θεωρείτο ότι βρίσκεται εκτός του τελωνειακού εδάφους της Πολιτείας. Η ΕΖ μπορούσε να δέχεται εμπορεύματα από το εξωτερικό ελεύθερα, χωρίς την ανάμειξη της τελωνειακής αρχής, δηλαδή χωρίς τελωνειακές διατυπώσεις. Κύριος σκοπός της Ζώνης ήταν η προσέλκυση και η τόνωση του διαμετακομιστικού εμπορίου. Τα εγκαίνια της ΕΖ Θεσσαλονίκης έγιναν τον Οκτώβριο του 1925. Η πρώτη προσπάθεια για τη λειτουργία της έγινε το 1914 αλλα ματαιώθηκε εξαιτίας του πολέμου. 11

κών και ιδία χασίς, μολονότι είναι η μόνη χώρα, δι ην είχε ληφθή παρ ημίν από του 1906 δια του Νόμου ΓΡΚΓ, ειδική νομοθετική πρόνοια προς πρόληψιν της εις αυτήν εισαγωγής ινδικής καννάβεως». Τα κανναβουργεία Η πρώτη σοβαρή προσπάθεια καλλιέργειας κλωστικής κάνναβης εκδηλώθηκε το 1875. Την περίοδο 1915-1919, ο πόλεμος, ο ναυτικός αποκλεισμός και η ταχεία αύξηση της τιμής των δημητριακών συντέλεσαν στη μείωση της οργανωμένης καλλιέργειάς της. Μετά τη λήξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου η κλωστική κάνναβη αποτελεί βασική γεωργική καλλιέργεια και το 1928 λειτουργούν στην Ελλάδα δέκα κανναβουργεία εργοστάσια επεξεργασίας ινών κυρίως για τη δημιουργία σκοινιών. Μετά το 1935 καλλιεργείται εντατικότερα η κλωστική κάνναβη, η οποία περιέχει πολύ χαμηλά ποσοστά σε τετραϋδροκανναβινόλη, την ουσία δηλαδή η οποία είναι υπεύθυνη για την ευθυμία και το «ανέβασμα» που προκαλεί το φυτό. Τα έτη 1938, 1946 και 1952 η κλωστική κάνναβη καλύπτει 4.850, 6.207 και 7.005 καλλιεργούμενα στρέμματα αντίστοιχα. Με υπουργικές αποφάσεις, το 1939, καθορίζονται για κάθε έτος οι περιοχές και οι εκτάσεις στις οποίες επιτρέπεται η καλλιέργεια της κάνναβης για την παραγωγή ινών: στη Θεσσαλονίκη, στα Γιαννιτσά, στη Βέροια και στο Κιλκίς αρχικά, στη Βοιωτία και στο Μεσολόγγι από το 1945 και στην Ξάνθη, μετά το 1955 (εκεί ειδικά για παραγωγή σπόρων). Οι ίνες της κάνναβης χρησίμευαν για την κατασκευή σπάγγων, σχοινιών, υφασμάτων για σάκους και για πανιά πλοίων. Από τους σπόρους της παράγονταν επίσης έλαιο κατάλληλο για χρήση στη σαπουνοποιία και τη βερνικοποιία, ενώ στην περιοχή της Φλώρινας κοπάνιζαν σπόρους κάνναβης και αφού προσθέτανε ζεστό νερό έφτιαχναν μια πυκνόρρευστη μάζα την οποία στράγγιζαν, συμπλήρωναν λίγο βρασμένο σιτάρι και τη χρησιμοποιούσαν ως νηστίσιμο και θρεπτικό φαγητό. Η συνήθεια αυτή εγκαταλείφθηκε μετά την εφαρμογή της απαγορευτικής νομοθεσίας. Μέχρι το 1957 που απαγορεύτηκε με νόμο η καλλιέργεια και της κλωστικής κάνναβης, λειτουργούσαν 7 κανναβουργεία στην Ελλάδα. 2 Το πιο παλιό ήταν το εργοστάσιο Δεσύλλα στην Κέρκυρα, το εργοστάσιο «Καννάβεως, Λίνου και Ιούτης» που ιδρύθηκε το 1871 από τον Αλέξανδρο Δεσύλλα και επεξεργαζόταν καννάβι, λινάρι και γιούτα, που εισάγονταν από την Ινδία, το Πακιστάν και τις Φιλιππίνες. Η τεράστια αυτή μονάδα την εποχή της ακμής της απασχολούσε γύρω στους 1500 εργάτες. Μετά τον θάνατο του ιδιοκτήτη, το 1932, τη διεύθυνση ανέλαβε ο γιος του, Θεόδωρος Δεσύλλας, 3 απόφοιτος της Ανωτάτης Ακαδημίας Εμπορι- 2. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1937, η Έκθεση της Θεσσαλονίκης φιλοξενεί όλη την εθνική παραγωγή, με πρώτο το ελαιόλαδο, τη γραβιέρα Κρήτης, την κοπανιστή Χίου, τη σταφίδα και, με τη μορφή φωτογραφικού αφιερώματος, γίνεται αναφορά στα βιομηχανικά φυτά, «από τα σπουδαιότερα των οποίων πρέπει να θεωρηθούν η κάνναβις και το ρύζι» όπως γράφει το «Έθνος». 3. Ο Θεόδωρος Δεσύλλας (1891-1968) αναμείχθηκε και με την πολιτική. Εξελέγη βουλευτής Κερκύρας και διορίστηκε υπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας το 1947 και το 1950 υπουργός Ναυτικών. 12

κών Επιστημών της Γαλλίας και της Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Κατάφερε να αναπτύξει ακόμη περισσότερο την επιχείρηση, φτάνοντάς την σε ζηλευτά επίπεδα, ενώ ίδρυσε και ένα δεύτερο εργοστάσιο στον Πειραιά. Το εργοστάσιο Δεσύλλα Άποψη του κανναβουργείου Δεσύλλα στην Κέρκυρα. βρισκόταν στη Γαρίτσα της Κέρκυρας. Παλιοί εργάτες της επιχείρησης θυμούνται το διαπεραστικό σφύριγμα της σειρήνας κάθε πρωί στις 6, όταν ξεκίναγε η πρώτη βάρδια. Οι περισσότεροι εργάτες και εργάτριες έμεναν σε κοντινά χωριά και πήγαιναν στην επιχείρηση με τα πόδια, ξεκινώντας χαράματα. Στο εργοστάσιο πάντως οι ώρες εργασίας ήταν πάρα πολλές και οι συνθήκες δύσκολες, ενώ η απόλυση τριών εργατών το 1911 ήταν η αφορμή για την κήρυξη της πρώτης εργατικής απεργίας στην Κέρκυρα με πρωτοβουλία του Αλληλοβοηθητικού Εργατικού Συνδέσμου. Ένα χρόνο μετά οι εργαζόμενοι στο κανναβουργείο Δεσύλλα πετυχαίνουν με απεργία τη μείωση των ωρών εργασίας από 14 σε 12. Από τα μέσα του 20ου αιώνα άρχισε η μείωση της παραγωγής και του προσωπικού λόγω οικονομικών δυσκολιών. Το Δεκέμβριο του 1970 αντικαταστάθηκε ο διευθυντής του εργοστασίου και ο νέος μείωσε το προσωπικό κατά 50%. Το εργοστάσιο σταμάτησε να λειτουργεί το 1982. Το δεύτερο μεγάλο εργοστάσιο επεξεργασίας κάνναβης, ήταν το «Κανναβουργείο Έδεσσας», Μηχανήματα επεξεργασίας κλωστικής κάνναβης στο διατηρητέο πλέον κανναβουργείο Έδεσσας που ιδρύθηκε το 1908 από την «Εταιρεία Τότσκα και Σία» και αρκετούς μετόχους. Το 1912 λόγω απειρίας των μετόχων η διεύθυνση και η οργάνωση της επιχείρησης ανατίθεται στο βιομήχανο Ηρ. Χατζηδημούλα. Το κανναβουργείο αρχίζει να λειτουργεί κανονικά το 1913. Εκεί, σ ένα χώρο έκτασης 14 στρεμμάτων, στην τοποθεσία Μεγάλος Κριμνός, 13

απασχολούνταν 100 εργάτες και παράγονταν καθημερινά 1.200 κιλά σπάγγος και σκοινιά. Σαν πρώτη ύλη χρησιμοποιούσαν εισαγόμενο καννάβι από τις Μπενάρες των Ινδιών, ενώ για τους σπάγγους αρχικά σερβικό καννάβι και αργότερα εγχώριο από τους κάμπους των Γιαννιτσών και των Κουφαλίων. Τα χοντρά σκοινιά πωλούνταν στην αγορά της Κρήτης που ήταν το μεγαλύτερο κέντρο κατανάλωσης στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία, ενώ οι λεπτοί σπάγγοι στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, για τα καπνά. H αφθονία των υδάτων στην περιοχή της Έδεσσας, καθώς και οι έντονες κλίσεις του εδάφους έδωσαν την δυνατότητα εκμετάλλευσης της υδροκίνησης από τα αρχαία χρόνια. Από τα τέλη του 19ου αιώνα άρχισε η συστηματική εκμετάλλευση των νερών της περιοχής με την εγκατάσταση υδροκίνητων εργοστασίων. Ένα απ αυτά ήταν το κανναβουργείο. Το διάστημα από το 1928 μέχρι το 1940 ήταν η περίοδος της ακμής του εργοστασίου καθώς έφτασε να απασχολεί 150 εργάτες. 1 Το 1950 άρχισε η παρακμή του κανναβουργείου, που οφειλόταν κυρίως σε προσωπικές φιλοδοξίες των μετόχων. Το 1967 ακολουθεί την τύχη των περισσότερων υδροκίνητων μονάδων που άρχισαν να κλείνουν οριστικά από το 1962. Μια τελευταία αποτυχημένη απόπειρα διάσωσης της επιχείρησης επιχειρήθηκε το 1966, από τους 100 εναπομείναντες εργάτες του, που ανέλαβαν τη διαχείριση ιδρύοντας τον «Παραγωγικό Συνεταιρισμό Εργασίας η Πέλλα». Η εισαγωγή πρώτης ύλης από το εξωτερικό γινόταν τακτικά από τους βιομήχανους εξαιτίας της εξαιρετικής της ποιότητας. Αντίθετα, οι Έλληνες καλλιεργητές, παρήγαγαν μια κάνναβη κακής ποιότητας και παρέδιδαν στα κανναβουργεία «μια μάζα από ίνες, ξύλα και κολλώδεις ουσίες». Την ίδια στιγμή, το ελληνικό 1. Η διαδικασία κατεργασίας της κάνναβης και κατασκευής των σχοινιών ήταν δύσκολη αλλά γινόταν με εξαιρετική μεθοδικότητα και το εργοστάσιο γνώρισε ημέρες μεγάλης ακμής κατά το Μεσοπόλεμο, οπότε και προμήθευε σχεδόν αποκλειστικά το μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Παρήκμασε μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο το 1983. Αναπλάστηκε με στόχο να αποτελέσει πόλο έλξης και χώρο μάθησης, που θα συμβάλλει στην αναβίωση της ιστορίας της περιοχής. Σώζεται ο αυθεντικός εξοπλισμός του παλιού εργοστασίου που εντάσσεται στο Υπαίθριο Μουσείο Νερού μαζί με τα αναπαλαιωμένα κτίρια της κάποτε ισχυρής κλωστοϋφαντουργίας. 14

παραγόμενες ποσότητες ελληνικής κάνναβης, σε περίπτωση δε άρνησής τους, τους απαγόρευε να εισάγουν κάνναβη από το εξωτερικό. Το απόσπασμα που ακολουθεί αναφέρεται και στο συγκεκριμένο θέμα. Είναι από την ομιλία του Θεόδωρου Δεσύλλα, στην Ανωτέρα Σχολή Βιομηχανικών Σπουδών, το 1953, ενώπιον των φοιτητών της Σχολής, όπου αναπολεί τις νεανικές του προσπάθειες στη βιομηχανία της κάνναβης και τις δυσκολίες που αντιμετώπισε, κατατοπίζει το ακροατήριό του σχετικά με το φυτό και κατονομάζει τους υπαίτιους της κατάρρευσης της ελληνικής κανναβοβιομηχανίας: τους τεμπέληδες δηλαδή, τους γραφειοκράτες και τους πολιτικούς... «Επιτρέψατέ μου με κάποιαν συγκίνησιν να ενθυμηθώ ότι, όταν ήμην νέος, προ 25 ετών, πλήρης ονείρων και ελπίδων δια την ευημερίαν του πολυαγαπητού και τόσον δυστυχούς σήμερον τόπου μας, είχον προσωπικώς ασχοληθή με την καλλιέργειαν της καννάβεως. Ήλπιζον και ονειροπόλουν τότε ότι ο τόπος θα ηδύνατο να ανεύρη, εις την καλλιέργειαν και την βιομηχανίαν της καννάβεως, τρόπον αυξήσεως του εθνικού πλούτου και του εθνικού εισοδήματος. Είχον τότε τας ελπίδας αυτάς, δια να τας ίδω διαψευδομένας αργότερον, δια να έχω την πικρίαν ότι τον πλούτον μεταβάλαμεν, δια της ασκουμένης κακής, κακίστης κρατικής πολιτικής, εις δυσβάστακτον βάρος της εθνικής οικονομίας, διότι με την δημοκοπίαν υπέρ του παραγωγού, ελησμονήσαμεν ότι η οικονομική πολιτική δέον να πηγάζη από ειλικρινές και γόνιμο ενδιαφέρον υπέρ του συνόλου. Παρεξηγήσαμεν και εθεωρήσαμεν τα μέτρα του πλουτισμού ωρισμένων προνομιούχων καλλιεργητών ότι αποτελούν οικονομικήν πολιτικήν και ηδιαφορήσαμεν πλήρως ότι τα μέτρα ταύτα κατέληξαν να είναι και αντιοικονομικά και αντικοινωνικά. Προέβην λοιπόν προ 25 ετών εις δοκιμαστικήν καλλιέργεια καννάβεως επί 5 ή 6 στρεμμάτων εν Κερκύρα, πλησίον των εργοστασίων μας. Εβασίσθην εις ωρισμένα ειδικά συγγράματα, συντεταγμένα παρά διαφόρων καθηγητών. Αλλά ιδίως εβασίσθην εις τας συμβουλάς φίλου μου εν Φερράρα της Ιταλίας, ο οποίος είχεν ασχοληθή με την επιστημονικήν και συστηματικήν καλλιέργειαν της καννάβεως. Εβασίσθην επίσης εις την κατά διαφόρους περιόδους παρακολού- 15

canavaccio

canavaccio

Η ποινικοποίηση της ινδικής κάνναβης Ας φανταστούμε ότι η καλλιέργεια της ινδικής κάνναβης, όχι μόνο είναι εξαπλωμένη σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, όχι μόνο συμβάλλει σημαντικά στην αγροτική οικονομία τους, αλλά ότι ενθαρρύνεται και φορολογείται από το Κράτος. Αυτό που σήμερα μπορεί να μοιάζει εφιάλτης ή όνειρο, ουτοπία ή φάρσα, αποτέλεσε πραγματικότητα πριν από έναν περίπου αιώνα. Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε μέσα από τα κείμενα των σχετικών νόμων πώς από τη νόμιμη καλλιέργεια, διακίνηση και χρήση φτάσαμε σε διάστημα λίγων χρόνων στην ποινικοποίησή τους. Να σημειώσουμε πάντως από τώρα τρία κεντρικά σημεία σχετικά με την εξέλιξη της νομοθεσίας περί ινδικής κάνναβης: η έκδοση νόμων και διαταγμάτων στις αρχές του 20ου αιώνα με στόχο τον έλεγχο αρχικά και την απαγόρευση αργότερα της ινδικής κάνναβης ήταν μάλλον το αποτέλεσμα εξωτερικών πιέσεων, παρά κρατική αντίδραση στην καλλιέργεια ή τη χρήση του χασίς μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 30, ο νομοθέτης αντιμετωπίζει την ινδική κάνναβη χωριστά από το όπιο, τη μορφίνη, την ηρωίνη, την κοκαΐνη και τις άλλες ουσίες που θα ομαδοποιηθούν υπό την ονομασία «ναρκωτικά» και τα διάφορα νομικά κείμενα της εποχής υιοθετούν μία διάκριση μεταξύ ινδικής και κλωστικής κάνναβης. Αυτή η διάκριση, παρότι δε βασιζόταν σε σαφή κριτήρια (όπως ορίζει σήμερα η Ευρωπαϊκή Νομοθεσία), 1 χρησιμοποιήθηκε για να δικαιολογήσει την εφαρμογή δύο νομοθετικών μέτρων και σταθμών. Από τη μία μεριά, η καλλιέργεια της 1. Στην περίπτωση της κλωστικής βιομηχανικής κάνναβης, βάση της σημερινής Ευρωπαϊκής Νομοθεσίας αποτέλεσε ο Κανονισμός (ΕΟΚ) 1308/1970 «περί κοινής οργάνωσης της αγοράς στον τομέα του λίνου και της κάνναβης», ο οποίος αργότερα αντικαταστάθηκε από τον Κανονισμό (ΕΕ) 1673/2000. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 90 η μοναδική χώρα στην Ευρωπαΐκή Ένωση που καλλιεργούσε νόμιμα κάνναβη για βιομηχανική χρήση ήταν η Γαλλία. Από το 1993 και μετά ακολούθησαν και άλλα κράτη, όπως Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία, τα οποία, αναγνωρίζοντας τα μακροπρόθεσμα οφέλη εναρμονίστηκαν γρήγορα με την ήδη ισχύουσα Ευρωπαϊκή Νομοθεσία. Παράλληλα συντάχθηκαν και τέθηκαν σε ισχύ πλήθος συμπληρωματικών και εκτελεστικών Κανονισμών, οι οποίοι καθόριζαν τις ετήσιες οικονομικές ενισχύσεις της παραγωγής κάνναβης στα Κράτη μέλη της και τους σχετικούς όρους, τις ποικιλίες της Cannabis sativa προς καλλιέργεια αλλά και την ελάχιστη επιτρεπόμενη περιεκτικότητα σε Δ-9-τετραϋδροκανναβινόλη (THC) σε καλλιέργειες και σε προϊόντα της (σύμφωνα και με τον τελευταίο Κανονισμό (ΕΕ) 953/2006, ως ελάχιστη επιτρεπόμενη περιεκτικότητα σε THC έχει καθοριστεί το 0,2%). 24

κάνναβης με σκοπό την εξαγωγή ινών, σπόρων και ελαίου ενθαρρύνθηκε από τα πρώτα βήματα του Ελληνικού Κράτους. Μόλις το 1836 το Βασιλικό Τυπογραφείο δημοσιεύει μία μελέτη του Γρ. Παλαιολόγου περί καλλιέργειας της κάνναβης δεν γίνεται λόγος περί χασίς ή περί ηδονιστικής χρήσης. 1 Σταδιακά, και ιδίως από τις αρχές του 20ου αιώνα, οι προσπάθειες βιομηχανικής ή βιοτεχνικής εκμετάλλευσης του φυτού πολλαπλασιάζονται (βλ. και την Εισαγωγή), ενώ κατά τη μεταξική περίοδο η κανναβοκαλλιέργεια αφενός επεκτείνεται (Α.Ν. 976/1937) και αφετέρου τίθεται υπό κρατικό έλεγχο (Α.Ν. 1970/1939). Είναι ενδεικτικό ότι κανένας από τους δύο αυτούς αναγκαστικούς νόμους δεν αναφέρει το ενδεχόμενο το προϊόν της καλλιέργειας να χρησιμοποιηθεί για άλλους σκοπούς κι αυτό σε μία περίοδο που οι χασισοπότες διώκονται απηνώς. Η περίοδος χάριτος για την κλωστική κάνναβη θα λήξει μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν τα συνθετικά νήματα θα την αντικαταστήσουν σε πολλές χρήσεις της: η καλλιέργειά της θα απαγορευτεί στην Ελλάδα το 1957. ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Εν Αθήναις τη 22 Ιανουαρίου 1919 ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΩΤΟΝ Αριθμός φύλλου 14 Περί αλητείας και επαιτείας Νόμος 1681 Αλητεία Άρθρον 1. Όστις, εκ φυγοπονίας και στερούμενος μέσων συντηρήσεως, περιπλανάται εις την χώραν ή περιφέρεται συνεχώς εν τινί τόπω, χωρίς να έχη σταθερόν κατάλυμα, τιμωρείται δια φυλακίσεως μέχρις εξ μηνών. Επαιτεία. Άρθρον 2. Όστις εκ φυγοπονίας ή φιλοχρηματίας επαιτεί ή εξωθεί προς επαιτείαν ή παραλείπει να παρεμποδίση από ταύτης πρόσωπα τελούντα υπό τηνεξουσίαν αυτού ή εν σχέσει εξαρτήσεως προς αυτόν, τιμωρείται δια φυλακίσεως μέχρι τριών ετών. Άρθρον 5. Όστις, άεργος ων ή αποδεδειγμένως διάγων άτακτον βίον, επιδίδεται καθ έξιν εις χασισοποτίαν, φοιτών προς τούτο εις τοιούτου είδους καταγώγια ή άλλα ενδιαιτήματα, τιμωρείται με φυλάκισιν ενός έτους. Εν υποτροπή η ποινή αύτη δύναται να επιταθή μέχρι δύο ετών, ο δε καταδικασθείς υποβάλλεται και εις αστυνομικήν επιτήρησιν. Δια της αυτής ποινής, προς δε και δια χρηματικής ποινής μέχρι δέκα χιλιάδων δραχμών, τιμωρούνται οι διευθυνταί ή οι συντηρούντες τοιούτου είδους καταγώγια ή ενδιαιτήματα, εν οις κατά σύστημα παρέχονται τα μέσα προς χασισοποσίαν ή οίτινες εν γνώσει ανέχονται τούτο καίτοι μη παρέχοντες τα μέσα. Αι αυταί ποιναί επιβάλλονται και εις τους πωλούντας ή προμηθεύοντας χασίς εις τα εν τη προηγουμένη παραγράφω πρόσωπα. Η κατά των επί τη βάσει του παρόντος άρθρου εκδιδομένων αποφάσεων έφεσις, ουδέποτε έχει ανασταλτικήν δύναμιν ουδ επιτρέπεται μετ αυτήν απόλυσις επί εγγυήσει. Από την άλλη μεριά, η καλλιέργεια της ινδικής κάνναβης ενθαρρύνεται κι αυτή αρχικά (βλ. για παράδειγμα την έκθεση που υποβάλλει το 1887 ο δήμαρχος Ορχομενού Μαντινείας κατόπιν υπουργικής διαταγής), 2 αλλά από τα τέλη του 19ου και ιδίως από τις αρχές του 20ου αιώνα η παραγωγή και η χρήση της θα περιοριστούν από μία σειρά νομοθετημάτων. Όπως μπορεί κανείς να συμπεράνει από ορισμένες διατάξεις αυτών των κειμένων και όπως αποδεικνύεται από την έρευνα της Ιωάννας Τσίγκανου, 3 κεντρικό ρόλο στην εξέλιξη αυτή έπαιξαν οι διμερείς εμπορικές σχέσεις Ελλάδας-Αιγύπτου, καθώς και η ενεργή ανάμειξη της βρετανικής διπλωματίας. Πιο 1. Παλαιολόγος Γρηγόριος, Περί καλλιεργείας και παρασκευής της καννάβεως, Αθήναι, Βασιλική Τυπογραφεία, 1836. 2. Περί Χασίς. Έκθεσις του δημάρχου Ορχομενού της Μαντινείας, Ελληνική Γεωργία, έτος 3 ο, Μάρτιος 1887, τ. 3, σελ. 110-114. 3. Tsiganou Joanna G., Law-Making on Drugs and Politics in Greece, Athens, National Centre for Social Research, 2003, και πιο συνοπτικά: Τσίγκανου Ιωάννα Γ., Το «Ζήτημα των Ναρκωτικών». Μια ιστορική αναδρομή στην ελληνική νομοθεσία, στο Ι. Φαρσεδάκης, Γ. Συλίκος, Ναρκωτικά, Νομική και Εγκληματολογική διάσταση στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Θεωρία Νομολογία Υποδείγματα, Αθήνα, Βασική Νομική Βιβλιοθήκη, 1996, σελ. 13-28. 25

ρεύσει κι αυτή την καλλιέργεια στην επικράτειά της, καθώς το προϊόν της τελευταίας τροφοδοτούσε λαθραία την αιγυπτιακή αγορά. Ως αντάλλαγμα, τα ελληνικά καπνά θα είχαν ευνοϊκή μεταχείριση κατά την εισαγωγή τους στην Αίγυπτο. Η Βρετανία, που έλεγχε τη χώρα από το 1882, πίεζε για την αποδοχή αυτών των όρων και την υπογραφή των συμβάσεων. Το κίνητρο αυτής της βρετανικής επιμονής ήταν κατά την Τσίγκανου ότι το ιδιότυπο καθεστώς της Αιγύπτου, που τυπικά εξακολουθούσε να είναι οθωμανική επαρχία, δημιουργούσε εμπόδια στη σύναψη διμερών συμφωνιών με άλλα κράτη. Η βρετανική διπλωματία ήθελε, λοιπόν, να δημιουργήσει ένα προηγούμενο που θα της επέτρεπε να προχωρήσει αργότερα σε μια αντίστοιχη βρετανοαιγυπτιακή συμφωνία. Μία άλλη ερμηνεία της βρετανικής στάσης, που δεν αναιρεί, αλλά ίσως συμπληρώνει την παραπάνω, ήταν ότι η Βρετανία επεδίωκε να εκτοπίσει το ελληνικό χασίς από την αιγυπτιακή αγορά προς όφελος του ινδικού χασίς. Εν πάση περιπτώσει, η ιστορία των εμπορικών συμβάσεων είναι στενά συνυφασμένη με τους πρώτους περιορισμούς της ινδικής κάνναβης στην Ελλάδα, όπως θα δούμε αμέσως. Το πρώτο κείμενο που μαρτυρά την κρατική βούληση να περιοριστεί η χρήση του χασίς ανάγεται στα τέλη του 19ου αιώνα: είναι μία εγκύκλιος του τότε Υπουργού Εσωτερικών Στέφανου Δραγούμη (εγκ. υπ αρ. 22 της 27ης Μαρτίου 1890). Η εγκύκλιος αυτή βασιζόταν σε μία γνωμοδότηση του Ιατροσυνεδρίου για την επικινδυνότητα του χασίς και ζητούσε από τους κατά τόπους νομάρχες να ενεργήσουν για την έκδοση αστυνομικών διατάξεων που θα απαγόρευαν την κατανάλωση χασίς σε καφενεία και άλλα καταστήματα. Για παράδειγμα, μία διάταξη της Αστυνομίας Αθηνών και Πειραιώς θα υιοθετήσει λίγα χρόνια αργότερα αυτές τις υποδείξεις, απαγορεύοντας τη χρήση και επιβάλλοντας το κλείσιμο των εν λόγω καταστημάτων, τη δήμευση των εσόδων τους και την καταστροφή των συνέργων της χρήσης (αστ. διάταξις Ν 55 της 11ης Σεπτεμβρίου 1897). Ωστόσο, τα κείμενα αυτά, όπως και μία εγκύκλιος του Υπουργείου Δικαιοσύνης που απαγόρευε την εισαγωγή χασίς στις φυλακές (εγκ. υπ αρ. 6348 της 6ης Απριλίου 1890), δεν φαίνεται να είχαν θεαματικά αποτελέσματα: μπορεί η αστυνομία να προβαίνει στο κλείσιμο κάποιων «χασισοποτείων», αλλά η χρήση της ινδικής κάνναβης στις φυλακές και τους τεκέδες θα αυξηθεί μάλλον παρά θα περιοριστεί στις αρχές του επόμενου αιώνα. Παράλληλα, η καλλιέργεια και η ιδιωτική χρήση του χασίς δεν αντιμετωπίζουν κανένα νομικό περιορισμό. Το γιατί εκδίδονται τέτοιες εγκύκλιοι και διατάξεις λίγα μόλις χρόνια μετά την έκθεση του δημάρχου Ορχομενού, δεν είναι ίσως άσχετο με τις ατελέσφορες τελικά διαπραγματεύσεις για την ανανέωση της ελληνο-αιγυπτιακής εμπορικής σύμβασης που θα εξέπνεε το Μάρτιο του 1890. Εκεί όπου ο ρόλος της εξωτερικής πολιτικής υπήρξε χωρίς καμία αμφιβολία καθοριστικός ήταν στην περίπτωση του νόμου ΓΡΚΓ (3123) «περί φορολογί 26

ας της Ινδικής καννάβεως και περί τελωνιακών μέτρων κατά την εξαγωγήν αυτής εις την αλλοδαπήν» που ψηφίστηκε, όχι χωρίς προσκόμματα, το 1906. Το νομοσχέδιο που κατατέθηκε στη Βουλή παρουσιάστηκε από τους εισηγητές του ως απλό φορολογικό μέτρο που θα εφαρμοζόταν σε ένα προσοδοφόρο γεωργικό προϊόν. Γρήγορα, όμως, έγινε σαφές ότι, κατά τις διμερείς συνομιλίες την άνοιξη του 1906 για τη σύναψη μίας νέας εμπορικής συμφωνίας, η ελληνική αντιπροσωπεία είχε δεσμευτεί για την ψήφιση ενός νόμου που θα απαγόρευε την εξαγωγή χασίς στην Αίγυπτο. Υπό τα συνδυασμένα πυρά των βουλευτών της αντιπολίτευσης, ο πρωθυπουργός Γ. Θεοτόκης δήλωσε ότι: «το ζήτημα λοιπόν είνε καθαρόν αν ψηφισθή το νομοσχέδιον θα ψηφισθή και η σύμβασις, άλλως όχι». 1 Έτσι, με τον εκβιαστικό αυτό ελιγμό το σχέδιο νόμου πέρασε τελικά με ορισμένες τροποποιήσεις από τη Βουλή. Οι διατάξεις του νόμου προέβλεπαν τη φορολόγηση της καλλιέργειας ινδικής κάνναβης με οκτώ δραχμές ανά στρέμμα, την απαγόρευση της εξαγωγής προς την Αίγυπτο και την καταβολή εγγύησης ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Εν Αθήναις τη 22 Ιανουαρίου 1919 ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΩΤΟΝ Αριθμός φύλλου 14 Περί αλητείας και επαιτείας Νόμος 1681 Αλητεία Άρθρον 1. Όστις, εκ φυγοπονίας και στερούμενος μέσων συντηρήσεως, περιπλανάται εις την χώραν ή περιφέρεται συνεχώς εν τινί τόπω, χωρίς να έχη σταθερόν κατάλυμα, τιμωρείται δια φυλακίσεως μέχρις εξ μηνών. Επαιτεία. Άρθρον 2. Όστις εκ φυγοπονίας ή φιλοχρηματίας επαιτεί ή εξωθεί προς επαιτείαν ή παραλείπει να παρεμποδίση από ταύτης πρόσωπα τελούντα υπό τηνεξουσίαν αυτού ή εν σχέσει εξαρτήσεως προς αυτόν, τιμωρείται δια φυλακίσεως μέχρι τριών ετών. Άρθρον 5. Όστις, άεργος ων ή αποδεδειγμένως διάγων άτακτον βίον, επιδίδεται καθ έξιν εις χασισοποτίαν, φοιτών προς τούτο εις τοιούτου είδους καταγώγια ή άλλα ενδιαιτήματα, τιμωρείται με φυλάκισιν ενός έτους. Εν υποτροπή η ποινή αύτη δύναται να επιταθή μέχρι δύο ετών, ο δε καταδικασθείς υποβάλλεται και εις αστυνομικήν επιτήρησιν. Δια της αυτής ποινής, προς δε και δια χρηματικής ποινής μέχρι δέκα χιλιάδων δραχμών, τιμωρούνται οι διευθυνταί ή οι συντηρούντες τοιούτου είδους καταγώγια ή ενδιαιτήματα, εν οις κατά σύστημα παρέχονται τα μέσα προς χασισοποσίαν ή οίτινες εν γνώσει ανέχονται τούτο καίτοι μη παρέχοντες τα μέσα. Αι αυταί ποιναί επιβάλλονται και εις τους πωλούντας ή προμηθεύοντας χασίς εις τα εν τη προηγουμένη παραγράφω πρόσωπα. Η κατά των επί τη βάσει του παρόντος άρθρου εκδιδομένων αποφάσεων έφεσις, ουδέποτε έχει ανασταλτικήν δύναμιν ουδ επιτρέπεται μετ αυτήν απόλυσις επί εγγυήσει. ύψους 10 δραχμών ανά οκά (περίπου 1.300 γραμ.) για την εξαγωγή προς τις άλλες χώρες. Το άρθρο 15 όριζε ότι τα ποσά που θα συγκεντρώνονταν από τη φορολογία και τις κατακρατηθείσες εγγυήσεις θα προορίζονταν αποκλειστικά για έργα υποδομής (αποξηραντικά, υδραυλικά ή οδοποιίας) στις χασισοπαραγωγούς περιοχές και αυτή ήταν η σημαντικότερη τροποποίηση που μπόρεσαν να επιφέρουν στο σχέδιο νόμου οι αντιπρόσωποι των εν λόγω περιφερειών. Ο νόμος 3123/1906, πάντως, δεν έκανε καθόλου λόγο για το εμπόριο του χασίς στον ελληνικό χώρο ή για τη χρήση του, η οποία τιμωρείτο με σχετικά ελαφρές ποινές από τις αστυνομικές διατάξεις. Αμέσως μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο, όμως, ένας νόμος (Ν. 1681/1919) που δεν αφορούσε τις ουσίες, αλλά την αλητεία και την επαιτεία, θα βάλει στο στόχαστρο έναν συγκεκριμένο τύπο χρήστη, τον οποίο όριζε ως εξής: «όστις, άεργος ών ή αποδεδειγμένως διάγων άτακτον βίον, επιδίδεται καθ έξιν εις χασισοποτίαν, φοιτών προς τούτο εις τοιούτου είδους καταγώγια ή άλλα ενδιαιτήματα». Η ποινή για το αδίκημα αυτό 1. Εφημ. Εμπρός, φυλ. 8ης Ιουνίου 1906, (βλ. Canavaccio, σελ. 134) 27

canavaccio

canavaccio

Χρήση ινδικής κάνναβης: Παρέκκλιση και Εξουσία «Εγώ είμαι ρεμπέτης εκατό στα εκατό. Εθελοντής ρεμπέτης. Όχι κληρωτός. Γιατί ο κληρωτός υπάρχει περίπτωση ν απολυθεί. Ενώ εγώ θα μείνω για πάντα ρεμπέτης. Λένε πως τελείωσε το ρεμπέτικο, πέθαναν οι ρεμπέτες. Μήπως θεωρούν ρεμπέτη αυτόν που έπινε αργιλέ; Πρέπει να ξέρουν ότι αυτοί που λέγανε: πίνω αργιλέ, τότε που το λέγανε, το χασίσι είχε δέκα μέρες η οκά. Ενώ τώρα έχει φτάσει πέντε χρόνια το δράμι». Αυτά λέει ο Ακης Πάνου σε συνέντευξη του στον Λευτέρη Παπαδόπουλο πριν είκοσι πέντε χρόνια (Λ. Παπαδόπουλος, «Εν αρχή ην ο Καζαντζίδης», Καστανιώτης, Αθήνα, 2007). Σε λίγες γραμμές παραστατικού λαϊκού λόγου συμπυκνώνονται έννοιες όπως η υποκουλτούρα, η παρέκκλιση, ο κοινωνικός έλεγχος, η εγκληματοποίηση. Θα επανέλθουμε σ αυτές αναλυτικά, καθώς έχουν άμεση σχέση με το υπό πραγμάτευση θέμα. Ψυχοενεργές ουσίες και ανθρώπινες κοινότητες Είναι γνωστό ότι η γνώση και η χρήση ψυχοενεργών ουσιών για ιατρικούς, ευφορικούς ή θρησκευτικούς σκοπούς, ανάγονται στην προϊστορία του ανθρώπινου είδους. Σήμερα υποδηλώνονται με τον όρο «ναρκωτικά» για τις παράνομες ουσίες φυσικής ή χημικής προέλευσης που είναι δυνατόν να προκαλέσουν μεταβολή της σωματικής, πνευματικής ή συναισθηματικής κατάστασης του ατόμου που τις χρησιμοποιεί. «Κατάχρηση ναρκωτικών» σημαίνει τη χρήση ναρκωτικής ουσίας για σκοπό μη ιατρικό, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την μεταβολή της συμπεριφοράς. Υπάρχουν όμως και ναρκωτικές ουσίες, η χρήση των οποίων είναι κοινωνικά αποδεκτή, χωρίς να προκαλεί την αντίδραση του επίσημου συστήματος κοινωνικού ελέγχου υπό την μορφή της καταστολής. Υπολογίζεται ότι στη Βρετανία για κάθε μία λίρα που ξοδεύεται σε τροφή αντιστοιχούν 64 πένες για την κατανάλωση αλκοόλ και καπνού. Πέραν της κατανάλωσης τεράστιων ποσοτήτων καφείνης υπό την μορφή καφέ ή τσαγιού. Πράγματι, σε όλες τις πόλεις κάθε χώρας υπάρχουν σε κάθε γωνιά σημεία πώλησης αυτών των «ναρκωτικών» (καπνοπωλεία, μπαρ, καφετέριες κλπ). Εξήντα εκατομμύρια λίρες δαπανά κάθε χρόνο το βρετανικό Εθνικό Σύστημα Υγείας για ηρεμιστικά, διεγερτικά και αντικαταθλιπτικά. Η κοινωνική αντίδραση στη χρήση ναρκωτικών ποικίλλει κατά τόπο και χρόνο. Το όπιο που σήμερα καταδικάζεται ως καταστροφικό σκληρό ναρκωτικό, κατα- 32

ναλωνόταν νόμιμα τον 18ο και 19ο αιώνα ως ουσία χρήσιμη για την αποτελεσματική θεραπεία πολλών ασθενειών. Η ποινή για το κάπνισμα τον 17ο αιώνα ήταν ο θάνατος στην Τουρκία και στη Κίνα, και το κόψιμο της μύτης στη Ρωσία. Τα ναρκωτικά διακρίνονται σε τρεις βασικές κατηγορίες: Στα διεγερτικά ναρκωτικά, όπως η κοκαΐνη, οι αμφεταμίνες, η καφείνη, η νικοτίνη, τα οποία διεγείρουν τις δραστηριότητες του κεντρικού νευρικού συστήματος. Στα κατευναστικά ναρκωτικά όπως η ηρωίνη, η μορφίνη, το PCP (Αγγελόσκονη), που χαλαρώνουν τους μύες, μειώνουν το άγχος, κατευνάζουν τον πόνο, επιφέρουν ευφορία ή υπνηλία. Στα παραισθησιογόνα, όπως το LSD και το MDMA (Έκσταση), που μπορούν να επιφέρουν διαταραχές στο νευρικό σύστημα, αλλοιώνοντας την αντίληψη του χρήστη για την πραγματικότητα. Η μαριχουάνα (και το χασίς) κατατάσσεται δύσκολα, καθώς μπορεί να επηρεάσει τον χρήστη με όλους αυτούς τους τρόπους. Ίσως γι αυτό, κατά την αρχαιότητα, η κάνναβις θεωρείτο ιερό φυτό, όπως στην Ινδία. Αναφέρεται σχετικά στην αρχαία ινδική λογοτεχνία: «Το bhang (μαριχουάνα) δίνει τη χαρά, σε μεταφέρει στον ουρανό, είναι ο ουράνιος οδηγητής, είναι ο παράδεισος του φτωχού, είναι ο θεραπευτής της θλίψης Με τη βοήθεια του bhang, οι ασκητές μπορούν να αντέξουν μέρες χωρίς τροφή και νερό. Η δύναμη του bhang βοηθάει μία οικογένεια Ινδών να ξεπεράσει τη δυστυχία των λιμών» (Thomas Szasz, Ceremonial Chemistry, Anchor, NY, 1974). Φαίνεται ότι η χρήση ψυχοτρόπων, ενταγμένη στην καθημερινή ζωή, τις τελετουργίες μυητικές και μη και τη θεραπεία, με ένα σύστημα κωδίκων και κανόνων, συνέβαλε στη συνοχή της ομάδας, διατηρούσε τις κοινές αξίες και συμβόλιζε ή και σταθεροποιούσε την κοινωνική ιεραρχία. Η κατανάλωση χασίς και κρασιού από διαφορετικές τάξεις, καταγράφεται σε ένα αραβικό ποίημα του 16ου αιώνα, που υποδηλώνει ότι: «Το κρασί είναι ποτό των πλούσιων και δυνατών, των Σεΐχηδων, ενώ το χασίς είναι φίλος των φτωχών, των Δερβίσηδων και των ανθρώπων της γνώσης ή εκείνων που δεν έχουν ευλογηθεί με πλούτη και κοινωνική δύναμη» (Δ. Γκέφου Ινδική κάνναβη (Διοσκουρίδης) 33

Μαδιανού, Οικογένεια και χρήση χασίς σε μία κοινότητα της Αθήνας, Αθήνα, 1985). Το χασίς και ο κοινωνικός έλεγχος στην Ελλάδα. Εγκληματοποίηση Η χρήση χασίς στην Ελλάδα αποτελούσε στις αρχές του 20ου αιώνα μία συνήθη πρακτική υποπολιτισμικών ομάδων στα αστικά κέντρα. Τα μεγάλα λιμάνια της Ερμούπολης και του Πειραιά συγκέντρωναν πολλούς τέτοιους ανθρώπους. Ακολούθησε η Αθήνα με την έντονη αστικοποίηση. Στις φυλακές η χρήση ήταν ο κανόνας. Η χασισοποτεία αποτελούσε μέρος ενός κώδικα αξιών και συμπεριφοράς, που εκφράστηκε αυθεντικά και δημιουργικά από το ρεμπέτικο τραγούδι. Στο ρεμπέτικο, η χρήση χασίς αποτελεί τη διαβατήρια τελετή για την ένταξη σ ένα χώρο που αρνιόταν τις υποκριτικές αξίες της διογκούμενης αστικής τάξης, και συνδετικό στοιχείο νέων συλλογικοτήτων. Ο Μ. Βαμβακάρης περιγράφει την πρώτη του εμπειρία ως εξής: «Για πρώτη φορά είχα πολύ ζαλιστεί, βούρκωσαν τα μάτια μου, αρχίνισα τον εμετό, έβηχα πάρα πολύ κι ένιωσα σα να γύριζε ο κόσμος σβούρα Αφού περάσανε δυό τρεις ώρες, τότες συνήλθα. Τι μ έκανε και ξαναπήγα και δεν σταμάτησα; Το ντερβισιλίκι μου. Το ντερβισιλίκι πάει να πει πως ήμουνα μάγκας, φιλότιμος, δεν πείραζα κανένανε, με σεβόντουσαν, τους σεβόμουνα, μ αγαπάγανε, τους αγάπαγα, σ ότι έλεγε ο ένας επικροτάγανε όλοι. Ήμαστε μάγκες, μάγκες ιππότες...» (Α. Βέλλου-Κάιλ, «Μάρκος Βαμβακάρης. Αυτοβιογραφία», εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1978). Ο χρήστης ουσιαστικά εκπαιδεύεται, «μαθαίνει» την απόλαυση της ουσίας από τους λοιπούς κοινωνούς της υποπολιτισμικής ομάδας. Το ίδιο άλλωστε δεν συμβαίνει με τη νικοτίνη υπό άλλους όρους, συνθήκες, προσλήψεις και αξίες στις εφηβικές παρέες; (H. Becker, Outsiders. Studies in the Sociology of Deviance, Free Press, New York, 1963). Η χασισοποτεία συντελούσε στην οργάνωση των σχέσεων στο εσωτερικό της ομάδας και την απόδειξη μίας αντισυμβατικής στάσης και αντίληψης ζωής που προσέδιδε κύρος και γόητρο. Η άφιξη των προσφύγων της Μ. Ασίας, όπου η συνήθεια ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη, καθώς και οι άθλιες συνθήκες εγκατάστασης και διαβίωσης, προκάλεσαν «ηθικό πανικό» στα αστικά στρώματα. Η χρήση χασίς συνδέεται με την παραβατικότητα και το έγκλημα, ο χασισοπότης παρίσταται ως ανήθικος και επικίνδυνος. Το ρεμπέτικο τραγούδι περιγράφεται ως αισχρό, επικίνδυνο και πρωτόγονο. Οι δυνάμεις της τάξης καλούνται να εκκαθαρίσουν την απειλή. Όπως αναφέρεται εύστοχα: «Στις εκκλήσεις του Τύπου προς την Αστυνομία υιοθετείται η οικεία μεταφορά της καθαρότητας, η οποία χαρακτηρίζει την ρητορική των ναρκωτικών καθ όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Η αποκατάσταση της τάξης εμφανίζεται ως προσπάθεια να «καθαριστεί» το κοινωνικό σώμα από τους «ξένους», απ όσους έρχονται από άλλες πατρίδες και «πολιτισμούς» και προκαλούν με τις συνή 34

θειες τους τα οικεία ήθη Στο πλαίσιο του ηθικού υποδείγματος της χρήσης ναρκωτικών αποτυπώνεται η επιλεκτική σύνδεση της χρήσης, ως μίας πρωτόγονης και απολίτιστης συμπεριφοράς, με μία ομάδα ατόμων που κατάγονται από την άγρια Ασία και την καθυστερημένη και λάγνα Ανατολή Η συγκράτηση των συναισθημάτων, ο έλεγχος του πάθους, η πειθαρχία του εαυτού, ο εκπολιτισμός του σώματος- χαρακτηριστικά στοιχεία της αυτοσυνειδησίας των νέων αστικών στρωμάτων- αντιπαρατάσσονται τώρα στον πολιτισμό των φτωχών και παρανόμων της πόλης και προσδιορίζουν τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στις διαφορετικές κοινωνικές τάξεις» (Ε.Ανδριάκαινα, «Παίζοντας με τα Όρια», Βιβλιόραμα, Αθήνα, 2005). Η ένταση της ποινικής καταστολής κρίνεται αναγκαία για την προστασία της κοινωνικής υγείας έναντι μίας επικίνδυνης παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς, που απειλεί πάνω απ όλα τη νεολαία. Λέει πάλι ο Μ. Βαμβακάρης: «Τους ντεκέδες τότες που τους πρόκανα εγώ, όταν πηγαίνανε και τους έδενε η αστυνομία και τους έπαιρνε, η μεγαλύτερη ποινή που τους δικάζανε δύο μέρες, τρεις μέρες φυλακή. Τις οποίες τις πληρώνανε και βγαίνανε. Κατόπιν το 36-37- 38 τότες έγινε η μεγάλη δουλιά. Τότες όταν σε πιάνανε ήπρεπε να βρούνε την πηγή Και δέρνουνε τον κόσμο, και τονε βάζουνε και χρόνια έ, δύο χρόνια, τρία χρόνια, έξι χρόνια, οχτώ μήνες, δέκα μήνες» Κατά συνέπεια, η παρεκκλίνουσα συμπεριφορά δεν καθορίζεται από κάποιες εγγενείς ιδιότητες της συγκεκριμένης συμπεριφοράς, από την «παραβατική φύση» της συμπεριφοράς, αλλά γίνεται κοινωνικά αντιληπτή ως «παρεκκλίνουσα», μόνο μετά τον χαρακτηρισμό της ως τέτοια από αυτούς που έχουν την ισχύ να προβούν και να επιβάλλουν τον χαρακτηρισμό, να επικολλήσουν την ετικέτα στην πράξη και τον φορέα της. Στη συνέχεια, ο φορέας της παρέκκλισης που υφίσταται τις κυρώσεις του συστήματος κοινωνικού ελέγχου, είναι δυνατόν να εσωτερικεύσει το στίγμα, και να οδηγηθεί στη λεγόμενη «δευτερογενή παρέκκλιση», αποδεχόμενος τη νέα του ταυτότητα ως άτομο παρεκκλίνον. Με αυτό τον τρόπο διαμορφώνεται ένας φαύλος κύκλος εντονότερης καταστολής και μεγαλύτερης παραβατικότητας. Ένας από τους γνωστότερους θεωρητικούς αυτού του μοντέλου, ο Ε. Lemert, περιγράφει ως εξής αυτή τη διαδικασία: «Η ακολουθία των φάσεων της διαντίδρασης που οδηγούν στη δευτερογενή παρέκκλιση είναι κατά προσέγγιση η εξής: η πρωτογενής παρέκκλιση οι κοινωνικές τιμωρίες η συμπληρωματική πρωτογενής παρέκκλιση οι ισχυρότερες τιμωρίες και απορρίψεις η περαιτέρω παρέκκλιση, ίσως με εχθρότητες και μνησικακία που αρχίζουν να επικεντρώνονται σ αυτούς που εφαρμόζουν τις τιμωρίες η κρίση η οποία φτάνει στα όρια της ανοχής και εκφράζεται με επίσημη δράση από την κοινότητα, η οποία στιγματίζει το παρεκκλίνον άτομο η ενδυνάμωση της παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς ως αντίδραση στο 35

canavaccio

canavaccio

Πότες, αστυνόμοι και τα σέα Στις αρχές της δεκαετίας του 30 η παγκόσμια οικονομική κρίση είχε ανεβάσει στα ύψη την ανεργία και τον πληθωρισμό. Οι συνθήκες διαβίωσης για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν δύσκολες και τα κατώτερα αστικά στρώματα των πόλεων, μαζί με τους εργάτες και τους πρόσφυγες, συχνά επιβίωναν χάρη στα δημοτικά συσσίτια. Είναι μια περίοδος που ο τιμάριθμος καλπάζει και τα ευρέα λαϊκά στρώματα ζουν σε συνθήκες εξαθλίωσης. Η αισχροκέρδεια και η νοθεία στα τρόφιμα συμπληρώνουν και επιβαρύνουν το αρνητικό κλίμα. Στον αντίποδα, η κοσμική ζωή των ανώτερων τάξεων συνεχιζόταν απρόσκοπτα με χαρτοπαιξία, παιχνίδια στον ιππόδρομο και κοσμικές εκδηλώσεις. Ο νέος τρόπος ζωής θεμελιώνεται πάνω στο μοντέλο του καταναλωτισμού και εισάγονται καινούργια υλικά σύμβολα όπως το ραδιόφωνο και το αυτοκίνητο τα οποία, στο εξής, θα καθορίσουν την κοινωνική ιεραρχία. Προσφέρεται και καφές Μέσα σ αυτές τις συνθήκες ανθεί η χασισοποσία. Καφενεία που πωλούν «καραμέλες, σοκολάτες, ζαχαρωτά και λοιπά», ή άλλα που όπως αναφέρει κάποια εφημερίδα αναγράφουν σε ξεχωριστή πινακίδα δίπλα στο τζάμι ότι «προσφέρεται και καφές» αν και στην πρόσοψη υπάρχει τεράστια ταμπέλα που γράφει ΚΑΦΕΝΕΙΟΝ, ενημερώνουν συνωμοτικά για το διαθέσιμο μαυράκι και βρίσκονται σε κάθε γειτονιά. Στο Βοτανικό, στον Υμηττό, στο Μεταξουργείο, στην Καισαριανή, στις παράγκες του Πειραιά δίπλα στους πρόσφυγες, αμέτρητα χαμόσπιτα, μαγαζάκια και καφενεδάκια γεμίζουν το ναργιλέ με χασίσι και τον «πατάνε» για να πιούν οι ενδιαφερόμενοι. Άλλα τόσα μαγαζιά υπάρχουν στο Βόλο, στη Λάρισα, την Πάτρα και την Καλαμάτα. Σε διάφορες συνοικίες της Αθήνας λειτουργούν 18 τουλάχιστον χασισοποτεία, στο συνοικισμό Νεάπολη της Θεσσαλονίκης γύρω στα 15 και τρία ακόμη βρίσκονται στη συνοικία Χαριλάου. Οι χασικλήδες συλλαμβάνονται, δικάζονται, εξορίζονται ή κρατούνται για λίγο 42

καιρό στη φυλακή προς σωφρονισμό και στη συνέχεια αφήνονται ελεύθεροι. Τεκέδες κλείνουν και ξανανοίγουν, μέχρι να τους επισκεφτούν ξανά τα λαγωνικά της Αστυνομίας Πόλεων. Στα χρόνια της φτώχειας και της ανεργίας, ο ναργιλές, το χασίσι κι ο μπαγλαμάς που τραγουδάει την επιθυμία για το βοτάνι της Προύσας αυτό που «ακόμη και τον πόνο των αμαρτωλών στον Άδη μπορεί να γιάνει» αποτελούν την καθημερινότητα μιας αρκετά μεγάλης ομάδας ατόμων. Είναι ακατανόητο για όσους ευημερούν, για τους πολιτικούς, τους ανθρώπους του τύπου και των γραμμάτων ή τους λιμοκοντόρους, τους βαρυσήμαντους εν ολίγοις της εποχής, πώς γίνεται μια ολόκληρη κατη- ΤΟ ΠΕΠΡΩΜΕΝΟ, ΦΗΓΙΝ ΑΔΗΝΑΤΟ... γορία ανθρώπων να υπερβαίνει την καθημερινή μιζέρια και την αβεβαιότητα της επιβίωσής της, ρουφώντας τα ντουμάνια μιας αμφιλεγόμενης δρόγης, ακολουθώντας μια ιεροτελεστία που ενισχύει την αδερφικότητα, την ταύτιση και τον κοινό αναστεναγμό για όσα πληγώνουν. Είναι δύσκολο να καταλάβουν πώς αυτοί οι ταλαίπωροι, οι άνεργοι, οι μεροκαματιάρηδες, οι εργάτες, μαζί με τους αργόσχολους, τους παράνομους και τους νταήδες, βρήκαν μια κοινή ηδονή που τους ενώνει. Δεν μπορούν να αντιληφθούν ότι όλοι αυτοί έχουν τη δική τους ιερή «μήτρα», που μέσα της ο χρόνος κυλάει αργά και οι αισθήσεις αυτονομούνται. Κι αφού τραβήξουν μια επιπλέον βαρβάτη ορθοπεταλιά, πιάνουν τα όργανα και αφηγούνται ιστορίες για το χασίσι, που σβήνει τους νταλκάδες και φέρνει τη λησμονιά από ένα σεβντά που κεντάει σαν το φίδι. Τα ρεμπέτικα τραγούδια των τεκέδων, τα ονομαζόμενα και χασικλίδικα, χρόνια μετά τη γαλλική «Λέσχη των Χασισιστών» 1 που η τέχνη τους βγαλμένη από εσωτερικές αβύσσους προσπαθούσε να συλλέξει το άναρχο «όνειρο» 1. Στις αρχές της δεκαετίας του 1840 στο ξενοδοχείο Pimodan του Παρισιού, o επιφανής γιατρός φρενολόγος Ιάκωβος Ιωσήφ Μορώ (γνωστός και ως Moreau de Tours),αρχίζει τη διεξαγωγή οργανωμένων συναντήσεων χασισοφαγίας προσκαλώντας τη λογοτεχνική και διανοητική ελίτ του Παρισιού μεταξύ των οποίων ήταν οι: Θεόφιλος Γκωτιέ, Κάρολος Μπωντλέρ, Gerard de Nerval, Εζέν Ντελακρουά, ο Μπαλζάκ και ο Αλέξανδρος Δουμάς. Ο Μορώ γνώρισε το χασίς στα τέλη της δεκαετίας του 1830 όταν, ως συνοδός ενός ασθενούς, επισκέφτηκε την Αίγυπτο, τη Συρία κι άλλες περιοχές που χρησιμοποιούσαν ήδη την κάνναβη την οποία έφερε στο Παρίσι δοκιμάζοντας αρχικά τις αγχολυτικές και αντικαταθλιπτικές της ιδιότητες σε ασθενείς του νοσοκομείου που εργαζόταν. Διαπίστωσε ότι με μεγαλύτερες δόσεις μπορούσε να πετύχει την πρόκληση ονείρων, ίδιων μ αυτά που έβλεπαν οι Άγγλοι λογοτέχνες του 19ου αιώνα κάνοντας χρήση οπίου (το «Εξομολογήσεις ενός 43

της τετραϋδροκανναβινόλης, έρχονται σε παρόμοιες συνθήκες μέθης να αφηγηθούν λιτά και αφτιασίδωτα αυτό που τους τρώει. Οι δικοί μας «ποιητές των καταγωγίων» δεν εμβαθύνανε ούτε αναλύανε τις καταστάσεις με τον τρόπο που το έκαναν ο Μπωντλέρ ή ο Θεόφιλος Γκωτιέ στο Παρίσι της δεκαετίας του 1840. Στα χαμόσπιτα που γεννιούνται οι εμπνεύσεις του μπαγλαμά, δεν υπάρχουνε πιάτα από σμάλτο ή πορσελάνη, ούτε μεγάλα βενετσιάνικα κύπελλα και οι αίθουσες δεν έχουν σκαλιστά επιχρυσωμένα φατνώματα, μπερζέρες ή τζάκια μαρμάρινα. Το ελληνικό παράπονο εκφράζει ό,τι βλέπει και βιώνει, αβίαστα. Με λίγες άμεσες κουβέντες, στολισμένες απ τη μονότονη παρουσία του μικροσκοπικού μπαγλαμά, φτιάχνουν τραγούδια για το ναργιλέ που αποκτά πλέον υπόσταση συντρόφου, παινεύουνε το καλό χασίσι και περιγράφουνε λεπτομερώς τα παθήματα και τις αναποδιές του βίου τους: Ένα βραδάκι βρε παιδιά μας στήσανε καρτέρι Και μας περικυκλώσανε μέσα στου μαουνιέρη. Κάποιος μπαμπέσης ο άτιμος, μαρτύρησε το χάνι Ήρθαν και μας μπλοκάρανε δώδεκα πολιτσμάνοι Τα κλομπς βαρούσαν δώδεκα κι εμείς μαστουρωμένοι Τρεις κάμες ξεβρακώσαμε, μα βγήκαμε χαμένοι Φάγαμε ξύλο, βρε άθεο, μον πώς δεν μας σκοτώσαν Και όλους από τέσσερα χρονάκια μας φορτώσαν. Σε δυο στροφές όλες κι όλες, μαθαίνουμε ποιος τους την έπεσε, ότι κάποιος κάρφωσε τον τεκέ, δέχθηκαν επίθεση, ξεβράκωσαν τρεις κάμες κι έφαγαν τέσσερα χρόνια, λόγω μαστούρας. Αυτή η τραγική κατάσταση μεταμορφώνεται σε έναν ξερό νταλκά, κεντημένο με τα όργανα που έφεραν οι πρόσφυγες απ την Ανατολή, την οποία η α φαν γκατέ των Αθηνών θέλει να ξεχάσει. Οι δαρμένοι μετά την αποφυλάκιση τραγουδάνε με την ομήγυρη στον τεκέ την Άγγλου Οπιοφάγου» που πρωτοδημοσιεύτηκε το 1821 στο London Magazine και ανατυπώθηκε σε βιβλίο φέροντας την υπογραφή του Thomas de Quincey, ήταν το έργο που οδήγησε τον Μπωντλέρ να πειραματιστεί πάνω στο όπιο). Τα όνειρα που προκαλούσε η κάνναβη ήταν το πρωτογενές υλικό της δημιουργικής δραστηριότητας των «συνδαιτημόνων» και σε σχέση με το καταστροφικό όπιο που ως τότε χρησιμοποιούνταν ευρέως στους λογοτεχνικούς κύκλους σαν μέσο υποβοήθησης της δημιουργικότητας ήταν λιγότερο τοξική και δεν προκαλούσε ψυχικές διαταραχές σε φαινομενικά υγιή άτομα. Οι εκπρόσωποι της παρισινής πνευματικής ζωής, μακριά από έγνοιες και καθήκοντα, αποφασίζουν να μπουν και να καθίσουν άνετα στα ήσυχα και κομψά δωμάτια του Hotel de Pimodan με θέα τον Σηκουάνα, για να μυηθούν στο χασίς απολαμβάνοντας τις άλογες παρεκτροπές του. Ο Μορώ βρίσκεται εκεί ως τολμηρός και αποφασισμένος χασισοφάγος, που ορίζει τη δοσολογία του χασίς για τους παρευρισκόμενους, παραδιδόμενος κι αυτός στις εκστατικές δονήσεις της ψυχής. Είναι παρών ως παρατηρητής των άλλων και του εαυτού του, μέσα στις αμαρτωλές συναντήσεις του Hotel de Pimodan, παίζοντας κατά ένα τρόπο το ρόλο του συμβούλου των παρευρισκομένων. Δοκίμαζε πάντα πρώτος το χασίς και το μοίραζε στη συντροφιά με τρόπο τελετουργικό, με ένα κουτάλι από ένα κρυστάλλινο βάζο. Στην πραγματικότητα, τα μέλη της Λέσχης συναντιόντουσαν εκεί κάθε μήνα και έκαναν χρήση ενός μείγματος βουτύρου και χασίς ανακατεμένου με όπιο. Όλοι αυτοί επανδρώνουν το ηδονικό αλλά και θνησιγενές δημιούργημα που γέννησε έργα σαν το «Le Club des Hashischins» (1846) του Θεόφιλου Γκωτιέ ή τους «Τεχνητούς Παράδεισους» (1860) του Μπωντλέρ. Στο τελευταίο ο Μπωντλέρ υποστηρίζει πως το χασίς αν και βοηθά στην εκδήλωση της δημιουργικής φαντασίας, δεν θεραπεύει την πνευματική στειρότητα. Υπήρξε τελικά διχασμένος ανάμεσα στο κυνήγι των ηδονών του χασίς και του οπίου και της ιδέας ότι οι ορθολογιστές και οι πνευματικοί άνθρωποι δεν χρειάζονται τεχνητά μέσα για να εμπνευστούν και να δημιουργήσουν. 44