Περίοδος Γ Τεύχος 57 Απρίλιος 2012

Μηνιάτικη Μ ην ηνιάτικη ά κη ηλεκ ηλεκτρονική λ ν κή έκδοση έκδ έ δ η του Π Πανελλήνιου α ν ελλήν ελλήνιου λλ Σωματείου Σ μ εί Θεάτρου Θ ε ά τρου Σκ Σκιών ών Περίοδος Γ Τεύχος 57 Απρίλιος 2012

2 28 Μάρτη Παγκόσμια Μέρα Θεάτρου Σκιών 5ος γιορτασμός της Παγκόσμιας Μέρας Θεάτρου Σκιών Την ημέρα αυτή διαβάζεται κάθε φορά το μήνυμα που συντάσσει ο Πρόεδρος του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών για λογαριασμό του Δ.Σ. ή εξέχουσες προσωπικότητες, όπου παίζεται παράσταση Θεάτρου Σκιών. Οι καραγκιοζοπαίχτες τιμούν την ημέρα αυτή με παραστάσεις, ομιλίες και αναφορές. Επίσης, οργανώνονται ημερίδες, διαλέξεις, συνεντεύξεις, ενώ στα μόνιμα θέατρα η είσοδος θα είναι ΕΛΕΥΘΕΡΗ. Μήνυμα του προέδρου του ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΩΜΑΤΕΙΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ Αγαπητοί φίλοι, Απευθύνομαι με αυτό το μήνυμα σε όλους τους εργάτες της τέχνης του Θεάτρου Σκιών, αλλά και σε όλους όσοι ζουν το όνειρο της σκιάς, όχι με τη μεταφυσική έννοια αλλά με τη συμπάθεια, τη σκέψη ακόμα και το πάθος γι αυτήν την παγκόσμια μορφή τέχνης. Στο φετινό μήνυμα, ως Πρόεδρος του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών και εμπνευστής της «Παγκόσμιας Μέρας Θεάτρου Σκιών», θέλω να δώσω έμφαση, και αν μπορώ να απαντήσω, Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΜΑΣ Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τζωρτζ 6 Αθήνα 106 77 Τεύχος 57 - Απρίλιος 2012 Εξώφυλλο: Πάνος Καπετανίδης Διόρθωση κειμένων: Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης ΕΚΔΟΤΗΣ: Πάνος Β. Καπετανίδης Τηλέφωνο: 210 46 16 664 Γράψτε για την εφημερίδα «Ο Καραγκιόζης μας». Στείλτε το κείμενό σας με e-mail στο: somateiokaragkiozh@gmail.com www.karagkiozis.com/somateio/ σε ένα ερώτημα που κατά καιρούς εμφανίζεται, κυκλοφορεί και δημιουργεί ζητήματα διαλόγου (ακόμα και έριδων) στο χώρο της παραδοσιακής Λαϊκής Τέχνης - του Ελληνικού Καραγκιόζη: «Ποιος είναι ο μεγαλύτερος (καλύτερος) καραγκιοζοπαίχτης του 20ού αιώνα;» Το ερώτημα από μόνο του, θέλοντας και μη, δημιουργεί ένα συνειρμό τύπου «πασαρέλας». Πάνω σε αυτήν την «πασαρέλα», βάζουμε αυθαίρετα να παρελάσουν διαχρονικά οι μάστορες της τέχνης που αγαπήσαμε και για μερικούς, που το βιολογικό ρολόι επιτρέπει, αγαπάμε ακόμα! Με αξίωμα όμως ότι η κρίση της τέχνης είναι υποκειμενική, πιστεύω προσωπικά ότι είναι παρακινδυνευμένο να αξιολογήσουμε με τα σημερινά

δεδομένα τους παλιούς μάστορες της τέχνης. Άλλωστε η ιστορία (και το κοινό τους) τους έχει αξιολογήσει και κατατάξει στο πάνθεον των αγωνιστών, όπου ο καθένας διαδραμάτισε ένα ρόλο, άλλος μικρότερο, άλλος μεγαλύτερο, για να φτάσει μέχρι τα χέρια μας η τέχνη αυτή. Ορισμένοι ευνοήθηκαν από την τύχη, άλλοι από τις δυνατότητες της προσωπικότητάς τους, άλλοι από το υψηλά ιστάμενο κοινωνικό ή ακόμα πολιτικό περιβάλλον τους. Κάποιοι ακόμα επιδίωξαν να μείνουν στο ημίφως της αναγνώρισης, γιατί απεχθάνονταν τους ερευνητές που τους ονομάτιζαν «καραγκιοζολόγους», οι οποίοι κολάκευαν εκείνους που δεχόντουσαν την αδηφαγία τους και έθαβαν εκείνους που την αρνιόντουσαν. Πολλοί, πάντως, είναι γεγονός ότι αδικήθηκαν έχοντας δυσανάλογη και ελλιπή προβολή από την πραγματική καλλιτεχνική τους αξία. Αδικούνται δε ακόμα και σήμερα από εκείνους που με κάποιες λίγες παραστάσεις που είδαν στη δύση τους, βγάζουν λανθασμένα συμπεράσματα για το σύνολο του καλλιτεχνικού τους έργου διαχρονικά. Όσο για τις προσωπικές κρίσεις, αλήθεια, είναι μεγάλη η ευτυχία που ο καθένας αισθάνεται, αν γνώρισε κάποιον από αυτούς. Ακόμα δε μεγαλύτερη, όταν ο καλλιτέχνης που έχει κάποιος ως σημείο αναφοράς, περιλαμβάνει στοιχεία οικειότητας, φιλίας, καλοσύνης, δοτικότητας ακόμα και πατρικής στοργής που ένιωσε από μια τέτοια γνωριμία. Σε αυτόν τον υποκειμενικό παράγοντα, αναπάντεχα σπουδαίο ρόλο παίζει και το «πρώτο άκουσμα» του καθενός από την πρώτη επαφή του με την τέχνη. Εκεί συντελείται η υιοθέτηση ενός «μέτρου» που κατόπιν παράγει την κρίση μιας αυθόρμητης, δήθεν αντικειμενικής, αξιολόγησης. Αυτές οι εμπειρίες, συνδυαστικά, μας ορίζουν να κρίνουμε αν ο καλλιτέχνης που παρακολουθούμε, ταιριάζει με αυτό που έχουμε υιοθετήσει, για να καταλήξουμε στο υποκειμενικό συμπέρασμα αν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες μας. Θα μπορούσε η κρίση μας να είναι αντικειμενική, όταν στο τέλος μιας ζωντανής παράστασης που παρακολουθήσαμε, αν απαλλαγμένοι από τα οικία μας ακούσματα, αυτή μας δημιούργησε «συγκίνηση» (που είναι ο αντικειμενικός σκοπός της τέχνης) και αν την ίδια συγκίνηση ένιωσε η πλειοψηφία του κοινού που παρακολούθησε μαζί. Αυτή όμως η συγκίνηση έχει να κάνει με αυτή την ίδια στιγμή που παρουσιάστηκε μπροστά μας η παράσταση. Πολύ πιθανό, η ίδια παράσταση, παιγμένη από τον ίδιο καλλιτέχνη με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, ένα μήνα μετά (ίσως και μια βδομάδα), να μη μας προκαλέσει (την ίδια έστω) συγκίνηση. Αυτό μπορεί να έχει να 3

κάνει είτε με την προσωπική φυσική κατάσταση του καλλιτέχνη, είτε με εγγενείς συνθήκες που είχε να αντιμετωπίσει κατά την εκτέλεση της επόμενης παράστασης. Πιο καθαρά γίνονται τα πράγματα, αν προχωρήσει κανείς στην οριοθέτηση των όρων «επαγγελματίας» και «ερασιτέχνης», όχι απαραίτητα με ετυμολογικούς αλλά με τεχνικούς όρους: «Επαγγελματίας» θεωρείται αυτός που κάνει ένα αποκλειστικό επάγγελμα και ζει από αυτό. «Ερασιτέχνης» είναι εκείνος που ασχολείται με μια τέχνη, αλλά το κύριο εισόδημά του το έχει από άλλη εργασία. Ετυμολογικά, ο «εραστής της τέχνης». Βέβαια, ο «εραστής» δεν πληρώνεται, δεν κερδοσκοπεί από αυτήν την σχέση και αφήνω τους συνειρμούς στον αναγνώστη. Και ας συνεχίσουμε με την οριοθέτηση: Τι εννοούμε «Θέατρο»; Θέατρο νοείται μια τέχνη ζωντανού λόγου, την οποία κάποιοι τη θεώνται (την παρακολουθούν). «Θέατρο Σκιών»: Είναι η τέχνη της παράστασης επί σκηνής μιας δραματοποιημένης υπόθεσης. «Καλλιτέχνης Θεάτρου Σκιών»: Ο καλλιτέχνης που παριστάνει ζωντανά την τέχνη του Θεάτρου Σκιών, ο καραγκιοζοπαίχτης. Με αυτά τα κριτήρια σαν εργαλεία, πιθανόν να καταφέρουμε να κάνουμε κάποια ομαδοποίηση. Παρόλα αυτά πάλι, ο ορισμός κλίμακας μεταξύ τους κρύβει κινδύνους αυθαίρετων συμπερασμάτων. Έτσι λοιπόν, θα πρότεινα να σεβόμαστε τους παλιότερους, διότι σε αυτούς χρωστάμε τη σημερινή αγάπη μας για την τέχνη και να κρατάμε τα «αυθαίρετα» συμπεράσματα για τον εαυτό μας και απλώς σαν μια προσωπική κρίση. Η «αυθεντία» είναι κάτι που οι άλλοι εμπιστεύονται, που τους δημιουργεί μια ασφάλεια για την κρίση τους. Η αληθινή αυθεντία είναι το αντίθετο της επιβολής μιας εξωτερικής εξουσίας (αυταρχισμού). Και ρωτάω: Υπάρχει κανείς που να ισχυριστεί σήμερα ότι αποτελεί την αυθεντία; Η Τέχνη μας είναι ένα δέντρο. Το δέντρο αυτό έχει κλαδιά μικρά, μεγάλα. Σκεφτείτε ένα δέντρο μόνο με μεγάλα κλαδιά τι απαίσιο που θα ήταν. Ένα έχει αξία: Να κρατήσουμε ζωντανό το δέντρο της τέχνης. Γιατί, άμα πέσει το δέντρο, δεν θα υπάρχει πια «σκιά». Αθήνα Παρασκευή, 16 Μαρτίου 2012 Πάνος Καπετανίδης 4

ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΒΑΣΙΛΑ ΓΙΟΡΤΑΖΕΙ ΤΗΝ «ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΜΕΡΑ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ» Το εξαθέσιο Δημοτικό Σχολείο στα Καβάσιλα Ηλείας συμμετέχει, την Τετάρτη 28 Μαρτίου 2012, στον εορτασμό της Παγκόσμιας Μέρας Θεάτρου Σκιών, η οποία εορτάζεται φέτος για πέμπτη συνεχόμενη χρονιά με πρωτοβουλία του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών και του Προέδρου του, κ. Πάνου Καπετανίδη. Στα πλαίσια του φετινού εορτασμού της Παγκόσμιας Μέρας Θεάτρου Σκιών, ο καραγκιοζοπαίχτης Ιωάννης Πρωτοψάλτης θα παρουσιάσει στο Δημοτικό Σχολείο Καβάσιλα την παράσταση Ο Καραγκιόζης στο Φεγγάρι, η οποία πρωτοπαίχτηκε από το δάσκαλό του, τον Ντίνο Θεοδωρόπουλο, στην Πάτρα κατά τη δεκαετία του 1930. Με την εορταστική αυτή εκδήλωση, κλείνει ένας ευρύτερος κύκλος εκδηλώσεων αφιερωμένων στην τέχνη του Καραγκιόζη, ο οποίος ξεκίνησε στις αρχές Μαρτίου με την απονομή τιμητικής πλακέτας από το Δημοτικό Σχολείο Καβάσιλα στον ντόπιο καλλιτέχνη κ. Ιωάννη Πρωτοψάλτη για την προσφορά του στην τέχνη του Θεάτρου Σκιών και με την παρουσία του Σχολικού Συμβούλου κ. Ανδρέα Καρατζά. Οι παραπάνω εκδηλώσεις εντάσσονται επίσης και στο πρόγραμμα Αυτοαξιολόγησης του Δημοτικού Σχολείου Καβάσιλα για το σχολικό έτος 2011-2012 και πραγματοποιούνται με τη στήριξη και την αρωγή των εκπαιδευτικών και κυρίως του Διευθυντή της Σχολικής Μονάδας, κ. Ιωάννη Γαργαλιάνου. 5

Το Θέατρο Σκιών στα Ελληνικά Γραμματόσημα Στις 15 Νοεμβρίου 1996, κυκλοφόρησε μια σειρά γραμματοσήμων αφιερωμένη στα Θέατρο Σκιών και όχι στον Καραγκιόζη, όπως συνηθίζουμε να λέμε. Η σειρά αποτελείται από 4 πολύ όμορφα γραμματόσημα μεγάλου μεγέθους με διάφορες φιγούρες πάνω στον μπερντέ. Οι πλήρεις σειρές που κυκλοφόρησαν ήταν 500.000 μαζί με έγχρωμους φακέλους πρώτης ημέρας κυκλοφορίας που έφεραν και την ειδική αναμνηστική σφραγίδα. Ο σχεδιασμός ήταν της Βασ. Κωνσταντινέα και η μέθοδος εκτύπωσης πολυχρωμία offset. Από τα γραμματόσημα αυτά έμελε να αναδειχθεί ακόμα ένα λάθος και η προχειρότητα αντιμετώπισης των φιλοτελικών δρώμενων στην χώρα μας. Στο γραμματόσημο των 80 δραχμών, βλέπουμε την καλύβα του Καραγκιόζη στα δεξιά, ένα λάθος απαράδεκτο για τους φίλους και επαγγελματίες του Θεάτρου Σκιών. Ως γνωστό, από τους αρχαίους χρόνους είχε επικρατήσει στο θέατρο η είσοδος από αριστερά του λαού και από την δεξιά είσοδο έμπαιναν οι άρχοντες. Αυτό συνεχίζεται και σήμερα στα Θέατρα Σκιών σε όλο τον κόσμο. Το 1960, στο Φεστιβάλ Ελληνικού Τραγουδιού, η Νανά Μούσχουρη τραγούδησε ένα τραγούδι με στίχους που επιβεβαιώνουν τα παραπάνω: «Δεξιά ήταν το σεράι που ο Βεζίρης κατοικούσε και ο Καραγκιόζης ζούσε στο μικρό του το καλύβι (αριστερά)». Σε όλα τα λαϊκά φυλλάδια Καραγκιόζη, που έχουν κυκλοφορήσει, στην περιγραφή της σκηνής αναφέρεται η καλύβα πάντα αριστερά. Εξαίρεση του κανόνα αποτελεί μια έκδοση της ΑΓΚΥΡΑΣ με τίτλο τ Ο Καραγκιόζης Εξερευνητής στο Βόρειο Πόλο, στην οποία ο καραγκιοζοπαίχτης Μουστάκας περιέγραψε την καλύβα του Καραγκιόζη δεξιά. Διαμάχη ξέσπασε από το Σωματείο καραγκιοζοπαιχτών της εποχής και απολογούμενος ο Μουστάκας, τους καθησύχασε λέγοντας: Συνάδελφοι, έγραψα μια περιγραφή για σας που τα βλέπετε από μέσα και δεν το εκτιμάτε. 6

Έτσι λοιπόν, το γραμματόσημο των 80 δραχμών μπήκε στην παγκόσμια λίστα των γραμματοσήμων με λάθος απεικόνιση και έγινε ανάρπαστο σε πολλές ειδικές συλλογές σε όλο τον κόσμο. Η σειρά μαζί με το φάκελο κοστίζει σήμερα γύρω στα 20 ευρώ. Γιάννης Μυλωνας giannismylonas@gmail.com --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Σ.Σ.: Η έκδοση των γραμματοσήμων έγινε τότε, ύστερα από την προσπάθεια του τότε Δ.Σ. του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών για τον γιορτασμό των 70 χρόνων από την ίδρυσή του (βλέπε εφημερίδα αρχείου Ο Καραγκιόζης μας http:// www.karagkiozis.com/efhmer8.doc). Εκδόθηκε μάλιστα και σχετική αναμνηστική σφραγίδα, με την οποία σφραγίστηκαν γραμματόσημα σε φακέλους στα πλαίσια της Έκθεσης φιγούρας, που είχε οργανώσει το Σωματείο μας για τον σχετικό γιορτασμό. Επιπλέον, η σχεδιάστρια (εκλιπούσα πλέον) Βασ. Κωνσταντινέα δεν διέπραξε μόνο το ατόπημα της «δεξιοκαλύβας» στο γραμματόσημο των 80 δραχμών, αλλά και δεν επέστρεψε, παρά τις οχλήσεις μας, τα δυσεύρετα (και τότε) βιβλία που της είχαμε διαθέσει από την βιβλιοθήκη του Σωματείου για «να πάρει ιδέες»!!! Στην πρωτοβουλία του Σωματείου μας περιλαμβάνεται επίσης και η έκδοση ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ Α Ν Ι Σ 1) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ Τα εργαστήρια του Σωματείου διακόπτονται για την θερινή περίοδο. Θα επαναλειτουργήσουν σε νέα βάση από τον ερχόμενο Οκτώβρη. Θα συνταχθεί πρόγραμμα και θεματολογία, για κάθε ημέρα εργαστηρίου. Θα υπάρχει δωρεάν εγγραφή και υποχρεωτική παρακολούθηση. 2) ΓΙΑ ΟΣΟΥΣ ΧΡΩΣΤΟΥΝ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Με απόφαση της τελευταίας Γενικής Συνέλευσης,έχει δοθεί χρόνος πληρωμής για όσους χρωστούν συνδρομές πάνω από δύο χρόνια, μέχρι τον Αύγουστο. Από Σεπτέμβριο οι παραπάνω θα διαγράφονται χωρίς άλλη προειδοποίηση. Πληρωμή συνδρομών μπορεί να γίνει και με τραπεζική κατάθεση στην συμβεβλημένη τράπεζα: Eurobank Αριθμός λογαριασμού: 0026.0062.17.0200632294 IBAN: 802600620000170200632294 7

Όπως έχουμε αναφέρει επανειλημμένως, η φιγούρα του ορεσίβιου Μπαρμπαγιώργου εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο πανί του Θεάτρου Σκιών από τον καραγκιοζοπαίχτη Γιάννη Ρούλια στην Αθήνα του 1895. Η πληροφορία αυτή δεν επιβεβαιώνει σαφώς τον καλλιτέχνη αυτόν ως το δημιουργό του Μπαρμπαγιώργου, αλλά (σε τελική ανάλυση) καταφέρνει να τον αναγορεύσει ως τον καραγκιοζοπαίχτη που επέβαλε στο πανί τη φιγούρα αυτή με τις κοινές καταβολές από το Ηπειρώτικο Θέατρο Σκιών. Είναι αναμφισβήτητο, πάντως, ότι η προφορική παράδοση και η κοινή συνείδηση των Ελλήνων καραγκιοζοπαιχτών θεωρούν τον Ρούλια ως τον πατέρα του Μπαρμπαγιώργου ανεξαρτήτως αποδείξεων, αναγνωρίζοντας όμως και στον Μίμαρο ένα ιδιαίτερο μερίδιο για τη «σφυρηλάτηση» της φιγούρας του Ρουμελιώτη τσέλιγκα στο νεοελληνικό Θέατρο Σκιών. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία όμως, είναι το να προσεγγίσουμε τον καραγκιοζοπαίχτη Γιάννη Ρούλια όχι μόνο ως τον καλλιτέχνη που επέβαλε τον Μπαρμπαγιώργο στον μπερντέ, αλλά γενικότερα και κυρίως ως τον καλλιτέχνη που «σημάδεψε» με την καριέρα του το Θέατρο Σκιών και τα καλλιτεχνικά δρώμενα της Αθήνας στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα. Η ανωτέρω καλλιτεχνική πραγματικότητα, ωστόσο, δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή και το γεγονός αυτό ίσως να αδικεί τον Ρούλια, όταν ο τελευταίος αναφέρεται απλώς και μόνο ως ο (πιθανός) δημιουργός του Μπαρμπαγιώργου, τη στιγμή μάλιστα που ο σύγχρονός του Μίμαρος δεν είναι γνωστός μόνο ως ο δημιουργός π.χ. της φιγούρας του Νιόνιου, αλλά και ως ο γενάρχης (και δικαίως) του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών. Στα πλαίσια της παραπάνω προσπάθειάς μας, θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε τον Γιάννη Ρούλια ως καλλιτεχνική φύση γενικότερα και όχι μόνο σε σχέση με τον Μπαρμπαγιώργο. Η προσέγγιση αυτή ξεκινάει με την κριτική θεώρηση των αναφορών για το πρόσωπο του Ρούλια από τους παλιότερους ερευνητές της τέχνης του Θεάτρου Σκιών: Έτσι λοιπόν, ο Τζούλιο Καΐμη (σε ένα από τα πρώτα βιβλία που γράφτηκαν για τον Καραγκιόζη) γράφει σχετικά με την καλλιτεχνική αξία του Ρούλια: «Ο Ρούλιας, του οποίου η τεχνική ήταν μέτρια, 8 «ΡΟΥΛΙΑΣ ΚΑΙ ΜΠΑΡΜΠΑΓΙΩΡΓΟΣ I» του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη

ήταν προικισμένος με μεγάλη φαντασία. Πλούτισε το θέατρο, δημιουργώντας το πρόσωπο του μπαρμπα- Γιώργου. Το έργο, που άλλοτε έφερε τον τίτλο ο Καραγκιόζης Καπετάνιος, τιτλοφορείται απ αυτόν Το πλοίο του Μπάρμπα Γιώργου ή Το παράξενο ταξίδι του Μπάρμπα Γιώργου» (Τζούλιο Καΐμη, Καραγκιόζης ή η αρχαία κωμωδία στην ψυχή του Θεάτρου Σκιών, εκδ. Γαβριηλίδη, Αθήνα 1990, σ. 129-130). Μολονότι ο Καΐμη εξυμνεί τη δημιουργική φαντασία του Ρούλια, ξεκινάει την κριτική του με το χαρακτηρισμό «μέτρια τεχνική», κάτι που φυσικά δεν είναι καθόλου κολακευτικό για έναν καλλιτέχνη. Η ίδια άποψη μάλιστα αναπαράγεται και από μεταγενέστερους μελετητές, όταν οι τελευταίοι αξιοποιούν τις πληροφορίες από το βιβλίο του Καΐμη. Ο Παναγιώτης Καλονάρος, για παράδειγμα, αντλεί (το 1977) το υλικό του προφανώς και από το γαλλικό βιβλίο του Καΐμη, (καθώς δεν είχε κυκλοφορήσει ακόμα η μετάφραση της έκδοσης του Καΐμη και του 1990 από τους Κώστα Μέκκα και Τάκη Μηλιά), γράφοντας περί Ρούλια τα εξής: «Ο Ρούλιας, μέτριος τεχνικός, έμεινε γνωστός περισσότερον γιατί αυτός θεωρείται ο πατέρας του Μπαρμπαγιώργου, που ανεπήδησε απ το κεφάλι του δημιουργού του, όπως η Αθηνά απ την κούτρα του Διός. Συνέθεσε επίσης ο Ρούλιας και μερικές παραστάσεις, όπως το Καράβι του Μπαρμπαγιώργου κι άλλες τέτοιες κωμωδίες, που έχουν σχέση με τον ήρωά του, τον μπαστουνόβλαχο, του οποίου την προφορά εμιμείτο στην εντέλεια, αφού ήταν γέννημα και θρέμμα του Καρβασαρά. Ο Ρούλιας πέθανε το 1908, αφού έπαιξε αρκετά χρόνια στις επαρχίες της βορειοδυτικής Ελλάδος ως επί το πλείστον» (Παναγιώτης Καλονάρος, Η Ιστορία του Καραγκιόζη, εκδ. Ευκλείδης, Αθήνα 1977, σ. 82). Ο χαρακτηρισμός «μέτριος τεχνικός» για τον Γιάννη Ρούλια (από τον Καλονάρο) είναι φανερό ότι αναπαράγεται από το βιβλίο του Καΐμη, κάτι που επιβεβαιώνεται και από το γαλλικό πρωτότυπο του τελευταίου. Ο χαρακτηρισμός του Καΐμη είναι υπερβολικός, αν σκεφτεί κανείς ότι ο ίδιος (ως ερευνητής) δεν είχε προλάβει να δει παραστάσεις του ίδιου του Ρούλια. Επιπροσθέτως όμως, ο Καΐμη έχει προβεί και σε πολλά ακόμα ατοπήματα στις κρίσεις του, με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση του Ντίνου Θεοδωρόπουλου, για τον οποίο γράφει αρκετά αρνητικά σχόλια με την εξής κατακλείδα (σ. 45-46): «Οι νεωτερισμοί του Θεοδωρόπουλου είναι κενοί και δεν επιδιώκουν κανένα ανώτερο καλλιτεχνικό σκοπό. 9

Μας φαίνεται περιττό να μιλήσουμε περισσότερο για το θέατρό του». Αυτές οι κριτικές του Καΐμη διαψεύστηκαν πανηγυρικά από την ίδια την ιστορία, οδηγώντας όμως και σε επιπρόσθετες εύλογες επιφυλάξεις για τις κρίσεις του Καΐμη γενικότερα και για το κατά πόσο αυτές είναι αντικειμενικές. Για τις παραπάνω κριτικές, υποπτευόμαστε ότι ο Καΐμη άντλησε πληροφορίες και από μη αντικειμενικές πηγές. Στη μελέτη της τέχνης του Καραγκιόζη, ανέκαθεν δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα το ότι πολλοί (ερευνητές αλλά και καλλιτέχνες) διατυπώνουν την κριτική τους ανάλογα με τις φιλίες και τις συμπάθειες, τις αντιπάθειες και τις εμπάθειες ή τα συμφέροντα και τις προσωπικές σχέσεις που έχουν γενικότερα με τους καραγκιοζοπαίχτες (π.χ. ο Καΐμη εκφράζεται με πολύ θετικά λόγια για τον Ανδρέα Βουτσινά, ο οποίος όμως ήταν και ο κύριος «αντίπαλος» του Ντίνου Θεοδωρόπουλου στην Πάτρα κατά τη δεκαετία του 1930). Στην περίπτωση του Καΐμη λοιπόν (και παράλληλα με την πρόσβαση που είχε ο ίδιος σε κάθε πάλκο), πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα και τους κύριους πληροφοριοδότες του, όπως π.χ. τον Δημήτρη Πάγκαλο. Ο Πάγκαλος είχε διακριθεί για τη γραφικότητα και την υπερβολή του χαρακτήρα του, ενώ η αντιπαλότητα της Πάτρας με την απέναντι Αιτωλοακαρνανία είναι κάτι που δύσκολα θα άφηνε ανεπηρέαστη την κρίση του για τον Ρούλια. Γραφτείτε στο Σωματείο μας Ενισχύστε, με την παρουσία σας και τις συνδρομές σας, τους σκοπούς μας: Την διατήρηση και ανάπτυξη του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών. Τώρα και με ηλεκτρονική αίτηση από την επίσημη ιστοσελίδα: http://www.karagkiozis.com/somateio Εγγραφή 50,00 και μηνιάτικη συνδρομή μόνο 3,00 -------------------------------------------------------------- Στείλτε άρθρα στην εφημερίδα μας: somateiokaragkiozh@gmail.com Ανήκει σε όλους. Γράφεται από ΟΛΟΥΣ. 10

15 χρόνια από τον θάνατο του Σταμάτη Γενεράλη Αναδημοσίευση από το τεύχος της παλιάς, έντυπης εφημερίδας Ο Καραγκιόζης μας Τεύχος 10 Μάης 1997 Πέθανε τη Δευτέρα 7 Απρίλη 1997, στο νοσοκομείο Άγιος Σάββας, ο καραγκιοζοπαίχτης Σταμάτης Γενεράλης, χτυπημένος από τον καρκίνο. Η νεκρώσιμη ακολουθία έγινε την Τρίτη 8 Απρίλη 1997 και ώρα 10:45 π.μ. στο εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας στα νεόκτιστα του Περάματος, ενώ η ταφή του έγινε στο Νεκροταφείο του Περάματος. Ο Σταμάτης Γενεράλης ή «Στάμος», όπως του άρεσε να γράφει καμιά φορά, γεννήθηκε στον Πειραιά στα 1936, αλλά μεγάλωσε στην Κρήτη. Ήταν ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της νεότερης γενιάς της σχολής του Πειραιά, αφού τα σημαντικότερα ακούσματα τα είχε από τον Πειραιώτη καραγκιοζοπαίχτη Βάγγο. Ήταν από τους πρώτους που ηχογράφησε στην Ελλάδα δίσκο με θέμα τον Καραγκιόζη, κάνοντας μάλιστα και πολιτική σάτιρα στον «Καραγκιόζη Πρωθυπουργό» (1963), ενώ ηχογράφησε και τον «Καραγκιόζη Μπαρμπέρη», «Ο Καραγκιόζης στο Λούνα Παρκ» και τον «Καραγκιόζη Υπηρέτη». Αρκετές σαιζόν έπαιξε σε μόνιμα θέατρα, όπως το «Παράδεισος 2» (1967-1968), στο Αιγάλεω, ενώ αρκετά χρόνια στα Καμίνια του Πειραιά και στην Νεάπολη Νίκαιας. Λόγω της σωματικής του δύναμης βοήθησε τους περισσότερους καραγκιοζοπαίχτες της εποχής να στήσουν τα μόνιμα θέατρά τους κάνοντας τα πάντα: από ξεμπάζωμα χώρων μέχρι χτίσιμο, γι αυτό και θεωρείται από τους πραγματικούς εργάτες της τέχνης. Το 1972 και 73, έπαιξε στο θέατρο «ΦΛΟΡΙΝΤΑ» στην Λεωφόρο Αλεξάνδρας, ενώ συνεργάστηκε με τους θεατρικούς επιχειρηματίες Σταυρολέμη και Βουγά, οι οποίοι του οργάνωναν παραστάσεις σε κινηματογράφους σ όλη την Ελλάδα. Στην ταινία του Σμαραγδή «Θεόφιλος» συμμετείχε στην «Αποθέωση» (αναπαράσταση) της σκηνής που ο Αλή Πασάς τσακίζει το πόδι του Κατσαντώνη. Θεάτρου Σκιών, διατελώντας μέχρι και Αντιπρόεδρος. Έπαιξε σε πολλά φεστιβάλ, με τελευταίο αυτό της Ύδρας, ενώ συμμετείχε σε πολλές τηλεοπτικές σειρές στην ΕΤ2 με πρόσφατες το 1994, 95 που ήταν και παραγωγή του Σωματείου. Για πολλά χρόνια υπήρξε μέλος του ιοικητικού Συμβουλίου του Πανελλήνιου Σωματείου. Είχε τις μεγαλύτερες και βαρύτερες φιγούρες από όλους τους καραγκιοζοπαίχτες, τις οποίες έφτιαχνε από πλεξιγκλάς, ενώ ζωγράφιζε μόνος του και τα σκηνικά του. Στην τελευταία του κατοικία τον συνόδευσαν πολλοί συνάδελφοί του: Ο Πρόεδρος του Σωματείου Πάνος Καπετανίδης, ο Αντιπρόεδρος Γιάννης Νταγιάκος, ο Ταμίας Σωτήρης Τάγκαλος, το μέλος του Δ.Σ. Ιάσων Μελισσηνός, ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Εθνικής Σκηνής Θεάτρου Σκιών και μάστορας και για πολλά χρόνια συνεργάτης του Σταμάτη, Βάγγος Κορφιάτης, το μέλος της Εξελεγκτικής Επιτροπής του Σωματείου Γιώργος Μαμάης και ο Άθως Δανέλλης. 11

Πριν η σωρός του αγαπημένου μας Σταμάτη πάρει την κατηφόρα για το Νεκροταφείο Περάματος, εκφώνησε επικήδειο, σε στυλ ποιήματος, ο Πρόεδρος Πάνος Καπετανίδης: Γιατί πας κατά κει, ρε συ Σταμάτη. Εκεί που πας δεν έχει κόσμο, για να παίξεις Καραγκιόζη. Παιδιά δεν έχει για να τα διασκεδάσεις, μήτε γριούλες για να φέρουνε τα εγγόνια. Μα εσύ πας... και κανένα δεν ακούεις. Γιατί πας κατά κει, ρε συ Σταμάτη. θε να βρεις κρύο, και συ πας με φανελάκι, Τρύπια παπούτσια και χωρίς ζωστήρα η μέση, κι αν έχει λάσπες θα βραχείς και θα μουλιάσεις. Δεν θα βρεις φίλους για να πιεις κάνα κρασάκι, μήτε και μάγκες για να φέρεις καμιά βόλτα... Μα εσύ πας γραμμή, και κανένα δεν ακούεις. Γιατί πας κατά κει, ρε συ Σταμάτη; Δεν είν βουνό εκει, να πας να το ισιώσεις, να χτίσεις σπίτι και μπετό να καλουπώσεις. Δεν έχει μπάτσους να σταθείς, μη στο γκρεμίσουν, μήτε σκηνίτες να ρθουν για να βοηθήσουν. Κανένα δεν ακούς... Πας βήμα βήμα. Γιατί πας κατά κει, ρε συ Σταμάτη; Εκεί που πας δεν έχει ρεύμα, για ν ανάψεις τα λαμπιόνια. Δεν έχει πάλκο, για να φτιάξεις τη σκηνή σου, μήτε φιγούρες, για να παίξεις Κατσαντώνη. Τη σκοτεινιά δε τη λογάριασες ποτέ σου; Δεν έχεις μία, και κανείς δε θα σου δώσει. Νοιώθω τι λες: - Αφήστε με και ξέρω! Γιατί πας κατά κει, μωρέ Σταμάτη; Κάνε τσιγάρο, ξανασκέψου το κομμάτι. Κοίτα τα σύννεφα, θα φύγουν, θα βγει ο ήλιος, μη σπαταλάς τα σπαρματσέτα για λιγάκι. Μπήκε η άνοιξη, μη φεύγεις, άκου κάτι. Μα εσύ πας εκεί που μπήκε στο μυαλό σου. Γιατί πας κατά κει, μωρέ Σταμάτη; Ξέρω τι θες. Θες να μας βλέπεις από πάνω, θες να γλυτώσεις πια απ την ανηφόρα, του Ψηλορείτη την κορφή να αγναντέψεις. Τώρα κατάλαβα γιατί έχεις τόση φόρα. Ξέρεις! Θα βρεις τον Ράμμο εκεί που πας, θα βρεις τον Μόλλα, και τον Καράμπαλη να πει κάνα τραγούδι. Θες τον Χαρίδημο να πιάσετε κουβέντα. Ε! Άντε! Καλό ταξίδι, φίλε μας Σταμάτη. Πού πας μωρέ... κανένα δεν ακούεις; Γιατί πας κατά κει, μωρέ Σταμάτη; Κι αν παντρευτήκαν τα παιδιά, έχεις γυναίκα, πού θα βρεις φίλους για να παίξεις καμιά πρέφα; 12 Είναι νωρίς για σένα, βιάζεσαι να φύγεις; Μα όπως πάντα, είσ αγύριστο κεφάλι. Γιατί πας κατά κει, μωρέ Σταμάτη;