Τσίμτσιου Ζωή, MSc, PhD Επιστημονικά υπεύθυνη της μελέτης Γενική Γιατρός, Κ.Υ.Α.Τ. Ευόσμου
Tο διαδίκτυο αποτελεί πλέον το κυριότερο μέσο κοινωνικής δικτύωσης και πληροφόρησης. Ωστόσο, αυτός ο εικονικός χώρος με τις απέραντες δυνατότητες επικοινωνίας, ενημέρωσης, εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας επιφυλάσσει και κινδύνους.
Σε πρόσφατη μελέτη (2010-11) σε δημοτικά & γυμνάσια της περιοχής ευθύνης της 3 ης Y.ΠΕ. διαπιστώθηκε ότι η χρήση των ιστοχώρων κοινωνικής δικτύωσης και των διαδικτυακών παιχνιδιών ξεκινά πλέον από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού με προοδευτική αύξηση στις επόμενες. Οι συμπεριφορές αυτές εγείρουν ανησυχίες γιατί συνδέονται με αυξημένες πιθανότητες ανάπτυξης παθολογικών συμπεριφορών/ εθισμού.
Να καταγραφεί για πρώτη φορά στην Βόρεια Ελλάδα ο επιπολασμός παθολογικής χρήσης του διαδικτύου σε πληθυσμό μαθητών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, προκειμένου να αναδειχθεί πιθανό πρόβλημα παθολογικών συμπεριφορών και φαινόμενων εξάρτησης. Δεύτερων σκοπός της μελέτης ήταν να αξιολογηθεί η παρέμβασης των επαγγελματιών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στις σχολικές αίθουσες με αντικείμενο την ασφαλή χρήση του διαδικτύου.
Προοπτική, συγχρονική μελέτη παρατήρησης Μαθητές 30 γυμνασίων και 21 λυκείων της περιοχής ευθύνης 13 Κέντρων Υγείας (Κ.Υ.) της 3 ης Υγειονομικής Περιφέρειας 1. Κ.Υ. Αστικού Τύπου Ευόσμου Θεσσαλονίκης 2. Κ.Υ. Πύργου (Χαλάστρας), Ν. Θεσσαλονίκης 3. Κ.Υ. Λαγκαδά, Ν. Θεσσαλονίκης 4. Κ.Υ. Διαβατών, Ν. Θεσσαλονίκης 5. Κ.Υ. Κουφαλίων, Ν. Θεσσαλονίκης 6. Κ.Υ. Αλεξάνδρειας, Ν. Ημαθίας 7. Κ.Υ. Λιτοχώρου, Ν. Πιερίας 8. Κ.Υ. Άργους Ορεστικού, Ν. Καστοριάς 9. Κ.Υ. Κρύας Βρύσης, Ν. Πέλλας 10. Κ.Υ. Δεσκάτης, Ν. Γρεβενών 11. Κ.Υ. Αμύνταιου, Ν. Φλώρινας 12. Κ.Υ. Σιατίστης, Ν. Κοζάνης 13. Κ.Υ. Σερβίων, Ν. Κοζάνης Σχολικό έτος 2013-14 3 η Υ.ΠΕ. Μακεδονίας σε συνεργασία με το Εργαστήριο Υγιεινής, ΑΠΘ Έγκριση από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων (αρ. πρωτ. 91243/Γ2/08.07.13), μετά από γνωμοδότηση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (πράξη 20/2013).
Πολυσταδιακή στρωματοποιημένη κατά συστάδες δειγματοληψία. Με τη στρωματοποίηση εξασφαλίστηκε η αναλογική αντιπροσώπευση των σχολείων σε όλες τις περιοχές που συμμετείχαν.
51 ενδιαφερόμενοι επαγγελματίες υγείας παρακολούθησαν το Σεπτέμβριο 2013 εκπαιδευτική ημερίδα, Θεσσαλονίκη για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου
Από Οκτώβριο 2013, ξεκίνησε η τηλεφωνική επικοινωνία του υπεύθυνου για την μελέτη από κάθε Κ.Υ. με τους διευθυντές/τριες των σχολικών μονάδων της περιοχής, προκειμένου να προγραμματιστούν οι επισκέψεις στα σχολεία. 1 η επίσκεψη στο σχολείο, ο υπεύθυνος της μελέτης από κάθε Κ.Υ., ενημέρωνε το διευθυντή & καθηγητές του σχολείου. Άφηνε τα έντυπα συγκατάθεσης που θα έπρεπε να σταλούν στους γονείς. 2 η επίσκεψη 1-2 άτομα από κάθε Κ.Υ. έμπαιναν στις σχολικές αίθουσες και αφού συνέλεγαν τα συμπληρωμένα έντυπα συγκατάθεσης, διένειμαν το ερωτηματολόγιο. Συμπλήρωση ερωτηματολόγιου ανώνυμη και προαιρετικά. Οκτώβριο-Δεκέμβριο 2013
δημογραφικά δεδομένα, πληροφορίες σχετικά με τις ώρες χρήσης του διαδικτύου και των λόγων χρήσης του, την εμπειρία ηλεκτρονικού εκφοβισμού, τόσο ως θύτης, όσο και ως θύμα, την πρόσβαση στο διαδίκτυο μέσω κινητών τηλεφώνων, ελληνική σταθμισμένη μετάφραση του Young s Internet Addiction Test (ΙΑΤ)
Μετά τη συμπλήρωση και συλλογή των ερωτηματολογίων, διαδραστική παρέμβαση στις σχολικές αίθουσες, μέχρι τη λήψη της συγκεκριμένης σχολικής ώρας. Οι επαγγελματίες υγείας χρησιμοποίησαν τον πίνακα για να δώσουν γραπτώς στους μαθητές τις 3 ακόλουθες πληροφορίες: 1. την ηλεκτρονική διεύθυνση Saferinternet.gr (site ενημέρωσης για προστασία ανηλίκων) 2. την ηλεκτρονική διεύθυνση SafeLine.gr (ανοιχτή γραμμή καταγγελίας παράνομου διαδικτυακού περιεχομένου/ συμπεριφοράς) 3. την τηλεφωνική γραμμή βοήθειας YποΣΤΗΡΙΖΩ 8001180015 για παιδιά και εφήβους
46 επαγγελματίες υγείας 84,7% (39) γυναίκες μ.ο. 16,7 χρόνια επαγγελματικής εμπειρίας (±8,1, ελαχ. 4- μεγ. 30) 28,3% (13) δεν είχαν προηγούμενη εμπειρία παρουσιάσεων σε σχολικές αίθουσες.
0 2 4 6 8 10 12 14 16 Επισκέπτες Υγείας Γεν. Ιατροί Νοσηλευτές/τριες Κοινωνικοί λειτουργοί Μαίες Ψυχολόγοι Τεχν. Εργαστηρίων Οδοντίατρος Παιδίατρος Διοικητικός 1 1 1 2 2 3 6 7 8 15
5.590 μαθητές συμπληρώσαν το ερωτηματολόγιο της μελέτης 3.143 γυμνασίου 2.447 λυκείου ποσοστά ανταπόκρισης αντίστοιχα 69,6% & 66,1% Κορίτσια: 51,9% γυμνάσιο, 55,2% λύκειο Ελληνικής εθνικότητας: 83,8% γυμνάσιο, 88,8% λύκειο
Χρόνια χρήσης Γυμνάσια Λύκεια Διαδικτύου 4,2 (±1,9, 0-12) 5,4 (±2,0, 0-14) Ώρες χρήσης σε τυπική σχολική μέρα 2,0 (±1,9, 0-20) 2,5 (±2,3, 0-24) Ώρες χρήσης σε μέρα Σαββατοκύριακου 3,6 (±3,1, 0-24) 4,2 (±3,3, 0-24) Πρόσβαση διαδικτύου στο σπίτι 96,1% (2.997/3.119) 96,9% (2.360/2.435) Πρόσβαση διαδικτύου από internet cafe 14,7% (460/3.119) 11,9% (290/2.435) Πρόσβαση διαδικτύου στο σχολείο 7,6% (236/3.119) 14,1% (344/2.435)
Πρόσβαση διαδικτύου Γυμνάσια Λύκεια μέσω κινητού τηλεφώνου 59,9% (1.861) 72,1% (1.756) Κατοχή προσωπικού κινητού τηλεφώνου Smartphone 54,1 % (1.699) 60,5% (1.483) I-phone 7% (220) 6,8% (170) Απλή συσκευή 25,6% (803) 29,3% (717) Χρόνος χρήσης διαδικτύου μέσω συσκευής κινητού τηλεφώνου /24h λιγότερο από 1 ώρα 34,3% (665) 34,0% (632) 1 ώρα 23,1 % (448) 21,5% (400) 2 ώρες 18,6% (360) 16,7%(310) 3 ώρες 9,3% (181) 8,7% (161) 4 ώρες 5,2% (101) 6,3%(117) 5 ώρες 6,8% (131) 7,6%(142)
τάξεις 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 80,3% 73,1% 65,6% 53,5% 47,1% 44,5% Α' Γυμν. Β Γυμν. Γ' Γυμν. Α' Λυκ. Β Λυκ. Γ Λυκ.
τάξεις 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 84,2% 88% 88,1% 87,6% 77,6% 62,3% Α' Γυμν. Β Γυμν. Γ' Γυμν. Α' Λυκ. Β Λυκ. Γ Λυκ.
τάξεις 30 25 20 15 10 4,8% 4,8% 6,9% 7,7% 9,4% 5 1,6% 0 Α' Γυμν. Β Γυμν. Γ' Γυμν. Α' Λυκ. Β Λυκ. Γ Λυκ.
τάξεις 40 35 30 25 20 15 10 5 0 26,8% 24,5% 21,4% 19,1% 14,7% 5,3% Α' Γυμν. Β Γυμν. Γ' Γυμν. Α' Λυκ. Β Λυκ. Γ Λυκ.
ΙΑΤ μ. ο. : 26,0 (± 0,3, ελαχ.0, μεγ. 100) γυμνάσιο 28,9 (± 0,3, ελαχ.0, μεγ. 95) λύκειο
35 30 27% 34,1% 25 20 Γυμνάσια 15 10 9,5% 9,7% Λύκεια 5 0,4% 0,4% 0 Ήπια Μετρια Σοβαρή
Ποσοστό % 35 30 25 27,2 34,2 27,3 29,1 27,8 30,5 23,2 30,5 26,3 26,4 26,5 26,1 22,1 20 15 10 5 0
60 54,8 Ποσοστό % 50 40 34,7 34 38,7 30 24,6 32,1 37,8 32,6 38,6 40 33,6 29,5 30 20 10 0
14 12,3 12 10 8 6 4 2 0 6,3 9,9 Ποσοστό % 11,2 9,4 8,3 7 8,5 3,8 6,7 10,2 8,3 9
Ποσοστό % 14 12 10 8 9 9,7 8,6 8 9 13,2 11 10,1 12,1 10,9 8 13,6 6 4 4,3 2 0
Ποσοστό % 1,4 1,2 1,3 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,4 0,4 0,7 0,6 0,6 0,2 0 0 0 0 0 0 0
2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 0,3 0 0 0 1,9 Ποσοστό % 0,9 0,7 0 1,1 0 1,8 0 0
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 9,6% 5,4% 5,8% θύμα θύτης 7,7% Γυμνάσια Λύκεια
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 6,5 7,5 4,7 8,3 7,7 6,7 5,3 4,6 3,5 10 5,2 5 Ποσοστά % 7,2 5,9 6,3 4,3 4,3 4 3,9 3,9 2,7 0 4,2 3,3 6,5 4,5 Θύμα Θύτης
Ποσοστά % 16 14 12 10 8 6 4 2 0 9,4 8,3 5,9 5,9 11,4 7,2 9,9 6,3 9,2 6,6 5,9 4,8 8,6 7,8 4,7 15,5 14,5 10,2 9,9 8,9 7,7 7 5,4 13,8 9,6 6,4 Θύμα Θύτης
46 επαγγελματίες υγείας (ερωτηματολόγιο 1 μήνα μετά την ολοκλήρωση της μελέτης) Θετική εμπειρία από το σύνολο των συμμετεχόντων Νέα γνώση/ Ενημέρωση για την παθολογική χρήση διαδικτύου Ηθική ανταμοιβή από προσφορά στην κοινότητα Θετική/ αναζωογονητική εμπειρία η αλληλεπίδραση με τους νέους 100% θα ήθελαν να εμπλακούν και σε μελλοντικές δράσεις
Αντιπροσωπευτικό δείγμα (Ν=462) αντιστοιχούσε στο 5,6% του συνόλου των 8.218 μαθητών που παρακολούθησαν την αρχική παρέμβαση πριν από 5-6 μήνες. 246 μαθητές από γυμνάσια & 216 από λύκεια Μάρτιο-Απρίλιο 2014 Η επιλογή των Κ.Υ. ήταν τυχαία (μετά από κλήρωση). Συγκεκριμένα προήρθε: από αστικό δείγμα (ν=83) (σχολεία Κ.Υ. Αστικού Τύπου Ευόσμου Θεσσαλονίκης), από σχολεία ημιαστικών περιοχών Ν. Θεσσαλονίκης (v=126) (σχολεία Κ.Υ. Χαλάστρας, Λαγκαδά), από σχολεία των υπολοίπων περιοχών (ν=253) (Κ.Υ. Σιατίστης Κοζάνης, Άργους Ορεστικού Καστοριάς, Αλεξάνδρειας Ημαθίας).
τάξεις 35 30 25 20 15 32,5% 13,5% 12,6% 30,5% 10 5 4,8% 0% 0 Α' Γυμν. Β Γυμν. Γ' Γυμν. Α' Λυκ. Β Λυκ. Γ Λυκ.
19,9% (92) είχαν επισκεφτεί την ιστοσελίδα Saferinternet 1,5% (7) την Safeline 0,4% (2) είχαν καλέσει την τηλεφωνική γραμμή ΥποΣΤΗΡΙΖΩ
τάξεις 80 70 60 50 40 30 20 10 0 70,2% 48,4% 49,7% 38,1% 30,4% 18,9% Α Γυμν. Β' Γυμν. Γ Γυμν. Α Λυκ. Β Λυκ. Γ Λυκ.
Γυμνάσιο Λύκειο
Δεν είχαν ακούσει ποτέ για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου το 13,6% μαθητών γυμνασίου & 14,6% λυκείου Ναι 54,3% μαθητές γυμνασίου 38,1% μαθητές λυκείου Τι ήταν αυτό; «Να μην δίνω τα προσωπικά μου στοιχεία» «Μετά την παρουσίαση είμαι πολύ πιο προσεκτική» «Kατέβασα τον οδηγό για το Facebook» «Ότι σε περίπτωση ανάγκης μπορώ να ζητήσω βοήθεια»
Γυμνάσιο Λύκειο
Γυμνάσιο Λύκειο
Διαπιστώθηκαν ανησυχητικά ποσοστά ήπιας και μέτριας εξάρτησης από το διαδίκτυο. Ιδιαίτερα υψηλά τα ποσοστά χρήσης κινητών τηλεφώνων με πρόσβαση στο διαδίκτυο. Το φαινόμενο του ηλεκτρονικού εκφοβισμού καταγράφηκε για πρώτη φορά σε ελληνικές σχολικές αίθουσες.
Η σύντομη παρέμβαση στις τάξεις: αξιολογήθηκε ως ενδιαφέρουσα από την πλειοψηφία των μαθητών συνέβαλε στην ευαισθητοποίηση ενημέρωση των μαθητών κινητοποιώντας ακόμη και αλλαγές στη διαδικτυακή τους συμπεριφορά Οι μικρότερες τάξεις φαίνονται περισσότερο δεκτικές σε ανάλογες παρεμβάσεις. Σκέψεις για παρεμβάσεις σε ακόμη μικρότερες ηλικίες (τελευταίες τάξεις του Δημοτικού)
Επίκουρο καθηγήτρια Εργαστηρίου Υγιεινής κα. Μπεττίνα Χαϊτιτς (στατιστικός) Διευθύντρια Εργαστηριού Υγιεινής, Καθηγήτρια κα. Τάνια Αρβανιτίδου-Βαγιωνά
Κ.Υ. Αστικού Τύπου Ευόσμου Θεσσαλονίκης Δρόντσος Τάσος Δάντση Φωτεινή Κ.Υ. Πύργου (Χαλάστρας), Ν. Θεσσαλονίκης Τρικοίλης Νικόλαος Κιτσούκη Γεωργία Αβραμίδου Αναστασία Γεωργακοπούλου Υπαπαντή Κ.Υ. Λαγκαδά, Ν. Θεσσαλονίκης Μάνου Ουρανία Κουσαξίδου Ευθυμία Παυλίδης Παύλος Αποστόλου Έφη Κούφα Αφροδίτη Κ.Υ. Κουφαλίων, Ν. Θεσσαλονίκης Βαρδάλη Ελένη Ασβεστοπούλου Αθηνά Γρατσος Γεωργιος Ντιούδη Ιουλία Κ.Υ. Αλεξάνδρειας, Ν. Ημαθίας Στεργιοπούλου Ελένη Σειμένης Ιωάννης Κ.Υ. Άργους Ορεστικού, Ν. Καστοριάς Αργυροπούλου Μαρία Κιοσέ Αθηνά Ντόντη Σουλτάνα Πέγιου Ανδρομάχη Κ.Υ. Διαβατών, Ν. Θεσσαλονίκης Τάσιου Ευτέρπη Καζάκη Δέσποινα
Κ.Υ. Λιτοχώρου, Ν. Πιερίας Σέκερη Ζαφειρία Κ.Υ. Κρύας Βρύσης, Ν. Πέλλας Περτσινίδου Κυριακή Χρυσοχόου Αικατερίνη Σισμανή Άννα Κ.Υ. Δεσκάτης, Ν. Γρεβενών Μπαμπαράμου Παναγιώτα Βλάχου Ευαγγελία Μανώλη Αικατερίνη Κ.Υ. Αμύνταιου, Ν. Φλώρινας Σαγωνά Έλενη Γιώσκου Μελπομένη Μαλεζίδης Παντελής Καραγκούνη Δέσποινα Θεολογίδου Ειρήνη Κ.Υ. Σερβίων, Ν. Κοζάνης Γιαννίκογλου Ευγενία Μπάκανου Κωνσταντινιά Φουντουκίδου Σοφία Κ.Υ. Σιατίστης, Ν. Κοζάνης Αποστόλου Μαριάνθη Βλαδίκα Αικατερίνη Δαλαμπίρα Αναστασία Μαρκοπούλου Αικατερίνη Μπακατάρη Παναγιώτα Παπαδοπούλου Στυλιάνη Δρόσος Ευάγγελος