Ελλάδα - Γαλλία, Διαπολιτισμικός διάλογος. Πέρα από το Πραγματικό: Απόηχοι του σουρεαλισμού στην Ελλάδα.

Ελλάδα - Γαλλία, Διαπολιτισμικός διάλογος. Πέρα από το Πραγματικό: Απόηχοι του σουρεαλισμού στην Ελλάδα. Το Γυμνάσιο Σούδας συμμετέχει στη Δράση : Μαθητικός τύπος : έκδοση Ηλεκτρονικού περιοδικού με κεντρικό θέμα : Ελλάδα - Γαλλία, Διαπολιτισμικός διάλογος. Στα πλαίσια του Ηλεκτρονικού τύπου, το Γυμνάσιο μας επέλεξε να επεξεργαστεί ένα θέμα που σχετίζεται με τη ζωγραφική τέχνη : Πέρα από το Πραγματικό: Απόηχοι του σουρεαλισμού στην Ελλάδα. 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Παρουσίαση του προγράμματος, η συντακτική ομάδα, οι συντονιστές εκπαιδευτικοί, οι στόχοι της δράσης 2. Η έκθεση Πέρα από το Πραγματικό: Απόηχοι του σουρεαλισμού στην Ελλάδα, στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων 3. Εικαστική προσέγγιση του Σουρεαλισμού, Κατερίνα Τσεμπελή 4. Ιστορική αναδρομή στο κίνημα του Σουρεαλισμού 5. Les Principes, les axiomes et l esthétique surréaliste, Aλεξάνδρα Κουρουτάκη 6. Σχολιασμός έργων των ζωγράφων Γ. Δέρπαπα, Α. Γκίνη και Θ. Κατσιπάνου 7. Συνέντευξη από την υπεύθυνη της Πινακοθήκης Χανιών, κ. Αθηνά Γιαννουλάκη 8. Έργα μαθητών 2

Η συντακτική ομάδα αποτελείται από οκτώ γαλλόφωνους μαθητές του σχολείου μας: Κλειώ Φρατζεσκάκη, (Τμήμα Γ.4.), Ελισάβετ Χαιλατζίδου, (Τμήμα Γ.4.), Ζαχαρούλα Λαμπροπούλου (Τμήμα Γ.4.), Αφροδίτη Κολοκούρη (Β1), Κωνσταντίνα Καπάκη (Β1), Χριστιάνα Γαβαλάκη (Β1), Σασλή Μαρίνα (Β2), Παπαδεράκη Ειρήνη (Β2). Υπεύθυνοι της δράσης είναι η κ. Τσεμπελή Κατερίνα (καθηγήτρια Εικαστικών), που ανέλαβε να πραγματοποιήσει το Εικαστικό εργαστήρι και η κ. Κουρουτάκη Αλεξάνδρα (καθηγήτρια Γαλλικής Φιλολογίας) που ασχολήθηκε με το θεωρητικό μέρος του προγράμματος, δηλαδή με την Ιστορία και τις βασικές αρχές του σουρεαλισμού. 3

Στόχος του προγράμματος είναι η μελέτη, ο σχολιασμός και η παρουσίαση έργων σύγχρονων Ελλήνων υπερρεαλιστών ζωγράφων, (Άλκη Γκίνη, Γεώργιου Δέρπαπα, Θεόφιλου Κατσιπάνου). Αναζητήσαμε επιρροές, αλληλεπιδράσεις και διαφοροποιήσεις ανάμεσα στον Ελληνικό και Γαλλικό σουρεαλισμό. Η συμμετοχή μας στο Εικαστικό εργαστήρι μας έδωσε τη δυνατότητα να προσεγγίσουμε πρακτικά και θεωρητικά αυτή τη συγκεκριμένη μορφή τέχνης. Η δράση αυτή μας χάρισε πολύτιμες εμπειρίες : αποκτήσαμε γνώσεις για την τέχνη μέσα από την έρευνα πηγών ενώ καλλιεργήθηκε η αισθητική μας αγωγή καθώς κληθήκαμε να κάνουμε τεχνοκριτική. Εργαστήκαμε ατομικά αλλά και ομαδικά, ανταλλάξαμε ιδέες και απόψεις, δημιουργήσουμε ατομικά αλλά και ομαδικά έργα. Η αφορμή και η πηγή έμπνευσης για την επιλογή του θέματος ήταν η έκθεση που πραγματοποιήθηκε στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων (29 Μαΐου-21 Αυγούστου 2009) και που διερεύνησε την επιρροή του Υπερρεαλισμού στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 30 ως τις μέρες μας. Στον κατάλογο της έκθεσης επισημαίνεται ο ελληνικός χαρακτήρας του Υπερρεαλισμού : Μέσα σε συνθήκες δύσκολες, έλληνες δημιουργοί απελευθέρωσαν τον αυτοματισμό της έκφρασης, έσπασαν φραγμούς, διέρρηξαν φόρμες και νόρμες της Τέχνης, άγγιξαν το όνειρο και τον εφιάλτη κι άφησαν έντονο το αποτύπωμά τους. Χάρη στους Έλληνες υπερρεαλιστές δημιουργούς, το όνειρο που δεν τιθασεύεται, η έκφραση που δεν χειραγωγείται, ο αυθορμητισμός που δεν υποτάσσεται, ολόκληρο το μανιφέστο του Μπρετόν παίρνει ελληνική θεματογραφία και ελληνική πνοή. La Galerie municipale d art de la Canée ayant l objectif de mettre en lumière le retentissement du surréalisme à l heure actuelle, a organisé du 29 mai au 21 août 2009 une exposition intitulée «Au-delà du réel : Échos du surréalisme en Grèce». Elle comprenait des œuvres de Nikos Engonopoulos, Antoine Mayo Alkis Ghinis, Georges Derpapas, Alexandre Issaris, Sarantis Karavouzis, Dimitris Gerou, Théodore Pantaleon et Théophile Katsipanou. Le point de départ de l exposition était la composition de Nikos Engonopoulos «La Gare» (1936) une des premières œuvres de l artiste, accrochée lors de la Biennale de Venise en 1954. 4

ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜΟΥ Η ομάδα μαθητών της Β και Γ Γυμνασίου Σούδας που ανέλαβε την εργασία για τους έλληνες εκπροσώπους του σουρεαλισμού, γνώρισε καλύτερα το στυλ του κινήματος. Πρώτα με προβολή Power point και αντίγραφα έργων σε αφίσες και καρτποστάλ, οι μαθητές εντοπίστηκαν τα χαρακτηριστικά και τις τεχνικές που δημιουργούν την αίσθηση του μη-πραγματικού του ονειρικού όπως : η παραβίαση φυσικών νόμων (έλλειψη βαρύτητας, διαφάνεια), οι παράξενοι συσχετισμοί (βασισμένοι σε ελεύθερους συνειρμούς), η «λάθος» προοπτική, η αντικατάσταση κ.ά. Στη συνέχεια, με αφετηρία έργα του Σαλβαντόρ Νταλί, του Ρενέ Μαγκρίτ και του Ντε Κίρικο οι μαθητές εφάρμοσαν πρακτικά κάποιες από τις τεχνικές αυτές στα έργα τους και απόδωσαν σουρεαλιστικά: το μισό πρόσωπο στην άσκηση «Αναλογίες και Χαρακτηριστικά του Προσώπου», την άσκηση προοπτικής «Δωμάτιο με ένα Σημείο Φυγής», και την δεύτερη άσκηση προοπτικής «Δρόμος με ένα Σημείο Φυγής». 5

Ιστορική αναδρομή στο κίνημα του Σουρεαλισμού Στα πλαίσια του προγράμματος, η ομάδα εργασίας της Β` τάξης ασχολήθηκε με την ιστορική αναδρομή στο κίνημα του Σουρεαλισμού και έκανε μια σύντομη αναφορά στο Νίκο Εγγονόπουλο, που κατάφερε να συνδέσει τον υπερρεαλισμό με το ελληνική τέχνη και ιστορία. Ο Υπερρεαλισμός ως κίνημα απελευθέρωσης της φαντασίας από τους φραγμούς και τις συμβάσεις της λογικής είναι ένα γνήσιο τέκνο του 20ου αιώνα. Γεννήθηκε στη Γαλλία αλλά σύντομα βρήκε οπαδούς σε όλο τον κόσμο. Η απήχησή του και η επιρροή του στα ελληνικά εικαστικά πράγματα παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Γιατί ο ελληνικός πολιτισμός ανέκαθεν ήταν ανοικτός, οικουμενικός, ασκούσε και δεχόταν επιρροές. Είναι γνωστό πως το Σουρεαλιστικό Κίνημα στη λογοτεχνία και στις εικαστικές τέχνες ιδρύθηκε από το Γάλλο ποιητή Αντρέ Μπρετόν που συνέταξε και εξέδωσε το Σουρεαλιστικό Μανιφέστο στο Παρίσι το 1924. Ο Σουρεαλισμός γεννήθηκε σε συνέχεια του Νταντά, ένα λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό κίνημα που αντιμετώπιζε μηδενιστικά όλες τις μορφές της δυτικής κουλτούρας. Όπως το Dada, 6

έτσι και ο Σουρεαλισμός πίστευε στο βασικό ρόλο που κατέχει το υποσυνείδητο στην καλλιτεχνική δημιουργία. Κυρίαρχος σκοπός των σουρεαλιστών ήταν να αποτινάξουν από την ποίηση και τη ζωγραφική τη λογική σκέψη την οποία θεωρούσαν συνυπεύθυνη για την φρίκη του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Ο σουρεαλισμός βασίζεται στην παντοδυναμία του ονείρου και στο ανέμελο παιχνίδι της σκέψης. Ο Νίκος Εγγονόπουλος (21 Οκτωβρίου 1907-31 Οκτωβρίου 1985) ήταν Έλληνας καθηγητής του Ε.Μ. Πολυτεχνείου, ζωγράφος, σκηνογράφος και ποιητής. Θεωρείται ένας από τους μείζονες εκπροσώπους της γενιάς του '30. Το έργο του περιλαμβάνει ακόμα μεταφράσεις, κριτικές μελέτες και δοκίμια. Από το άρθρο «O Σουρεαλισμός και ο ελληνικός Σουρεαλισμός του Νίκου Εγγονόπουλου αντλούμε τις παρακάτω πληροφορίες : Ποιητής και ζωγράφος, ο Νίκος Εγγονόπουλος είναι ο κυριότερος εκπρόσωπος του Σουρεαλισμού ή Υπερρεαλισμού στην Ελλάδα. Σπούδασε ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών με δάσκαλο τον Παρθένη. Κοντά στον Παρθένη μελέτησε τη φύση, τη σημασία του χρώματος και της γραμμής. Υπήρξε, μαζί με τον Τσαρούχη, μαθητής και συνεργάτης του Φώτη Κόντογλου, που τον μύησε στο πνεύμα και την τεχνική της βυζαντινής ζωγραφικής. Ταξίδεψε σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες. Το 1967 διορίστηκε καθηγητής στη έδρα ζωγραφικής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Συμμετείχε ενεργά στα καλλιτεχνικά δρώμενα του τόπου με τις εκθέσεις που διοργάνωσε, τις σκηνογραφικές του δημιουργίες για το θέατρο και τις ρηξικέλευθες ποιητικές του συλλογές (Μην ομιλείτε εις τον οδηγό, 1938, Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής, 1939). Μαζί με τον φίλο του Ανδρέα Εμπειρίκο, είναι οι κυριότεροι εκπρόσωποι του Υπερρεαλισμού στην ποίηση. Η Νάνσυ Μπαλούτογλου αναφέρει σχετικά με τη βαθιά ελληνικότητα των έργων του: Η ελληνική μυθολογία, η Βυζαντινή παράδοση, ξεσηκωμός, οι νησιώτες καπεταναίοι, οι φουστανελοφόροι, οι αρματολοί, οι ευρωπαίοι φιλέλληνες θα πάρουν σάρκα και οστά, σαν χρώματα εικόνες και καταστάσεις σ ένα 7

ορμητικό χείμαρρο, ζωγραφικής και ποιητικής δημιουργίας. Ο τρόπος που ζωγραφίζει τις μορφές του, αλλά και τα χρώματα που χρησιμοποιεί θυμίζουν τη μαθητεία του πλάι στον Κόντογλου και τη γνώση της βυζαντινής μορφολογίας της τεχνικής. Εκτός απ` τις αγιογραφίες του, σε όλο το έργο του βλέπουμε στοιχεία της Βυζαντινής παράδοσης, ακόμα και στους πιο σουρεαλιστικούς του πίνακες. Με επιρροές από τον μεταφυσικό κόσμο του De Chirico και την υπερβατικότητα της βυζαντινής τέχνης, ο Εγγονόπουλος προσπαθεί να εκφράσει την παγκοσμιότητα του ελληνισμού, μέσα από την σουρεαλιστική τέχνη. Η Ν. Μπαλούτογλου υπογραμμίζει επίσης τη σχέση του Έλληνα καλλιτέχνη με τη μεταφυσική ζωγραφική : Η ζωγραφική του Εγγονόπουλου μας προτείνει μια ελληνική εκδοχή του μεταφυσικού τοπίου του Ντε Κήρικο, γεμάτο από μυστηριώδη, αλλά αβλαβή φαντάσματα της μεσημβρίας. Ο Εγγονόπουλος υιοθετεί τους κώδικες του Ντε Κήρικο, αλλά και τους εξελληνίζει, επιλέγοντας στοιχεία από την Ελληνική ιστορία: σπασμένα μάρμαρα, αγάλματα, αλλά και μορφές που θυμίζουν αγωνιστές του 21. Η συνύπαρξη όλων αυτών των στοιχείων δημιουργεί περίεργα συναισθήματα και αυτό ακριβώς επιδιώκει ένας υπερρεαλιστής καλλιτέχνης. Το ονειρικό, το παράλογο, το αυτόματο (τυχαία και άσχετα μεταξύ τους αντικείμενα όπως και η αυτόματη γραφή στην ποίηση) είναι βασικά στοιχεία του έργου του. Συναντάμε πρόσωπα απροσδιόριστα, χωρίς χαρακτηριστικά. Οι μορφές του μοιάζουν να παίρνουν μέρος σε μια θεατρική παράσταση ονειρική. Ο καλλιτέχνης υπήρξε πάντα ανατρεπτικός και αντικομφορμιστικός. Το έργο του κρίθηκε και κατακρίθηκε από κοινό και κριτικούς που δεν γνώριζαν τον υπερρεαλισμό και δεν ήταν έτοιμοι να τον δεχτούν. Πικράθηκε αλλά δεν υποχώρησε ποτέ. Τελικά αναγνωρίστηκε, αφού πάνω απ? όλα υπήρξε αυθεντικός. H Μπία Παπαδοπούλου αναφέρει για τον υπερρεαλισμό του Εγγονόπουλου: Ο Εγγονόπουλος ταύτιζε τον σουρεαλισμό με τη ζωή και τις ασυναρτησίες της αλλά και με τον απόλυτο παραλογισμό του θανάτου, την κοινή ανθρώπινη μοίρα. Μεθοδολογικά, ο σουρεαλισμός του πρόσφερε τη δυνατότητα, μέσα από την διαδικασία του ψυχικού αυτοματισμού, να ανασύρει από το ασυνείδητο θραύσματα του ελληνισμού, εικόνες διάσπαρτες στο ατέρμονο πεδίο του χρόνου. Είναι σαφές ότι ο Εγγονόπουλος αντιμετώπιζε τον σουρεαλισμό με μια διευρυμένη έννοια, όντας αμέτοχος στις έντονες εσωτερικές φιλονικίες των μελών του διεθνούς κινήματος. Φιλοσοφικά ταύτιζε τον σουρεαλισμό με τη ζωή και τις ασυναρτησίες της αλλά και με το αντίθετό της: τον απόλυτο παραλογισμό του θανάτου, την κοινή ανθρώπινη μοίρα. Μεθοδολογικά, ο σουρεαλισμός του πρόσφερε την επιπρόσθετη δυνατότητα, μέσα από την 8

διαδικασία του ψυχικού αυτοματισμού, να ανασύρει από το ασυνείδητο θραύσματα του ελληνισμού, εικόνες διάσπαρτες στο ατέρμονο πεδίο του χρόνου. Ο δάσκαλος του Φώτης Κόντογλου του είχε ανοίξει το δρόμο αρμονικό μαγείρεμα του ελληνισμού. Ας δούμε κάποιες από τις θεωρητικές αρχές του κινήματος Οι μαθητές της Γ` τάξης μελέτησαν έργα τέχνης των ζωγράφων Γ. Δέρπαπα, Α. Γκίνη και Θ. Κατσιπάνου. Ακολουθεί μια συνοπτική παρουσίαση των έργων : Σύμφωνα με την Ιστορικό τέχνης Μ. Παπαδοπούλου, τη δεκαετία του 60, δραστηριοποιούνται προς την κατεύθυνση του ονείρου ο Άλκης Γκίνης και ο Γιώργος Δέρπαπας. Οι καλλιτέχνες αφοσιώνονται έως σήμερα σε μια ζωγραφική με σαφείς σουρεαλιστικές ή μεταφυσικές προεκτάσεις. Οι συγκεκριμένοι ζωγράφοι δεν 9

συγκροτούν ομάδα ή κίνημα. Ο καθένας πορεύεται μόνος του. Δεν έγραψαν ποτέ συλλογικά μανιφέστα με κοινές ιδέες ή στόχους. Ο συνδετικός τους κρίκος είναι η επιθυμία κατάργησης της λογικής στη ζωγραφική που οδηγεί στην ανάπλαση ενός κόσμου πέρα από το πραγματικό. Αυτό είναι και το χαρακτηριστικό που τους ένωσε. ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΕΡΠΑΠΑΣ Προσωπογραφία Οδυσσέα Ελύτη. Έργο χωρίς τίτλο Το έργο του Δέρπαπα κινείται στο χώρο του υπερρεαλισμού, περιέχει ωστόσο έντονα βυζαντινά στοιχεία και πολλούς συμβολισμούς. Ο καλλιτέχνης συνενώνει το ιστορικό παρελθόν με τον 20 ο αιώνα. Η σύλληψη των έργων του παραπέμπει μεθοδολογικά στον αυτοματισμό των σουρεαλλιστών και στη φωνή του ασυνείδητου. Πολλές είναι οι αναφορές του στην ελληνική πολιτιστική και θρησκευτική κληρονομιά, αγάλματα, Αγίοι, αρχιτεκτονικά κτίσματα, άγρια λουλούδια της φύσης, προβάλουν συμβολικά μέσα στις συνθέσεις του. Στον κατάλογο της έκθεσης Πέρα από το Πραγματικό: Απόηχοι του σουρεαλισμού στην Ελλάδα αναφέρονται πληροφορίες για το έργο και τη ζωή του καλλιτέχνη. Ο Γιώργος Δέρπαπας βυθίζεται στον ιερό κόσμο του Βυζαντίου. Η έμμονη σχέση του με την βυζαντινή τέχνη τον συνδέει θεωρητικά κυρίως με τον Φώτη Κόντογλου αλλά και με τον Εγγονόπουλο. Το 1964 ζωγραφίζει επίσης τα πρώτα του λάδια. Στο έργο του συνυφαίνει τα ρεύματα της ευρωπαϊκής ζωγραφικής με στοιχεία της δικής του πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι άγιοι και οι άγγελοι της ορθοδοξίας με τα περίτεχνα 10

άμφια διεισδύουν στις σουρεαλιστικές αυτές συνθέσεις και συνενώνονται με φανταστικά ζώα γαλάζια και λευκά. Πραγματικά, στο έργο του Δέρπαπα διακρίνουμε συχνά κάποια μοτίβα που επαναλαμβάνονται συστηματικά, όπως πτηνά και ιπτάμενους αγγέλους. Τα ετερόκλητα στοιχεία με τους πλούσιους συμβολισμούς συνωστίζονται σε έναν χώρο συχνά ασφυκτικά γεμάτο. H Μ. Παπαδοπούλου συνδέει τη ζωγραφική του Δέρπαπα με τον υπερρεαλισμό για τους παρακάτω λόγους: «Η ζωγραφική του είναι ανορθόδοξη και το σχέδιο του είναι επηρεασμένο από τη βυζαντινή τεχνοτροπία. Η ζωγραφική του παρουσιάζει βιώματα του υποσυνείδητου και μέσα στο βιώματα αυτά κρύβεται η δική του αλήθεια. Οι εικόνες του μεταφέρονται αυτούσιες από τα όνειρα στους πίνακές του. Η σημασία που δίνει ο Δέρπαπας στον κόσμο των ονείρων τον συνδέει με τους σουρεαλιστές.» Ο ΒΡΕΤΟΝ πρέσβευε στο πρώτο του μανιφέστο ότι η συγχώνευση του ονείρου με την πραγματικότητα ήταν αυτή που θα οδηγούσε στην υπερπαγματικότητα. Σε αυτή την υπερπραγματικότητα των σουρεαλιστών οι πραγματικές κλίμακες αναιρούνται και χάνεται η αίσθηση του συγκεκριμένου χρόνου. Οι άγιοι του Δέρπαπα είναι συχνά πολύ πολύ μεγαλύτεροι από τα αρχιτεκτονικά κτίσματα προβάλλοντας συμβολικά μέσα από το μέγεθός τους την αγιοσύνη η οποία υπερβαίνει τα εγκόσμια. Και άλλα υπερμεγέθη στοιχεία διεισδύουν στις συνθέσεις του, αγάλματα από την αρχαιότητα άγρια λουλούδια της φύσης πεταλούδες που στην αρχαία Αίγυπτο συμβόλιζαν την ψυχή. Ο Δέρπαπας συνενώνει συχνά το ιστορικό παρελθόν με τον 20ο αιώνα La dimension onirique caractérise la peinture de Georges Derpapas où sont reliées des notions apparemment contradictoires : le passé, le présent et l avenir, l imaginaire et le réel. De surcroît, des aspects de la Grèce antique, de Byzance et du christianisme sont représentés à travers les formes et les colorations spéciales de ses icônes d où émerge une spiritualité incontestable. Certains de ses tableaux présentent aussi des déserts terrestres mais appartenant à un univers futur. 11

ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΚΑΤΣΙΠΑΝΟΣ Νέος ταλαντούχος ζωγράφος που έχει αναπτύξει μια ιδιαίτερη σχέση με το κολάζ. Το έργο του είναι δυνατό και σύγχρονο, παρουσιάζει φιγούρες και αντικείμενα που μοιάζουν να έχουν κοπεί από περιοδικά, καθώς και ανθρώπινα μέλη ακρωτηριασμένα, σκορπισμένα στο μουσαμά, κόντρα στο νόμο της βαρύτητας και στους κανόνες της προοπτικής. Η σύνθεση του είναι πολύπλοκη, τα πρόσωπα δραματικά. Κυριαρχεί ο μύθος και το συναίσθημα. Οι φιγούρες συχνά θυμίζουν άλλες εποχές, άγνωστο αν είναι προηγούμενες ή μελλοντικές. Στον κατάλογο της έκθεσης Πέρα από το Πραγματικό: Απόηχοι του σουρεαλισμού στην Ελλάδα αναφέρονται τα παρακάτω στοιχεία για το έργο και τη ζωή του καλλιτέχνη. Ο Θεόφιλος Κατσιπάνος (γεν.αγρίνιο,1975), ο οποίος πλάθει ένα ζωγραφικό κόσμο εφιαλτικό που ταράζει τις αισθήσεις. Αριστούχος απόφοιτος της σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών 2001, ο Κατσιπάνος εκμεταλλεύτηκε την εξάμηνη παραμονή του στην Ισπανία, όπου συμμετείχε στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα Erasmus, για να επισκεφθεί μουσεία και να μελετήσει τα αριστουργήματα του παρελθόντος. Ο Κατσιπάνος έχει συλλάβει το κλίμα μέσα στο οποίο θα διαδραματιστούν οι αφηγηματικές ιστορίες του. Κλίμα ονειρικό και ανησυχητικό ταυτόχρονα. Ο χώρος απροσδιόριστος. Συνήθως στερείται λογικής συνοχής, όπως στα όνειρα. Αλλά και τα πρόσωπα των πρωταγωνιστών έχουν πολλές φορές κάτι το παγερό, απόκοσμο ή τερατώδες που τρομάζει. Σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης, Μ. Παπαδοπούλου, ο Κατσιπάνος ζωγραφίζει υβρίδια, όπως οι σουρεαλιστές, παίζοντας με την ιδέα της μεταμόρφωσης. Ο καλλιτέχνης μιλάει κωδικοποιημένα για το πρόσκαιρο πέρασμά μας από τη ζωή, για την έννοια του εφήμερου, για τη ματαιότητα των πραγμάτων και για το αναπόφευκτο πεπρωμένο που είναι ο θάνατος. Οι φιλοσοφικές έννοιες / καθολικές αλήθειες, διοχετεύονται έμμεσα στο θεατή μέσα από αυτόν τον πίνακα που αγνοεί 12

τους νόμους της αντικειμενικής πραγματικότητας προς χάρη μιας υπερπραγματικότητας. Στον πίνακα αυτό ο Κατσιπάνος ζωγραφίζει ένα ιδιόρρυθμο πορτρέτο, μια φανταστική προσωπογραφία με ένα μελαγχολικό, δραματικό ή υπερφυσικό στοιχείο. Η επιμελήτρια της έκθεσης σχολιάζει : «Ένα κορίτσι κοιτάζει τον θεατή σαν μικρή στοιχειωμένη μάγισσα, με διαπεραστικό ίσως και δαιμονικό βλέμμα, προκαλώντας αμηχανία. Τα παιδικά παιχνίδια που συμβολίζουν τη χαμένη αθωότητα αναστατώνουν το θεατή αντί να τον καθησυχάζουν. Το φόντο παραπέμπει σε φλεγόμενο τοπίο, ξυπνώντας άσχημες μνήμες από τα λήθη. Το έργο θυμίζει κολάζ. Η δομή της σύνθεσης είναι άναρχη, άλογη, παραληρηματική. Καμία νύξη δεν βοηθά τον θεατή να προσδιορίσει σε ποιο τόπο ή ποια χρονική στιγμή ξετυλίγεται η παράδοξη δράση.» Le plus jeune peintre grec surréaliste, apparu à l aube du XXI e siècle, est Théophile Katsipanos. Ses tableaux démontrent que l abolition de la pensée rationnelle et les images libérant l inconscient sont toujours d actualité. Né en 1975, il révèle sur ses toiles un monde étrange et merveilleux. Ses compositions faites avec des couleurs riches, peuplées de personnages imaginaires et situées dans un univers fantastique parsemé d objets incongrus provoquent un sentiment de confusion chez le spectateur et font preuve de son sens aigu d imagination. Son art évoque un lieu magique où les lois naturelles sont suspendues, rappelant le monde absurde d Alice au pays des merveilles. ΑΛΚΗΣ ΓΚΙΝΗΣ Ένας από τους κύριους εκπρόσωπους του ελληνικού υπερρεαλισμού, εμπεριέχει στο έργο του και στοιχεία συμβολισμού. Ο ελληνικός σουρεαλισμός με το έργο του `Αλκη Γκίνη και τον δυναμισμό των φαντασιώσεών του, εμπλουτίζεται σ ένα μεγάλο βαθμό. Από τα πρώτα του βήματα μέχρι σήμερα, ο ζωγράφος αυτός, υπηρέτησε το φανταστικό με μια διάθεση να κάνει το μυστήριο χειροπιαστό. 13

Ο πίνακας με το απειλητικό πτηνό και το ανήμπορο ανθρώπινο θύμα παραπέμπει, σύμφωνα με την Μ. Παπαδοπούλου, στο βίωμα της Δικτατορίας. Στους πίνακες του καλλιτέχνη παρατηρούμε συχνά ακρωτηριασμένα σώματα. Η επιμελήτρια σχολιάζει πως στη ζωγραφική του Άλκη Γκίνη διακρίνονται δύο κυρίως στοιχεία: η έμφαση στην παραδοσιακή λεπτομέρεια και η υπερρεαλιστική «σκηνοθεσία» της όλης εικόνας. Τα βασικά χαρακτηριστικά της είναι η υπαινικτικότατα του αινιγματικού χώρου και η αντίθεση του ρεαλισμού των λεπτομερειών με τον αντιρεαλισμό του συνόλου. Ας δούμε τι αναφέρει η κριτικός τέχνης για τον πίνακα. Στον πίνακα Εξουσία η ατμόσφαιρα είναι εφιαλτική. Επικρατεί το μακάβριο χιούμορ. Ο καλλιτέχνης επιμηκύνει εντελώς αφύσικα το μοναδικό κάτω άκρα της ακέφαλης ανθρώπινης μορφής που πρωταγωνιστεί. Αναποδογυρίζει τους ρόλους αλλά και τις κλίμακες, δίνοντας ισχύ στο υπερμέγεθες απειλητικό πτηνό που σφίγγει με δύναμη το παραμορφωμένο μέλος του ανήμπορου θύματος. Σε ορισμένα σημεία η ανθρώπινη σάρκα μοιάζει με ραμμένο κουστούμι παραπέμποντας σε σημερινό κινηματογραφικό θρίλερ. Το ανατριχιαστικό υπόλειμμα του ανθρώπου επιδεικνύει την ανατομία της σπονδυλικής του στήλης μεταλλάσσοντας το αόρατο σε ορατό. Η προβολή των εσωτερικών οργάνων ένα από τα βασικά μορφολογικά χαρακτηριστικά του Γκίνη. Ο Γκίνης συχνά εισάγει ζώα και τα πτηνά στα έργα του. Μέσα από παράδοξους συνδυασμούς δημιουργεί πολλές φορές δικά του φανταστικά όντα,όπως συνηθίζουν οι σουρεαλιστές. Ο Στέλιος Λυδάκης γράφει ότι οι σύνθετες αυτές μορφές του ζωγράφου συναγωνίζονται σε δαιμονισμό τα μυθολογικά πλάσματα των αρχαίων Ελλήνων. Η συσχέτιση αυτή έχει ενδιαφέρον.οι μύθοι των προγόνων πράγματι εξάπτουν τη φαντασία προσφέροντας για επεξεργασία. Ένα πλούσιο ρεπερτόριο προ σουρεαλιστικών θεμάτων. Εμπνέουν κατά κόρον τους ξένους καλλιτέχνες. Γιατί όχι και τους Έλληνες; Dans les années 60, Alkis Ghinis a présenté une création picturale tournée essentiellement vers le rêve. Ses images brouillent les frontières entre le conscient et subconscient explorant ainsi cette préoccupation surréaliste. Son œuvre donne à penser que les expériences quotidiennes peuvent être radicalement modifiées en sens si l on reconsidère notre environnement à travers un prisme surréaliste. 14

Μια επίσκεψη στην Πινακοθήκη Χανίων. Τη Δημοτική πινακοθήκη Χανίων επισκέφθηκε το Γυμνάσιο Σούδας, στα πλαίσια της Δράσης Ελλάδα - Γαλλία, Διαπολιτισμικός διάλογος. Συγκεκριμένα, οι μαθητές θαύμασαν έργα του Σπύρου Παπαλουκά, ενός πολύ σημαντικού έλληνα ζωγράφου-καλλιτέχνη. Η ξενάγηση έγινε από την καθηγήτρια Εικαστικών του Γυμνασίου Σούδας, Κατερίνα Τσεμπελή, και την καθηγήτρια Γαλλικών, Κουρουτάκη Αλεξάνδρα. Στα πλαίσια αυτής τις επίσκεψης, οι μαθητές, ύστερα από την ξενάγηση, έφτιαξαν τα δικά τους έργα με θέμα τον Σουρεαλισμό. Συνέντευξη από την υπεύθυνη της Πινακοθήκης Χανιών, κ. Αθηνά Γιαννουλάκη -Ποιός είναι ο ρόλος της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων στην προβολή της καλλιτεχνικής δημιουργίας στο Χανιώτικο κοινό; -Λοιπόν υπάρχουν δυο καταστάσεις. Τι γίνεται στην πραγματικότητα, και τι θα έπρεπε να γίνεται. Στην πραγματικότητα, κάνουμε ότι μπορούμε ακόμα και αν αυτά που μπορούμε δεν είναι και τόσα πολλά. Όμως ο Δήμος Χανίων μέσα από αυτό το εικαστικό μουσείο που έχει, την Πινακοθήκη, προσπαθεί να φέρνει εκθέσεις, να συνεργάζεται με μεγάλα μουσεία και με πολλούς επώνυμους πανελλαδικά καλλιτέχνες. Αφού οι εκθέσεις έρθουν εδώ, κάνουμε μια μεγάλη προσπάθεια να τις αναδείξουμε και να έρχονται να τις βλέπουν όχι μόνο οι Χανιώτες, αλλά και τα σχολεία. Αυτό γίνεται ώστε να μαθαίνουν να επισκέπτονται τα μουσεία σαν μία ψυχαγωγία. Αυτή είναι λοιπόν η προσπάθειά μας και νομίζω πως τα καταφέρνουμε σ ένα μεγάλο μέρος. -Ποιές από τις εκθέσεις που είχατε οργανώσει στο παρελθόν είχαν τη μεγαλύτερη απήχηση στους Χανιώτες και ιδιαίτερα στους μαθητές; -Στους Χανιώτες ιδιαίτερα απήχησε η έκθεση με τα κουστούμια του ενδυματολόγου και ζωγράφου, Γιάννη Μετζικώφ. Επίσης, και η έκθεση του Χανιώτη ζωγράφου και εικαστικού, Μιχάλη Μανουσσάκη κέντρισε το ενδιαφέρον του κόσμου, που ήταν 15

πέρυσι. Όσο αφορά τα παιδιά, μια έκθεση που συγκέντρωσε ένα μεγάλο αριθμό παιδιών ήταν η έκθεση που είχε γίνει με έργα των ίδιων των παιδιών από διάφορα καλλιτεχνικά εργαστήρια, πριν πολλά χρόνια. -Θυμάστε, η έκθεση για τον σουρεαλισμό εάν είχε κεντρίσει το ενδιαφέρον των φιλότεχνων στα Χανιά; -Το ενδιαφέρον των φιλότεχνων το είχε κεντρίσει πάρα πολύ. Δεν είχε κερδίσει όμως το ενδιαφέρον του «πολύ κόσμου» γιατί ο σουρεαλισμός είναι μια πιο δύσκολη ζωγραφική και έννοια, πιο ιδιαίτερη. Είχαμε όμως κόσμο, και παράλληλα είχαμε και επισκέψεις σχολείων. Ήταν πραγματικά μια καταπληκτική έκθεση γιατί είχαμε φέρει πολύ σπουδαία έργα που αφορούσαν τους Έλληνες σουρεαλιστές. -Με βάση ποια προγράμματα η δράση της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων προσεγγίζει τους μαθητές των σχολείων του νομού; -Ανάλογα ποια έκθεση θα κάνουμε φτιάχνουμε και ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα το οποίο είναι προσαρμοσμένο και για νήπια και για τις πρώτες τάξεις του δημοτικού με διάφορες δραστηριότητες, όπως ζωγραφική και παιχνίδια. Αλλά και αντίστοιχα για τα παιδιά του γυμνασίου και του λυκείου κάνουμε ξεναγήσεις και πολλές φορές κάνουμε και διάδραση ζωγραφίζοντας. Ανάλογα λοιπόν με την έκθεση προσαρμόζω και το αντίστοιχο πρόγραμμα με τη βοήθεια του επιμελητή. -Πόσο δύσκολα μπορεί να πραγματοποιηθεί μια έκθεση ζωγραφικής στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, πως ξεκινά αυτή η προσπάθεια και ποιοι είναι η συντελεστές της ; -Συναντάμε πολλές δυσκολίες γιατί δεν έχουμε πολύ προσωπικό όμως μας βοηθάει πολύ το δημοτικό συμβούλιο και μας δίνει χρήματα για να γίνονται εκθέσεις. Έτσι λοιπόν το Διοικητικό Συμβούλιο της Πινακοθήκης και οι καλλιτεχνικές επιτροπές επιλέγουν τις εκθέσεις και μετά το αναθέτουν σ ένα επιμελητή και ένα ιστορικό τέχνης όπου αυτοί ως ειδικοί μας λένε από πού θα πάρουμε το κάθε έργο. Ύστερα κάνουμε αιτήσεις για να τους ζητήσουμε να τα δανειστούμε στη συνέχεια γράφονται 16

τα κείμενα που θα μπούνε στο κατάλογο. Μετά έρχονται τα έργα, τα ασφαλίζουμε, τα στήνουμε στους τοίχους, τους βάζουμε την ταυτότητά τους και τα ταμπελάκια τους. Τέλος κάνουμε τα εγκαίνια και ξεκινάει η έκθεση. -Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια για τις νέες ενδιαφέρουσες εκθέσεις ζωγραφικής; -Tο Διοικητικό Συμβούλιο και ο δήμος Χανίων προγραμματίζουν τον τελευταίο καιρό στα μέσα του Φλεβάρη να δείξουμε το δεύτερο μέρος των έργων που ανήκουν στην ιδιοκτησία του δήμου Χανίων, αφού η Πινακοθήκη δεν φιλοξενεί έργα μόνο από άλλα μουσεία. Επίσης υπάρχει άλλη μια ιδέα για αργότερα να παρουσιάσουμε σε συνεργασία με το Μουσείο Φρυσίρα έργα του Σακαγιάν. Τέλος το καλοκαίρι σκεφτόμαστε να δείξουμε μια έκθεση με καπέλα από όλο τον κόσμο σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Οι καλλιτέχνες που μελετήσαμε εντοπίζουν σουρεαλιστικά στοιχεία παντού γύρω μας θέλοντας να τονίσουν πως η ζωή είναι ασυνάρτητη. Η σημερινή εποχή που βιώνουμε, της παγκόσμιας οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής κρίσης, είναι γεμάτη από σουρεαλιστικά στοιχεία. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και η Μπία Παπαδοπούλου: Η πραγματικότητα φαντάζει σαν ένα απέραντο θέατρο του παραλόγου, ξεπερνώντας ακόμα και τη φαντασία. Η άναρχες εικόνες του ασυνείδητου δεν διαφέρουν πολύ από τις καθημερινές παραδοξότητες και τις εφιαλτικές καταστάσεις του σύγχρονου κόσμου. Ίσως γι αυτό δεν θα πάψουν οι καλλιτέχνες να εκφράζονται σουρεαλιστικά και στο μέλλον... Η Συντακτική ομάδα: Κλειώ Φρατζεσκάκη, Ελισάβετ Χαιλατζίδου, Ζαχαρούλα Λαμπροπούλου, Αφροδίτη Κολοκούρη, Κωνσταντίνα Καπάκη, Χριστιάνα Γαβαλάκη, Σασλή Μαρίνα, Παπαδεράκη Ειρήνη. 17

ΕΡΓΑ ΜΑΘΗΤΩΝ Βεργεράκης 18

Λαμπροπούλου Ζαχαρούλα Γαβαλάκη Χριστιάνα 19

Γεωργία Καλαιτζαντωνάκη Αφροδίτη Κολοκούρη 20

Σταύρος Κουρκούτης Σασλή Μαρίνα 21

Νικόλαος Ραφαήλ Τάτας - Βαιμαράκης Μηνάς 22

Βερυκίου Ειρήνη 23

Σταύρος Κουρκούτης 24

Βιβλιογραφία 1. Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, Κατάλογος έκθεσης (29 Μαΐου-21 Αυγούστου 2009), Πέρα από το Πραγματικό: Απόηχοι του σουρεαλισμού στην Ελλάδα. Μ. Παπαδοπούλου, επιμελήτρια έκθεσης. 2. Νάνσυ Μπαλούτογλου, O Σουρεαλισμός και ο ελληνικός Σουρεαλισμός του Νίκου Εγγονόπουλου, 2/2010, http://www.artmag.gr/art-articles/ 3. Μπία Παπαδοπούλου, http://www.pinakothikichania.gr/el/exhibitions/current/kessanlis.aspx, 4. Έλληνες σουρεαλιστές στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων http://news.in.gr/culture/article/?aid=1015591 5. Οι Έλληνες Ζωγράφοι, 20 ος Αιώνας, Εκδ. Μέλισσα 6. Νίκη Λοϊζίδη, Ο Υπερρεαλισµός στη νεοελληνική τέχνη: Η περίπτωση Νίκου Εγγονόπουλου, Ν 5. Σουρεαλισμός, χωρίς μανιφέστο και κίνημα, http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=48945 25