Oνοµατεπώνυµο Προσωνυµία Υπογραφή Σφραγίδα Ιδιότητα Τόπος Γέννησης Χρόνος Γέννησης Τόπος Καταγωγής Τόπος Θανάτου Χρόνος Θανάτου Βιβλιογραφία Βιογραφικά Στοιχεία Αλή πασάς Τεπελενλής Ali Paşa Velioğlu Tepedelenli "Νέος Σκεντέρµπεης" "Μουσουλµάνος Βοναπάρτης," "Σατανάς της Κολάσεως" " Βαλής του πασαλικιού των Ιωαννίνων (Yanya Paşalik) Τεπελένι (Tepelenë), Νότιος Αλβανία (Toskëria) 1740 Τεπελένι, Νότιος Αλβανία Ιωάννινα, Ήπειρος 24 Ιανουαρίου 1822 Αλβανός πασάς των Ιωαννίνων και ένα από τα ισχυρότερα πρόσωπα της οθωµανικής επικράτειας των Βαλκανίων από το 1788 έως το 1822. Γόνος αλβανικής οικογένειας, γιος του Βελή µπέη του Τεπελενίου και της Χάκµως, µίας γυναίκας µε ισχυρή προσωπικότητα, αφού αρχικά διεκδίκησε την ηγεσία της φάρα του, των Μετσοχουσάτων ξεκίνησε µία µυθιστορηµατική σταδιοδροµία. Η Οθωµανική Αυτοκρατορία, ήδη από τα τέλη του 17ου αιώνα, διέτρεχε στάδιο παρακµής. Η αδυναµία της αυτοκρατορίας να παρακολουθήσει τις πολιτικές κοινωνικές οικονοµικές πολιτισµικές και τεχνολογικές εξελίξεις υποβάθµισε τη στρατιωτική της ισχύ και αποδυνάµωσε τη διοικήτική της συνοχή Η παρακµή της άλλοτε πανίσχυρης αυτοκρατορίας εκφράστηκε µε την αµφισβήτηση της απόλυτης έως τότε, πρωτοκαθεδρίας της Υψηλής Πύλης, αµφισβήτηση που εκδηλώθηκε εµπράκτως µε σειρά αποσχιστικών κινηµάτων από περιφερειακούς αξ,ωµατούχους. Ο Αλής σινιστά τυπικό παράδειγµα αυτού του είδους. Γιος ενός ασήµαντου αλβανού µπέη από το Τεπελένι της νότιας Αλβανίας, ξεκίνησε τη σταδιοδροµία του ως επικεφαλής µίας από τις πολυάρθµες λήστρκές οµάδες που λυµαίνονταν την περοχή της Ηπείρου και της νότιας Αλβανίας Στή συνέχεια υτηρετησε στην αυλή του ισχυρού αλβανού τοπάρχη Κουρτ Πασά του Μπερατίου (από τις σηµαντικότερες προσωπικότητες εκείνης της περιόδου) αλλά όταν διαπίστωσε ότι ο τελευταίος δεν ήταν διατεθειµένος να ικανοποιήσει τους στόχους του, δεν δίστασε να τεθεί στην υπηρεσία του κυριότερου αντιπάλου του, του Καπλάν Πασά του Δελβίνου, του οποίου την κόρη παντρεύτηκε. Πολύ σύντοµα, ο νεαρός Αλής κατέδωσε τον πεθερό του στον αρχηγό της σουλτανικής κατασταλτικής δύναµης Σιλιχντάρ Μεχµέντ Πασά για αδιαφορία στην εξέγερση των χριστιανών της Χειµάρρας. Σκοπός του Αλή ήταν ή κατάληψη του πασαλικιού του Δελβίνου που κατείχε ο πεθερός του Η εκτέλεση όµως του Καπλάν Πασά δεν ανέβασε τον Τεπελενλή στη διοίκηση του πασαλικιοΰ, αλλά έναν άλλον Αλή το γιο του Καπλάν, ο οποίος είχε την υποστήριξη οµάδας ισχυρών µπέηδων της περιοχής. Τότε ο Αλής απο- µονωµένος επανήλθε στο προηγούµενό του επάγγελµα του ληστή µία δραστηριότητα που του προσκόµισε χρήµατα και τον βοήθησε να δήµιουργήσει
συµµαχίες µε τους ισχυρότερους έλληνες και αλβανούς καπετάνιους της Πίνδου, των Αγράφων και της Θεσσαλίας Το 1784 ο θάνατος του ισχυρού άνδρα της ευρύτερης περοχής Κουρτ Πασά δηµιούργησε κενό εξουσίας και κλίµα γενικευµένης αναρχίας σε όλη τη νότια Αλβανία και την Ήπειρο. Ο Αλής έχοντας αποκτήσει κατά το αµέσως προήγούµενο διάστηµα ισχύ και επιρροή µπόρεσε να πείσει την Υψηλή Πύλη ότι ήταν το κατάλληλο πρόσωπο για να επιβάλει την τάξη στην περιοχή και όντως ήταν. Επέτυχε, διαδοχικά και ταχύτατα, να συγκεντρώσει τα αξιώµατα (και τις αρµοδιότητες) του Γενικού Επόπτη των Δρόµων της Ρούµελης, του πασά των Τρικάλων και τέλος το 1788, του πασά των Ιωαννίνων, που ήταν ο βασικός του στόχος. Αναλαµβάνοντας την ηγεσία του πασαλικιού επιδίωξε, εξαρχής να επιβάλει µία άκρως αυταρχΐκή και συγκεντρωτική διοίκηση, κάτι που για να επιτευχθεί απαιτούσε την αποδυνάµωση και, αν χρειαζόταν, την εξάλειψη-των ισχυρών µπέηδων εντός της επικρατείας του και εκείνων των αυτόνοµων εστιών που εµπόδιζαν τη λειτουργία µίας ενιαίας εξουσιαστικής αρχής. Έτσι, κυνήγησε τους µουσουλµάνους µπέηδες και τους χριστιανούς σουλιώτες δύο τυπικές και κραυγαλές περιπτώσεις περιφερειακών οµάδων αµφισβήτησης της εξουσίας του πασαλικιού- και τους εξουδετέρωσε είτε εξοντώνοντάς τους είτε αναγκάζοντας τους να εγκαταλείψουν την επικράτειά του. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων ο Τεπελενλής δηµιούργησε εύρυθµη διοικητική µηχανή και αξιόµαχο στρατό. Τα στελέχη της διοίκησης ήταν χριστιανοί και µουσουλµάνοι Αλβανοί, Ελληνες αλλά και Ευρωπαίοι τυχοδιώκτες στρατιωτικοί, από εκείνους που συνωστίζονταν στις αυλές τοπαρχών της οθωµανικής περιφέρειας µετά τη λήξη των ναπολεόντειων πολέµων, επιδιώκοντας νέες περιπέτειες, δόξα, αξιώµατα, χρήµατα χρήµατα (ή όλα µαζί). Επιπλέον, η λειτουργική διοίκηση διευκόλυνε την ανάπτυξη οικονοµικής δραστηριότητας στην οποία πρωταγωνίστησε η χριστιανική ελληνή και η βλαχική εµπορική τάξη των Ιωαννίνων και άλλων πόλεων της επικράτειας του, που υτοστήξε την προσπάθεια του Τεπελενλή και µε τη σειρά της υποστηρίχθηκε από εκείνον. Ήδη, από τις αρχές της δευτέρας δεκαετίας του 19ου αιώνα διοικούσε, περισσότερο ως ηγέτης ανεξάρτητου κράτοις παρά ως υποτελής πασάς του σουλτάνου, ασκώντας ανεξάρτητη εσωτερική αλλά και εξωτερική πολιτική. Η επικράτειά του, 75.000 τ.χιλ., κάλυπτε τη νότια Αλβανία, την Ήπειρο, τη δυτική και µέρος της κεντρικής Μακεδονίας τη Στερεά εκτός από την Αττικοβοιωτία και τη Βόρεια Εύβοια και, µέσω των γιων του, τα ισχυρά πασαλίκια των Τρικάλων (Θεσσαλίας) και της Πελοποννήσου. Τον Ιούλιο του 1820 η Υψήλή Πύλη, έχοντας στα χέρια της ατράνταχτα στοιχεία εις βάρος του, εξέδωσε φιρµάνι σύµφωνα µε το οποίο ο Αλή Πασάς κρίθηκε "ένοχος καθοσιώσης και αναγνωρισµένος εχθρός του Ντοβλετίου", και διατάχθηκε να µεταβεί στην Ιστανµπούλ για να απολογηθεί. Ο τελευταίος γνωρίζοντας ότι η µετάβασή του στην οθωµανική πρωτεύουσα θα σήµαινε τή βέβαιη εξόντωσή του, δεν ανταποκρίθηκε στή σουλτανική εντολή. Η Πύλη έστειλε τότε ισχυρά στρατεύµατα υτό τον βαλή της Πελοποννήσου Χουρσίτ πασά. Μετά από σειρά σιγκρούσεων και έχοντας απολέσει την υποστήριξη ισχυρών τοπικών αλβανών πολεµάρχων, οι οποίοι αποσκίρτησαν, ο Τεπελενλής υποχρεώθηκε να καταφύγει στο νησάκι της λίµνηςτων Ιωαννίνων, όπου και εξοντώθηκε. Η σχετικώς εύκολη και ταχεία καταστροφή του αλβανού πασά, ο οποίος
διέθετε ισχυρότατη στρατιωτική ισχύ, και σηµαντικότατους οικονοµικούς πόρους, δεν ερµηνεύεται παρά µόνον εκ του γεγονότος ότι ο Ali δεν µπόρεσε, τελικώς να εξελιχτεί σε τίποτε περισσότερο από έναν -από τους πολλούςπεριφερειακούς τοπάρχες που αµφισβητούσαν, εκείνη την εποχή την µονοπωλιακή άσκηση της ετησίας από την Υψηλή Πύλη. Παρέµεινε, δηλαδή ένας Οθωµανός πασάς και δεν κατόρθωσε, δηλαδή, να γίνει ηγέτης ενός κινήµατος µε εθνικοαπελευθερωτικό προσανατολισµό, όπως εκείνο της Ελληνικής Επανάστασης. Με αποτέλεσµα, πολλοί από τους µουσουλµάνους, στρατιωτικούς και διοικητικούς αξιωµατούχους του να τον εγκαταλείψουν και να επανέλθουν στην οθωµανική νοµιµότητα. Με την ίδια, και µεγαλύτερη, ευκολία τον εγκατέλειψαν και οι χριστιανοί της αυλής του, για να ενταχθούν στις ελληνικές επαναστατικές γραµµές. Περαιτέρω, η αποτυχία του πειράµατος Τεπελενλή κατέδειξε την αδυναµία ευδοκίµησης κινηµάτων εναντίον της Υψηλής Πύλης στα οποία συµµετείχαν από κοινού µουσουλµάνοι και χριστιανοί, ακόµη και αν τους ένωναν κοινοί αντι-οθωµανικοί στόχοι. Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα το αµέσως επόµενο διάστηµα, όταν µουσουλµάνοι αλβανοί µπέηδες από εκείνους που είχαν παραµείνει πιστοί στον Αλή Πασά, είχαν επιχειρήσει, αρχικά, να συνεργαστούν µε τη νεότευκτη ελληνική επαναστατική διοίκηση. Σύντοµα, όµως αποχώρησαν, κρίνοντας αδύνατη τη συµµετοχή τους σε µία επανάσταση Ελλήνων που επιδίωκαν την ίδρυση ελληνικού και χριστιανικού κράτους Έτσι, σύντοµα, σχεδόν όλοι τους διαπραγµατεύτηκαν την επιστροφή τους στις οθωµανικές γραµµές και πήραν µέρος στις συγκρούσεις της περιόδου 1821-1830, εναντίον της επανάστασης Ωστόσο, η αποστασία του Αλή λειτούργησε θετικά για την ελληνική εξέγερση, αφού η διαδικασία εξόντωσης του, εγκλώβισε ισχυρές στρατιωτικές δυνάµεις -οι οποίες θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν εναντίον των ελλήνων- µακριά από τις επαναστατηµένες περιοχές. Όταν η Υψηλή Πύλη κατόρθωσε να εξοντώσει τον Τεπελενλή, οι επαναστατηµένοι Έλληνες είχαν ήδη σταθεροποιήσει την εξουσία τους στις επαρχίες της Πελοποννήσου, της Στερεάς και σε νησιά του Αιγαίου Βιβλιογραφία (επιλεγµένη) Λαογραφία - Peter Oluf Bröndsted, Peter Oluf, Interviews with Ali Pacha. Edited by Jacob Isager, Athens, 1998 K.E Fleming, The Muslim Bonaparte: Diplomacy and Orientalism in Ali Pasha's Greece, Princeton University Press, 1999 Ibrahim Manzour Effendi, Mémoires sur le Grèce et l'albanie pendant le gouvernement d'ali Pacha, Paris, 1827 Pouqueville Francois, "Notice sur la fin tragique d Ali-Tébélen", Paris 1822 Dennis N. Skiotis, From Bandit to Pasha: First Steps in the Rise to Power of Ali of Tepelen, 1750-1784, International Journal of Middle East Studies, [July 1971], 219-244 Μίλτος Κυργιάννης, Το πασαλίκι Ιωαννίνων στην εποχή του Αλή πασά Τεπελενλή (1788-1822), Αθήνα 1984 Αχµέτ Μουφίτ, Αλή πασάς Τεπελενλής (1744-1822), [Ε.Η.Μ], Ιωάννινα, 1980 Γεώργιος Βαβαρέτος, Ο Αλή πασάς από την άλλη πλευρά [Βιβλιοθήκη Ηπειρωτικής Εστίας Αθηνών], αρ. 19, Αθήνα 1968 Παναγιώτης Αραβαντινός, Ιστορία Αλή πασά Τεπελενλή [Δωδώνη Ιστορική Βιβλιοθήκη], Αθήνα 2004.
Λογοτεχνία Φιλµογραφία [Δηµοτικό] Να ταν οι κάµποι θάλασσες, και τα βουνά ποτάµια, Βεζυρ Αλή πάσα. Να πνίγονταν ο Τάταρης, που φέρνει τα φερµάνια. Αρβανίτες παινεµένοι, που ναι ο Αλή πασάς καηµένοι; Ωρε και το φερµάνι έγραφε, το βέβαιο χαµπέρι, Βεζύρ Αλη πασά. Να σηκωθείς Αλη πασά, να πας στο Τεπελένι. Αρβανίτες παλικάρια, µε σπαθιά και µε χαντζάρια. Δεν φεύγω απ τα Γιάννενα, και το κιαµέτ να γένει, Βεζύρ Αλη πασά. και το κιαµέτ να γένει. Λέτε λέτε, τι µου λέτε; το µπαρούτι που πουλιέται; Ξύπνα καηµένε Αλη πασά, να δεις τα Γιάννενα σου, Βεζυρ Αλη πασά. Τα πήρανε οι Έλληνες, δεν είναι πια δικά σου. Δε µου λέτε, δε µου λέτε, το µπαρούτι που πουλιέται; Αλή Πασάς (1926) Σκηνοθεσία: Δηµήτρης Καµινάκης Αλή Πασάς και η Κυρά Φροσύνη (1959) Σκηνοθεσία: Στέφανος Στρατηγός Η Λίµνη των Στεναγµών (1959) Σκηνοθεσία: Γρηγόρης Γρηγορίου Εικονογραφία - Μνηµεία Χαρακτικό - Pouqueville, Istoria della Grecia dal 1740 al 1824, Napoli 1837
χαλκογραφία J. Cartwright & R. Havell (1822) Επιχρωµατισµένη λιθογραφία Louis Dupré (1825) (Λεπτοµέρεια)
Ελαιογραφία (1818) Σπυρίδων Βεντούρας Joseph von Bülow: Memorabilien aus der Europäischen Geschichte für anziehende Weltbegebenheiten, ausgezeichnete Grossthaten, Würdigung der Verdienste von berühmten Männern etc. Aus mehreren Jahrhunderten gesammelt. 2 Bände. Mit insgesamt 96 getönten Federlithographien von Johann Nepomuk Geiger auf Tafeln, New York (1860)
Λιθογραφία 1825. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο - Αθήνα
λιθογραφίες Σ. Χρηστιδης (1900) Ο Αλή Πασάς και η Κυρά Βασιλική Λιθογρα Paul Emil Jacobs (1848) Ο Αλή Πασάς και η Κυρά Βασιλική
'Αγαλµα του Αλή Πασά (Τεπελένι) Συντάκτης: Στέφανος Παπαγεωργίου