Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Επικοινωνίας & Μ.Μ.Ε Εργαστήριο Νέων Τεχνολογιών Βελτίωση Ευχρηστίας μέσω Τεχνικών Προσαρμογής και Εξατομίκευσης Περιεχομένου Κώστας Μουρλάς Επίκ. Καθηγητής
«Αν κοιτάξουμε τριγύρω μας, θα δούμε ότι οι πιο διαδεδομένες, οι πιο επιτυχημένες τεχνολογίες είναι εκείνες που είναι σιωπηλές και άφαντες, που τις χειριζόμαστε αφηρημένα και ασυνείδητα, όπως το ηλεκτρικό φως, τα τηλέφωνα και τα αυτοκίνητα. Το μεγαλύτερο εμπόδιο σήμερα στην παραπέρα εξάπλωση και εξέλιξη του κομπιούτερ είναι η ενοχλητική απαιτητικότητά του, ο αυθάδης τρόπος με τον οποίο μονοπωλεί την προσοχή και το συνειδητό μας, η επιμονή του να αγνοεί τα προφανή και τα πασίγνωστα και να παραλύει από αυτή την άγνοια» Χ. Χ. Παπαδημητρίου, 2004
«Το PC της επόμενης δεκαετίας θα έχει πιθανότατα μια επιστήθια γνώση του ατόμου μας, των ιδιαιτεροτήτων μας, των προτιμήσεων και συμφερόντων μας. Θα βρίσκεται [άφαντο και σιωπηλό στην τσέπη, στον καρπό ή τα γυαλιά μας], με μηδαμινή παρέμβαση δική μας» Χ. Χ. Παπαδημητρίου, 2004
Εισαγωγή Διαφορετικοί χρήστες διαφορετικές ανάγκες Gamer Photographer Professor Stock Broker Musician
Συμβατικό υπερμεσικό σύστημα: ίδιο στατικό περιεχόμενο, ίδια δομή πλοήγησης σε όλους τους χρήστες, ακόμα και αν έχουν διαφορετική γνώση ή εμπειρία σχετικά με ένα γνωστικό αντικείμενο. Προβλήματα Προβλήματα ευχρηστίας, ειδικά όταν υπάρχουν ετερόκλητα ενδιαφέροντα και ανάγκες, Οι χρήστες πλοηγούμενοι συνήθως αποκλίνουν από τον στόχο τους και χάνονται στην υπερπληροφορία του Διαδικτύου, Οι χρήστες έρχονται πολλές φορές αντιμέτωποι με τη δόμηση ενός ιστοχώρου η οποία πολλές φορές αντανακλά την προσωπική άποψη και την αισθητική του δημιουργού. Πρόταση: Προσαρμοστικότητα και Εξατομίκευση Η Προσαρμοστικότητα και Εξατομίκευση αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες που σχετίζονται με την πλοήγηση και την απόδοση ομοειδούς περιεχομένου, που παρέχεται από τέτοιου είδους συστήματα, και να εφαρμόζουν μεθόδους και τεχνικές που να ικανοποιούν τα ετερογενή ενδιαφέροντα και ανάγκες των χρηστών, βελτιστοποιώντας και προσαρμόζοντας τις διαδικασίες αλληλεπίδρασης στις μοναδικές τους προτιμήσεις.
Προσαρμοστικότητα και Εξατομίκευση Βασικά Ερωτήματα o Τι είδους περιεχόμενο θα παρουσιαστεί στον κάθε χρήστη; o Πως θα παρουσιαστεί το περιεχόμενο στον κάθε χρήστη; Πως θα εξασφαλιστεί η το απόρρητο των προσωπικών δεδομένων; o Πως θα δημιουργηθεί ένα καθολικό schema εξατομίκευσης; o Υπάρχει πλήρης αντίληψη των πραγματικών προτιμήσεων και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των χρηστών από τους σχεδιαστές και προγραμματιστές των υπερμεσικών εφαρμογών έτσι ώστε να τους παρέχουν ένα πραγματικά βελτιστοποιημένο αποτέλεσμα εξατομίκευσης; Στη γνώση των χρηστών Που γίνεται προσαρμογή; Στους στόχους των χρηστών Στην εμπειρία των χρηστών Στην εμπειρία των χρηστών με τους υπολογιστές Στις προτιμήσεις των χρηστών Στα ενδιαφέροντα των χρηστών Στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των χρηστών Σύμφωνα με το περιβάλλον χρήσης των χρηστών Πεδία εφαρμογής Εκπαιδευτικά Υπερμέσα Υπερμεσικά Πληροφοριακά Συστήματα Συστήματα Εξόρυξης Δεδομένων Υπερμέσα Οργανισμών Συστήματα διαχείρισης εξατομικευμένων όψεων στον πληροφοριακό χώρο
Προφίλ χρήστη Τεχνικές και μέθοδοι για την συλλογή των χαρακτηριστικών των χρηστών, και της προσαρμογής του υπερμεσικού περιεχομένου βάσει αυτών των χαρακτηριστικών. Το προφίλ μπορεί να δημιουργείται στατικά ή δυναμικά. Ένα συμβατικό προφίλ χρηστών Αλλά Πιο είδος προφίλ θεωρείται ολοκληρωμένο; Ποιοι είναι εκείνοι οι παράμετροι που θεωρούνται βασικοί για να συμπεριληφθούν σε ένα πιο περιεκτικό / βελτιστοποιημένο προφίλ χρήστη; Παραδοσιακά χαρακτηριστικά χρηστών: Γνώση, στόχοι, εμπειρία, προτιμήσεις, απαιτήσεις, ανάγκες, δημογραφικά χαρακτηριστικά, ηλικία, κοινωνικό-οικονομική κατάσταση, επάγγελμα, κτλ. Χαρακτηριστικά δικτύου / συσκευής: Δια-συνδεσιμότητα, εύρος ζώνης, μέγεθος οθόνης, τρόπος εισαγωγής δεδομένων και επιφάνεια αλληλεπίδρασης, αποθηκευτικός χώρος, δυνατότητες επεξεργαστή, δυνατότητες μπαταρίας, κτλ.
Προφίλ χρήστη Περιεκτικό Προφίλ Χρήστη Εξατομίκευση Περιεχομένου Χρήστης Αναδόμηση περιεχομένου & προσαρμογή Διαδίκτυο Περιεκτικό Προφίλ Χρήστη Περιεχόμενο μεταδεδομένων Παροχέας περιεχομένου Περιεκτικό Προφίλ Χρήστη Παραδοσιακό Προφίλ Χρήστη + Χαρακτηριστικά Αντιληπτικής Προτίμησης Γνωστικά Στυλ Ταχύτητα Γνωστικής Επεξεργασίας (Ταχύτητα, Έλεγχος, και Οπτική επεξεργασία) Συναισθηματική Επεξεργασία
Προτεινόμενο Προφίλ χρήστη Χαρακτηριστικά Αντιληπτικής Προτίμησης Χρήστη (ΧΑΠΧ) (User Perceptual Preference Characteristics) τα ΧΑΠΧ αποτελούν τους βασικούς παράγοντες εκείνους που επηρεάζουν τις ανθρώπινες οπτικές, νοητικές και συναισθηματικές διεργασίες ικανές να μεταβάλλουν την νεο-εισαχθείσα πληροφορία που λαμβάνεται από τον χρήστη, προστίθεται σε παλαιότερη εμπειρία ή γνώση, και είναι διαφορετική για κάθε χρήστη ή ομάδα χρηστών. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι οι παράμετροι των γνωστικών και συναισθηματικών διεργασιών καθώς επίσης και της οπτικής προσοχής και λαμβάνουν χώρα καθ όλη τη διαδικασία αποδοχής ενός ερεθίσματος μέχρι την τελική απόκριση του προς αυτό.
Προφίλ χρήστη (συνέχεια) Μοντέλο Χαρακτηριστικών Αντιληπτικής Προτίμησης Χρήστη (ΧΑΠΧ)
Προφίλ χρήστη (συνέχεια) Επιρροή στον Πληροφοριακό Χώρο
Προφίλ χρήστη Διάγραμμα Συσχέτισης των Παραμέτρων του μοντέλου ΧΑΠΧ με Δομικά Χαρακτηριστικά του Υπερμεσικού Περιεχομένου
Το Σύστημα AdaptiveWeb Αρχιτεκτονική
Αξιολόγηση του προτεινόμενου μοντέλου Πεδίο η-μάθησης Οι γνωστικοί και συναισθηματικοί παράμετροι του προτεινόμενου τρισδιάστατου μοντέλου ΧΑΠΧ παρουσιάζουν κάποια σχετική επίδραση σε ένα υπερμεσικό περιβάλλον η-μάθησης; Mε την παροχή σύμφωνου υπερμεσικού γνωστικού περιεχομένου στα ΧΑΠΧ των χρηστών αυξάνεται η ακαδημαϊκή τους απόδοση; Δείγμα και Διαδικασία: Όλα τα υποκείμενα ήταν φοιτητές των Πανεπιστημίων Αθηνών και Κύπρου, Φάση Ι δείγμα: 138 φοιτητές Φάση ΙΙ δείγμα: 82 φοιτητές 35% των υποκειμένων ήταν αγόρια και το 65% κορίτσια, και η ηλικία τους κυμαινόταν από 17 έως 22 με μ.ο. τα 19 χρόνια, Το περιβάλλον: Υπερμεσικό περιβάλλον η-μάθησης στο γνωστικό αντικείμενο των αλγορίθμων του Τμήματος Μ.Μ.Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το συγκεκριμένο αντικείμενο επιλέχθηκε λόγω του ότι οι φοιτητές του συγκεκριμένου τμήματος δεν είχαν καθόλου εμπειρία με θεωρεία και πρακτική ηλεκτρονικών υπολογιστών και παραδοσιακά αποδίδουν σε χαμηλά επίπεδα.
Αξιολόγηση του προτεινόμενου μοντέλου Πεδίο η-μάθησης Δείγμα και Διαδικασία: (συνέχεια) Αξιολόγηση: Υιοθετήθηκε η μεθοδολογία μέτρησης της επιρροής της σύμφωνης και ασύμφωνης συνθήκης υπερμεσικού περιεχομένου. Τα υποκείμενα εκτέλεσαν μια online εξέταση ευθύς αμέσως μετά το πέρας του μαθήματος στο αντικείμενο το οποίο διδάχθηκαν (αλγόριθμους). Με αυτό τον τρόπο μπόρεσε να ελεγχθεί το φαινόμενο αλλοίωσης της μακρόχρονης μνήμης (long-term memory decay effect), και να αξιολογηθεί η απόδοση τους σχετικά με τη κατανόηση του περιεχομένου.
Αξιολόγηση του προτεινόμενου μοντέλου Πεδίο η-μάθησης (4/4) Αποτελέσματα: (συνέχεια) Έχει αποδειχτεί αύξηση της απόδοσης των φοιτητών κατά την αλληλεπίδραση και την εκμάθηση τους μέσω των περιβαλλόντων με σύμφωνη συνθήκη, σε σχέση με: Το γνωστικό στυλ (οπτικός/λεκτικός, ολιστής/αναλυτής), Την ταχύτητα γνωστικής επεξεργασίας (διαθέσιμος χρόνος βάσει της τυπολογίας τους, γρήγορος/μέτριος/αργός), Την χωρητικότητα εργασιακής μνήμης (ολόκληρη ή μειωμένη ποσότητα υπερμεσικού περιεχομένου βάσει του αν είχαν μεγάλη/μέτρια/χαμηλή χωρητικότητα), Τη συναισθηματική επεξεργασία (το άγχος διαφάνηκε ότι είναι ένας εξίσου σημαντικός παράγοντας: τα μέτρια επίπεδα άγχους συσχετίζονται με την αύξηση της απόδοσης, ενώ τα αισθητικά χαρακτηριστικά και η επιπλέον υποστήριξη πλοήγησης βοήθησε σημαντικά τους φοιτητές που είχαν υψηλό άγχος σε σχέση με την απόδοση τους).
Αξιολόγηση του προτεινόμενου μοντέλου Πεδίο η-εμπορίου H αναδόμηση ενός γενικότερου υπερμεσικού περιβάλλοντος, εν προκειμένω η- Εμπορίου, με κανόνες προσαρμογής που ορίζονται από το μοντέλο ΧΑΠΧ προσδίδει σε ένα πρώτο επίπεδο, ή όχι, κάποιο βαθμό ικανοποίησης (και ευχρηστίας) στους χρήστες κατά την πλοήγηση τους εν συγκρίσει με τον συμβατικό τρόπο παρουσίασης; Φάση Ι Δείγμα και Διαδικασία: Όλα τα υποκείμενα ήταν φοιτητές του Πανεπιστημίου Κύπρου, Φάση Ι δείγμα: 144 φοιτητές 40% των υποκειμένων ήταν αγόρια και το 60% κορίτσια, και η ηλικία τους κυμαινόταν από 19 έως 23 με μ.ο. τα 20 χρόνια, Το περιβάλλον: Υπερμεσικό περιβάλλον η-εμπορίου, της Sony Electronics Inc., με γνωστικό αντικείμενο τους φορητούς υπολογιστές. Βασική προϋπόθεση ήταν το προκρινόμενο περιεχόμενο να περιείχε μοιρασμένο ποσοστό εικόνων και κειμένου, να ήταν ακατάστατα κατανεμημένο με αρκετές πιθανότητες να προκαλέσει γνωστική υπερφόρτωση στον χρήστη, να έδινε την δυνατότητα επιβολής γνωστικών στόχων και περιορισμών, και να ήταν σχετικά αποδεκτό από πλευράς ενδιαφέροντος.
Αξιολόγηση του προτεινόμενου μοντέλου Πεδίο η-εμπορίου Διαφοροποίηση στον τρόπο σχεδιασμού / αναδόμησης υπερμεσικού περιεχομένου η- Εμπορίου Στόχος: προσαρμογή που να άπτεται στις τυπολογίες των γνωστικών τους στυλ, αυξάνοντας την αποτελεσματικότητα και την ικανοποίηση τους, και την παροχή επιπρόσθετων εργαλείων πλοήγησης για τον έλεγχο του φόρτου της εργασιακής τους μνήμης.
Αξιολόγηση του προτεινόμενου μοντέλου Πεδίο η-εμπορίου Αποτελέσματα: (συνέχεια) Η αντιληπτική προτίμηση των χρηστών κατά την αλληλεπίδραση τους με το εξατομικευμένο περιβάλλον κυμάνθηκε σε ποσοστό 43%, σε σχέση με το συμβατικό που ήταν 25%, ενώ ένα ποσοστό της τάξεως του 32% ήταν ενδιάμεσοι των δύο περιβαλλόντων.
Αξιολόγηση του προτεινόμενου μοντέλου Πεδίο η-εμπορίου Αποτελέσματα: (συνέχεια) Κατά την πλοήγηση των 53 χρηστών στο εξατομικευμένο περιβάλλον, οι 44, 40 και 35 από αυτούς απάντησαν αντίστοιχα σωστά στις 3 ερωτήσεις που τους δόθηκαν, σε αντίθεση με την περιήγηση τους στο συμβατικό περιβάλλον διάδρασης όπου οι έγκυρες απαντήσεις ήταν κατ ακολουθία 11, 11 και 8. Δεδομένου πως το ανώτερο «σκορ» είναι 3 στις 3 απαντήσεις, ο μέσος όρος των χρηστών της εξατομικευμένης συνθήκης ήταν 2.3, ενώ των χρηστών στο συμβατικό περιβάλλον ήταν 0.6. Η διαφορά του μέσου όρου του χρόνου ανάδρασης τους φτάνει στα 86 δευτερόλεπτα, με τη σχετική τιμή να ανέρχεται κατά την πλοήγηση τους στο εξατομικευμένο περιβάλλον στα 414 δευτερόλεπτα εν αντιθέσει με το συμβατικό όπου διαπιστώνεται μια άκρως σημαντική αύξηση στα 500 δευτερόλεπτα.
Συμπεράσματα Εξατομίκευση και Προσαρμοστικότητα : Τεχνικές Βελτίωσης Ευχρηστίας Το σύστημα AdaptiveWeb Αξιολόγηση του προτεινόμενου μοντέλου ΧΑΠΧ στο πεδίο της η-μάθησης και η-εμπορίου Κύρια αποτελέσματα Σε ένα περιβάλλον η-μάθησης: Οι χρήστες που έλαβαν σύμφωνο περιβάλλον στις γνωστικές και συναισθηματικές τους τυπολογίες απέδωσαν πολύ υψηλότερα από εκείνους που έλαβαν αδιαφοροποίητο Σε ένα περιβάλλον η-εμπορίου: Η εξατομίκευση ενός γενικότερου υπερμεσικού περιεχομένου βάσει του προτεινόμενου μοντέλου, δύναται να αυξήσει την ευχρηστία του και κατ επέκταση την ικανοποίηση των χρηστών κατά την πλοήγηση τους, ενώ μετριάζει αισθητά την γνωστική τους υπερφόρτωση κατά την αναζήτηση των γνωστικών τους στόχων αυξάνοντας την εγκυρότητα των αποκρίσεων και την ταχύτητα ανάδρασης τους
Προτάσεις για μελλοντικές κατευθύνσεις Η διεξαγωγή περαιτέρω πειραμάτων για αποσαφήνιση με μεγαλύτερη ακρίβεια της επιρροής των παραμέτρων του προτεινόμενου μοντέλου ΧΑΠΧ και σε άλλα πεδία εφαρμογής του πληροφοριακού χώρου εστιάζοντας σε πιο πολυσύνθετα και περίπλοκα περιεχόμενα πολυμέσων, καθώς επίσης και η θεμελίωση της εγκυρότητας των διαφαινόμενων συσχετίσεων μεταξύ τους. Η διερεύνηση και διεξαγωγή πειραμάτων με την χρήση βιομετρικών αισθητήρων για την λήψη οργανικών μετρήσεων (όπως καρδιακοί παλμοί, πίεση, ύγρανση δέρματος κτλ.) και της συσχέτισης τους με παράγοντες των συναισθηματικών διεργασιών των χρηστών (όπως το άγχος), με όραμα την προσαρμογή ενός περιεχομένου στις ανάγκες τους χωρίς την παρεμβολή ενδιάμεσων συνθηκών. Η διερεύνηση και διεξαγωγή πειραμάτων με την χρήση του εργαλείου eye-tracker για την εκμαίευση της οπτικής προσοχής και σάρωσης το εκάστοτε περιβάλλοντος από τον χρήστη, προς τεκμηρίωση των μετρήσεων των ψυχομετρικών εργαλείων που έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί και την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τον πιο εύστοχο και αποδεκτό σχεδιασμό εξατομικευμένων Διαδικτυακών περιβαλλόντων βάσει της τυπολογίας και των γνωστικών ιδιαιτεροτήτων του εκάστοτε χρήστη.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας! Κ. Μουρλάς, Επίκ. Καθηγητής Εργαστήριο Νέων Τεχνολογιών Τμήμα Επικοινωνίας και Μ.Μ.Ε Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών mourlas@media.uoa.gr http://www.media.uoa.gr/~mourlas AdaptiveWeb: www3.cs.ucy.ac.cy/adaptiveweb Το υλικό της παρουσίασης έχει προκύψει στα πλαίσια των διδακτορικών διατριβών των Π. Γερμανάκου, Ν. Τσιάνου και Ζ. Λέκκα που έχουν αναπτυχθεί στο Εργαστήριο Νέων Τεχνολογιών υπό την επίβλεψή μου