Μεταβολισμός και οξείδωση, ένα από τα μυστικά της ζωής

Metabolism and Oxidosis Μεταβολισμός και οξείδωση, ένα από τα μυστικά της ζωής Δημήτριος Ζ. Ψυρρόπουλος Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Α.Π.Θ. Συντονιστής Διευθυντής Ε.Σ.Υ. Καρδιολογική Κλινική Γ.Ν.Θ. «Γ. Γεννηματάς» Θεσσαλονίκη 2012 1

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ζ. ΨΥΡΡΟΠΟΥΛΟΣ METABOLISM AND OXIDOSIS ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΞΕΙΔΩΣΗ, ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012 ISBN: 978-960-93-4072-4 Εκδόσεις: Κ.Ν. Επισκόπου 7 Θεσσαλονίκη Τ. 2310 203 566 www.copycity.gr Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν.2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993. 2

Αφιερωμένο στους ανθρώπους μου, τόσο στους κατοικοεδρεύοντες στον πλανήτη Γη όσο στους ταξιδευτές του Σύμπαντος. Δημήτρης Ζ. Ψυρρόπουλος 3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Μεταβολισμός - Διατήρηση στη ζωή των οργανισμών... 7 2. Τι είναι το «παράδοξο του οξυγόνου»;... 7 3. Οι ελεύθερες ρίζες είναι προϊόντα του φυσιολογικού μεταβολισμού... 8 4. Πώς επιβαρύνουν τον οργανισμό οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου;... 9 5. Έχουν ωφέλιμη δράση οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου;... 10 6. Πότε αυξάνεται η παραγωγή ελευθέρων ριζών οξυγόνου πέρα από το φυσιολογικό;... 11 7. Πώς αντιδρά ο οργανισμός στην παρουσία των ελεύθερων ριζών οξυγόνου;... 12 8. Τι είναι το οξειδωτικό στρες;... 15 9. Ποιες είναι οι επιβλαβείς δράσεις του οξειδωτικού στρες;... 16 10. Πού οφείλονται οι επιβλαβείς δράσεις του οξειδωτικού στρες;... 18 11. Μπορεί να διαγνωσθεί το οξειδωτικό στρες;... 19 12. Ποσοτικός προσδιορισμός οξειδωτικής δράσης. Ποσοτικός προσδιορισμός ελευθέρων ριζών και άλλων δυναμικών ενώσεων οξυγόνου... 21 13. Ποσοτικός προσδιορισμός αντιοξειδωτικής δράσης σε βιολογικά υλικά... 24 5

14. Φυσιολογική λειτουργία και θεραπευτικές δράσεις των ΔΕΟ... 28 15. Μετά την οξείδωση και αντιοξείδωση έρχεται η εποχή της μοριακής βιολογίας. Η εποχή των omics... 31 Α. Lipidomics... 33 Β. Glycomics... 34 Γ. Transcriptomics... 35 Δ. Metabolomics... 36 Ε. Interactomics... 37 ΣΤ. Connectomics... 38 16. Αντιοξειδωτικά και διατροφή. Βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία. Συμπληρώματα φυτικών πρωτεϊνών... 39 17. Ενδεικτικά στοιχεία για το ρόλο μερικών αντιοξειδωτικών και τις πηγές τους... 41 18. Αβιταμίνωση και υπερβιταμίνωση... 43 19. Εκτίμηση της αντιοξειδωτικής ικανότητας των διαφόρων τροφίμων. Παραδείγματα εφαρμογής στην καθημερινή πρακτική... 45 20. Αντιμετώπιση οξειδωτικού στρες... 47 21. Πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε τη σωστή αντιοξειδωτική προστασία;... 47 22. Συμπέρασμα... 48 - Βιβλιογραφία... 51 - Παραπομπές... 55 - Πίνακες... 59 6

Μεταβολισμός και οξείδωση, ένα από τα μυστικά της ζωής 7

Metabolism and Oxidosis - Μεταβολισμός και οξείδωση, ένα από τα μυστικά της ζωής 1. Μεταβολισμός - Διατήρηση στη ζωή των οργανισμών Όλοι οι οργανισμοί, ανάμεσά τους και ο ανθρώπινος, για να διατηρηθούν στη ζωή και να επιτελέσουν τις διάφορες λειτουργίες τους μετατρέπουν την τροφή σε ενέργεια. Αυτή η διαδικασία γίνεται σε κυτταρικό επίπεδο δηλαδή σε συγκεκριμένα κυτταρικά οργανίδια που ονομάζονται μιτοχόνδρια και τα οποία αποτελούν στην ουσία το εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας για τον ανθρώπινο οργανισμό. Η μετατροπή της τροφής σε ενέργεια επιτυγχάνεται με την οξείδωση των τροφών δηλαδή με τη χρησιμοποίηση του βασικού συστατικού της ζωής, το οξυγόνο. 2. Τι είναι το παράδοξο του οξυγόνου ; H συνεχής έκθεση στο οξυγόνο μπορεί να σβήσει το κερί της ζωής πολύ γρήγορα (Priestley, 1775). Η προφητική αυτή παρατήρηση από τον άνθρωπο που ανακάλυψε το οξυγόνο έβαλε ουσιαστικά τα θεμέλια για τη λύση ενός προβλήματος, από τα σημαντικότερα της σύγχρονης επιστήμης: αυτό που ονομάζουμε «παράδοξο του οξυγόνου». Το οξυγόνο (Ο2) ένα τόσο κρίσιμο στοιχείο για τη διατήρηση της ζωής, μπορεί να γίνει κάποια στιγμή τοξικό. Για παράδειγμα, έγινε αρχικά αντιληπτό ότι η έκθεση του οργανισμού σε αυξημένες συγκεντρώσεις οξυγόνου προκαλεί ανεπιθύμητες αντιδράσεις για την υγεία, ενώ λίγο αργότερα παρουσιάστηκαν ενδείξεις ότι οι βλαπτικές επι- 7

Δημήτριος Ζ. Ψυρρόπουλος πτώσεις από τις ιοντίζουσες ακτινοβολίες ήταν παρόμοιες με αυτές της «δηλητηρίασης» από το 02. Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε το 1954 στο επιστημονικό περιοδικό Science προτάθηκε για πρώτη φορά ότι, ο παράγοντας που ενοποιούσε τα αποτελέσματα της ιοντίζουσας ακτινοβολίας με αυτά της «δηλητηρίασης» από το 02, ήταν αυτό που αποκαλούμε ελεύθερες ρίζες (ROS). Οι πλέον σημαντικές ελεύθερες ρίζες που βρίσκονται στον ανθρώπινο οργανισμό είναι διάφορα μοριακά είδη με κέντρο το οξυγόνο και μερικές φορές το άζωτο ή τον άνθρακα. 3. Οι ελεύθερες ρίζες είναι προϊόντα του φυσιολογικού μεταβολισμού Κατά τη διάρκεια της φυσιολογικής οξείδωσης των τροφών στα μιτοχόνδρια και την παραγωγή ενέργειας με την χρησιμοποίηση του οξυγόνου, παράγονται διάφορα υποπροϊόντα ανάμεσα στα οποία είναι και οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου που απελευθερώνονται μέσα στο κύτταρο. Οι κυριότερες από τις φυσιολογικές διαδικασίες παραγωγής ελευθέρων ριζών περιλαμβάνουν: α) Την παραγωγή ελευθέρων ριζών υπεροξειδίου, ως παραπροϊόντος ή «χημικού ατυχήματος» κατά τη λειτουργία της αναπνευστικής αλυσίδας των μιτοχονδρίων των κυττάρων. Κατά τη διαδικασία αυτή ορισμένα ηλεκ- 8

Metabolism and Oxidosis - Μεταβολισμός και οξείδωση, ένα από τα μυστικά της ζωής τρόνια ξεφεύγουν από τα μόρια που μεταφέρουν τα ηλεκτρόνια στην αναπνευστική αλυσίδα και περνούν στο οξυγόνο ανάγοντας το σε υπεροξείδιο. β) Τη φυσιολογική δράση διαφόρων οξειδωτικών ενζύμων όπως είναι οι λιποξυγονάσες, οι κυκλοοξυγονάσες, οι υπεροξειδάσες και οι αφυδρογονάσες κατά την οποία παράγονται ελεύθερες ρίζες ως παραπροϊόντα των ενζυμικών αντιδράσεων. γ) Την παραγωγή ελευθέρων ριζών υδροξυλίου, οι οποίες είναι και οι πλέον δραστικές, από χημικές αντιδράσεις παρουσία μεταλλικών ιόντων. δ) Την παραγωγή ελευθέρων ριζών ως μέρος της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος. Ορισμένα από τα κύτταρα του συστήματος αυτού παράγουν ε- λεύθερες ρίζες για να εξουδετερώσουν διάφορα βακτήρια - εισβολείς. Σε περιπτώσεις που η διαδικασία αυτή είναι εκτός ελέγχου, όπως συμβαίνει με τις αυτόάνοσες ασθένειες, μερικές ελεύθερες ρίζες που παράγονται προκαλούν βλάβες σε πολλές ομάδες κυττάρων του οργανισμού. 4. Πώς επιβαρύνουν τον οργανισμό οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου; Πρώτος ο Denham Harman (1956) πρότεινε την ιδέα για την ύπαρξη της «ελεύθερης ρίζας» και αργότερα ανέ- 9

Δημήτριος Ζ. Ψυρρόπουλος πτυξε το αξίωμα ότι αυτά τα συστατικά έχουν σημαντικό ρόλο στη γήρανση του οργανισμού μέσω της πρόκλησης διασταυρωμένων χημικών αντιδράσεων και της δημιουργίας ομοιοπολικών δεσμών σε μοριακό επίπεδο. Σήμερα δεχόμαστε ότι οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου είναι κυρίως ασταθή μόρια τα οποία περιέχουν στη δομή τους ένα ασύζευκτο ηλεκτρόνιο υψηλής ενέργειας. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη συνεχή «προσπάθεια» αυτών των μορίων να εξισορροπήσουν την δομή τους και τα ηλεκτρικά φορτία τους. Για να το πετύχουν αυτό αποσπούν η- λεκτρόνια από άλλα γειτονικά οργανικά μόρια τα οποία μετατρέπονται με τη σειρά τους σε ελεύθερες ρίζες. Το α- ποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι η έναρξη μιας καταστρεπτικά ενεργής αλυσίδας με την τροποποίηση και την πρόκληση σοβαρών βλαβών σε μεγάλης σημασίας κυτταρικές δομές και βασικών συστατικών του οργανισμού όπως είναι τα λιπίδια, οι πρωτεΐνες, οι κυτταρικές μεμβράνες, το κυτταρικό γενετικό υλικό (DNA νουκλεϊνικά οξέα) και ιδιαίτερα το μιτοχονδριακό DNA. 5. Έχουν ωφέλιμη δράση οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου; Το πρόβλημα με τις ελεύθερες ρίζες είναι το εξής: ενώ είναι απαραίτητες στις περισσότερες μεταβολικές διαδικασίες που πραγματοποιούνται μέσα στους οργανισμούς εάν δεν απομακρυνθούν γρήγορα από τον οργανισμό μπορεί να γίνουν καταστροφικές. 10

Metabolism and Oxidosis - Μεταβολισμός και οξείδωση, ένα από τα μυστικά της ζωής Οι ελεύθερες ρίζες σε αρκετές περιπτώσεις δρουν προστατευτικά (δηλαδή το ανοσοποιητικό σύστημα τις χρησιμοποιεί εναντίον διάφορων παθογόνων μικροοργανισμών π.χ. βακτηρίων), είναι απολύτως απαραίτητες στην αποδόμηση και απορρόφηση των τροφών και συμμετέχουν ενεργά στη λειτουργική διαδικασία όλου του μυϊκού συστήματος (έλεγχος και κίνηση). 6. Πότε αυξάνεται η παραγωγή ελευθέρων ριζών οξυγόνου πέρα από το φυσιολογικό; Η υπερπαραγωγή ελευθέρων ριζών από τον ανθρώπινο οργανισμό, προκαλείται κυρίως όταν: Υπάρχει υπερβολική έκθεση του οργανισμού σε τοξικές ουσίες (αυξημένη ανάγκη για αποτοξίνωση), Υπάρχει αυξημένη παραγωγή ενέργειας (υπερβολική κατανάλωση θερμίδων και ιδιαίτερα λίπους και «κενών» θερμίδων), Υπάρχει παρατεταμένη ανοσολογική απάντηση, Υπάρχει αυξημένη παραγωγή στεροειδών (π.χ. σε καταστάσεις στρες και άγχους, όπως είναι η έντονη σωματική φυσική δραστηριότητα, η εφηβεία, οι διαταραχές εμμήνου ρύσεως), Μετά από την έκθεση του οργανισμού σε συντηρητικά τροφίμων και μολυσματικούς περιβαλλοντικούς παρά- 11

Δημήτριος Ζ. Ψυρρόπουλος γοντες (π.χ. καπνός τσιγάρου, περιβαλλοντολογικοί ρύποι που μολύνουν την ατμόσφαιρα), Κατά την έκθεση σε ακτινοβολία (π.χ. υπεριώδης ακτινοβολία UV), Κατά την αυτοοξείδωση διαφόρων χημικών ουσιών και βιομορίων (π.χ. πολυακόρεστα λιπαρά οξέα), Κατά την λιπιδική υπεροξείδωση, δηλαδή την επίδραση των ελευθέρων ριζών στα λιπίδια και ιδιαίτερα στα πολυακόρεστα που υπάρχουν στις μεμβράνες των κυττάρων με αποτέλεσμα τον σχηματισμό υπεροξειδίων, Σε αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ, Σε κατανάλωση διάφορων φαρμάκων, κ.α. 7. Πώς αντιδρά ο οργανισμός στην παρουσία των ελεύθερων ριζών οξυγόνου; Σε κάθε βιολογικό σύστημα πρέπει να διατηρείται η ι- σορροπία μεταξύ του σχηματισμού και της απομάκρυνσης των ελεύθερων ριζών οξυγόνου. Οι ελεύθερες ρίζες δεν δρουν ανεξέλεγκτα. Οι ελεύθερες ρίζες ελέγχονται με εξαιρετική ακρίβεια μέσα στο κύτταρο και ο ανθρώπινος οργανισμός είναι εφοδιασμένος με φυσικά αντιοξειδωτικά συστήματα για να αμύνεται στην δράση τους όπως και των άλλων ενεργών παραγώγων οξυγόνου. 12

Metabolism and Oxidosis - Μεταβολισμός και οξείδωση, ένα από τα μυστικά της ζωής Με την πάροδο όμως της ηλικίας και τις συνεχείς εξωτερικές (π.χ. μόλυνση περιβάλλοντος) και εσωτερικές (π.χ. ποιότητα διατροφής) αρνητικές επιδράσεις η δυνατότητα του οργανισμού να τις ελέγχει μειώνεται, οι ελεύθερες ρίζες ξεφεύγουν από τον έλεγχο και αρχίζουν να κομματιάζουν τα κύτταρα. Στα ερευνητικά εργαστήρια είναι ευρέως κοινή η εξής άποψη: «Με τις συνεχείς αντιδράσεις που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες μέσα στο σώμα μας, είναι σαν να δεχόμαστε μια σταθερά χαμηλή δόση ακτινοβολίας, συνεχώς. Δηλαδή μας διαβρώνουν!» Έχει υπολογισθεί ότι περίπου 10.000 ελεύθερες ρίζες τη μέρα «βομβαρδίζουν» κάθε κύτταρο του οργανισμού. Η αύξηση του αριθμού των οξειδώσεων από τις ελεύθερες ρίζες οδηγεί τα κύτταρα σε μία κατάσταση που λέγεται ο- ξειδωτικό στρες και είναι ένας από τους κυριότερους παράγοντες πρόκλησης διαφόρων ασθενειών. Λόγω της συνεχούς έκθεσης σε ελεύθερες ρίζες και για την πρόληψη του οξειδωτικού στρες, ο οργανισμός μας, όπως όλα τα φυτά και τα ζώα, έχει αναπτύξει για προστασία διάφορους αντιοξειδωτικούς μηχανισμούς στους οποίους παίρνουν μέρος οι αντιοξειδωτικές ουσίες. Γενικά χαρακτηρίζουμε ως αντιοξειδωτική κάθε ουσία η οποία βρίσκεται σε μικρές συγκεντρώσεις σε σύγκριση με το υπόστρωμα που οξειδώνεται και η οποία καθυστερεί 13

Δημήτριος Ζ. Ψυρρόπουλος σημαντικά ή αποτρέπει την οξείδωση του υποστρώματος αυτού. Τα αντιοξειδωτικά λειτουργούν κυρίως με τρεις τρόπους: 1) είτε παρεμποδίζουν σε πρώιμο στάδιο τη «γέννηση», δηλαδή την αρχική δημιουργία των ελεύθερων ριζών, 2) είτε διακόπτουν στο επόμενο στάδιο τη διαδοχική παραγωγή των ελεύθερων ριζών που προκαλείται από τις αλυσιδωτές αντιδράσεις και 3) επίσης είναι δυνατόν η παρουσία κάποιου αντιοξειδωτικού (για παράδειγμα της βιταμίνης C) να συμβάλλει στη διατήρηση της αντιοξειδωτικής δράσης κάποιου άλλου αντιοξειδωτικού, όπως της τοκοφερόλης. Στην περίπτωση αυτή έχουμε συνεργατική δράση των δύο αντιοξειδωτικών και λέμε ότι η βιταμίνη C έχει συν-αντιοξειδωτική δράση. Μπορούμε επίσης να διαφοροποιήσουμε τα αντιοξειδωτικά ανάλογα με την προέλευση τους και τη χημική τους σύσταση. Έτσι υπάρχουν α) οι ενδογενείς αντιοξειδωτικές ουσίες και β) τα αντιοξειδωτικά τα οποία προσλαμβάνει ο οργανισμός μας με την τροφή. Τα ενδογενή αντιοξειδωτικά διακρίνονται σε ουσίες: α) μεγάλου μοριακού βάρους και β) μικρού μοριακού βάρους. - Στην πρώτη κατηγορία περιλαμβάνονται ένζυμα, όπως η δισμουτάση του υπεροξειδίου, η καταλάση, η υπεροξειδάση της γλουταθειόνης, η παραοξονάση και το πρωτεάσωμα τα οποία ελαττώνουν τη δημιουργία ελεύ- 14

Metabolism and Oxidosis - Μεταβολισμός και οξείδωση, ένα από τα μυστικά της ζωής θερων ριζών μέσω της απομάκρυνσης δυνητικών οξειδωτικών ή μετατρέποντας ελεύθερες ρίζες σε σχετικά σταθερές χημικές ενώσεις. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται επίσης διάφορες πρωτεΐνες του πλάσματος (αίμα) όπως η αλβουμίνη, η σερουλοπλασμίνη, η τρανσφερίνη και η ατογλοβίνη, οι οποίες δεσμεύουν μεταλλικά ιόντα και ως εκ τούτου περιορίζουν τη δημιουργία ελεύθερων ριζών μέσω αντιδράσεων που καταλύονται από μέταλλα. - Τα μικρού μοριακού βάρους ενδογενή αντιοξειδωτικά υποδιαιρούνται περαιτέρω σε λιποδιαλυτά αντιοξειδωτικά μικρά χημικά μόρια, όπως η τοκοφερόλη (βιταμίνη Ε), τα καροτενοειδή, η χολερυθρίνη, ορισμένες κινόνες και πολυφαινόλες και σε υδροδιαλυτά μόρια, όπως το α- σκορβικό οξύ (βιταμίνη C), το ουρικό οξύ, ορισμένες πολύφαινόλες κ.α. Τα κυριότερα αντιοξειδωτικά της διατροφής είναι διάφορες λιποδιαλυτές και υδροδιαλυτές φυτικές ενώσεις ό- πως είναι η τοκοφερόλη, το ß-καροτένιο, το λυκοπένιο, η βιταμίνη C, η ασταξανθίνη, το σελήνιο, η λουτεΐνη, διάφορες πολυφαινόλες (φλαβονοειδή και άλλες ενώσεις), κ.α. 8. Τι είναι το οξειδωτικό στρες; Όπως έχει ήδη αναφερθεί, όταν η παραγωγή των ε- λευθέρων ριζών οξυγόνου υπερβεί την προστατευτική ικα- 15

Δημήτριος Ζ. Ψυρρόπουλος νότητα των αντιοξειδωτικών συστημάτων του ανθρώπινου οργανισμού, τότε προκύπτει το φαινόμενο που ονομάζεται οξειδωτική καταστροφή ή αλλιώς οξειδωτικό στρες και κατά το οποίο θα προκύψουν μη ανατρέψιμες βλάβες της κυτταρικής δομής και της λειτουργίας του κυττάρου ενώ σε επίπεδο οργάνου θα προκύψει οργανική ανεπάρκεια. Στην ουσία ο όρος οξειδωτικό στρες αναφέρεται στο ποσοστό εσωτερικής καταστροφής ενός οργανισμού από τα ιδιαιτέρως δραστικά μόρια, τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου. Η επίδραση των ελευθέρων ριζών στα βιολογικά συστήματα του κυττάρου είναι καταστροφική και συνίσταται, όπως ήδη έχει αναφερθεί, κυρίως στην υπεροξείδωση των λιπών (ιδιαίτερα των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων) και των πρωτεϊνών, αλλά και του κυτταρικού DNA, με αποτέλεσμα την καταστροφή των κυτταρικών μεμβρανών και την απενεργοποίηση των πρωτεϊνικών ενζύμων του κυττάρου. Τελικό αποτέλεσμα της επίδρασης αυτής είναι ο θάνατος και η αποσύνθεση του κυττάρου και συνεπώς είναι πολύ πιθανή η ανάπτυξη διάφορων ασθενειών. 9. Ποιες είναι οι επιβλαβείς δράσεις του οξειδωτικού στρες; Η οξειδωτική καταστροφή ή το οξειδωτικό στρες των βιομορίων (λιπίδια, πρωτεΐνες, κυτταρικές μεμβράνες, γενετικό υλικό - DNA) από τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου αυξάνεται παράλληλα με την αύξηση της ηλικίας και θεωρείται 16

Metabolism and Oxidosis - Μεταβολισμός και οξείδωση, ένα από τα μυστικά της ζωής ότι αποτελεί έναν από τους κυριότερους προδιαθεσικούς παράγοντες της διαδικασίας της γήρανσης καθώς και πλήθους εκφυλιστικών παθήσεων, όπως είναι: - τα καρδιομεταβολικά αγγειακά νοσήματα (π.χ. η αρτηριακή υπέρταση, η υπερλιπιδαιμία, η αθηροσκλήρωση, η στεφανιαία νόσος, το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, η απόφραξη των αγγείων των κάτω άκρων, η στυτική δυσλειτουργία στους άνδρες, η παχυσαρκία, η δυσκολία απώλειας σωματικού βάρους, ο σακχαρώδης διαβήτης), - οι διάφορες μορφές καρκίνου, - οι νευροεκφυλιστικές νόσοι (π.χ. η νόσος Alzheimer, η νόσος Parkinson), - η σκλήρυνση κατά πλάκας, - η νόσος Crohn (ελκώδης - σπαστική κολίτιδα), - τα νοσήματα κολλαγόνου ανοσοποιητικού συστήματος (π.χ. ο ερυθηματώδης λύκος, η ρευματοειδής αρθρίτιδα), - η επίκτητη ανοσοανεπάρκεια (AIDS), - το βρογχικό άσθμα, - η υπογονιμότητα, - οι διάφορες φλεγμονές, - η παγκρεατίτιδα, - η περιοδοντική νόσος, - οι τενοντίτιδες κ.α. 17

Δημήτριος Ζ. Ψυρρόπουλος 10. Πού οφείλονται οι επιβλαβείς δράσεις του οξειδωτικού στρες; Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η περίσσεια των ελευθέρων ριζών οξυγόνου και η επακόλουθη διατάραξη του ισοζυγίου οξειδωτικών/αντιοξειδωτικών μπορεί να οδηγήσει σε αλλοίωση τροποποίηση κυρίως α) των κυτταρικών μεμβρανών (διακοπή της διακυτταρικής επικοινωνίας), β) των νουκλεϊνικών οξέων (αυξημένος κίνδυνος καρκινογέννεσης), γ) των μιτοχονδρίων (αποσύζευξη ενεργειακής παραγωγής) και δ) των πρωτεϊνών και λιπιδίων. Αναφέρονται δειγματοληπτικά μόνο ορισμένες κλινικές περιπτώσεις στις οποίες τα επίπεδα των ελεύθερων ριζών οξυγόνου είναι σε περίσσεια. - Αναλυτικότερα, σε κλινικό επίπεδο οι ελεύθερες ρίζες και τα υπεροξείδια λιπιδίων βρίσκονται αυξημένα σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα και συστηματικό ερυθηματώδη λύκο όπως επίσης και σε ασθενείς με ασθένειες των νεφρικών τριχοειδών. - Διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της αρτηριακής υπέρτασης συμμετέχοντας στην αποδόμηση της προστακυκλίνης και του οξειδίου του αζώτου. - Επιπλέον, έχουν εμπλακεί στην εκδήλωση του σακχαρώδους διαβήτη και στις μακροπρόθεσμες επιπλοκές του λόγω της καταστροφής των παγκρεατικών β κυττάρων. - Επίσης, ασθενείς με διαβήτη Τύπου 1 και περιφερικές εκδηλώσεις από το αγγειακό σύστημα έχουν πολύ υψηλό- 18