ΣΥΛΛΟΓΗ ΕΠΙΒΕΝΘΙΚΩΝ ΑΣΠΟΝΔΥΛΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΦΩΤΟΠΑΓΙΔΩΝ ΣΤΗ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΚΛΕΙΣΟΒΑ (ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ Λ/Θ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ-ΑΙΤΩΛΙΚΟΥ)

ΣΥΛΛΟΓΗ ΕΠΙΒΕΝΘΙΚΩΝ ΑΣΠΟΝΔΥΛΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΦΩΤΟΠΑΓΙΔΩΝ ΣΤΗ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΚΛΕΙΣΟΒΑ (ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ Λ/Θ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ-ΑΙΤΩΛΙΚΟΥ) Ράμφος Α. 1, Paschos J. 2, Μπεκιάρη Β. 1, Κατσέλης Γ. 1 1 Τμήμα Υδατοκαλλιεργειών και Αλιευτικής Διαχείρισης, ΤΕΙ Μεσολογγίου, ramfos@teimes.gr; gkatsel@teimes.gr 2 University Bochum, johnmp@gmx.de Περίληψη Παρότι οι φωτοπαγίδες αποτελούν έναν ιδιαίτερα αποτελεσματικό τρόπο συλλογής νεαρών σταδίων ψαριών και ασπόνδυλων πλαγκτονικών οργανισμών έχουν χρησιμοποιηθεί ελάχιστα σε μελέτες που αφορούν στην επιπανίδα των θαλάσσιων φανερόγαμων. Στην παρούσα εργασία δοκιμάζεται η χρήση μιας απλής και οικονομικής φωτοπαγίδας χημικού φωτός με στόχο τη συλλογή επιβενθικών ασπονδύλων που διαβιούν σε λιβάδια του θαλάσσιου φανερογάμου Cymodocea nodosa στη Λιμνοθάλασσα Κλείσοβας. Οι φωτοπαγίδες αποδείχθηκαν ιδιαίτερα αποτελεσματικές προσελκύοντας 15 διαφορετικές ταξινομικές ομάδες οργανισμών. Σημαντικές διαφορές στην απόδοση των φωτοπαγίδων παρατηρήθηκαν μεταξύ των τεσσάρων χρωμάτων χημικού φωτός που δοκιμάστηκαν καθώς και μεταξύ των διαφορετικών χρόνων παραμονής των φωτοπαγίδων στο νερό. Λέξεις Κλειδιά: Φωτοπαγίδες, επιβενθικά ασπόνδυλα, λιμνοθάλασσα, Ιόνιο. SAMPLING OF EPIBENTHIC INVERTEBRATES USING LIGHT TRAPS IN KLEISOVA LAGOON (LAGOON COMPLEX OF MESSOLONGHI- AITOLIKO) Ramfos A. 1, Paschos J. 2, Bekiari V., Katselis G. 1 1 Department of Aquaculture and Fisheries Management, TEI of Messolonghi, ramfos@teimes.gr 2 University Bochum, johnmp@gmx.de Abstract Light-traps consist an effective way of sampling larval fish as well as planktonic invertebrates in marine ecosystems. Yet they have seldom been used in studies concerning demersal organisms living in seagrass meadows. In the present study, a simple and cost-effective light trap with chemical sticks as a light source is used in order to collect epibenthic invertebrates in a Cymodocea nodosa meadow in the Kleisova lagoon. The light traps proved to be very effective by attracting 15 different major taxa. Significant differences were also observed in the effectiveness of the traps among the four different colours of chemical light that were used as well as among the different duration periods of trap employment. Keywords: Light-traps, epibenthic invertebrates,, lagoon, Ionian. 1

1. Εισαγωγή Τα λιβάδια των θαλάσσιων φανερόγαμων αποτελούν σημαντικούς οικότοπους που φιλοξενούν πληθώρα ψαριών και ασπόνδυλων οργανισμών. Η μελέτη των επιβενθικών οργανισμών που διαβιούν μέσα στα λιβάδια των θαλάσσιων φανερόγαμων υπολείπεται συγκριτικά με την έρευνα που έχει πραγματοποιηθεί για τα ίδια τα φυτά. Η συλλογή των οργανισμών μέσα στη βλάστηση των λιβαδιών είναι σχετικά δύσκολη και μπορεί να πραγματοποιηθεί με συρόμενα δίχτυα, αντλίες (air-lifters) ή άλλο εξειδικευμένο εξοπλισμό (Raz- Guzman & Grizzle, 2001). Στα Μεσογειακά λιμνοθαλάσσια περιβάλλοντα αναπτύσσονται κυρίως τα είδη φανερόγαμων Cymodocea nodosa, Zostera noltii και Z. marina (Marba et al., 1996). Η μελέτη των επιβενθικών οργανισμών που διαβιούν στα λιβάδια αυτών των ειδών είναι ιδιαίτερα σημαντική λόγω της αφθονίας τους και της θέσης τους στο τροφικό πλέγμα των λιμνοθαλασσών (Sanchez-Herez et al., 1999). Η συλλογή των οργανισμών που διαβιούν μέσα στα λιβάδια εμφανίζει ιδιαιτερότητες λόγω του μικρού βάθους που δυσκολεύει την πρόσβαση με σκάφος και της ύπαρξης του ριζικού συστήματος των φυτών που αποτρέπει τη χρήση αρπάγης. Οι φωτοπαγίδες αποτελούν έναν εναλλακτικό τρόπο συλλογής οργανισμών σε ενδιαιτήματα (π.χ. κοραλλιογενείς ύφαλοι, βραχώδεις περιοχές) όπου κλασσικοί δειγματολήπτες δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Η χρήση τους έχει αποδειχθεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική για τη συλλογή νεαρών σταδίων ψαριών από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 αλλά παράλληλα προσελκύουν και πλήθος πλαγκτονικών και επιβενθικών οργανισμών (Meekan et al., 2001). Παρόλα αυτά, πολύ σπάνια έχουν χρησιμοποιηθεί σε κάποιες μελέτες επιπανιδικών ασπόνδυλων σε λιβάδια ποσειδωνίας (Michel et al., 2010) ενώ δεν υπάρχουν αναφορές για τη χρήση τους σε λιμνοθαλάσσια περιβάλλοντα. Λαμβάνοντας υπ όψην τα παραπάνω, κατασκευάστηκαν φωτοπαγίδες μικρού μεγέθους και χαμηλού κόστους, ικανές να λειτουργήσουν σε περιβάλλοντα πολύ μικρού βάθους (<60cm). Στην παρούσα εργασία δοκιμάστηκε η αποτελεσματικότητα τους στη λιμνοθάλασσα Κλείσοβα (Λ/Θ σύμπλεγμα Μεσολογγίου-Αιτωλικού) και η απόδοση τους σε σχέση με το μήκος κύματος του φωτός που εκπέμπουν και τη διάρκεια παραμονής τους στο νερό. 2. Υλικά & Μέθοδοι Οι φωτοπαγίδες που κατασκευάστηκαν (Εικ. 1Α) αποτελούν μια παραλλαγή του σχεδίου που περιγράφεται από τους Michel et al. (2010). Κάθε φωτοπαγίδα αποτελείται από δύο μέρη κάθε ένα από τα οποία κατασκευάστηκε από μια πλαστική διάφανη φιάλη όγκου 5L. Το επάνω μέρος αποτελείται από μια ολόκληρη φιάλη στα πλαϊνά της οποίας ανοίχθηκαν τέσσερις οπές διαστάσεων 14x2cm.Το κάτω μέρος αποτελείται από το κάτω μισό μιας φιάλης ντυμένο με μαύρο αδιάφανο πλαστικό. Στις δειγματοληψίες, τοποθετήθηκε μια ράβδος χημικού φωτός από το εμπόριο σε κάθε ένα από τα δύο μέρη. Ακολούθως τα δύο μέρη ενώθηκαν μεταξύ τους με μονωτική ταινία και τοποθετήθηκαν στο νερό. Οι δύο δειγματοληψίες που αφορούσαν στον έλεγχο της απόδοσης των φωτοπαγίδων (ως προς τη μέση συνολική αφθονία των συλλεχθέντων οργανισμών) πραγματοποιήθηκαν στις 6/6/2011 και στις 30/6/2011 στη Λιμνοθάλασσα Κλείσοβα (Λ/Θ σύμπλεγμα Μεσολογγίου-Αιτωλικού). Επιλέχθηκε μια περιοχή με βάθος περίπου 60cm και υπόστρωμα καλυμμένο από το θαλάσσιο 2

Εικ.1: (Α) Σχεδιάγραμμα της φωτοπαγίδας που χρησιμοποιήθηκε στις δειγματοληψίες και (Β) Διάταξη των συστοιχιών (1, 2, 3 & 4) των φωτοπαγίδων στην περιοχή μελέτης. φανερόγαμο Cymodocea nodosa. Οι δύο δειγματοληψίες πραγματοποιήθηκαν σε ημερομηνίες κοντά στη νέα Σελήνη. Η πρώτη δειγματοληψία αφορούσε στη σύγκριση τεσσάρων διαφορετικών χρωμάτων χημικού φωτός (πράσινο, κίτρινο, κόκκινο & μπλε) μήκους 15cm. Συνολικά χρησιμοποιήθηκαν 18 φωτοπαγίδες σε τέσσερις συστοιχίες (τέσσερις για κάθε χρώμα + δύο χωρίς φως). Η διάταξη των φωτοπαγίδων στην περιοχή παρουσιάζεται στην Εικ. 1Β. Οι φωτοπαγίδες τοποθετήθηκαν στο νερό μετά τη δύση του ηλίου ( 21:00) και παρέμειναν στο νερό μέχρι λίγο πριν το ξημέρωμα ( 06:00). Το φάσμα εκπομπής των ράβδων χημικού φωτός καταγράφηκε από μια ράβδο για κάθε χρώμα με χρήση φασματοφωτομέτρου εκπομπής τύπου Cary Eclipse (Εικ.2). 3

Η δεύτερη δειγματοληψία αφορούσε στον έλεγχο της απόδοσης σε σχέση με τη διάρκεια παραμονής των φωτοπαγίδων στο νερό. Από τα αποτελέσματα της πρώτης δειγματοληψίας, επιλέχθηκε το πράσινο χρώμα ως το πιο αποδοτικό. Συνολικά χρησιμοποιήθηκαν 16 φωτοπαγίδες σε διάταξη ίδια όπως αυτή της πρώτης δειγματοληψίας. Οι φωτοπαγίδες τοποθετήθηκαν στο νερό μετά τη δύση του ηλίου ( 21:00). Κάθε δύο ώρες μετά την τοποθέτηση ανασύρονταν τέσσερις φωτοπαγίδες (μια από κάθε συστοιχία). Για να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες των οργανισμών κατά τη στιγμή της ανάσυρσης των φωτοπαγίδων, χρησιμοποιήθηκε μικρό πλαγκτονικό δίχτυ με άνοιγμα ματιού 90μm μέσα στο οποίο τοποθετήθηκε ολόκληρη η φωτοπαγίδα πριν την έξοδο της από το νερό. Κατόπιν ξεπλύθηκε προσεκτικά η φωτοπαγίδα και το πλαγκτονικό δίχτυ για τη συλλογή των οργανισμών. Μετά τη συλλογή, τα δείγματα τοποθετήθηκαν σε διάλυμα φορμαλδεΰδης 4% ουδετεροποιημένο με βόρακα. Οι οργανισμοί αναγνωρίσθηκαν και καταμετρήθηκαν στο επίπεδο των κύριων ταξονομικών ομάδων (taxa) με τη χρήση στερεοσκοπίου σε υποδείγματα τα οποία συλλέχθηκαν με τη χρήση σύριγγας όγκου 50ml αφού πρώτα είχαν απομονωθεί όλοι οι μεγαβενθικοί οργανισμοί από το δείγμα. Η σύγκριση της αφθονίας των ταξονομικών ομάδων μεταξύ των διαφορετικών χρωμάτων ράβδων χημικού φωτός καθώς και μεταξύ των διαφορετικών χρόνων παραμονής των φωτοπαγίδων στο νερό, πραγματοποιήθηκε με τον μη-παραμετρικό έλεγχο Kruskal-Wallis στο στατιστικό πακέτο StatGraphics Plus 5.0. Εικ. 2: Φάσμα εκπομπής για τα τέσσερα διαφορετικά χρώματα ράβδων χημικού φωτός που χρησιμοποιήθηκαν στις φωτοπαγίδες. Μέγιστα εκπομπής για το Μπλέ: 450nm, Πράσινο: 514nm, Κίτρινο: 548nm και Κόκκινο: 625nm. 3. Αποτελέσματα Ο συνολικός αριθμός των ατόμων που συλλέχθηκαν κυμάνθηκε μεταξύ 4435 και 20232 ατ./φωτοπαγίδα στην πρώτη δειγματοληψία και μεταξύ 2018 και 8060 ατ./φωτοπαγίδα στη δεύτερη δειγματοληψία. Η απόδοση των φωτοπαγίδων δεν φάνηκε να επηρεάζεται από το σημείο τοποθέτησης τους αφού σε καμία από τις δύο δειγματοληψίες δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές στη μέση συνολική αφθονία μεταξύ των τεσσάρων συστοιχιών (Kruskal-Wallis, p>0.05, 4

βλ. και Εικ.1Β). Στις «σκοτεινές» παγίδες βρέθηκαν ελάχιστοι οργανισμοί (<100 άτομα) τα οποία ήταν κυρίως κωπήποδα. Σε όλες τις φωτοπαγίδες αναγνωρίσθηκαν συνολικά 15 διαφορετικά taxa (Πιν. 1). Με εξαίρεση τις προνύμφες των καβουριών, όλα τα υπόλοιπα taxa ήταν κοινά μεταξύ των δειγματοληψιών. Τα αμφίποδα, τα κουμώδη, τα κωπήποδα (αρπακτικοειδή), τα μυσιδώδη, τα παντόποδα και τα ισόποδα αποτέλεσαν τις πιο άφθονες ομάδες στα δείγματα. Αντίθετα, τα ψάρια (προνύμφες ή/και ενήλικα), τα γαστερόποδα και τα εχινόδερμα (αστερίες) βρέθηκαν σε μικρότερη αφθονία ή περιστασιακά στα δείγματα. Από τα τέσσερα χρώματα ράβδων χημικού φωτός που δοκιμάστηκαν, οι φωτοπαγίδες με το κόκκινο χρώμα συνέλεξαν σημαντικά χαμηλότερο συνολικό αριθμό οργανισμών ενώ δεν παρατηρήθηκαν διαφορές μεταξύ των τριών άλλων χρωμάτων. Σε επίπεδο taxa, οι φωτοπαγίδες κόκκινου φωτός προσέλκυσαν λιγότερα άτομα σχεδόν από όλες τις κατηγορίες οργανισμών με εξαίρεση τα χαιτόγναθα που εμφανίστηκαν αφθονότερα σε αυτές τις παγίδες (Πιν. 1, Εικ. 3). Πίνακας 1. Μέση αφθονία (τυπική απόκλιση) των διαφορετικών taxa που συλλέχθηκαν για κάθε χρώμα χημικού φωτός. Μπλέ (n=4) Πράσινο (n=4) Κόκκινο (n=4) Κίτρινο (n=4) Αρθρόποδα Αμφίποδα 3140 (1184) 4720 (2270) 1920 (189) 3550 (1429) Κουμώδη 3379 (2995) 2905 (758) 1264 (783) 2987 (1466) Κωπήποδα (αρπακτικοειδή) * 2949 (1423) 3212 (935) 600 (98) 2828 (1153) Οστρακώδη 919 (377) 475 (344) 480 (138) 897 (532) Μυσιδώδη * 2320 (967) 2279 (361) 348 (161) 2423 (1853) Ισόποδα * 118 (71) 307 (180) 46 (21) 176 (105) Λασπογαρίδες (προν. U. pusilla) 70 (57) 42 (16) 122 (103) 99 (81) Γαρίδες (προνύμφες & ενήλικα) 37 (26) 11 (13) 33 (21) 33 (20) Παντόποδα 502 (178) 438 (161) 222 (144) 502 (239) Θυσσανόποδα (προνύμφες) 120 (66) 162 (115) 71 (58) 150 (62) Καβούρια (προνύμφες) 4 (8) 0 (0) 0 (0) 11 (15) Σκώληκες Πολύχαιτοι (προνύμφες) 212 (134) 121 (69) 39 (8) 151 (81) Χαιτόγναθα 34 (9) 36 (17) 98 (34) 64 (46) Εχινόδερμα Αστερίες 1 (1) 0 (1) 2 (1) 0 (0) Μαλάκια Γαστερόποδα 1 (1) 0 (0) 1 (1) 1 (2) Ψάρια (προνύμφες & ενήλικα) 8 (9) 7 (8) 2 (3) 16 (32) Σύνολο * 13795 (5648) 14705 (4219) 5217 (682) 13861 (5327) *: Στατιστικά σημαντική διαφορά με τον στατιστικό έλεγχο Kruskal-Wallis 5

Εικ. 3: Γραφήματα Box and Whisker της κατανομής της συνολικής αφθονίας και της αφθονίας των κυριοτέρων taxa για κάθε χρώμα ράβδου χημικού φωτός. Η διάρκεια παραμονής των φωτοπαγίδων στο νερό επηρέασε πιο σημαντικά την απόδοση τους όσον αφορά στην αφθονία των οργανισμών παρά τον αριθμό των taxa που καταμετρήθηκαν στις παγίδες. Αν και μεταξύ των διαφορετικών χρόνων παραμονής δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές για τη μέση συνολική αφθονία, ήταν εμφανής μια τάση αύξησης στη συνολική αφθονία με το χρόνο (Πιν.2, Εικ.4). Η αφθονία των περισσοτέρων taxa δεν παρουσίασε διαφορές με την διάρκεια παραμονής των φωτοπαγίδων στο νερό. Εξαίρεση αποτέλεσαν οι ομάδες των κωπηπόδων και των μυσιδωδών οι οποίες εμφάνισαν υψηλότερη μέση αφθονία μετά τις τέσσερις ώρες παραμονής καθώς και τα οστρακώδη, τα μυσιδώδη, τα ισόποδα και οι γαρίδες των οποίων η αφθονία εμφάνισε αυξητική τάση με το χρόνο (Εικ. 4). 6

Πίνακας 2. Μέση αφθονία (τυπική απόκλιση) των διαφορετικών taxa που συλλέχθηκαν για τα διαφορετικά χρονικά διαστήματα παραμονής των φωτοπαγίδων στον νερό. Αρθρόποδα 2 ώρες (n=4) 4 ώρες (n=4) 6 ώρες (n=4) 8 ώρες (n=4) Αμφίποδα 1131 (346) 1263 (764) 1119 (445) 1103 (569) Κουμώδη 773 (570) 766 (228) 1332 (1255) 781 (425) Κωπήποδα (αρπακτικοειδή) * 580 (267) 991 (264) 1674 (386) 1609 (381) Οστρακώδη 232 (133) 364 (241) 598 (226) 412 (184) Μυσιδώδη * 144 (66) 209 (121) 845 (55) 535 (244) Ισόποδα 83 (36) 184 (78) 144 (55) 138 (57) Λασπογαρίδες (προν. U. pusilla) 28 (18) 24 (15) 15 (10) 62 (81) Γαρίδες (προνύμφες & ενήλικα) 32 (37) 57 (76) 153 (126) 228 (173) Παντόποδα 20 (7) 46 (33) 35 (17) 58 (44) Θυσσανόποδα (προνύμφες) 31 (11) 29 (25) 32 (9) 49 (18) Σκώληκες Πολύχαιτοι (προνύμφες) 51 (10) 63 (38) 49 (40) 147 (61) Χαιτόγναθα 33 (42) 43 (30) 20 (17) 58 (27) Εχινόδερμα Αστερίες 2 (1) 4 (3) 3 (1) 3 (1) Μαλάκια Γαστερόποδα 0 (0) 1 (1) 1 (1) 1 (1) Ψάρια (προνύμφες & ενήλικα) 47 (53) 11 (12) 15 (8) 3 (4) Σύνολο 3185 (1043) 4053 (1577) 6034 (1457) 5187 (1510) *: Στατιστικά σημαντική διαφορά με τον στατιστικό έλεγχο Kruskal-Wallis Εικ. 4: Γραφήματα Box and Whisker της κατανομής της συνολικής αφθονίας και της αφθονίας των κυριοτέρων taxa για τα διαφορετικά χρονικά διαστήματα παραμονής των φωτοπαγίδων 7 στο νερό.

4. Συμπεράσματα/Συζήτηση Ο συνολικός αριθμός των οργανισμών που συλλέχθηκε καθώς και ο αριθμός των διαφορετικών τάξα, έδειξαν ότι οι συγκεκριμένες φωτοπαγίδες είναι αποτελεσματικές για τη συλλογή επιβενθικών οργανισμών σε λιβάδια φανερόγαμων σε λιμνοθάλασσες. Επιπλέον, τα χαρακτηριστικά είδη που αναφέρονται σε μελέτες μακροβενθικών βιοκοινωνιών λιμνοθαλάσσιων ή παράκτιων οικοσυστημάτων (Sanchez-Herez et al, 1999; Reizopoulou & Nicolaidou, 2004) ανήκουν στα αφθονότερα τάξα που συλλέχθηκαν με την παρούσα μεθοδολογία. Οι Michel et al. (2010) αναφέρουν επίσης τις φωτοπαγίδες ως τον πιο αποτελεσματικό τρόπο δειγματοληψίας αμφιπόδων σε λιβάδια ποσειδωνίας συγκριτικά με άλλες μεθόδους. Παρόλα αυτά, η ποσοτική εκτίμηση της αφθονίας των οργανισμών στο περιβάλλον δεν είναι εφικτή από δείγματα φωτοπαγίδων αφού η ακτίνα της επίδρασης τους δεν είναι γνωστή. Επίσης, δεν είναι βέβαιο ότι όλοι οι οργανισμοί εμφανίζουν θετικό φωτοτακτισμό. Εντούτοις, οι φωτοπαγίδες χρησιμοποιούνται συστηματικά για δειγματοληψίες νεαρών σταδίων ψαριών και θεωρούνται ιδιαίτερα χρήσιμες για τη μελέτη της ιχθυοπανίδας (Hickford & Shiel, 1999) και κατ αντιστοιχία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την ποιοτική παρακολούθηση των επιβενθικών βιοκοινωνιών ασπονδύλων σε λιμνοθαλάσσια ή παράκτια οικοσυστήματα. Ο φωτοτακτισμός των θαλάσσιων ασπονδύλων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες αλλά κυρίως από την ένταση και το φάσμα της ακτινοβολίας (Forward & Cronin, 1979) αν και οι γνώσεις μας σχετικά με την ικανότητα διάκρισης των χρωμάτων από τους θαλάσσιους ασπόνδυλους οργανισμούς είναι μέχρι σήμερα σχετικά περιορισμένες (Martynova & Gordeeva, 2010). Από τα αποτελέσματα της παρούσας εργασίας φάνηκε ότι οι μπλε, κίτρινες ή πράσινες ράβδοι χημικού φωτός είναι εξίσου αποδοτικές στην προσέλκυση των επιβενθικών οργανισμών. Οι Kehayias et al. (2008) αναφέρουν επίσης ενδείξεις για την προτίμηση κάποιων πλαγκτονικών οργανισμών σε συγκεκριμένα χρώματα χημικού φωτός χωρίς όμως να καταλήγουν σε ασφαλή συμπεράσματα. Η φωτοευαισθησία των θαλάσσιων καρκινοειδών έχει συσχετιστεί με το μήκος κύματος της ακτινοβολίας που επικρατεί στο περιβάλλον που διαβιούν και συνήθως οι βαθύβιοι οργανισμοί είναι πιο φωτοευαίσθητοι στο εύρος των 470-490nm (μπλε) ενώ οργανισμοί ρηχών νερών ανταποκρίνονται σε μεγαλύτερο εύρος του οπτικού φάσματος (Stearns & Forward, 1984; Frank & Widder, 1999) αλλά κυρίως στα μήκη κύματος που αντιστοιχούν στην μπλέ και πράσινη ακτινοβολία (Forward, 1987). Οι φωτοπαγίδες με το κόκκινο χρώμα αποδείχθηκαν λιγότερο αποδοτικές ως προς τον συνολικό αριθμό των ατόμων που προσέλκυσαν αλλά όχι ως προς τον αριθμό των taxa. Οι Stearns & Forward (1984) έδειξαν ότι το είδος κωπηπόδου Acartia tonsa ανταποκρίνεται σε ένα ευρύ φάσμα ακτινοβολίας (453-620nm) και εάν η ένταση της ακτινοβολίας είναι υψηλή σε ακόμα ευρύτερο φάσμα (380-700nm). Είναι πιθανό η χαμηλότερη αποδοτικότητα των «κόκκινων» φωτοπαγίδων να οφείλεται τόσο στην φωτοευαισθήσια των οργανισμών όσο και στην περιορισμένη ακτίνα δράσης του κόκκινου φωτός αφού η ακτινοβολία με μήκος κύματος >600nm (κόκκινο) απορροφάται 2 έως 10 φορές γρηγορότερα συγκριτικά με την ακτινοβολία στο εύρος των 400-550nm (Kaiser et al., 2005). Η υψηλότερη αφθονία του χαιτογνάθου (Spadella cephaloptera) στις φωτοπαγίδες με το κόκκινο φως αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο για περαιτέρω μελέτη και πιθανόν η ανάλυση των δειγμάτων σε επίπεδο είδους να φανερώσει αντίστοιχη επιλεκτικότητα και από άλλα είδη. Η δεύτερη πειραματική διαδικασία έδειξε ότι οι φωτοπαγίδες αποδίδουν καλύτερα εάν παραμείνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα στο νερό. Εντούτοις, όσον αφορά στην παρουσία/απουσία των taxa η απόδοση τους ήταν ίδια ανεξάρτητα από τη διάρκεια παραμονής. 8

Συνεπώς, σε περιπτώσεις πιθανής πίεσης χρόνου κατά τη διάρκεια της δειγματοληψίας, είναι δυνατή η σύντομη παραμονή των φωτοπαγίδων στο νερό και η μετέπειτα ασφαλής εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τη σύνθεση της βιοκοινωνίας. Όμως όπως προαναφέρθηκε, και σε αυτή την περίπτωση απαιτείται η ανάλυση των δειγμάτων σε επίπεδο είδους για την ασφαλέστερη εξαγωγή συμπερασμάτων. Κάποιοι οργανισμοί όπως τα αμφίποδα φάνηκε να ανταποκρίνονται άμεσα στην παρουσία του φωτός και η αφθονία τους παρέμεινε σταθερή από την αρχή μέχρι το τέλος της δειγματοληψίας. Αντίθετα, άλλοι οργανισμοί όπως τα κωπήποδα, τα οστρακώδη, τα μυσιδώδη και οι γαρίδες έδειξαν να συγκεντρώνονται σταδιακά στις φωτοπαγίδες. Η παρατήρηση αυτή είναι πιθανό να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες όπως η ηθολογία των οργανισμών, η ταχύτητα μετακίνησης τους ή η ικανότητα αντίληψης τους. Από τεχνική άποψη, οι φωτοπαγίδες που χρησιμοποιήθηκαν είναι πολύ εύκολες στην κατασκευή τους, ιδιαίτερα οικονομικές σε υλικά κατασκευής (<10 /φωτοπαγίδα) και εύκολες στη χρήση τους στο πεδίο. Τα χαρακτηριστικά αυτά, επέτρεψαν τη ταυτόχρονη χρήση μεγάλου αριθμού φωτοπαγίδων ώστε να είναι υλοποιήσιμος ο πειραματικός σχεδιασμός της εργασίας. Αντίστοιχα, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ώστε να καλυφθεί χωρικά μια ευρύτερη περιοχή με διαφορετικούς τύπους υποστρώματος. Ένα ακόμα πλεονέκτημα αφορά στην καθαρότητα των δειγμάτων η οποία τα καθιστά πολύ εύκολα στο χειρισμό τους και την καταμέτρηση των οργανισμών συγκριτικά με οποιοδήποτε δείγμα προέρχεται από αρπάγη, αντλία ή συρόμενο δίχτυ σε τέτοιου τύπου περιβάλλοντα. 5. Ευχαριστίες Οι συγγραφείς ευχαριστούν θερμά τον Επικ. Καθηγητή Γιώργο Κεχαγιά για την αναγνώριση του είδους χαιτογνάθου, όλους όσους βοήθησαν κατά τη διάρκεια των ολονύκτιων δειγματοληψιών καθώς και τους δύο κριτές, τα σχόλια των οποίων βελτίωσαν τη δομή και ποιότητα της εργασίας. 6. Βιβλιογραφικές αναφορές Forward, R.B.Jr., 1987. Comparative study of crustacean larval photoresponses. Marine Biology, 94: 589-595. Forward, R.B. Jr. & Cronin, T.W., 1979. Spectral sensitivity of larvae from intertidal crustaceans. Journal of Comparative Physiology, 133: 311-315. Frank, T.M. & Widder, E.A., 1999. Comparative study of the spectral sensitivities of mesopelagic crustaceans. Journal of Comparative Physiology, 185: 255-265. Hickford, M.J.H. & Schiel, D.R., 1999. Evaluation of the performance of light traps for sampling fish larvae in inshore temperate waters. Marine Ecology Progress Series, 186: 293-302. Kaiser, M.J., Attrill, M.J., Jennings, S., Thomas, D.N., Barnes, D.K.A., Brierley, A.S., Polunin, N.V.C., Raffaelli, D.G. & Williams, P.J.B. (Eds), 2005. Marine Ecology: Processes, Systems and Impacts. Oxford University Press, Oxford. Kehayias, G., Antonou, M., Zerva, M. & Karachalios, I., 2008. Using plankton nets as light traps: application with chemical light. Journal of Plankton Research, 30: 1075-1078. Marba, N., Cebrian, S., Enriquez, S. & Duarte, C.M., 1996. Growth patterns of Western Mediterranean seagrasses: speciesspecific responses to seasonal forcing. Marine Ecology Progress Series, 133: 203-215. Martynova, D.M. & Gordeeva, A.V., 2010. Light-dependent behavior of abundant zooplankton species in the White Sea. Journal of Plankton Research, 32: 441-456. Meekan, M.G., Wilson, S.G., Halford, A. & Retzel, A., 2001. A comparison of catches of fishes and invertebrates by two light trap designs in tropical NW Australia. Marine Biology, 139: 373-381. Michel, L., Lepoint, G., Dauby, P. & Sturaro, N., 2010. Sampling methods of amphipods of Posidonia oceanica meadows: A comparative study. Crustaceana, 83: 39-47. 9

Raz-Guzman, A. & Grizzle, E., 2001: Techniques for quantitave sampling of infauna and small epifauna in seagrass. P.237-252. In:.Global Seagrass Research Methods. Short, F.T. & Coles, R.G., (Eds), Elsevier Science B.V. Reizopoulou, S. & Nicolaidou, A., 2004. Benthic diversity of coastal brackish-water lagoons in western Greece. Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems, 14: S93-S102. Sánchez-Jerez, P., Cebrián, C.B., Ramos-Esplá, A.A., 1999. Comparison of the epifauna spatial distribution in Posidonia oceanica, Cymodocea nodosa and unvegetated bottoms: Importance of meadow edges. Acta Oecologica, 20: 391 405. Stearns, D.E. & Forward, R.B. Jr., 1984. Photosensitivity of the calanoid copepod Acartia tonsa. Marine Biology, 82: 85-89. 10