Posidonia oceanica in the gulf of argostoli (kefalonia, greece)

Transcript

1 9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Πρακτικά, Τόμος Ι Συγκριτική Μελέτη του φανερόγαμου Posidonia oceanica σε επιβαρυμενεσ και μη περιοχες του Κόλπου του Αργοστολίου (Ν. Κεφαλονίασ) Ράμφος Α. 1, Σπίνος Ε 2., Βαβάσης Χ 2., Σιμωτάς, Γ 2., Κατσέλης Γ. 1 1 Τμήμα Υδατοκαλλιεργειών & Αλιευτικής Διαχείρισης, ΤΕΙ Μεσολογγίου, ramfos@teimes.gr 2 Τμήμα Αλιείας & Υδατοκαλλιεργειών, Νομαρχιακή Αυτοδ/ση Κεφαλονιάς & Ιθάκης, espinos@na-kefalinia.gr Περίληψη Τα πληθυσμιακά και βιομετρικά χαρακτηριστικά του φανερόγαμου Posidonia oceanica μελετήθηκαν το καλοκαίρι του 2008 στον κόλπο του Αργοστολίου, με σκοπό την εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης των λειμώνων σε σχέση με τις ανθρωπογενείς παρεμβάσεις στην περιοχή. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων από τα σημεία με επιβάρυνση (λιμάνι Ληξουρίου & Σταθμός βιολογικού καθαρισμού Αργοστολίου) συγκρίθηκαν με αυτά από δύο σταθμούς μάρτυρες στην είσοδο του κόλπου. Οι λειμώνες στο εσωτερικό του κόλπου είχαν μικρότερη πυκνότητα βλαστών, χαμηλότερο δείκτη φυλλικής επιφάνειας, αυξημένη ποσότητα επιφυτικών οργανισμών και εντονότερη πίεση από θηρευτές, όπως ο αχινός Paracentortus lividus, συγκριτικά με τους λειμώνες στην είσοδο του κόλπου οι οποίοι ήταν σε άριστη κατάσταση. Η επίδραση του βιολογικού καθαρισμού στο λειμώνα, φάνηκε να είναι σημειακή αφού σε απόσταση μεγαλύτερη των 100 μέτρων από την έξοδο του αγωγού, ο λειμώνας παρουσίασε μορφολογικά χαρακτηριστικά παραπλήσια με αυτά του σταθμού μάρτυρα. Λέξεις κλειδιά: Ποσειδωνία, θαλάσσια φυτά, βιολογικοί δείκτες, ανθρωπογενής επιβάρυνση. comparative Study of disturbed and undisturbed meadows of Posidonia oceanica in the gulf of argostoli (kefalonia, greece) Ramfos A. 1, Spinos E. 2, Vavasis C 2., Simotas,G. 2, Katselis G 1 1 Dpt. of Aquaculture and Fisheries Management, Technological Educational Institute of Mesolongi, ramfos@teimes.gr 2 Dpt. of Fisheries and Aquaculture Prefecture of Kefalonia & Ithaca, espinos@na-kefalinia.gr Abstract Four Posidonia oceanica meadows were studied during summer 2008 in the Gulf of Argostoli (Kefalonia, Western Greece) in order to evaluate their ecological status in relation to the anthropogenic pressure in the region. The meadows under disturbance, located in the inner part of the Gulf (Port of Lixouri & outflow of the sewage treatment plant of the Argostoli city) were compared with two reference meadows located at the entrance of the Gulf. In the inner part of the Gulf the meadows showed lower shoot density, lower leaf area index values, higher epiphytic loading and signs of heavier predation pressure (mainly by the sea urchin Paracentrotus lividus) in comparison to the reference stations which were in excellent condition. The influence of the sewage treatment on the meadow was found to be rather limited since only 100m away from the pipeline the biometric descriptors of the meadow were similar to those of the reference station. Keywords: seagrasses, biological indicators, predation. 1. Εισαγωγή Το είδος Posidonia oceanica (L.) Delile είναι ένα ενδημικό είδος της Μεσογείου θάλασσας, το οποίο παρουσιάζει τη μεγαλύτερη εξάπλωση συγκριτικά με τα υπόλοιπα θαλάσσια είδη φανερόγαμων της Μεσογείου. Οι λειμώνες ποσειδωνίας στη Μεσόγειο εκτιμάται ότι καλύπτουν έκταση km 2, η οποία αντιστοιχεί στο 1-2% της συνολικής επιφάνειας της (Pasqualini et al., 1998). Παρά την αναγνωρισμένη άμεση οικολογική και έμμεση οικονομική σημασία των λειμώνων ποσειδωνίας, υπάρχουν συνεχείς καταγραφές για την καταστροφή ή υποβάθμιση τους, ιδιαίτερα τα τελευταία 40 χρονιά με κυριότερες αιτίες την απόρριψη βιομηχανικών αποβλήτων και αστικών λυμάτων, τις υδατοκαλλιέργειες, την αλιεία με συρόμενα εργαλεία, τα παράκτια έργα και τα -561-

2 9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, Proceedings, Volume Ι αγκυροβόλια (Ruiz & Romero, 2003). Οι λειμώνες θαλάσσιων φανερόγαμων έχουν ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43/EEC ως ενδιαιτήματα υψηλής προτεραιότητας, με κύριους άξονες την προστασία και τη διατήρησή τους. Το είδος P. oceanica αποτελεί ένα κατάλληλο βιολογικό δείκτη για την εκτίμηση της κατάστασης των υδάτων λόγω της ευαισθησίας του σε διαταραχές, την ευρεία εξάπλωση του στις ακτές όλης της Μεσογείου καθώς και λόγω της πολύ καλής γνώσης των αντιδράσεων του σε συγκεκριμένες διαταραχές (Pergent-Martini et al., 2005). Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα μελέτη έχει ως στόχο την αποτύπωση των βιομετρικών και δομικών χαρακτηριστικών των λειμώνων του είδους P. oceanica στον κόλπο του Αργοστολίου. Ο χαρακτήρας της μελέτης είναι συγκριτικός μεταξύ περιοχών με διάχυτη ή σημειακή επιβάρυνση και περιοχών χωρίς εμφανείς ανθρωπογενείς παρεμβάσεις. 2. Υλικά και Μέθοδοι Οι δειγματοληψίες πραγματοποιήθηκαν τον Ιούλιο του 2008 σε τέσσερις σταθμούς στον κόλπο του Αργοστολίου Ν. Κεφαλονιά (Εικ. 1). Ο σταθμός Λ4 βρίσκεται περίπου 400m βόρεια από το λιμάνι του Ληξουρίου σε βάθος 4m και ο σταθμός Α9 στην έξοδο του αγωγού του βιολογικού καθαρισμού του Αργοστολίου (περίπου 700m από την ακτή) σε βάθος 9m. Οι σταθμοί Β4 και Β9 με βάθος 4m και 9m αντίστοιχα, βρίσκονται κοντά στην είσοδο του κόλπου, βόρεια των Ν. Βαρδιάνων και θεωρήθηκαν ως σταθμοί μάρτυρες, λόγω της απόστασης τους από οποιαδήποτε ανθρωπογενή παρέμβαση. Στο σταθμό Α9, ο αγωγός του βιολογικού καθαρισμού είναι τοποθετημένος εν μέσω ενός εκτεταμένου λειμώνα ποσειδωνίας, ο οποίος ξεκινά από τα έξι μέτρα βάθος και εκτείνεται σε βάθος μεγαλύτερο των 13m, ενώ εκτείνεται σε μεγάλη απόσταση (>1.5km) παράλληλα με την ακτογραμμή. Για τη μελέτη της επίδρασης της λειτουργίας του βιολογικού καθαρισμού στο λειμώνα, σχεδιάστηκε ένα δίκτυο δειγματοληψίας με 6 θέσεις περιμετρικά του αγωγού (Εικ. 2). Εικ. 1: Τοπογραφικά χαρακτηριστικά και σταθμοί δειγματοληψίας στην περιοχή του Κόλπου του Αργοστολίου. Οι δειγματοληψίες πραγματοποιήθηκαν με αυτόνομη κατάδυση και σε κάθε σταθμό (Ληξούρι: Λ4, Αργοστόλι: Α0, Α2, Α3, Α5, Α8, Α9 και Ν. Βαρδιάνοι: Β4, Β9) πραγματοποιήθηκαν οι ακόλουθες δράσεις: Μέτρηση πυκνότητας βλαστών και αριθμού αχινών σε δέκα ορθογώνια πλαίσια -562-

3 9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Πρακτικά, Τόμος Ι Εικ. 2: Σημεία δειγματοληψίας στην έξοδο του αγωγού του βιολογικού καθαρισμού της πόλης του Αργοστολίου (Σταθμός Α στην Εικ. 1). διαστάσεων 40x40cm, μέτρηση ποσοστού κάλυψης του πυθμένα από το φυτό P. oceanica σε πέντε τομές μήκους 25m η κάθε μια και δειγματοληψία δεκαπέντε τυχαίων βλαστών σε κάθε σταθμό για μέτρηση των βιομετρικών χαρακτηριστικών του φυτού. Αμέσως μετά τη δειγματοληψία, οι βλαστοί μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο όπου μετρήθηκε ο αριθμός, η ηλικία (ενήλικα, ενδιάμεσα και νεαρά), το μήκος (φωτοσυνθετικό τμήμα) και το πλάτος (στη μέση του φύλλου) των φύλλων κάθε βλαστού. Επίσης σημειώθηκε η παρουσία νέκρωσης στο φύλλο, η απουσία ή όχι της κορυφής του φύλλου καθώς και ο αριθμός των ιχνών θήρευσης σε κάθε φύλλο. Από κάθε φύλλο απομακρύνθηκαν προσεκτικά με τη χρήση ξυραφιού όλοι οι επιφυτικοί οργανισμοί, οι οποίοι συγκεντρώθηκαν ανά βλαστό. Ακολούθως προσδιορίσθηκε το ξηρό βάρος των επιφυτικών οργανισμών και των φύλλων ανά βλαστό με ξήρανση τους σε κλίβανο στους 80ºC για 48 ώρες. Το ποσοστό κάλυψης του πυθμένα (R%) από το είδος P. oceanica προσδιορίσθηκε για κάθε τομή μήκους 25m σύμφωνα με τον τύπο: R = (Lx / ) όπου: Lx η απόσταση σε μέτρα που καλύπτεται από ποσειδωνία. Η επιφάνεια των φύλλων προσδιορίσθηκε ώς το γινόμενο του πλάτους επί το μήκος κάθε φύλλου. Τέλος, για κάθε σταθμό δειγματοληψίας, υπολογίσθηκε ο δείκτης φυλλικής επιφάνειας (LAI) σύμφωνα με τον τύπο: LAI (m 2 m-2 )= N*E όπου: Ν, ο μέσος αριθμός βλαστών/m 2, όπως αυτός προκύπτει από τις μετρήσεις των πλαισίων κάθε σταθμού και Ε, η μέση συνολική επιφάνεια των φύλλων σε m 2, όπως αυτή προκύπτει από τα βιομετρικά χαρακτηριστικά των φύλλων σε κάθε σταθμό. Το ξηρό βάρος των φύλλων ανά επιφάνεια υποστρώματος υπολογίσθηκε για κάθε σταθμό από το γινόμενο του μέσου αριθμού βλαστών/m 2 επί το μέσο ξηρό βάρος των φύλλων ανά βλαστό. Η μεταξύ των σταθμών σύγκριση για τις παραμέτρους που μετρήθηκαν πραγματοποιήθηκε με ανάλυση διακύμανσης (one-way ANOVA), καθώς και με τον ύστερο έλεγχο SNK (Student Newman Keuls test) για να εντοπισθούν οι διαφορές μεταξύ των μέσων τιμών. 3. Αποτελέσματα Οι λειμώνες ποσειδωνίας παρουσίασαν διαφορετική εικόνα μεταξύ των σταθμών, όσον αφορά στην κάλυψη του πυθμένα. Στους σταθμούς Λ4, Β4 και Β9 οι λειμώνες σχημάτιζαν συστάδες με εκτεταμένα κενά μεταξύ τους και μέσο ποσοστό κάλυψης του πυθμένα 81.9%, 24.2% και 58.6%, αντίστοιχα. Αντίθετα, στους σταθμούς Α0 έως και Α9 ο λειμώνας ήταν ομοιογενής με κάλυψη υποστρώματος 100%. Τα βιομετρικά χαρακτηριστικά των βλαστών και των φύλλων του P. oceanica εμφάνισαν έντονες διαφορές μεταξύ των σταθμών δειγματοληψίας με εξαίρεση τον αριθμό των φύλλων ανά βλαστό -563-

4 9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, Proceedings, Volume Ι που βρέθηκε παραπλήσιος σε όλη την περιοχή μελέτης (Πίν. 1). Πίνακας 1: Βιομετρικά χαρακτηριστικά των φύλλων και των βλαστών του φυτού P. oceanica στους εννέα σταθμούς της περιοχής μελέτης. Για κάθε χαρακτήρα παρουσιάζεται η μέση τιμή ± τυπική απόκλιση. A3 A2 A0 A8 A9 A5 Β9 B4 Λ4 Αρ. φύλλων / βλαστό F=2.50, p=0.14 ±0.83 ±1.19 ±1.41 ±0.91 ±1.51 ±0.74 ±1.52 ±1.13 ±1.87 Μήκος ενήλικων φύλλων (cm) α,β β ε γ α γ α,β δ ε F=43.95, p<0.05 ±15.39 ±14.72 ±13.96 ±16.83 ±23.27 ±12.76 ±20.99 ±16.84 ±9.40 Μήκος ενδιάμεσων φύλλων (cm) α,β α β,γ β,γ α,β β,γ β,γ β,γ γ F=3.91, p<0.05 ±27.97 ±28.65 ±10.66 ±16.51 ±27.60 ±20.07 ±17.65 ±15.55 ±8.77 Πλάτος ενήλικων φύλλων (mm) 8.02 β,γ 7.96 β,γ 8.06 β,γ 7.48 δ 8.44 α 7.81 γ 8.19 β 7.94 β,γ 7.42 δ F=12.90, p<0.05 ±0.30 ±0.52 ±0.63 ±0.38 ±0.52 ±0.65 ±0.84 ±0.97 ±0.38 Πλάτος ενδιάμεσων φύλλων (mm) 7.95 α,β,γ 7.68 β,γ 7.85 β,γ 7.54 γ 8.47 α 7.77 β,γ 8.28 α,β 8.23 α,β 7.40 γ F=6.15, p<0.05 ±0.32 ±0.59 ±0.70 ±0.43 ±0.63 ±0.63 ±0.86 ±0.98 ±0.46 Επιφάνεια φύλλων / βλαστό (cm 2 ) α α γ β α β α β 92.0 γ F=17.90, p<0.05 ±36.6 ±48.6 ±32.8 ±41.8 ±86.0 ±49.2 ±102.7 ±51.6 ±30.6 Ξηρό βάρος φύλλων / βλαστό (g) 0.93 β 0.87 β 0.52 γ 0.85 β 1.25 α 088 β 1.34 α 0.77 β,γ 0.52 γ F=13.16, p<0.05 ±0.20 ±0.25 ±0.18 ±0.24 ±0.42 ±0.27 ±0.55 ±0.28 ±0.21 Επίφυτα / επιφάνεια φύλλου (g. m -2 ) 8.73 β α β α 9.92 β α 2.34 γ 2.71 γ 8.64 β F=23.05, p<0.05 ±4.49 ±4.54 ±4.47 ±5.65 ±2.98 ±4.32 ±1.28 ±0.81 ±3.34 Αριθμός βλαστών ανά m γ γ γ γ γ γ α α β F=20.80, p<0.05 ±78.5 ±75.3 ±62.1 ±105.9 ±117.2 ±56.9 ±94.1 ±150.7 ±97.9 LAI F: Αποτελέσματα ANOVA για τη σύγκριση μεταξύ των σταθμών δειγματοληψίας σε επίπεδο σημαντικότητας p=0.05. α, β, γ, δ, ε: Ομαδοποίηση σταθμών σύμφωνα με τον έλεγχο SNK (α>β>γ>δ>ε). Έντονη γραφή: οι υψηλότερες τιμές. Στο βάθος των εννέα μέτρων ο λειμώνας της ποσειδώνιας στο σταθμό μάρτυρα (Β9) εμφάνισε την καλύτερη εικόνα στην περιοχή. Αφενός η υψηλότερη πυκνότητα βλαστών (Πίν. 1, Εικ. 3) και οι σχετικά υψηλές τιμές στο μήκος και το πλάτος των φύλλων οδηγούν στην υψηλότερη τιμή του δείκτη φυλλικής επιφάνειας (Πίν. 1). Αφετέρου, η μικρή κάλυψη των φύλλων από επιφυτικούς οργανισμούς, σε συνδυασμό με τα χαμηλά ποσοστά νεκρωμένων φύλλων, φύλλων με κομμένη άκρη και τον ελάχιστο αριθμό ιχνών θήρευσης στα φύλλα (Εικ. 4), συμπληρώνουν την άριστη εικόνα του λειμώνα στην περιοχή. Η επίδραση του αγωγού του βιολογικού καθαρισμού φαίνεται να έχει ιδιαίτερα έντονη επίδραση στο λειμώνα μόνο στο σταθμό Α0, στον οποίο παρατηρήθηκε η αντίθετη εικόνα σε σχέση με τον Β9. Αυξανομένης της απόστασης από τον Α0 η εικόνα του λειμώνα βελτιώνεται σημαντικά. Οι σταθμοί Α2 Α9 εμφανίζουν αυξημένη τιμή στο δείκτη φυλλικής επιφάνειας η οποία οφείλεται στα βιομετρικά χαρακτηριστικά των φύλλων και όχι στην πυκνότητα των βλαστών, η οποία δεν εμφανίστηκε διαφορετική μεταξύ των σταθμών (Πίν. 1). Το βάρος των επιφύτων ανά επιφάνεια φύλλου παρουσιάστηκε μέγιστο περιμετρικά του αγωγού (σταθμοί Α2, Α5 & Α8) και μει

5 9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Πρακτικά, Τόμος Ι Εικ. 4: Αριθμός ιχνών θήρευσης στα φύλλα του P. oceanica (Α), πυκνότητα αχινών (Β), ποσοστά κομμένης άκρης και παρουσία νέκρωσης στα ενήλικα φύλλα (Γ) σε κάθε σταθμό δειγματοληψίας. ωμένο στο κέντρο και σε απόσταση 200m από αυτόν (Πίν. 1). Στο βάθος των τεσσάρων μέτρων (σταθμοί Β4, Λ4), βρέθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο σταθμών, σε όλα τα χαρακτηριστικά που μελετήθηκαν (Πίν. 1). Ο λειμώνας στο σταθμό Λ4 εμφάνισε χειρότερη εικόνα σε σχέση με το σταθμό μάρτυρα παρουσιάζοντας χαμηλότερη πυκνότητα βλαστών, μικρότερο μήκος, πλάτος και βιομάζα φύλλων και περισσότερους επιφυτικούς οργανισμούς στα φύλλα. Τα ενήλικα φύλλα στο σταθμό Λ4 παρουσίασαν ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά κομμένης άκρης και παρουσίας νέκρωσης τα οποία συνδυάζονται με τον υψηλό αριθμό ιχνών θήρευσης στους βλαστούς και με την υψηλή πυκνότητα του πληθυσμού των αχινών στην περιοχή. Εικ. 3: Μέση, ελάχιστη και μέγιστη πυκνότητα βλαστών στους σταθμούς δειγματοληψίας 4. Συμπεράσματα - Συζήτηση Οι λειμώνες ποσειδωνίας που μελετήθηκαν στον κόλπο του Αργοστολίου παρουσίασαν σημαντικές διαφορές σε χαρακτήρες που χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση της κατάστασης του λειμώνα (πυκνότητα βλαστών, βιομετρικά χαρακτηριστικά φύλλων, LAI), όσο και ως δείκτες της ποιότητας του περιβάλλοντος (ποσότητα επίφυτων, παρουσία θηρευτών) (Ruiz & Romero, 2003). Όσον αφορά στην πυκνότητα των βλαστών, μόνο οι σταθμοί που επιλέχθηκαν ως μάρτυρες εμφάνισαν πυκνότητα που ανταποκρίνεται στα φυσιολογικά όρια για τα αντίστοιχα βάθη, σύμφωνα με την κατάταξη των Pergent- Martini et al. (1999). Αντίθετα, στο σταθμό Α η πυκνότητα ήταν χαμηλότερη του κανονικού και στο σταθμό Λ4 μη-κανονική. Στους σταθμούς μάρτυρες και στους σταθμούς Α2 έως Α9, τα βιομετρικά και πληθυσμιακά χαρακτηριστικά των λειμώνων (μήκος, πλάτος & LAI) ήταν παρα- πλήσια με τα αντίστοιχα των λειμώνων στον κόλπο του Λαγανά, (Ζάκυνθος) στα ίδια βάθη (Τσιρίκα, 2005). Αντίθετα, στους σταθμούς Λ4 και Α0 ήταν σημαντικά χαμηλότερα. Η παρουσία επιφυτικών οργανισμών έχει συνδεθεί άμεσα με τα διαθέσιμα θρεπτικά στην υδάτινη στήλη και συνεπώς με το βαθμό εμπλουτισμού του περιβάλλοντος σε θρεπτικά από φυσικές ή μη αιτίες (Pergent-Martini et al., 2005). Με εξαίρεση τους σταθμούς μάρτυρες, η συγκέντρωση επιφυτικών οργανισμών στην περιοχή μελέτης βρέθηκε υψηλότερη σε σχέση με αντίστοιχα περιβάλλοντα της Δ. Μεσογείου (Ruiz & Romero, 2003). Η εντονότερη παρουσία επιφυτικών οργανισμών σε όλους τους σταθμούς εντός -565-

6 9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, Proceedings, Volume Ι του κόλπου πιθανώς αντικατοπτρίζει την, αναμενόμενα, υψηλότερη συγκέντρωση θρεπτικών των παράκτιων ημίκλειστων οικοσυστημάτων, όπως ο κόλπος του Αργοστολίου. Αντίστοιχα, οι ιδιαίτερα υψηλές τιμές στα φύλλα περιμετρικά του αγωγού ενδεχομένως να συνδέονται με τη λειτουργία του βιολογικού σταθμού στην περιοχή. Η παρουσία θηρευτών όπως ο αχινός, φαίνεται επίσης να σχετίζεται με την κατάσταση των λειμώνων στους σταθμούς Α0, Λ4 και Β4, όπου παρατηρείται το υψηλότερο ποσοστό κομμένων άκρων στα φύλλα, επηρεάζοντας συνεπώς και το παρατηρούμενο μήκος των φύλλων. Η παρουσία θηρευτών στους λειμώνες ποσειδωνίας έχει συσχετισθεί με την παρουσία επίφυτων στα φύλλα της ποσειδωνίας και ιδιαίτερα στις άκρες των ενήλικων φύλλων, όπου η συγκέντρωση επιφυτικών οργανισμών είναι υψηλότερη (Borowitzka et al., 2006). Συμπερασματικά, φαίνεται ότι οι λειμώνες ποσειδωνίας στον κόλπο του Αργοστολίου βρίσκονται σε καλύτερη κατάσταση στην είσοδο του κόλπου, ενώ εμφανίζουν σημεία υποβάθμισης στο εσωτερικό αυτού και ιδιαίτερα σε σημεία με έντονες παρεμβάσεις όπως ο βιολογικός καθαρισμός ή το λιμάνι του Ληξουρίου. Παρόλα αυτά, η ύπαρξη των λειμώνων σε σημεία με έντονη και παρατεταμένη επιβάρυνση (λειτουργία του βιολογικού τα τελευταία 25 έτη) υποδηλώνουν ένα όχι ιδιαίτερα επιβαρυμένο οικοσύστημα. Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης μπορούν να θεωρηθούν ως προκαταρκτικά, δεδομένης της περιορισμένης χωρικής κλίμακας στην οποία πραγματοποιήθηκαν οι δειγματοληψίες αφού είναι γνωστή η υψηλή ετερογένεια που εμφανίζουν οι λειμώνες ποσειδωνίας ακόμη και σε πολύ μικρές χωρικές κλίμακες (Balestri et al., 2003). 5. Ευχαριστίες Η παρούσα μελέτη χρηματοδοτήθηκε από το διασυνοριακό πρόγραμμα INTERREG IIIA Ελλάδα-Ιταλία «POPRURA, P. οceanica (L)-Προστασία, αναγέννηση αγρών και χρήση υπολειμμάτων στη γεωργία». Ευχαριστούμε το Δήμο Αργοστολίου για τη διάθεση εργαστηριακού χώρου όπου πραγματοποιήθηκε μέρος των εργαστηριακών αναλύσεων της μελέτης καθώς και την υπεύθυνη του βιολογικού σταθμού του Αργοστολίου για την παροχή χρήσιμων πληροφοριών. 6. Βιβλιογραφικές Αναφορές Balestri, E., Cinelli, F. & Lardicci, C., Spatial variation in Posidonia oceanica structural, morphological and dynamic features in a northwestern Mediterranean coastal area: a multi-scale analysis. Marine Ecology Progress Series, 250: Foden, J. & Brazier, D.P., Angiosperms (seagrass) within the EU water framework directive: A UK perspective. Marine Pollution Bulletin, 55: Pasqualini, V., Pergent-Martini, C., Clabaut, P. & Pergent, G., Mapping of Posidonia oceanica using aerial photographs and side scan sonar: Application off the Island of Corsica (France). Estuarine, Coastal and Shelf Science, 47: Pergent-Martini, C., Pergent, G., Fernandez, C.& Ferrat, L., Value and use of Posidonia oceanica as a biological indicator. In: Proceedings MEDCOAST 99-EMECS 99 Joint Conference Land-ocean interactions: managing coastal ecosystems, MEDCOAST, Middle East Technical Univ. Publ, Ankara 1: Pergent-Martini, C., Leoni, V., Pasqualini, V., Ardizzone, G.D., Balestri, E. et al., Descriptors of Posidonia oceanica meadows: Use and application. Ecological Indicators, 5: Ruiz, J.M. & Romero, J., Effects of disturbances caused by coastal constructions on spatial structure, growth dynamics and photosynthesis of the seagrass Posidonia oceanica. Marine Pollution Bulletin, 46: Borowitzka, M.A., Lavery, P.S. & van Keulen, M., Epiphytes of Seagrasses. p In : /Seagrasses: Biology, Ecology and Conservation/. Larkum, A.W.D., Orth, R.J. & Duarte, C.M. (Eds), Springer, Dordrecht, The Nederlands. Τσιρίκα, Α., Μελέτη του θαλάσσιου φυτοβένθους στο Εθνικό θαλάσσιο πάρκο της Ζακύνθου. Διδακτορική διατριβή. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. 205 σελ