ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ

ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ

Έννοια και μέτρηση βασικών μακροοικονομικών μεγεθών Ετήσιο εισόδημα είκοσι λιρών, ετήσια δαπάνη δεκαεννέα, αποτέλεσμα ευτυχία. Ετήσιο εισόδημα είκοσι λιρών, ετήσια δαπάνη άνω των είκοσι λιρών, αποτέλεσμα δυστυχία. Κάρολος Ντίκενς (1812-1870) 2

Η Κυκλική Ροή της Οικονομικής Δραστηριότητας

Το διάγραμμα της κυκλικής ροής με δημόσιο και εξωτερικό τομέα

Το οικονομικό κύκλωμα Το συμπέρασμα του διαγράμματος είναι ότι η μέτρηση του επιπέδου της οικονομικής δραστηριότητας μπορεί να γίνει με τρεις τρόπους: Συνολικό προϊόν: η αξία όλων των παραγόμενων αγαθών και υπηρεσιών σε μια οικονομία. Συνολικό εισόδημα: το σύνολο των εισοδημάτων (αμοιβών) των συντελεστών της παραγωγής (εργασίας, κεφαλαίου, γης) που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών της οικονομίας. Συνολική δαπάνη: το σύνολο των δαπανών σε μια οικονομία για την αγορά των τελικών αγαθών που παράγει η οικονομία. Και οι τρεις τρόποι δίνουν ακριβώς το ίδιο αποτέλεσμα. 5

Το οικονομικό κύκλωμα Εγχώρια οικονομία: όλη η οικονομική δραστηριότητα που πραγματοποιείται στη γεωγραφική επικράτεια μιας χώρας (π.χ., Ελλάδα) από συντελεστές παραγωγής που ανήκουν στους κατοίκους της συγκεκριμένης χώρας (π.χ., Έλληνες και αλλοδαποί). Εθνική οικονομία: όλη η οικονομική δραστηριότητα που πραγματοποιείται εντός και εκτός της επικράτειας μιας χώρας (π.χ., Ελλάδα) από συντελεστές της παραγωγής που ανήκουν στους μόνιμους κατοίκους της συγκεκριμένης χώρας (π.χ., Έλληνες). Ακαθάριστο μέγεθος: υπολογίζεται πριν αφαιρεθεί η αξία των αποσβέσεων, δηλαδή η αξία των κεφαλαιουχικών αγαθών της οικονομίας που έχουν αναλωθεί (φθαρεί) ή απαξιωθεί κατά τη διάρκεια της παραγωγικής διαδικασίας. Καθαρό μέγεθος: υπολογίζεται αφού αφαιρεθούν οι αποσβέσεις. 6

Μακροοικονομικοί λογαριασμοί Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (Υ) (Gross Domestic Product): Είναι ένα μέτρο της παραγωγικής δραστηριότητας μιας χώρας. 1 ος ορισμός Η μέθοδος της τελικής δαπάνης: η συνολική δαπάνη για όλα τα τελικά αγαθά και υπηρεσίες που παράγονται εντός μιας γεωγραφικής περιοχής για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (π.χ. έτος ή τρίμηνο). 4 κύριες κατηγορίες δαπάνης: καταναλωτικών αγαθών και υπηρεσιών (C), επενδυτικών αγαθών και αυξήσεις αποθεμάτων (I), δημόσιες (G) και δαπάνες για καθαρές εξαγωγές (ΝΧ). ΑΕΠ μέσω τελικών δαπανών: Υ = C + I + G + ΝΧ 7

Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν 2 ος ορισμός Η εισοδηματική μέθοδος: το άθροισμα των αμοιβών των παραγωγικών συντελεστών, δηλ. τα εισοδήματα που αποκτώνται από οικονομικές δραστηριότητες εντός μιας γεωγραφικής περιοχής κατά τη διάρκεια ενός χρονικού διαστήματος (συμπεριλαμβάνονται οι φόροι και τα κέρδη). 3 ος ορισμός Η μέθοδος της προστιθέμενης αξίας: το άθροισμα της προστιθέμενης αξίας που παράγεται σε μια δεδομένη γεωγραφική περιοχή σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Η προστιθέμενη αξία μιας επιχείρησης ή κλάδου είναι ίση με την αξία των πωλήσεων των προϊόντων που έχουν παραχθεί μείον την αξία των ενδιάμεσων αγαθών (υλικών) που η επιχείρηση αγοράζει και χρησιμοποιήθηκαν στην παραγωγή. 8

Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Οι τρεις μέθοδοι υπολογισμού του ΑΕΠ καταλήγουν στο ίδιο αποτέλεσμα. Έστω μια οικονομία που παράγει μόνο δύο προϊόντα. Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται το ΑΕΠ της οικονομίας για δύο έτη σε ονομαστικούς και σε πραγματικούς όρους. ΕΤΟΣ ΤΙΜΗ ΣΑΝΤΟΥΙΤΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΤΙΜΗ ΧΑΜΠΟΥΡΓΚΕΡ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΟΝΟΜ. ΑΕΠ ΠΡ. ΑΕΠ ΣΑΝΤΟΥΙΤΣ ΧΑΜΠΟΥΡΓΚΕΡ 2003 1 100 2 50 200 200 2004 2 150 3 100 600 350 2005 3 200 4 150 1.200 500 9

Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Το ονομαστικό ΑΕΠ για κάθε έτος στο παραπάνω παράδειγμα προκύπτει ως εξής:. 2003 1 100 2 50 200. 2004 2 150 3 100 600. 2005 3 200 4 150 1.200 Το πραγματικό ΑΕΠ, σε τιμές έτους βάσης 2003, για κάθε έτος στο παραπάνω παράδειγμα προκύπτει ως εξής:. 2004 1 150 2 100 350. 2005 1 200 2 150 500 10

Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Ονομαστικό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (Nominal Gross Domestic Product) ή ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές (τιμές αγοράς): μετρά το ΑΕΠ μιας τρέχουσας περιόδου στις ισχύουσες τιμές (π.χ. το ΑΕΠ της Ελλάδας το 2014 σε τρέχουσες τιμές, δηλ. σε τιμές 2014 ήταν 177,56 δισ. ). Πραγματικό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (Real Gross Domestic Product) ή ΑΕΠ σε σταθερές τιμές : μετρά το ΑΕΠ μιας τρέχουσας περιόδου σε τιμές κάπου άλλου έτους που έχει προεπιλεγεί (έτος βάσης) προκειμένου να γίνονται σωστές συγκρίσεις. Ουσιαστικά προσαρμόζεται για τον πληθωρισμό ώστε να καταγράφονται οι μεταβολές της πραγματικής παραγωγής που έχει πραγματοποιηθεί (π.χ. το ΑΕΠ της Ελλάδας το 2014 σε σταθερές τιμές 2010 ήταν περίπου 185,51 δισ. ). 11

Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ΕΛΛΑΔΑ ΕΤΟΣ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΟ ΡΥΘΜΟΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΕΠ ΡΥΘΜΟΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΑΕΠ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΟΥ ΑΕΠ (2010) ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΑΕΠ 2000 142.976,0 189.901,3 2001 152.193,8 6,45% 197.747,3 4,13% 2002 163.460,8 7,40% 205.504,7 3,92% 2003 178.904,9 9,45% 217.412,7 5,79% 2004 193.715,8 8,28% 228.416,0 5,06% 2005 199.242,3 2,85% 229.784,5 0,60% 2006 217.861,6 9,35% 242.772,9 5,65% 2007 232.694,6 6,81% 250.720,7 3,27% 2008 241.990,4 3,99% 249.880,4-0,34% 2009 237.534,2-1,84% 239.133,7-4,30% 2010 226.031,4-4,84% 226.031,4-5,48% 2011 207.028,9-8,41% 205.389,1-9,13% 2012 191.203,9-7,64% 190.394,7-7,30% 2013 180.389,0-5,66% 184.305,4-3,20% 2014 177.559,4-1,57% 185.510,8 0,65% Πηγή: Eurostat Μονάδα μέτρησης σε εκατομμύρια Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ : g t GDPt GDP GDP t 1 t 1 12

Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Ρυθμός μεταβολής (growth rate) του ονομαστικού ΑΕΠ: g 2014 GDP GDP GDP 2014 2013 2013 177.559, 4 180.389, 0 180.389, 0 0,0157 ή -1,57% Ρυθμός μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ: g 2014 GDP GDP GDP 2014 2013 2013 185.510,8 184.305, 4 184.305, 4 0,0065 ή 0,65% 13

Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Μέτρηση και ερμηνεία του ΑΕΠ: Το ΑΕΠ δεν είναι εύκολο να μετρηθεί. Μια φυσική πηγή είναι οι υπηρεσίες δημοσίων εσόδων (φορολογίας) όπου: i. Οι επιχειρήσεις δηλώνουν τις πωλήσεις τους (1 ος ορισμός) ii. Τα άτομα δηλώνουν τα εισοδήματά τους (2 ος ορισμός) iii. Στις περισσότερες χώρες οι φόροι προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ) συλλέγονται από ενδιάμεσους και τελικούς πωλητές, οι οποίοι έπειτα δηλώνουν τη δική τους προστιθέμενη αξία όταν πληρώνουν το φόρο (3 ος ορισμός). Παραοικονομία (underground economy): εκείνο το τμήμα του ΑΕΠ που δεν αναφέρεται, δεν τιμολογείται ή τιμολογείται μερικώς. Πρόκειται για τμήμα του ΑΕΠ που δεν συνεκτιμάται συνειδητά. Είναι παράνομη δραστηριότητα. 14

Προβλήματα μέτρησης του ΑΕΠ 1. Αγαθά και υπηρεσίες της παραοικονομίας. Περιλαμβάνει δύο τύπους συναλλαγών. i. Συναλλαγές που δεν είναι παράνομες αλλά τα άτομα δεν συμμορφώνονται με τους φορολογικούς νόμους (φοροδιαφυγή, εισφοροδιαφυγή). ii. Συναλλαγές που είναι παράνομες (π.χ., εμπόριο ναρκωτικών, παράνομο εμπόριο όπλων, παράνομα τυχερά παιχνίδια). Πώς μπορεί να υπολογισθεί η παραοικονομία; Σύγκριση του ΑΕΠ με τη νομισματική κυκλοφορία. 2. Οικιακές υπηρεσίες των νοικοκυριών. Δεν αποτελούν αντικείμενο πώλησης στις επίσημες αγορές (π.χ., φροντίδα σπιτιού και παιδιών στα πλαίσια της οικογένειας). 15

Προβλήματα μέτρησης του ΑΕΠ 3. Αγαθά που ιδιοκαταναλώνονται. Ένας μέρος των προϊόντων που παράγουν ορισμένοι επαγγελματίες καταναλώνεται από τους ίδιους και τις οικογένειές τους. 4. Υπηρεσίες από ιδιοκατοικούμενες οικίες. Για να συμπεριληφθεί η αξία των υπηρεσιών της ιδιοκατοίκησης στο ΑΕΠ ο υπολογισμός τους γίνεται, συνήθως, κατά προσέγγιση εκτιμώντας τι ενοίκιο θα έπαιρνε ο ιδιοκτήτης αν το ενοικίαζε (τεκμαρτή αξία). 5. Υπηρεσίες που προσφέρει ο δημόσιος τομέας. Δεν αποτελούν αντικείμενο πώλησης στην αγορά (π.χ., υγεία, παιδεία, άμυνα, ασφάλεια, δικαιοσύνη κλπ.). Υπολογίζονται μέσω της εκτίμησης του κόστους προσφοράς τους (π.χ., μισθοδοσία εκπαιδευτικών, εξοπλισμός εκπαιδευτικών ιδρυμάτων κλπ.). 16

Το ΑΕΠ ως μέτρο των οικονοµικών επιδόσεων Το ονοµαστικό ΑΕΠ µετρά το εισόδηµα σε τρέχουσες τιµές. Το πραγµατικό ΑΕΠ µετρά το εισόδηµα σε σταθερές τιµές, δηλαδή µετρά το ΑΕΠ κάθε έτους στις τιµές που επικρατούσαν σε ένα συγκεκριµένο έτος βάσης. Ο ρυθμός μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ αποτελεί ένα πιο αξιόπιστο μέτρο. Το κατά κεφαλήν πραγµατικό ΑΕΠ ισούται µε το λόγο του πραγµατικού ΑΕΠ προς τον πληθυσµό. Οι δείκτες αυτοί, δηλαδή, το πραγµατικό ΑΕΠ και το κατά κεφαλήν πραγµατικό ΑΕΠ εξακολουθούν να είναι πολύ ατελή µέτρα ευηµερίας. 17

Το ΑΕΠ ως μέτρο των οικονοµικών επιδόσεων Κατά κανόνα το υψηλό κατά κεφαλή ΑΕΠ αποτελεί ένδειξη υψηλού επιπέδου παραγωγής και παραγωγικότητας σε μια οικονομία καθώς και υψηλής οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας. Όμως: Υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι οικονομίες είναι υποανάπτυκτες και το βιοτικό επίπεδο πολύ χαμηλό. Το ΑΕΠ αγνοεί τη διανομή του εισοδήματος ανάμεσα στα μέλη μιας οικονομίας (ανισοκατανομή). Το ΑΕΠ αγνοεί τη σύνθεση του προϊόντος μιας οικονομίας. Δεν πληροφορεί για το είδος και την χρησιμότητα των αγαθών που παράγονται (π.χ., πολυτελή αγαθά για λίγους ή βασικά αγαθά για πολλούς). Το ΑΕΠ αγνοεί το κοινωνικό κόστος που δημιουργείται από την παραγωγή των αγαθών (π.χ., μόλυνση περιβάλλοντος). 18

Το ΑΕΠ ως μέτρο των οικονοµικών επιδόσεων Το ΑΕΠ δεν απεικονίζει με ακρίβεια τη βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων. Είναι δύσκολος ο ακριβής υπολογισμός τους (π.χ., Η/Υ των οποίων η ποιότητα βελτιώνεται σημαντικά και οι τιμές τους μειώνονται). Το ΑΕΠ αγνοεί την αναποτελεσματικότητα και σπατάλη πόρων από τον κρατικό μηχανισμό για την παραγωγή των υπηρεσιών που προσφέρει. Μπορεί, π.χ., να αυξάνονται οι δημόσιες δαπάνες και παράλληλα να υπάρχουν αναποτελεσματικότητες. Παρ όλα αυτά: Το ΑΕΠ δεν μετρά άμεσα όλα αυτά που δίνουν νόημα στη ζωή μας, αλλά μετρά τη δυνατότητά μας να αποκτήσουμε τα μέσα για μια καλύτερη ζωή. 19

ΑΕΠ, προσδόκιμο ζωής και αναλφαβητισμός Στις χώρες με χαμηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ έχουμε: Περισσότερα βρέφη που γεννιούνται με χαμηλό βάρος, Υψηλότερα ποσοστά βρεφικής και μητρικής θνησιμότητας, Υψηλότερα ποσοστά παιδικού υποσιτισμού, και Σπανιότερη πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό. Λιγότερα παιδιά σχολικής ηλικίας πηγαίνουν στο σχολείο, Εκείνα που πηγαίνουν πρέπει να διδαχτούν από λιγότερους δασκάλους ανά μαθητή. Λιγότερες τηλεοράσεις, τηλέφωνα, ασφαλτοστρωμένους δρόμους και σπίτια με ηλεκτρικό ρεύμα. Τα διεθνή στοιχεία δεν αφήνουν καμία αμφιβολία ότι το ΑΕΠ μιας χώρας συνδέεται στενά με το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της. 20

Το ΑΕΠ ως δείκτης σύγκρισης ευημερίας μεταξύ χωρών Δεν είναι αξιόπιστο μέτρο λόγω των προβλημάτων που αναφέρθηκαν πριν αλλά και επιπλέον: 1. Αν η σύγκριση γίνεται μεταξύ χωρών οι οποίες βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης. Για παράδειγμα, στις υποανάπτυκτες χώρες ένα μεγάλο μέρος της παραγωγικής δραστηριότητας δεν καταγράφεται στους εθνικούς λογαριασμούς. 2. Ακόμα και αν οι χώρες βρίσκονται σε ίδια επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης, η νομισματική μονάδα που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση του προϊόντος μπορεί να έχει διαφορετική αγοραστική δύναμη από χώρα σε χώρα. Αντιμετωπίζεται με το να λαμβάνονται υπόψη οι σχετικές διαφορές στην αγοραστική δύναμη της νομισματικής μονάδας. 21

Ροές εισοδημάτων και δαπανών Η κυβέρνηση στην κυκλική ροή: λαμβάνει εισοδήματα με τη μορφή φόρων (Taxes). Οι άµεσοι φόροι (T d ) επιβάλλονται στα εισοδήµατα (µισθούς, κέρδη, τόκους, ενοίκία, κ.λπ.). Οι έµµεσοι φόροι (T e ) επιβάλλονται στη δαπάνη για αγορά συγκεκριµένων προϊόντων και υπηρεσιών. Οι φόροι αποτελούν διαρροές του συστήµατος. (Taxes= T d + T e ) Δίνει παροχές (Transfers ή Benefits). Αποτελούν εισροές στο κύκλωμα. Οι µεταβιβαστικές πληρωµές (B) αφορούν τα επιδόµατα που το κράτος παρέχει σε θεσµικές µονάδες χωρίς αντάλλαγµα στη βάση της κοινωνικής, συνήθως, πολιτικής που ασκεί. Η διαφορά μεταξύ φόρων και μεταβιβάσεων ονομάζεται καθαροί φόροι (Τ). Δηλ., T = Τaxes - Benefits 22

Ροές εισοδημάτων και δαπανών Ιδιωτικό εισόδημα: αυτό που μένει από το ΑΕΠ έπειτα από την αφαίρεση των καθαρών φόρων. Δηλ., Y d = Υ Τ Το ιδιωτικό εισόδημα τα νοικοκυριά μπορούν να το αποταμιεύσουν ή νατο καταναλώσουν. Δηλαδή, Υ Τ = C + S Η ενοποίηση των νοικοκυριών με τις επιχειρήσεις που τις κατέχουν ως ιδιοκτήτες τους, συνιστά τον ιδιωτικό τομέα. Αποταµίευση (S): Μέρος του εισοδήµατος των νοικοκυριών που δεν δαπανάται για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών στην τρέχουσα περίοδο αλλά διακρατάται προκειµένου να χρησιµοποιηθεί για µελλοντική κατανάλωση. Πρόκειται προφανώς, για µια διαρροή από το σύστηµα κυκλικής ροής. 23

Ροές εισοδημάτων και δαπανών Ακαθάριστη Επένδυση (Investment, I): Αγορά από τις επιχειρήσεις κεφαλαιουχικών αγαθών που χρησιµοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία καθώς και τα αποθέµατα (στοκ). Δαπάνες για νέες κατοικίες. Αποτελεί µια εισροή στην κυκλική ροή. Καθαρή ιδιωτική αποταμίευση: Το ποσό κατά το οποίο η ιδιωτική αποταμίευση υπερβαίνει την επένδυση (S I). Αν S I > 0: ο ιδιωτικός τομέας παρουσιάζει πλεόνασμα. Αν S I < 0: ο ιδιωτικός τομέας παρουσιάζει έλλειμμα. Αν S I = 0: ο ιδιωτικός τομέας είναι ισοσκελισμένος.

Ροές εισοδημάτων και δαπανών Κυβερνητικές δαπάνες (G): το κράτος διενεργεί αγορές προϊόντων και υπηρεσιών (π.χ. µισθοί δηµοσίων υπαλλήλων, προµήθειες αγαθών, εξοπλισµών, αµυντικών συστηµάτων, κ.λ.π.). Επίσης πραγματοποιεί δαπάνες για δημόσια έργα. Οι κυβερνητικές δαπάνες αποτελούν εισροές του συστήµατος. Καθαρά έσοδα της κυβέρνησης: Το ποσό κατά το οποίο οι καθαροί φόροι υπερβαίνουν τις δημόσιες δαπάνες (Τ G). Αν Τ G > 0: ο δημόσιος τομέας παρουσιάζει πλεόνασμα. Αν Τ G < 0: ο δημόσιος τομέας παρουσιάζει έλλειμμα. Αν Τ G = 0: ο δημόσιος προϋπολογισμός είναι ισοσκελισμένος. 25

Ροές εισοδημάτων και δαπανών Καθαρές εξαγωγές (Net Exports): η αξία των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται στην εγχώρια οικονομία και αγοράζονται από αλλοδαπούς (εξαγωγές) μείον την αξία των ξένων αγαθών και υπηρεσιών που πωλούνται στην εγχώρια οικονομία (εισαγωγές). ΝΧ = Χ Μ, όπου Χ (Exports) είναι οι εξαγωγές, Μ (Imports) είναι οι εισαγωγές και NX (Net Exports) οι καθαρές εξαγωγές. Αν NX > 0 : Πλεόνασμα Αν NX < 0 : έλλειμμα Αν NX = 0 : ισοσκελισμένο εμπορικό ισοζύγιο 26

Περίληψη του διαγράμματος ροής Ως καθαρές τελικές πωλήσεις το ΑΕΠ (Y), μιας ανοικτής οικονομίας, χωρίζεται σε 4 βασικές κατηγορίες: Τελικές πωλήσεις καταναλωτικών αγαθών και υπηρεσιών (C), τελικές πωλήσεις επενδυτικών αγαθών και αυξήσεις αποθεμάτων (I), τελικές πωλήσεις προς την κυβέρνηση (G) και τελικές πωλήσεις για καθαρές εξαγωγές (ΝΧ). ΑΕΠ μέσω τελικών δαπανών: Υ = C + I + G + ΝΧ Το ΑΕΠ (Y) μπορεί να θεωρηθεί ως καθαρά εισοδήματα που κερδίζονται από τους συντελεστές παραγωγής. Τι κάνουν οι συντελεστές με αυτό το εισόδημα; Πληρώνουν καθαρούς φόρους (Τ), αποταμιεύουν (S), καταναλώνουν (C). ΑΕΠ μέσω εισοδημάτων: Υ = C + S + T 27

Περίληψη του διαγράμματος ροής Αρα έχουμε: Y = C + I + G + ΝΧ και Y = C + S + T δηλαδή : C + I + G +ΝΧ = C + S + T I + G +ΝΧ = S + T ΝΧ = (Τ G) + (S I) Δηλαδή, οι καθαρές εξαγωγές είναι ίσες με την αποταμίευση του ιδιωτικού και του δημοσίου τομέα. 28

Μακροοικονομικοί λογαριασμοί Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (GDP) Μετρά το προϊόν που παράγεται από τους συντελεστές παραγωγής της εγχώριας οικονομίας ανεξάρτητα από το ποιος τους κατέχει. Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (GNP) Μετρά το συνολικό εισόδημα που αποκτούν οι κάτοικοι της χώρας ανεξαρτήτως του σε ποια χώρα το αποκτούν. GNP = GDP + καθαρό εισόδημα από το εξωτερικό 29

Μακροοικονομικοί λογαριασμοί Καθαρό Εγχώριο Προϊόν (Κ.Εγχ.Π.) Κ.Εγχ.Π. = ΑΕΠ αποσβέσεις Εγχώριο εισόδημα = Κ.Εγχ.Π. έμμεσοι φόροι + επιδοτήσεις Περιλαμβάνει: αμοιβές αργαζομένων (μισθοί, παροχές) Εισοδήματα από επιχειρηματική δράση (π.χ., μικρές ατομικές επιχιερήσεις) Εισοδήματα από ενοίκια Κέρδη εταιρικών επιχειρήσεων Καθαροί τόκοι (τόκοι που εισπράττουν τα άτομα από τις τράπεζες μείον οι τόκοι που πληρώνουν) 30

Μακροοικονομικοί λογαριασμοί Προσωπικό Εγχώριο Εισόδημα: Από το εγχώριο εισόδημα αφαιρούνται: αδιανέμητα κέρδη ΑΕ, υποχρεωτικές εισφορές κοινωνικής ασφάλισης που βαρύνουν τους εργοδότες, καθαροί τόκοι και προστίθενται: μερίσματα, μεταβιβάσεις εισοδήματος από το δημόσιο σε ιδιώτες, προσωπικό εισόδημα από τόκους. 31

Μακροοικονομικοί λογαριασμοί Προσωπικό Διαθέσιμο Εισόδημα: Από το Προσωπικό Εγχώριο Εισόδημα αφαιρούνται: Προσωπικοί φόροι Υποχρεωτικές εισφορές σε ασφαλιστικά ταμεία που βαρύνουν τους ίδιους τους εργαζομένους. Ο ρόλος του διαθέσιμου εισοδήματος είναι σημαντικός γιατί έτσι μπορεί να μετρηθεί η καταναλωτική και η αποταμιευτική συμπεριφορά των ατόμων της οικονομίας. 32

Δείκτες τιμών Λέγεται ότι ο Λένιν είχε πει πως ο καλύτερος τρόπος να καταστραφεί το καπιταλιστικό σύστημα ήταν να υπονομευτεί το νόμισμα. Με τη συνεχή πληθωριστική διαδικασία οι κυβερνήσεις μπορούν να δημεύουν, μυστικά και απαρατήρητα, ένα σημαντικό τμήμα του πλούτου των πολιτών τους. (Keynes) 33

Δείκτες τιμών Δείκτης τιμών: είναι ένα μέτρο του μέσου επιπέδου των τιμών ενός συγκεκριμένου συνόλου αγαθών και υπηρεσιών, σε σχέση με τις τιμές που ίσχυσαν σε ένα δεδομένο έτος βάσης. Χρησιμοποιούνται για την παρακολούθηση της μεταβολής του γενικού επιπέδου των τιμών και την προσαρμογή των οικονομικών μεγεθών από τρέχουσες σε σταθερές τιμές. 1. Αποπληθωριστής ΑΕΠ (Deflator): Είναι ο λόγος του ονομαστικού προς το πραγματικό ΑΕΠ. Αποτελεί ένα μέτρο εκτίμησης του πληθωρισμού. ό ΑΕΠ ΑΕΠ= ό ΑΕΠ 34

Δείκτες τιμών ΕΛΛΑΔΑ ΕΤΟΣ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΕΠ ΑΠΟΠΛΗΘΩΡΙΣΤΗΣ ΑΕΠ ΑΕΠ (2010) (2010=100) 2000 142.976,0 189.900,4 75,290 2001 152.193,8 197.746,3 76,964 2002 163.460,8 205.503,7 79,542 2003 178.904,8 217.411,6 82,288 2004 193.715,8 228.415,0 84,809 2005 199.242,3 229.783,5 86,709 2006 217.861,6 242.771,9 89,739 2007 232.694,6 250.719,6 92,811 2008 241.990,4 249.879,3 96,843 2009 237.534,2 239.132,6 99,332 2010 226.031,4 226.031,4 100,000 2011 207.028,9 205.389,1 100,798 2012 191.203,9 190.394,7 100,425 2013 180.654,3 184.223,2 98,063 2014 177.940,6 184.873,2 96,250 2015 175.697,4 184.468,1 95,245 Πηγή: Eurostat Μονάδα μέτρησης σε εκατομμύρια 35

Δείκτες τιμών Ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ βασίζεται σε έναν υπολογισμό που περιλαμβάνει όλα τα αγαθά που παράγονται στην οικονομία. Αποτελεί, επομένως, έναν εξαιρετικό βασικό δείκτη τιμών που συχνά χρησιμοποιείται για τη μέτρηση του πληθωρισμού. 2. Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (Consumer Price Index): μέτρο του συνολικού κόστους των αγαθών και υπηρεσιών που αγοράζει ο τυπικός καταναλωτής. Μας δείχνει πόσο κοστίζει στο τρέχον έτος να αγοράσουμε ένα αντιπροσωπευτικό καλάθι αγαθών σε σχέση με το πόσο θα μας κόστιζε αν αγοράζαμε το ίδιο καλάθι αγαθών στο έτος βάσης. 36

Δείκτες τιμών Στην ΕΕ οι δείκτες τιμών είναι εναρμονισμένοι ως προς την κατάρτισή τους μεταξύ των χωρών και ονομάζονται εναρμονισμένοι δείκτες τιμών καταναλωτή (Harmonized Index of Consumer Price, HICP). Επιτρέπει την άμεση σύγκριση των ρυθμών πληθωρισμού μεταξύ των χωρών μελών της ΕΕ. 37

Δείκτες τιμών ΕΕ ΕΥΡΩΖΩΝΗ ΕΛΛΑΔΑ ΕΤΟΣ HICP π HICP π HICP π 1996 70.34 71.86 61.31 7.90% 1997 71.56 1.73% 72.98 1.56% 64.64 5.43% 1998 72.48 1.29% 73.79 1.11% 67.56 4.52% 1999 73.34 1.19% 74.60 1.10% 69.01 2.15% 2000 74.73 1.90% 76.17 2.10% 71.01 2.90% 2001 76.37 2.19% 77.96 2.35% 73.59 3.63% 2002 77.96 2.08% 79.71 2.24% 76.48 3.93% 2003 79.49 1.96% 81.37 2.08% 79.12 3.45% 2004 81.09 2.01% 83.11 2.14% 81.51 3.02% 2005 82.85 2.17% 84.92 2.18% 84.35 3.48% 2006 84.67 2.20% 86.78 2.19% 87.14 3.31% 2007 86.65 2.34% 88.63 2.13% 89.75 3.00% 2008 89.82 3.66% 91.53 3.27% 93.55 4.23% 2009 90.71 0.99% 91.80 0.29% 94.81 1.35% 2010 92.60 2.08% 93.28 1.61% 99.27 4.70% 2011 95.47 3.10% 95.81 2.71% 102.36 3.11% 2012 97.99 2.64% 98.21 2.50% 103.42 1.04% 2013 99.47 1.51% 99.54 1.35% 102.54-0.85% 2014 100.01 0.54% 99.97 0.43% 101.11-1.39% 2015 100.00-0.01% 100.00 0.03% 100.00-1.10% Πηγή: Eurostat 38

Δείκτες τιμών 3. Δείκτης Τιμών Ειδών Χονδρικής Πώλησης (Δείκτης Τιμών Παραγωγού): μέτρο του συνολικού κόστους των αγαθών και υπηρεσιών που αγοράζουν οι επιχειρήσεις. Μας δείχνει πόσο κοστίζει στις επιχειρήσεις, στο τρέχον έτος, να αγοράσουν ένα αντιπροσωπευτικό καλάθι αγαθών και υπηρεσιών σε σχέση με το πόσο θα τους κόστιζε αν αγόραζαν το ίδιο καλάθι αγαθών στο έτος βάσης. Το κυριότερο μειονέκτημα του δείκτη αυτού είναι ότι δε λαμβάνει υπόψη τις μεταβολές στις τιμές τελικών προϊόντων, οι οποίες μπορεί να μεταβάλλονται διαφορετικά από τις τιμές των πρώτων υλών και των ενδιάμεσων αγαθών. 39

Δείκτες τιμών: διαφορές Διαφορές ΔΤΚ και αποπληθωριστή 1. Ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ μετρά τις τιμές μιας πολύ ευρύτερης ομάδας αγαθών από αυτή που μετράει ο ΔΤΚ. 2. Ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ αντανακλά τις τιμές όλων των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται στην εγχώρια οικονομία. Τα αγαθά που εισάγονται από το εξωτερικό δεν αποτελούν μέρος του ΑΕΠ και δεν εμφανίζονται στον αποπληθωριστή ενώ ο ΔΤΚ τα περιλαμβάνει. 3. Η ομάδα των αγαθών και υπηρεσιών που χρησιμοποιούνται για να υπολογιστεί ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ μεταβάλλεται αυτόματα με την πάροδο του χρόνου. Ο ΔΤΚ μετράει το κόστος ενός συγκεκριμένου καλαθιού αγαθών που είναι το ίδιο από χρόνο σε χρόνο (κατά περιόδους, όμως, αλλάζει η σύνθεσή του). 40

Εθνικολογιστικές ταυτότητες και ισότητες Ταυτότητα ( ): οι δύο πλευρές μιας μαθηματικής σχέσης είναι πάντοτε ίσες. Ισότητα (=): η ισότητα μεταξύ δύο πλευρών μιας σχέσης επιτυγχάνεται όταν οι μεταβλητές λαμβάνουν συγκεκριμένες τιμές. Βασική μακροοικονομική ταυτότητα: ΑΕΠ C + Ι + G + (Χ Μ) ή Y C + I + G + ΝΧ Y C G I + ΝΧ S N I + NX Δηλ., η εθνική αποταμίευση, S N, είναι ίση με την εγχώρια επένδυση και τις καθαρές εξαγωγές. Εθνική αποταμίευση: S N S p + S g (ιδιωτική και δημόσια) 41

Εθνικολογιστικές ταυτότητες και ισότητες S N I + NX Δηλαδή, η χώρα με τους διαθέσιμους εγχώριους αποταμιευτικούς πόρους (S) θα έπρεπε να χρηματοδοτούσε τόσο τις ιδιωτικές επενδύσεις (I) όσο και τις καθαρές εξαγωγές (NX, εμπορικό έλλειμμα). Χώρα με εμπορικό πλεόνασμα: ΝΧ>0 Το ΑΕΠ (Υ) είναι επομένως μεγαλύτερο από την εγχώρια δαπάνη (C + I + G). Αυτό σημαίνει πως η εθνική αποταμίευση (S N = Y C G) είναι μεγαλύτερη από την επένδυση (I). Επειδή η χώρα αποταμιεύει περισσότερα από όσα επενδύει, πρέπει να στείλει ένα μέρος της αποταμίευσης στο εξωτερικό (π.χ., Ιρλανδία, Κίνα, Γερμανία, Σιγκαπούρη). Έτσι, αγοράζουν κινητά και ακίνητα περιουσιακά στοιχεία από άλλες χώρες (κατοικίες, μετοχές, ομόλογα κλπ.). 42

Εθνικολογιστικές ταυτότητες και ισότητες Χώρα με εμπορικό έλλειμμα: ΝΧ<0 Το ΑΕΠ (Υ) είναι επομένως μικρότερο από την εγχώρια δαπάνη (C + I + G). Αυτό σημαίνει πως η εθνική αποταμίευση (S N = Y C G) είναι μικρότερη από την επένδυση (I). Επειδή η χώρα αποταμιεύει λιγότερα από όσα επενδύει, πρέπει να βρει κεφάλαια από το εξωτερικό (π.χ., Ελλάδα). Δηλαδή, χώρες οι οποίες για πολλά χρόνια έχουν συνεχή ελλείμματα στο εμπορικό ισοζύγιο και ελάχιστες εισροές ξένων επενδυτικών κεφαλαίων πρέπει να δανείζονται από τις διεθνείς χρηματαγορές για να χρηματοδοτούν τα εμπορικά τους ελλείμματα αλλά και ένα μέρος των εγχώριων επενδύσεων παγίου κεφαλαίου. Αναπόφευκτη συνέπεια είναι η συνεχής αύξηση του δημοσίου χρέους (και κυρίως του εξωτερικού). 43