«Η μεταμόρφωση ενός Ναού» «Από την Παναγία την Χρυσοπολίτισσα στην Αγία Κυριακή (4 ος 16 ος αι.)»

«Η μεταμόρφωση ενός Ναού» «Από την Παναγία την Χρυσοπολίτισσα στην Αγία Κυριακή (4 ος 16 ος αι.)»

Η εκκλησία της Αγίας Κυριακής της Χρυσοπολίτισσας στην Κάτω Πάφο, βρίσκεται κτισμένη επάνω στα ερείπια μιας μεγαλοπρεπούς επτάκλιτης βασιλικής του 4 ου αιώνα. Ο παλαιός αυτός ναός κάλυπτε μια τεράστια έκταση 1600 τετραγωνικών μέτρων περίπου, που περιλάμβανε εκτός από την εκκλησία και μητροπολιτικό μέγαρο, στο οποίο κατοικούσαν οι τότε επίσκοποι.

Λατινικός Ναός Κάτοψη του αρχαιολογικού χώρου Στήλη Αποστόλου Παύλου Ναός της Αγίας Κυριακής 15 ος /16 ος αι. Παλαιοχριστιανική Βασιλική 4 ος αι. Επισκοπείο Παλαιοχριστιανική Βασιλική 6 ος αι.

Ιστορία του Ναού Οικοδομείται τον 4 ον αι. μ.χ. Τον 6 ον αι. μ.χ. ανακαινίζεται. Γίνονται εκτεταμένες αλλαγές στο οικοδόμημα: 1. Η Βασιλική, από επτάκλιτη μετατρέπεται σε πεντάκλιτη, 2. τα δάπεδα ανυψώνονται, 3. το κεντρικό κλίτος καλύπτεται με μαρμαροθέτημα. 4. Προστίθενται αψίδες και νέα ψηφιδωτά.

Ιστορία του Ναού Στα μέσα του 7 ου αι., πιθανότατα κατά τη διάρκεια των πρώτων αραβικών επιδρομών, υπέστη σοβαρές ζημιές. Κοντά στα τέλη του ίδιου αιώνα, η βασιλική εγκαταλείφθηκε. Οι αραβικές επιγραφές που διασώθηκαν στους κίονες και περιλαμβάνουν επικλήσεις στον Αλλάχ για τους πεσόντες μουσουλμάνους πολεμιστές δείχνουν την παρουσία των Αράβων πριν την κατάρρευση του κτηρίου. Οι σεισμοί του 685μ.Χ. οδήγησαν στην μερική κατάρρευση του Ναού.

Ιστορία του Ναού Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο χώρος μετατρέπεται σε λατομείο. Κατασκευάστηκαν ασβεστοκάμινοι για την ανακύκλωση των αρχιτεκτονικών μαρμάρινων κομματιών σε ασβέστη. Οικοδομικά υλικά επαναχρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή άλλων κτηρίων. Η λατρευτική χρήση του χώρου ως καθεδρικού ναού, διατηρήθηκε σε ένα πολύ μικρότερο ναό ο οποίος κτίστηκε βορειοανατολικά, πάνω στα ερείπια της παλαιοχριστιανικής βασιλικής (σήμερα δεν διασώζονται ορατά κατάλοιπα).

Ιστορία του Ναού Υπέστη πολλές μετατροπές και ανακατασκευές κατά τη διάρκεια των αιώνων ύπαρξης του. Τελικά κατεδαφίστηκε γύρω το 1500μ.Χ. Πάνω στα ερείπια του χτίστηκε η εκκλησία της Αγίας Κυριακής, η οποία υπάρχει μέχρι σήμερα.

Ο Λατινικός Ναός Στα βορειοδυτικά της παλαιοχριστιανικής βασιλικής σώζονται τα ερείπια ενός γοτθικού ναού. Το μνημείο ήρθε στο φώς με τις ανασκαφές του τμήματος αρχαιοτήτων το 1968-70. Πιστεύεται ότι ήταν ο Λατινικός Καθεδρικός Ναός της Πάφου. Κτίστηκε γύρω στα τέλη του 13 ου αι. και ανακαινίστηκε στα μέσα του 16 ου αι. Καταστράφηκε κατά την πρώιμη οθωμανική περίοδο.

Το Επισκοπείο Βρίσκεται νότια της βασιλικής. Ήταν διώροφο και ενωνόταν με το ναό μέσω του Νάρθηκα. Πιστεύεται ότι ήταν η κατοικία του Επισκόπου Πάφου. Νάρθηκας Επισκοπείο

Η στήλη του Απ. Παύλου Όπως είναι γνωστό, με το κήρυγμα του Αποστόλου Παύλου ασπάζεται τον Χριστιανισμό ο Ρωμαίος κυβερνήτης Σέργιος Παύλος. Έτσι η Πάφος, ως πρωτεύουσα του νησιού, καθίσταται το πρώτο άνοιγμα του χριστιανισμού επί ευρωπαϊκού εδάφους.

Η στήλη του Απ. Παύλου Δίπλα από την εκκλησία υπάρχει η στήλη του Αποστόλου Παύλου όπου δέθηκε και ραβδίστηκε. (Κορινθ. Β 11, 24) Είναι πολύ πιθανόν στον απέναντι χώρο να βρισκόταν και η αρχαία συναγωγή των Ιουδαίων

Αρχιτεκτονική Η πρώτης φάση της Παναγίας Χρυσοπολίτισσας (4 ος αιώνας μ.χ.)

Το οικοδόμημα Αποτελείται από ακανόνιστο ορθογώνιο κυρίως ναό, νάρθηκα και τετράστιο αίθριο στα δυτικά. Ο κυρίως ναός έχει μέγιστες εσωτερικές διαστάσεις 39Χ55μ., χωρίς την εξωτερική αψίδα. Αρχικά ήταν επτάκλιτος.

Οι αψίδες Μέσα στο κεντρικό κλίτος, που είχε πλάτος 9μ., Υπήρχε μία αψίδα 12μ. Η εσωτερική αψίδα ήταν εσωτερικά ημικυκλική και εξωτερικά τρίπλευρη. Ο ανατολικός τοίχος της βασιλικής ήταν ευθύγραμμος, όπως επίσης και ο βόρειος και νότιος τοίχος

Οι αψίδες Η αψίδα δημιουργούσε ένα τετράγωνο διάχωρο με τον ανατολικό τοίχο. Αυτός χωριζόταν από τα πλάγια κλίτη με τέσσερεις κίονες από γρανίτη (δύο σε κάθε στυλοβάτη με ύψος 7.12μ και διάμετρο 0.95μ.) 1 2 3 4

Οι τοίχοι Ήταν επενδυμένοι εσωτερικά μέχρι ενός ορισμένου ύψους με μαρμάρινες πλάκες. Τα ψηλότερα σημεία ήταν διακοσμημένα με ψηφιδωτά και τοιχογραφίες, σπαράγματα των οποίων βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των ανασκαφών.

Αρχιτεκτονική Η δεύτερη φάση της Παναγίας Χρυσοπολίτισσας (6 ος &7 ος αιώνας μ.χ.)

Αρχιτεκτονικές αλλαγές στο οικοδόμημα Τον 6 ο αιώνα η βασιλική ανακαινίστηκε. το ανατολικό μέρος της βασιλικής ξανακτίστηκε και ισοπεδώθηκε. Από επτάκλιτη μετατρέπεται σε πεντάκλιτη (Τα τρία πλάγια της κλίτη, που βρίσκονταν εκατέρωθεν του μέσου κλίτους, περιορίστηκαν σε δύο σε κάθε πλευρά, αλλά πιο πλατιά).

Οι αψίδες 6 ος αι. Η εσωτερική αψίδα κατεδαφίστηκε, το δάπεδο ανυψώθηκε κατά μισό μέτρο και αντικαταστάθηκε από μαρμαροθέτημα. Στη θέση του ευθυγράμμου ανατολικού τοίχου κτίστηκαν τρεις αψίδες. Η κεντρική, που είναι ημικυκλική εσωτερικά, και πεντάπλευρη εξωτερικά. Ενώ των δυο εσωτερικών πλάγιων κλιτών είναι ημικυκλικές εσωτερικά και τρίπλευρες εξωτερικά. Αψίδες Ανατολικού τοίχου

Το δάπεδο Το δάπεδο του βήματος και του τμήματος του μέσου κλίτους το οποίο βρισκόταν πίσω από τη νέα αψίδα υπερυψώθηκε κατά 0,50 μ. και καλύφθηκε με νέο ψηφιδωτό. Με νέα ψηφιδωτά καλύφθηκαν και τα δάπεδα των πλάγιων κλιτών, ενώ το δάπεδο του μέσου κλίτους, που ήταν δυτικά του ιερού βήματος καλύφθηκε με μαρμαροθέτημα.

Οι αψίδες 6 ος αι. Μεταξύ των δυο αψίδων, της πρώτης και της δεύτερης φάσης, υπάρχει μια πρόχειρη ημικυκλική κατασκευή 5μ. Ανατολικότερα της αρχικής αψίδας. Αποτελείται από τμήματα 11 πώρινων κιόνων, κάθετα τοποθετημένων, πάνω στο ψηφιδωτό της πρώτης φάσης. 2 1 3

Οι αψίδες 6 ος αι. Η χρήση της είναι αινιγματική, η θέση της όμως υποβάλλει ότι θα πρέπει να αποτελεί κατασκευή, που σχετίζεται είτε με την ίδια την Αγία Τράπεζα της 2 ης φάσης, είτε με κάποιο περιβάλλον στοιχείο της. Η παρουσία εσωτερικής αψίδας είναι πολύ σπάνια και παρουσιάζεται σε βασιλικές μαρτύρια (όπως οι μεγάλες σταυρόσχημες βασιλικές του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στην Έφεσο και εκείνη των Αγίων Αποστόλων στην Κωνσταντινούπολη)

Οι κίονες 6ος αι. Τα κλίτη χωρίζονται με τέσσερεις 12-στυλες κιονοστοιχίες. Οι κίονες είχαν μαρμάρινες βάσεις ιωνικού τύπου και μαρμάρινα κορινθιακά κιονόκρανα. Το τμήμα του μέσου κλίτους, δυτικά της εσωτερικής αψίδας, χωριζόταν από τα πλάγια κλίτη με μαρμάρινους κίονες ύψους 5,80μ.

Οι κίονες 6ος αι. Οι κίονες του κεντρικού κλίτους είναι κατασκευασμένοι από μάρμαρο Καρύστου Ευβοίας. Οι πλάγιες κοικονοσοιχίες αποτελούνται από μαρμάρινους και γρανιτένιους κίονες τοποθετημένους εναλάξ. Σε κάποιους από του κίονες υπάρχουν χαράγματα επικλήσεις στον Αλλάχ, στην αραβική γλώσσα (αναφέρονται στους πεσόντες πολεμιστές των αραβικών επιδρομών 8 ος αι. μ.χ.) Είναι πολύ πιθανό ότι το ανατολικό τμήμα του μέσου κλίτους να στεγαζόταν χωριστά, όπως το οκτάγωνο της βασιλικής της Γεννήσεως του Χριστού στη Βηθλεέμ Κίονες κεντρικού κλίτους

Το αίθριο Το αίθριο είναι μετατοπισμένο βορειότερα σε σχέση με τη βασιλική. Έτσι ο νότιος τοίχος του αίθριου βρίσκεται στην προέκταση όχι του νότιου τοίχου της βασιλικής, αλλά στην προέκταση του στυλοβάτη που χωρίζει τα 2 νότια κλίτη. Έχει ορθογώνια κάτοψη (24μ. μήκος και 32μ. πλάτος). Αίθριο

Το αίθριο Η βόρεια κιονοστοιχία του αίθριου βρίσκεται στην προέκταση του βόρειου τοίχου της βασιλικής. Ο βόρειος τοίχος της βόρειας στοάς του αίθριου βρίσκεται 4μ. βορειότερα, ώστε ο μακρύς διάδρομος που βρίσκεται κατά μήκος του βορείου τοίχου της βασιλικής επικοινωνούσε με τη βόρεια στοά του αίθριου.

Το αίθριο Η νότια, η δυτική και η βόρεια στοά στηρίζονται με μαρμάρινους κίονες, ενώ η ανατολική με κτιστούς πεσσούς. Οι κίονες είναι τοποθετημένοι πάνω σε μαρμάρινες βάσεις με κιονόκρανα ιωνικού ρυθμού.

Το αίθριο Ανατολικός τοίχος Στον ανατολικό τοίχο της ανατολικής στοάς, τρείς πόρτες (τρίβηλον) επέτρεπαν την είσοδο στον νάρθηκα της Βασιλικής Η κύρια είσοδος βρισκόταν στην δυτική πλευρά του αιθρίου όπου υπήρχαν τρείς πύλες που άνοιγαν σε λιθόστρωτο δρόμο. Οι προσβάσεις αυτές σε κάποια στιγμή τοιχίστηκαν. Δυτικός τοίχος

Το αίθριο Στην μέση της αυλής του αιθρίου υπήρχε κυκλική φιάλη με πίδακα. Ήταν καλυμμένη με ημισφαιρικό τρούλο που στηριζόταν πιθανότατα σε οκτώ κιονίσκους από μάρμαρο.

Ο Νάρθηκας Στα δυτικά του κυρίως ναού ήταν ο Νάρθηκας (μήκος 4μ.) Το δάπεδο του νάρθηκα βρίσκονταν 2 σκαλοπάτια, χαμηλότερα από το δάπεδο του κυρίως ναού. Δυτικά του Νάρθηκα και κατά 0,40μ. χαμηλότερα ήταν το αίθριο. Το πλάτος του Νάρθηκα ήταν μεγαλύτερο από εκείνο του κυρίως ναού και ένωνε τη βασιλική με το Επισκοπείο μέσω ενός ανηφορικού λιθόστρωτου διαδρόμου. Ο νάρθηκας επικοινωνούσε με τον κυρίως ναό μέσα από τρείς πόρτες (τρίβηλον) Επισκοπείο

Ο Νάρθηκας Πιθανό είναι ο βόρειος τοίχος του νάρθηκα να βρίσκεται στην προέκταση του βόρειου τοίχου του ναού, κάτω από το νότιο τοίχο προσκτίσματος του Γοτθικού ναού. Τον νάρθηκα χώριζαν οι παραστάδες σε πέντε μέρη στον ανατολικό και δυτικό τοίχο του, που ίσως έφεραν τόξα. Γοτθικός Ναός Επισκοπείο

Ο ναός της Αγίας Κυριακής

Ιστορία του Ναού Είναι κτισμένος στο βορειοανατολικό μέρος της πεντάκλιτης βασιλικής. Καλύπτει μέρος του κεντρικού κλίτους και των δύο πλάγιων κλιτών της βόρειας πλευράς. Έχει διαστάσεις 26μ. μήκος και 12μ. περίπου πλάτος. Ήταν ο Ελληνικός Ορθόδοξος Καθεδρικός Ναός της Πάφου.

Πρώτη φάση 15 ος -16 ος αιώνας Κατά την πρώτη φάση, που πιθανότητα χρονολογείται στον 15 ο ή 16 ο αιώνα, ο ναός άνηκε στον τύπο του ελεύθερου σταυρού με τρούλλο, με ανισοσκελείς κεραίες και ιδιαίτερα επιμηκυσμένο το δυτικό σκέλος.

Ελεύθερος Σταυροειδής με τρούλλο

Το ανατολικό σκέλος απολήγει σε αψίδα, ημικυκλική εσωτερικά και πεντάπλευρη εξωτερικά. Το τύμπανο του τρούλλου είναι οκτάπλευρο εξωτερικά και φέρει τέσσερα μικρά παράθυρα, στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.

Δεύτερη φάση Σε μεταγενέστερη φάση προστέθηκαν στις τέσσερεις γωνίες χαμηλά ορθογώνια καμαροσκεπή διαμερίσματα, τα οποία κατέστησαν τον ναό παραλλαγή μερικώς εγγεγραμμένου σταυροειδούς τύπου.

Οικοδομήθηκε με μαλακό ασβεστολιθικό πωρόλιθο. Είναι καμαροσκέπαστη και η οξυκόρυφη οροφή καλύπτεται από ασβεστοκονίαμα, όπως επίσης και η οροφή του τεταρτημόριου που σκεπάζει το ιερό.

Τα ανοίγματα των παραθύρων στο κέντρο του βόρειου και του νότιου τοίχου έγιναν επίσης κατά τη διάρκεια κάποιας μεταγενέστερης οικοδομικής επέμβασης. Το καμπαναριό ορθώνεται ένα επίπεδο πάνω από το γείσο της οροφής, νοτιοδυτικά του Ναού.

Το εσωτερικό δάπεδο καλύπτεται από ορθογώνια τεμάχια γεμιστού οπτόπλινθου, υλικό με το οποίο έκτιζαν παλάτια και αργότερα χριστιανικούς ναούς.

Εσωτερικά φαίνεται να ήταν τοιχογραφημένος αλλά δέχθηκε τεράστιες καταστροφές. Υπάρχουν κάποια κατάλοιπα τοιχογραφιών που δύσκολα μπορείς να πείς τι απεικονίζουν. Διασώθηκε μόνο μια τοιχογραφία της Παναγίας.

Το Ιερό είναι κατά 1 σκαλοπάτι υπερυψωμένο και χωρίζεται από τον Κυρίως Ναό με απλό ξύλινο τέμπλο.

Ψηφιδωτός διάκοσμος

2 Ψηφιδωτά της Πρώτης φάσης (4 ος αι. μ.χ.) Διατηρούνται στο μεσαίο κλίτος και σε ένα τμήμα του νοτίου εσωτερικού κλίτους. 1 3 Οι ψηφίδες είναι πολύ μεγάλες και ο διάκοσμος κυρίως γεωμετρικός με τεμνόμενους κύκλους που περικλείουν αμφορείς,ανθέμια Το ανατολικό τμήμα των νοτίων κλιτών. Δάπεδα ανατολικά της αρχικής εσωτερικής αψίδας.

Ψηφιδωτά της Πρώτης φάσης (4 ος αι. μ.χ.) αμφορέας από τον οποίο βλαστάνει ένα φυτό Το μονόγραμμα του Χριστού

Ψηφιδωτά της Πρώτης φάσης (4 ος αι. μ.χ.) Στο κεντρικό κλίτος σώθηκαν τρεις παραστάσεις, από τις οποίες οι δυο είναι κατεστραμμένες εξαιτίας μεταγενέστερων κτισμάτων. Ο διακοσμος και στα τρία αυτά διάχωρα έχει αλληγορικό χαρακτήρα και αναφέρεται στη Θεία Ευχαριστία, την οποία τελούσαν στην εσωτερική αψίδα. «Η Σοφία Εκέρασε τον Εαυτής Κρατήρα» «Εγώ ειμί η άμπελος η αληθινή» «Ον τρόπον επιποθεί η έλαφος επι τας πηγάς των υδάτων ούτως επιποθεί η ψυχή μου προς σέ»

Ψηφιδωτά της Δεύτερης φάσης (5 ος με 6 ος αι. μ.χ.) Μετά την ανακαίνιση του 6 ου αι., το ψηφιδωτό του κεντρικού κλίτους καλύπτεται με μαρμαροθέτημα. Την ανακαίνιση της Βασιλικής μαρτυρεί η επιγραφή στο ψηφιδωτό δάπεδο του εσωτερικού βόρειου κλίτους μπροστά στην είσοδο του Νάρθηκα «ΕΠΙ ΣΕΡΓΙΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΩΤΑΤΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΤΟ ΤΟ ΚΑΛΟΝ ΕΡΓΟΝ ΕΓΕΝΕΤΟ ΜΗΝΙ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΩ Α ΙΝΔ ΙΔ»

Ψηφιδωτά της Δεύτερης φάσης (5ος με 6ος αι. μ.χ.) Καλύπτουν: Το βόρειο εξωτερικό κλίτος και τα δυτικά τμήματα των 2 νοτίων κλιτών.

Ψηφιδωτά της Δεύτερης φάσης (5 ος με 6 ος αι. μ.χ.) Αίθριο Νάρθηκας

Ο Ναός σήμερα, κατόπιν εγκρίσεως του Μητροπολίτου Πάφου Χρυσοστόμου Β, χρησιμοποιείται για τις ανάγκες των Καθολικών και Αγγλικανών της επαρχίας Πάφου στα πλαίσια της αλληλοκατανόησης των χριστιανικών ομολογιών.

Για την εκπόνηση της εργασίας συνεργάστηκαν οι μαθητές: Α Ομάδα: Αριτεκτονική Δημητρίου Άννα Α1 Γιάγκου Νίκη Α2 Παπανεάρχου Σταυριανή Α1 Μαλιετζή Αλεξάνδρα Α1 Ρούτση Μαρία Α1 Β Ομάδα: Ιστορική εξέλιξη του ναού Δήμητρα Ανδρέου Α5 Θέα Κλεάνθους Α5 Δέσποινα Ευσταθίου Α5 Αντιγόνη Ψάλτη Α5 Ευάγγελος Αγαθοκλέους Α5 Κωνσταντίνος Γιάγκου Α5

Για την εκπόνηση της εργασίας συνεργάστηκαν οι μαθητές: Γ Ομάδα: Ψηφιδωτός διάκοσμος Μιχαήλ Άντρεα Α3 Μιχαήλ Άντρια Α1 Παναγή Ελένη Α3 Σαλαμιώτου Αθηνά Α1 Τζιάμαλης Ανδρέας Α4 Δ Ομάδα: Ο ναός χθές και σήμερα Κωνσταντίνος Ζήνωνος Α2 Μιχάλης Κούλουμος Α3 Αύρα Χατζησοφοκλέους Α4 Mαρίνα Φαίδωνος Α4 Κωνσταντίνα Νεοφύτου Α3 Παναγιώτα Μιχαήλ Α1 Φωτογράφιση χώρου: Παπανεάρχου Σταυριανή

Διόρθωση κειμένων: Κυριάκου Κυριακή: φιλόλογος Υπεύθυνοι Καθηγητές: Αγαθοκλέους Ανδρέας: Θεολόγος Παπασάββα Μαρία: Θεολόγος Πηγές και βιβλιογραφία Καινή Διαθήκη «Ιερά Μητρόπολις Πάφου, Ιστορία και Τέχνη», Α.Παπαγεωργίου, Λευκωσία 1996 «Ιστορία της Εκκλησίας της Πάφου» Ιωάννου Π. Τσικνόπουλου, Λευκωσία 1971 «Η Κύπρος, Πύλη του Χριστιανισμού προς τον κόσμο των εθνών» Γεώργιου Π. Πατρώνου, Πάφος 1996 «Οι απαρχές του Χριστιανισμού στην Κύπρο» Χρίστος Κ. Οικονόμου, Πάφος 1996 «Κύπρος, Νήσος Αγίων, θρησκευτική περιήγηση», Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού Από το Τμήμα Αρχαιοτήτων λήφθηκαν οι κατόψεις του αρχαιολογικού χώρου, οι Χάρτες και τα κείμενα από την ξενάγηση. Διαδίκτυο