Αντιστάθμιση Ναυτιλιακών Επιχειρηματικών Κινδύνων με τη Χρήση Παραγώγων Προϊόντων Δρ. Ηλίας Βισβίκης Επίκουρος Καθηγητής Χρηματοοικονομικής Ακαδημαϊκός Διευθυντής, MBA in Shipping ALBA Graduate Business School Derivatives Forum 2-3 Φεβρουαρίου 2008 Διαφάνεια 1 Εισαγωγή Η αντιστάθμιση επιχειρηματικών κινδύνων είναι ιδιαίτερα σημαντική στη ναυτιλία, δεδομένης της έντονης κυκλικότητας και μεταβλητότηταςτηςαγοράςναύλων(βλ. σχετικά Διάγραμμα Baltic Freight Index - BFI) Οι παραδοσιακές μέθοδοι αντιστάθμισης των επιχειρηματικών κινδύνων στην ναυτιλία αφορούν την διαφοροποίηση του τρόπου ναύλωσης του πλοίου (spot αγορά ή χρονοναύλωση), του τύπου και μεγέθους πλοίου, αλλά και της επιλογής κλάδου της αγοράς. Σχετικές μελέτες έχουν παρουσιάσει νέα δεδομένα στον τομέα της αντιστάθμισης των κινδύνων στη ναυτιλιακή αγορά μελέτες από τους κκ. Καβουσανό και Βισβίκη (1993 2008). Διαφάνεια 2 1
Μεταβλητότητα στη Ναυτιλιακή Αγορά (Δείκτης BFI) 2500 2000 April 88 Idle Bulk tonnage at its lowest since 1980. December 89 US Invasion of Panama. Panama Canal closed. February 91 Iraqi withdrawal from Kuwait. January 95 Earthquake on Kobe - Japan. June 93 Port Congestion in China. May 95 BFI reaches all time high at 2352 points. 1996 Record bulk carriers deliveries 17.5 Mill dwt. 1500 September 87 Sharp rise in Soviet Grain purchases. 1000 500 0 04/01/85 04/07/85 July 86 Index at all time low at 554. 04/01/86 04/07/86 04/01/87 04/07/87 04/01/88 July 88 End of Iran/Iraq War February 87 Soviet Grain Purchases recommence after 9 months of inactivity. 04/07/88 August 90 Iraqi invasion of Kuwait. 04/01/89 04/07/89 04/01/90 04/07/90 04/01/91 04/07/91 04/01/92 04/07/92 04/01/93 04/07/93 October 92 BFI lowest level of 1992: 1033 points. April 94 Active S. American Grain Exports. 04/01/94 04/07/94 04/01/95 04/07/95 04/01/96 04/07/96 04/01/97 04/07/97 October 96 BFI lowest level since 1987: 992 points. 04/01/98 Διαφάνεια 3 Δείκτης Baltic Dry Index (BDI) (Νοε 1999 Ιαν 2008) 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 5/11/1999 5/5/2000 5/11/2000 5/5/2001 5/11/2001 5/5/2002 5/11/2002 5/5/2003 5/11/2003 5/5/2004 Τιμή Δείκτη 5/11/2004 5/5/2005 5/11/2005 5/5/2006 5/11/2006 5/5/2007 5/11/2007 Πηγή: Clarksons Research Studies Διαφάνεια 4 2
Παραδοσιακές Μέθοδοι Διαχείρισης Κινδύνων στη Ναυτιλία Ναυλώσεις ταξιδιού vs. Χρονοναυλώσεις Γενικά, οι ναύλοι στην spot αγορά παρουσιάζουν μεγαλύτερη διακύμανση σε σχέση με τις τιμές των χρονοναυλώσεων (Καβουσανός, Logistics and Transportation Review) Μεγάλης μεταφορικής ικανότητας vs. Μικρής μεταφορικής ικανότητας πλοία Οι ναύλοι και οι τιμές των πλοίων (νεότευκτων και μεταχειρισμένων) παρουσιάζουν μεγαλύτερη διακύμανση αυξανομένης της μεταφορικής ικανότητας των πλοίων (Καβουσανός, Journal of Transport Economics and Policy) Διαφάνεια 5 Η μέχρι σήμερα έρευνα έχει δείξει ότι Είναι δυνατή η διαχείριση του κινδύνου από τις αυξομειώσεις των ναύλων μέσω επιλογής: Διαφορετικού κλάδου αγοράς (λ.χ. χύδην ξηρού ή υγρού φορτίου). Διαφορετικού τρόπου επιχειρηματικής εκμετάλλευσης των πλοίων (λ.χ. οι μεγαλύτερης διάρκειας χρονοναυλώσεις είναι δυνατόν να μειώσουν τους κινδύνους). Διαφάνεια 6 3
Η μέχρι σήμερα έρευνα έχει δείξει ότι Οι παραπάνω στρατηγικές είναι πιθανόν να αποδειχτούν ακριβές, μη υπαρκτές ή/και μη ευέλικτες: Η αγοραπωλησία πλοίων είναι μία δαπανηρή και χρονοβόρα δραστηριότητα. Πρόσθετα, μειώνει σημαντικά την ευελιξία των επενδυτών. Υπάρχει δυσκολία στην εξασφάλιση χρονοναύλωσης (από την πλευρά του πλοιοκτήτη), στην περίπτωση που η αγορά παρουσιάζει καμπή. Αντιστοίχως, οι ναυλωτές αντιμετωπίζουν δυσκολία στην εξεύρεση μακροχρόνιων ναυλώσεων, όταν η αγορά είναι σε άνοδο. Σε δυσοίωνες συνθήκες, η υπαναχώρηση/ εγκατάλειψη της μεταξύ τους συμφωνίας εγκυμονεί κόστος και ζημία του εταιρικού ονόματος. Διαφάνεια 7 Η Χρήση των Παραγώγων για τη Διαχείριση Κινδύνων στη Ναυτιλία Η εισαγωγή των ναυλοσυμφώνων μελλοντικής εκπλήρωσης (Freight Futures) το 1985 και των προθεσμιακών ναυλοσυμφώνων (Forward Freight Agreements FFAs) το 1992, συνέβαλλε στη διαχείριση του κινδύνου που απορρέει από τη μεταβλητότητα στις τιμές των ναύλων. Η εν λόγω διαχείριση είναι: φθηνότερη περισσότερο ευέλικτη άμεσα προσβάσιμη στα ενδιαφερόμενα μέρη Πρόσθετα, τα ναυτιλιακά παράγωγα μπορούν να αντισταθμίσουν κινδύνους που προέρχονται από τη μεταβλητότητα στις τιμές του πετρελαίου (bunkers), των επιτοκίων, των αξιών των πλοίων, και των συναλλαγματικών διαφορών. Διαφάνεια 8 4
Παράδειγμα Αντιστάθμισης Κινδύνου Ναύλων Ένας πλοιοκτήτης αναμένει πτώση των ναύλων σε δύο μήνες: Στην αγορά συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης θα προβεί σε πώληση συμβολαίου στην τιμή ναύλου που ισχύει σήμερα, προκειμένου να αγοράσει τον ναύλο σε χαμηλότερη τιμή σε δύο μήνες. Το κέρδος από την αγορά ΣΜΕ θα αντισταθμίσει τη ζημία (προερχόμενη από την πτώση των ναύλων) από τη φυσική αγορά. Στην αγορά προθεσμιακών συμβολαίων FFAs, οι δύο πλευρές (ο πλοιοκτήτης και ο ναυλωτής) θα έρθουν άμεσα σε επαφή και θα συμφωνήσουν την προθεσμιακή τιμή ναύλου. Οι προσδοκίες τους σχετικά με τη μελλοντική εξέλιξη των ναύλων είναι διαφορετικές Ο συγκεκριμένος τρόπος αντιστάθμισης εμπεριέχει πιστωτικό κίνδυνο. Διαφάνεια 9 Τα Υποκείμενα Αγαθά των Ναυτιλιακών Παράγωγων Προϊόντων Το 1985, το Baltic Exchange στο Λονδίνο δημιούργησε το δείκτη Baltic Freight Index (BFI), προκειμένου να διασφαλίσει ένα: Συγκεντρωτικό δείκτη για τη ναυτιλιακή αγορά Υποκείμενο αγαθό για τις συναλλαγές στην αγορά παραγώγων Ο BFI πρόκειται για ένα σταθμισμένο δείκτη, ο οποίοςαρχικά δημιουργήθηκε βασιζόμενος στις καθημερινές τιμές ναύλων σε 13 διαδρομές και για διαφορετικά φορτία. Η σύνθεση του δείκτη αναθεωρείται συχνά, προκειμένου να αντικατοπτρίζονται όσο το δυνατόν περισσότερο οι εξελίξεις στις ναυλαγορές Από το 1985 μέχρι σήμερα, έχουν δημιουργηθεί διάφοροι δείκτες, ξεχωριστοί για κάθε υποκατηγορία της ναυτιλιακής αγοράς; Αγορά χύδην ξηρού φορτίου: BCI, BPI, BHSI, BSI Αγορά χύδην υγρού φορτίου: BDTI, BCTI Διαφάνεια 10 5
Διαδρο μές P1A_03 Σύνθεση του Δείκτη Baltic Panamax Index (BPI) Μέγεθος πλοίου (dwt) 74,000 Φορτίο T/C Περιγραφή διαδρομής Transatlantic round voyage 25% P2A_03 74,000 T/C Skaw-Gibraltar range to Far East 25% P3A_03 74,000 T/C Japan South Korea range to Pacific 25% P4_03 74,000 T/C Far East to NOPAC South Korea pass 25% P1 55,000 Light Grain US Gulf to Amsterdam, Rotterdam Antwerp (ARA) region 0% P2 54,000 HSS US Gulf to Japan 0% P3 54,000 HSS NOPAC to Japan 0% Διαφάνεια 11 Προσθεσμιακά Συμβόλαια FFAs Συμφωνία μεταξύ δύο πλευρών, προκειμένου να οριστεί ο ναύλος σήμερα που θα χρησιμοποιηθεί σε μελλοντική στιγμή: για συγκεκριμένη ποσότητα φορτίου ή για συγκεκριμένο τύπο πλοίου για μία ή περισσότερες εκ των διαδρομών στην αγορά χύδην ξηρού ή υγρού φορτίου Στην εξωχρηματιστηριακή (Over-the-Counter - OTC) αγορά, το κάθε μέρος αποδέχεται τον πιστωτικό κίνδυνο που προέρχεται από το αντισυμβαλλόμενο μέρος. Το βασικό πλεονέκτημα είναι ότι οι όροι της συμφωνίας είναι προσαρμοσμένοι στις ιδιαίτερες ανάγκες και απαιτήσεις των δύο πλευρών: π.χ. διαδρομή, μέγεθος φορτίου, έναρξη και διάρκεια συμβολαίου, κλπ. Διαφάνεια 12 6
FFAs στην Αγορά Χύδην Ξηρού Φορτίου (Ιαν 1992 Δεκ 2006) 10.000 Αριθμός σ υμβολαίων 8.000 6.000 4.000 2.000 0 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Πηγή: Clarkson Securities Ltd. Διαφάνεια 13 Διαδικασία Συναλλαγών FFAs Πριν την έναρξη της διαπραγμάτευσης, θα πρέπει να καθοριστούν τα ακόλουθα: 1. Ναυτιλιακή Διαδρομή 2. Προθεσμιακή Τιμή 3. Μήνας Λήξης του Συμβολαίου 4. Διάρκεια Συμβολαίου 5. Αριθμός Συμβολαίων 6. Τρόπος Κλεισίματος Θέσης 7. Εκκαθάριση (Clearing) ήμη 8. Τύπος Νομικού Συμβολαίου (FFABA ή ISDA) Διαφάνεια 14 7
Οι Μεγαλύτεροι Διαπραγματευτές στην Αγορά Ναυτιλιακών Παραγώγων Αγορά Panamax Cargill Armada TMT Navios Coeclerici Klaveness Dreyfus D Amato AWB Glencore Αγορά Capesize AEP EDF Cargill Coeclerici Armada BHP Biliton Morgan Stanley Bocimar Glencore Αγορά Tanker Arcadia Petroleum BP Ceres Euronav Frontline Hetco Shell Trafigura Worldwide Koch Supply & Trading Hess Energy Trading Total Oil Trading EDF Trading Statoil Διαφάνεια 15 Πρόσφατες Εξελίξεις Από το 1992, τα FFAs διαπραγματεύονται σε OTC αγορές και παρέχονται από μεγάλους ναυλομεσίτες (π.χ. Clarksons, FIS, SSY κλπ.) Από το 2000, ο IMAREX (International Maritime Exchange στο Oslo) διαπραγματεύεται και εκκαθαρίζει ΣΜΕ σε ναύλους Από το 2005, ο NYMEX (New York Mercantile Exchange) διαπραγματεύεται και εκκαθαρίζει ΣΜΕ σε ναύλους Από τον Ιούνιο του 2005, ο IMAREX, διαπραγματεύεται και εκκαθαρίζει δικαιώματα προαίρεσης (Options) σε ναύλους ΑπότοΣεπτέμβριοτου2005, το LCH.Clearnet (στο Λονδίνο), εκκαθαρίζει OTC FFA συμβόλαια ΑπότοΜάιοτου2006, το SGX AsiaClear (στην Σιγκαπούρη) εκκαθαρίζει OTC FFA συμβόλαια Διαφάνεια 16 8
Η αγορά τυποποιείται αλλά βρίσκεται στααρχικάστάδιαανάπτυξήςτης Μέγεθος Αγοράς Ώριμες αγορές Ηλεκτρονικό Trading Σημερινή κατάσταση Τηλεφωνικό Trading Μεσιτικό Trading Αντιστάθμιση Κερδοσκοπία Χρηματοδότηση Δομημένα Προϊόντα Οργάνωση φορέων και ανάδειξη προτύπων αγοράς Μειωμένη ρευστότητα Ανάπτυξη μεγέθους και ρευστότητας της αγοράς Είσοδος νέων παικτών Ανταγωνιστική αγορά Υψηλή ρευστότητα Συναλλακτική οικονομία Χρόνος Υψηλά Περιθώρια Προμήθεια - Τυποποίηση Χαμηλά Περιθώρια Πηγή: Imarex Διαφάνεια 17 Ναυτιλιακά Παράγωγα στην Ελλάδα Οι Καβουσανός, Βισβίκης και Γουλιέλμου (International Journal of Transport Economics, Φεβρουάριος 2007) διερεύνησαν τη σημασία της χρήσης των ναυτιλιακών παραγώγων στην ελληνική ναυτιλιακή αγορά. Στόχος της έρευνας είναι η αποτύπωση της τάσης αλλά και της αντίληψης των εμπλεκόμενων φορέων στη ελληνική ναυτιλιακή αγορά σχετικά με τη χρήση των ναυτιλιακών παραγώγων. Τα αποτελέσματα της έρευνας συνοψίζονται ως ακολούθως: Η κατανόηση της έννοιας της διαχείρισης κινδύνων μέσω της χρήσης ναυτιλιακών παραγώγων βρίσκεται σε αρχικό στάδιο στην ελληνική ναυτιλιακή αγορά. Προτιμώνται οι παραδοσιακές μέθοδοι αντιστάθμισης κινδύνων. Ωστόσο, οι εμπλεκόμενοι στη αγορά επιθυμούν να μάθουν και να εκμεταλλευτούν τα προϊόντα της ναυτιλιακής αγοράς παραγώγων. Για την ευρύτερη αποδοχή των ναυτιλιακών παραγώγων, απαιτείται σωστή κατάρτιση και ενημέρωση των στελεχών της αγοράς. Η ελληνική ναυτιλιακή αγορά αντιμετωπίζει θετικά την εξέλιξη των ναυτιλιακών παραγώγων, ειδικά στην περίπτωση της ευρύτερης αποδοχής και χρήσης τους από τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς (τράπεζες). Διαφάνεια 18 9
1 st Edition June 2006 Witherby Publishing Limited, London Price GB 55 (89 Euros) 392 pages Witherbys Publishing www.witherbys.com Tel: +44 (0) 20 7251 5341, Email: books@witherbys.co.uk Sales in Greece: TELSTAR 57 Akti Miaouli, Piraeus Tel: 210 4293618, Email : tel-star@otenet.gr Διαφάνεια 19 Executive Seminar on Shipping Derivatives (AUEB) 17 th Series on 19 and 20 February 2008 (since January 2004) Both traditional methods of risk management and more recent shipping derivatives tools are offered through this world-leading two-day executive training seminar. More than ten years pioneering work is embedded in the program, which brings market participants to the forefront of developments in the areas of risk management and derivatives in shipping. More than 200 delegates have participated It combines academic rigor with practical applications Offers essential skills and guidance to company personnel wishing to implement shipping derivatives for risk management purposes. It reflects all recent developments in the area of shipping derivatives, by continuous review and update of its curriculum. To register contact Mr. Petros Kalkanis on 210-866 5371-3 Διαφάνεια 20 10
Seminar Outline DAY 1: INTRODUCTION TO RISK MANAGEMENT AND SHIPPING DERIVATIVES A1. BUSINESS RISKS IN THE SHIPPING INDUSTRY AND RISK MANAGEMENT STRATEGIES A2. FUTURES AND FORWARDS DERIVATIVES CONTRACTS A3. OVERVIEW OF FREIGHT DERIVATIVES A4. FORWARD FREIGHT AGREEMENTS (FFAs) DAY 2: ADVANCED SHIPPING DERIVATIVES TRADING AND STRATEGIES B1. RISK MANAGEMENT IN SHIPPING OPERATIONS AND VESSEL PRICES (BUNKER, VESSEL VALUE, SCRAP, FOREX, AND INTEREST RATE RISKS) B2. COST OF CARRY MODEL AND THE PRICING OF FUTURES AND FORWARDS B3. OPTIMAL HEDGE RATIOS AND VALUE AT RISK B4. TRADING FREIGHT OPTIONS Διαφάνεια 21 11