Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2014-2019 Επιτροπή Συνταγματικών Υποθέσεων 5.10.2017 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ για την εφαρμογή των διατάξεων των Συνθηκών όσον αφορά τα εθνικά κοινοβούλια Επιτροπή Συνταγματικών Υποθέσεων Εισηγητής: Paulo Rangel DT\1135527.docx PE610.894v01-00 Eνωμένη στην πολυμορφία
I. Σημασία των εθνικών κοινοβουλίων για το συνταγματικό πλαίσιο της ΕΕ Τα εθνικά κοινοβούλια διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στην εξασφάλιση και την ολοκλήρωση της δημοκρατικής νομιμότητας της ΕΕ, και με τον τρόπο αυτόν διασφαλίζουν τον πλουραλισμό και την ορθή συνταγματική λειτουργία της (άρθρο 12 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ)). Πέραν της συμμετοχής τους σε πολυάριθμα κοινά κοινοβουλευτικά όργανα λήψης αποφάσεων της ΕΕ, «ο έλεγχος των εθνικών κυβερνήσεων από τα εθνικά κοινοβούλια πρέπει να ασκείται» (Brok) 1 μεταξύ άλλων με το «να ασκούν τα ευρωπαϊκά τους καθήκοντα βάσει των εθνικών συνταγμάτων τους, και ιδίως [ ] ως μέλη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και του Συμβουλίου» (Bresso και Brok) 2. Σε επίπεδο ΕΕ, όπως αναγνωρίζεται στο άρθρο 10 παράγραφος 2 ΣΕΕ, οι κυβερνήσεις των κρατών μελών είναι δημοκρατικά υπεύθυνες «είτε έναντι των εθνικών τους κοινοβουλίων, είτε έναντι των πολιτών τους». Η αναγνώριση των εθνικών νομοθετικών σωμάτων ως ενεργών παραγόντων της ΕΕ και ως θεσμικών οργάνων που ασχολούνται κυρίως με τον έλεγχο των δραστηριοτήτων των εθνικών κυβερνήσεων, αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της εφαρμογής των ευρωπαϊκών συνταγματικών διατάξεων σχετικά με τα εθνικά κοινοβούλια. Οι διατάξεις αυτές ορίζονται στη Συνθήκη της Λισαβόνας και στα πρωτόκολλα αριθ. 1 και 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ). II. Έλεγχος της αρχής της επικουρικότητας Το δικαίωμα ελέγχου της συμμόρφωσης με την αρχή της επικουρικότητας σύμφωνα με το αποκαλούμενο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης καθορίζεται στο άρθρο 12 ΣΕΕ, άρθρο 3 του πρωτοκόλλου αριθ. 1 ΣΛΕΕ και άρθρα 6 και 7 του πρωτοκόλλου αριθ. 2 ΣΛΕΕ. Οι εν λόγω διατάξεις έχουν αναμφισβήτητα βελτιώσει τις σχέσεις μεταξύ της ΕΕ και των εθνικών κοινοβουλίων. Ωστόσο, τα εθνικά κοινοβούλια συχνά ασκούν κριτική στην εφαρμογή τους, ισχυριζόμενα ότι οι εν λόγω διατάξεις δεν εφαρμόζονται εύκολα στην πράξη (ιδίως εκείνες που αφορούν τη διαδικασία της «πορτοκαλί κάρτας»), ότι έχει γίνει περιορισμένη χρήση της διαδικασίας της «κίτρινης κάρτας» (και ως εκ τούτου απαιτείται η βελτίωση και η διαφοροποίησή της), και ότι οι εν λόγω διατάξεις θα μπορούσαν να συμπληρωθούν με περαιτέρω διοργανική συνεργασία, πιθανώς σε προγενέστερο στάδιο της νομοθετικής διαδικασίας της ΕΕ. Η πείρα έχει δείξει ότι το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης θα μπορούσε να καταστεί αποτελεσματικότερο και να παράσχει ασφάλεια δικαίου εφόσον διευρυνθεί ώστε να συμπεριλάβει τόσο την αρχή της αναλογικότητας όσο και την αρχή της δοτής αρμοδιότητας. Η έλλειψη νομικής βάσης για τη διεύρυνση του συστήματος και ο προβληματικός 1 Έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 13ης Μαρτίου 2009 σχετικά με την ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των εθνικών κοινοβουλίων βάσει της Συνθήκης της Λισαβόνας, http://www.europarl.europa.eu/sides/getdoc.do?pubref=-//ep//text+report+a6-2009- 0133+0+DOC+XML+V0//http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=- //EP//TEXT+REPORT+A8-2016-0386+0+DOC+XML+V0//. 2 Έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 9ης Ιανουαρίου 2017 σχετικά με τη βελτίωση της λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης με βάση τις δυνατότητες της Συνθήκης της Λισαβόνας, http://www.europarl.europa.eu/sides/getdoc.do?pubref=-//ep//text+report+a8-2016- 0386+0+DOC+XML+V0//. PE610.894v01-00 2/7 DT\1135527.docx
διαχωρισμός μεταξύ αυτών των αρχών και της αρχής της επικουρικότητας χρησιμοποιούνται ανά τακτά διαστήματα από την Επιτροπή προκειμένου να δικαιολογήσει τις αιτιολογημένες γνώμες της. Με βάση τα ανωτέρω, ο έλεγχος της επικουρικότητας θα πρέπει να περιλαμβάνει παράταση της προθεσμίας αναμονής των οκτώ εβδομάδων, πιθανώς εντός του ισχύοντος πλαισίου της Συνθήκης. Για τον σκοπό αυτό, θα μπορούσε να καθοριστεί μια περίοδος γνωστοποίησης που θα συνεκτιμά τη χρονική καθυστέρηση μεταξύ της ημερομηνίας διαβίβασης των σχεδίων νομοθετικών πράξεων από την Επιτροπή και την ημερομηνία λήψης αυτών από τα εθνικά κοινοβούλια. Παρομοίως, η περίοδος ασφαλείας θα μπορούσε να ερμηνευτεί υπό την έννοια ότι περιλαμβάνει μόνο τις εργάσιμες ημέρες ή ότι δεν περιλαμβάνει τις ημέρες κατά τις οποίες τα θεσμικά όργανα της ΕΕ είναι κλειστά. Επιπλέον, θα μπορούσε να θεσπιστεί μια πρώτη, άτυπη περίοδος για την εξέταση των σχεδίων νομοθετικών πράξεων. Σε κάθε περίπτωση, η βελτίωση του συντονισμού και η επιτάχυνση της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των εθνικών κοινοβουλίων θα ήταν καίριας σημασίας από την άποψη αυτή. α) Πράσινη(-ες) κάρτα(-ες) Το 2015, μια ομάδα εργασίας της Διάσκεψης των Κοινοβουλευτικών Επιτροπών Κοινοτικών και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων των Κοινοβουλίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (COSAC) εξέφρασε τη στήριξή της για την ιδέα της ενίσχυσης του πολιτικού διαλόγου μέσω της εισαγωγής ενός συστήματος «πράσινης κάρτας». Έκτοτε, αρκετά κράτη μέλη έχουν αναλάβει άτυπες πρωτοβουλίες σχετικά με τη διαδικασία, κυρίως κατά την άσκηση του δικαιώματος υποβολής προτάσεων και συστάσεων στα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Το 2016, η έκθεση Verhofstadt αναφέρθηκε στη θέσπιση «μιας διαδικασίας πράσινης κάρτας, στο πλαίσιο της οποίας τα εθνικά κοινοβούλια θα μπορούσαν να υποβάλλουν στο Συμβούλιο νομοθετικές προτάσεις προς εξέταση» 1. Ωστόσο, η διαδικασία «πράσινης κάρτας» εξακολουθεί να στερείται νομικής βάσης. Επιπλέον, τα εθνικά κοινοβούλια μετά βίας συμφωνούν ως προς τα χαρακτηριστικά της: ορισμένα είναι υπέρ του δικαιώματος υποβολής νέων νομοθετικών πρωτοβουλιών, άλλα ζητούν τη θέσπιση μη δεσμευτικού μηχανισμού με τον οποίο θα μπορεί να ζητείται η απόσυρση υφιστάμενης νομοθεσίας, και άλλα υποστηρίζουν το δικαίωμα τροποποίησης της εν λόγω νομοθεσίας. Μια λύση θα ήταν η εισαγωγή διαδικασίας σύμφωνα με την οποία μια δεδομένη πλειοψηφία εθνικών κοινοβουλίων (μικρότερη σε σχέση με τις διαδικασίες της «πορτοκαλί» και της «κίτρινης» κάρτας) θα μπορούσε να απευθύνει αιτιολογημένες γνώμες στην Επιτροπή, ούτως ώστε να επηρεάσει θετικά τις εξουσίες νομοθετικής πρωτοβουλίας της, και σύμφωνα με την οποία η Επιτροπή θα μπορούσε είτε να νομοθετεί με βάση τις εν λόγω γνώμες ή να ασκεί αρνησικυρία στην οποία θα αιτιολογεί τους λόγους της επιλογής της. Από την άλλη πλευρά, η χορήγηση του δικαιώματος τροποποίησης ή απαίτησης απόσυρσης υφιστάμενης νομοθεσίας θα πρέπει να αποφεύγεται. Σε κάθε περίπτωση, τα εθνικά κοινοβούλια μπορούν είτε να εκδίδουν γνωμοδοτήσεις στο 1 Έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 20ής Δεκεμβρίου 2016 σχετικά με πιθανές εξελίξεις και αναπροσαρμογές στην τρέχουσα θεσμική δομή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, http://www.europarl.europa.eu/sides/getdoc.do?pubref=-//ep//text+report+a8-2016- 0390+0+DOC+XML+V0//. DT\1135527.docx 3/7 PE610.894v01-00
πλαίσιο του πολιτικού διαλόγου, είτε να αναθέτουν στις εθνικές κυβερνήσεις τους να ζητούν τη διατύπωση νομοθετικών προτάσεων μέσω του Συμβουλίου, είτε απλώς να καλούν το Κοινοβούλιο να υποβάλλει προτάσεις στην Επιτροπή σύμφωνα με το άρθρο 225 ΣΛΕΕ. β) Κόκκινη κάρτα; Το 2015, η πρόταση του Ηνωμένου Βασιλείου να δοθεί στα εθνικά κοινοβούλια το δικαίωμα αναστολής των νομοσχεδίων της ΕΕ δεν κατέληξε σε συμφωνία μεταξύ των διαφόρων πολιτικών κομμάτων σε εθνικό επίπεδο αλλά ούτε και σε επίπεδο ΕΕ. Τον Φεβρουάριο 2016, παρά τις σημαντικές αλλαγές που επήλθαν στην αρχική πρόταση, χορηγήθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο ειδικό καθεστώς που εξασφάλιζε στο Westminster το δικαίωμα αναστολής νομοσχεδίων. Αυτό το ειδικό καθεστώς έχει καταστεί άνευ αντικειμένου από το δημοψήφισμα του Ιουνίου 2016, όμως η εφαρμογή της «κόκκινης κάρτας» είναι ακόμα υπό συζήτηση. Η «κόκκινη κάρτα» δεν θα αποτελούσε εξαίρεση ανάμεσα στις διαδικασίες που έχουν θεσπιστεί στο πλαίσιο του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης, υπό την έννοια ότι ενδεχομένως να προωθούσε την ενίσχυση του εκτελεστικού αντί του νομοθετικού σώματος λόγω της συχνής εναρμόνισης των κοινοβουλευτικών πλειοψηφιών με τις κυβερνήσεις των κρατών μελών. Επιπλέον, με την τρέχουσα μορφή της, η κόκκινη κάρτα κινδυνεύει να αναστείλει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΕΕ, αντί να βελτιώσει την ποιότητα της ενωσιακής νομοθεσίας (Casini) 1. Συνεπώς, στο πλαίσιο αυτό, η προοπτική δημιουργίας μιας διαδικασίας «κόκκινης κάρτας» παραμένει εξαιρετικά αμφίβολη στο παρόν στάδιο της διαδικασίας ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όχι μόνο λόγω του ότι ελάχιστα εθνικά κοινοβούλια έχουν δείξει ενδιαφέρον για αυτόν τον μηχανισμό, αλλά επίσης επειδή η μοναδική νομική του βάση, ένα σχέδιο πρότασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του 2016 2, έχει καταστεί άνευ αντικειμένου. III. Δικαίωμα ενημέρωσης Πέραν των πληροφοριών που παρέχονται στο πλαίσιο του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης, τα εθνικά κοινοβούλια έχουν το δικαίωμα να ενημερώνονται από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ για ευρύ φάσμα θεμάτων. Θα πρέπει να λαμβάνουν κοινοποίηση για τις πράσινες και λευκές βίβλους, τις ανακοινώσεις, τα μέσα νομοθετικού προγραμματισμού και τα σχέδια νομοθετικών πράξεων από την Επιτροπή (τις περισσότερες φορές ως μέρος του πολιτικού διαλόγου), για τις θέσεις και τις πρωτοβουλίες από το Συμβούλιο, και για τα νομοθετικά ψηφίσματα από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μεταξύ άλλων εγγράφων (βλ. άρθρα 12 και 48 παράγραφος 7 ΣΕΕ, άρθρα 70, 71 και 81 παράγραφος 3 ΣΛΕΕ, άρθρα 1, 2, 5 και 7 του πρωτοκόλλου αριθ. 1 ΣΛΕΕ και άρθρο 4 του πρωτοκόλλου αριθ. 2 ΣΛΕΕ). 1 Έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 27ης Μαρτίου 2014 σχετικά με τις σχέσεις μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των εθνικών κοινοβουλίων, http://www.europarl.europa.eu/sides/getdoc.do?pubref=-//ep//text+report+a7-2014- 0255+0+DOC+XML+V0//. 2 Σχέδιο απόφασης της 2ας Φεβρουαρίου 2016 των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, συνελθόντων στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, σχετικά με νέα διευθέτηση για το Ηνωμένο Βασίλειο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. PE610.894v01-00 4/7 DT\1135527.docx
Το ολοκληρωμένο εύρος δικαιωμάτων ενημέρωσης που παρέχονται ως τώρα θα μπορούσε να ενισχυθεί αν χορηγούνταν στα εθνικά κοινοβούλια περισσότεροι πόροι και χρόνος έτσι ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στα έγγραφα που τους διαβιβάζονται από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Η βελτίωση της πλατφόρμας IPEX θα βοηθούσε εν προκειμένω στην επιτάχυνση της ανταλλαγής πληροφοριών. Αυτή η πλατφόρμα αποτελείται από ένα δίκτυο και ένα ψηφιακό σύστημα στο οποίο τα εθνικά νομοθετικά σώματα μπορούν να αναφορτώνουν και να ανταλλάσσουν δημόσιες και εμπιστευτικές πληροφορίες ταχύτερα, διευκολύνοντας έτσι τον έγκαιρο έλεγχο και τη διαμόρφωση θέσης σε σχέση με τα έγγραφα που λαμβάνουν. IV. Συμμετοχή στην αναθεώρηση των Συνθηκών και πρόσκληση για συμμετοχή σε δημοκρατικές συνελεύσεις Τα εθνικά κοινοβούλια λαμβάνουν μέρος στην αναθεώρηση των Συνθηκών, σύμφωνα με το άρθρο 48 της Συνθήκης της Λισαβόνας. Βάσει της συνήθους διαδικασίας, εάν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, μετά από διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Επιτροπή, εκδώσει με απλή πλειοψηφία, απόφαση υπέρ της εξέτασης των προτεινόμενων τροποποιήσεων, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου συγκαλεί συνέλευση απαρτιζόμενη από αντιπροσώπους των εθνικών κοινοβουλίων, μεταξύ άλλων θεσμικών οργάνων (άρθρο 48 παράγραφος 3 ΣΕΕ). Βάσει της απλουστευμένης διαδικασίας, εάν ένα εθνικό κοινοβούλιο κοινοποιήσει την αντίθεσή του σε ορισμένες τροποποιήσεις των ισχυόντων Συνθηκών, το Συμβούλιο δεν θα εκδώσει απόφαση (βλ. ρήτρα «γέφυρας» στο άρθρο 48 παράγραφος 7 ΣΕΕ). Η Συνθήκη της Λισαβόνας δεν έχει ακόμη αναθεωρηθεί. Ωστόσο, τα εθνικά νομοθετικά σώματα κλήθηκαν πρόσφατα να συμμετάσχουν ενεργά σε μια σειρά από δημοκρατικές συνελεύσεις της ΕΕ που προβλέπονται για το 2018. Οι συνελεύσεις αυτές έτυχαν της υποστήριξης της Επιτροπής και θα πρέπει να προβλέπουν τη συμμετοχή όλων των εθνικών κοινοβουλίων των κρατών μελών. V. Συνταγματικά οφέλη του ειδικού ρόλου των εθνικών κοινοβουλίων στην ΕΕ Η Συνθήκη της Λισαβόνας αναγνωρίζει τον εγγενή πλουραλισμό των εθνικών κοινοβουλίων. Αυτή η πολυμορφία είναι εξαιρετικά ωφέλιμη για την ΕΕ, υπό την έννοια ότι η εναρμόνιση των διαφόρων πολιτικών στάσεων των κρατών μελών ενισχύει και διευρύνει τη συγχρονική συζήτηση σε επίπεδο ΕΕ. Ωστόσο, δεν υπάρχει στις Συνθήκες καμία διάταξη που να αφορά τη σύνθεση των εθνικών κοινοβουλευτικών αντιπροσωπειών στα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Παρ όλα αυτά, η συμμετοχή κοινοβουλευτικών μειονοτήτων στις διοργανικές σχέσεις αποτελεί ένα πλεονέκτημα το οποίο δεν θα πρέπει να παραβλέπει η ΕΕ. Προκειμένου να συγκρατηθεί η υποεκπροσώπηση των κοινοβουλευτικών μειονοτήτων, οι εθνικές αντιπροσωπείες θα πρέπει να αποτελούνται από μέλη διαφόρων πολιτικών κομμάτων. Μια άλλη ενδιαφέρουσα δυνατότητα θα ήταν να τους δοθεί η ευκαιρία να εκφράσουν αντίθετες απόψεις, που στη συνέχεια θα ενσωματώνονταν στις γνωμοδοτήσεις που εκδίδουν τα εθνικά κοινοβούλια είτε εντός είτε εκτός του πλαισίου του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης. Μολονότι πρέπει να γίνονται πλήρως σεβαστές οι έννομες τάξεις και οι έλεγχοι και DT\1135527.docx 5/7 PE610.894v01-00
ισορροπίες στα κράτη μέλη, θα μπορούσαν να ληφθούν μέτρα με σκοπό τη διασφάλιση, ή τουλάχιστον την προώθηση, της συμμετοχής των κοινοβουλευτικών μειονοτήτων στις ενωσιακές υποθέσεις. VI. Πορεία προς την πλήρη διοργανική συνεργασία Η συνεργασία μεταξύ των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και των εθνικών κοινοβουλίων έχει βελτιωθεί σημαντικά κατά την τελευταία δεκαετία. Πρώτον, η πρωτοβουλία Barroso έχει αναμφισβήτητα ενθαρρύνει τον πολιτικό διάλογο μεταξύ των εθνικών κοινοβουλίων και της Επιτροπής, όπως τεκμηριώνεται ετησίως στις εκθέσεις που αφορούν τις σχέσεις τους. Δεύτερον, τυχόν «συνταγματική ζήλια» που ενδεχομένως να υπήρχε μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των εθνικών κοινοβουλίων έχει εξασθενήσει μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας (βλ. άρθρα 9 και 10 του πρωτοκόλλου αριθ. 1 ΣΛΕΕ, για τον καθορισμό της οργάνωσης και της προώθησης αποτελεσματικής και τακτικής διακοινοβουλευτικής συνεργασίας στο εσωτερικό της Ένωσης). Μολονότι η συνεργασία αυτή συνδέεται στενά με τον διάλογο μεταξύ των ίδιων των εθνικών νομοθετικών σωμάτων, εξακολουθούν να υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης. Καταρχάς, θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για την απλούστευση του ισχύοντος πλαισίου σχέσεων μεταξύ της ΕΕ και των εθνικών κοινοβουλίων: η Διάσκεψη των Προέδρων των Κοινοβουλίων της ΕΕ, η COSAC, η Διακοινοβουλευτική Διάσκεψη για τη Σταθερότητα, τον Οικονομικό Συντονισμό και τη Διακυβέρνηση στην ΕΕ, η μικτή ομάδα κοινοβουλευτικού ελέγχου της Ευρωπόλ, οι διακοινοβουλευτικές συνεδριάσεις επιτροπών και οι κοινές κοινοβουλευτικές συνεδριάσεις είναι μόνο μερικοί από τους εμπλεκόμενους φορείς, οντότητες και διαδικασίες. Η ανάπτυξη μιας προσέγγισης βάσει επιτροπών θα ήταν εξαιρετικά πολύτιμη. Η καλύτερη διοργανική συνεργασία μπορεί επίσης να επιτευχθεί μέσω της αντιμετώπισης της έλλειψης αντιστοίχισης μεταξύ των πολιτικών χρονοδιαγραμμάτων σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο. Πράγματα, σήμερα, το θεματολόγιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου αποτελεί πηγή εντάσεων και οδηγεί σε πρόωρες ή καθυστερημένες συζητήσεις των κρατών μελών για τις δημοσιονομικές πολιτικές, τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και την πρόληψη μακροοικονομικών ανισορροπιών. Στο εξής, θα μπορούσαν να λαμβάνονται μέτρα για την εναρμόνιση του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου με τα θεματολόγια των εθνικών κοινοβουλίων, με σκοπό την παράλληλη εφαρμογή συντονισμένων οικονομικών πολιτικών και την εναρμόνιση των θεματολογίων των εθνικών κοινοβουλίων και των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, λαμβάνοντας ταυτόχρονα υπόψη τον ειδικό εσωτερικό κανονισμό κάθε νομοθετικού σώματος. Το ίδιο ισχύει και για την εφαρμογή των διατάξεων της Συνθήκης σχετικά με τον ρόλο των εθνικών κοινοβουλίων στους τομείς της ελευθερίας, της ασφάλειας και της δικαιοσύνης (βλ. άρθρα 70, 88 και 85 ΣΛΕΕ). Τώρα που τα ζητήματα αυτά είναι ακόμα πιο σύνθετα, η ΕΕ θα πρέπει να αξιοποιήσει μία από τις σημαντικότερες πηγές δημοκρατικής νομιμότητάς της, αναλαμβάνοντας πιθανώς ενεργό ρόλο στην παρακολούθηση της μελλοντικής Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ένωσης. Τέλος, τα εθνικά νομοθετικά σώματα μπορούν να ενθαρρυνθούν να καθιερώσουν, με δική τους πρωτοβουλία, μια ευρωπαϊκή εβδομάδα δηλαδή, μια ετήσια ή εξαμηνιαία εβδομάδα στο θεματολόγιο της οποίας θα μπορούσαν να συμπεριλαμβάνονται συγκεκριμένα αλλά ποικίλα θέματα και να συζητούνται με τους Επιτρόπους και τους βουλευτές του ΕΚ από PE610.894v01-00 6/7 DT\1135527.docx
διαφορετικά κράτη μέλη. DT\1135527.docx 7/7 PE610.894v01-00