Δεξιότητες ημερήσιας διαβίωσης παιδιών με Νοητική Αναπηρία ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ ΑΓΑΘΗ Δρ. Ειδικής Αγωγής και Ψυχολογίας ΕΚΠΑ Στέλεχος ΚΕΔΔΥ Β Αθήνας
Η αναπηρία Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (2001), «η αναπηρία είναι ένα σύνθετο και μεταβαλλόμενο φαινόμενο, που οφείλεται στην αλληλεπίδραση των προσωπικών χαρακτηριστικών ενός ατόμου και των χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο το άτομο αυτό ζει». 2
ΑΥΤΟΝΟΜΗ ΔΙΑΒΙΩΣΗ Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση Μάθηση μέσα από τη βιωματικότητα με σκοπό τη λειτουργικότητα κοινωνική & επαγγελματική 3
ΑΥΤΟΝΟΜΗ ΔΙΑΒΙΩΣΗ Η φιλοσοφία της αυτόνομης διαβίωσης βασίζεται σε εφτά θεμελιώδεις αρχές : Πληροφόρηση Πρόσβαση Στέγαση Τεχνικά βοηθήματα Προσωπική βοήθεια Συμβουλευτική Μεταφορές 4
ΣΤΟΧΟΣ Τα παιδιά με Ν.Α. έχουν περιορισμένες δυνατότητες για ακαδημαϊκή μάθηση. Ο εκπαιδευτικός στοχεύει στο πρακτικά ουσιώδες, στο προσανατολισμένο στις άμεσες και μελλοντικές ανάγκες της ζωής των παιδιών. 5
ΣΤΟΧΟΣ «Αυτονομία» λέξη κλειδί στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση και ο κυριότερος στόχος. Αν η κοινωνική ερμηνεία της αναπηρίας μπορεί να οριστεί κυρίως ως εξάρτηση από τους άλλους η Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ως προσπάθεια μείωσης αυτής της εξάρτησης με στόχο τη μεγαλύτερη κατά το δυνατό αυτονομία.
ΣΤΟΧΟΣ Είναι σαφές ότι δεν είναι σε θέση όλα τα παιδιά με αναπηρίες να γίνουν πλήρως ανεξάρτητα, αλλά αξίζει τον κόπο να προσπαθήσουμε για να φτάσουμε στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο (Miller, 1996) 7
ΣΤΟΧΟΣ Η απόκτηση λειτουργικής αυτονομίας καθιστά ικανό το άτομο να ζήσει : με ανεξαρτησία και αξιοπρέπεια, να ελέγχει τη ζωή του, να κάνει τις επιλογές του και να παίρνει αποφάσεις για τον εαυτό του, και δεν το υποχρεώνει να μείνει καθηλωμένο για πάντα στο ρόλο του παιδιού. 8
ΣΤΟΧΟΣ Η απόκτηση λειτουργικής αυτονομίας Περιορίζει συμπτώματα σοβαρών συναισθηματικών και συμπεριφορικών διαταραχών, συμπεριλαμβανομένης της επιθετικότητας, της απόσυρσης, της υπερδραστηριότητας και του άγχους. 9
Πως ο άνθρωπος μαθαίνει Μάθηση είναι ένα φαινόμενο το οποίο περιλαμβάνει διαδικασίες τόσο σε βιολογικό όσο και σε πνευματικό επίπεδο
Πως ο άνθρωπος μαθαίνει Η βιολογική διαδικασία είναι εκείνη κατά την οποία ο άνθρωπος μέσα από μια μακραίωνη άσκηση αποκτά γνώσεις και μέσα από την την εμπειρία και τον εθισμό, την τριβή δηλαδή πάνω σε αυτές, τις εκμεταλλεύεται για την επιβίωσή του
Πως ο άνθρωπος μαθαίνει Η πνευματική διαδικασία επηρεάζεται από νευροφυσιολογικούς μηχανισμούς. Η συγκράτηση αυτών των γνώσεων γίνεται στην μνήμη και η πρόσβαση σε αυτή γίνεται μέσω των διαφόρων ειδών ερεθισμάτων τα οποία τα παρέχουν και τα υποστηρίζουν οι αισθήσεις των οργανισμών. Σημαντικότατο ρόλο παίζουν οι πρότερες γνώσεις, οι προϋπάρχουσες εμπειρίες και οι διάφορες συμπεριφορές που παρατηρεί ο κάθε άνθρωπος προκειμένου να αποκομίσει και να αποκρυσταλλώσει την μάθηση και οι οποίες οδηγούν στην αλλαγή της συμπεριφοράς του.
Πως ο άνθρωπος μαθαίνει Το άτομο όμως με Ν.Α. παρουσιάζει δυσκολίες σε γνωστικές διαδικασίες (αντιληπτικότητα, συσχέτιση, γενίκευση, μνήμη, προσοχή). Αδυνατεί, εφόσον δεν του παρασχεθεί εξειδικευμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης, να κατακτήσει κοινωνικές δεξιότητες, να αποτυπώσει κοινωνικές συμπεριφορές από το περιβάλλον και εντέλει να προσαρμοστεί σε αυτό. 13
Πως ο άνθρωπος μαθαίνει Αν η μάθηση δεξιοτήτων ημερήσιας διαβίωσης περιέχει ένα βαθμό δυσκολίας για τα φυσιολογικά παιδιά στα πρώιμα στάδια της ανάπτυξής τους. Για τα παιδιά με Ν.Α. είναι μια συνεχής επίπονη προσπάθεια τόσο για τα ίδια όσο και για τους οικείους τους. 14
ΖΗΤΟΥΜΕΝΑ Τι ξέρουν να κάνουν τα παιδιά ; Τι μπορούν να μάθουν ; Τι είναι απαραίτητο να τους διδάξουμε ; Πως μπορούμε εμείς να τα διδάξουμε ; Ποιοι άλλοι θα εμπλακούν ;
ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ Πολύ καλή γνώση των ειδικών αναγκών του παιδιού. Δυνατότητα επικοινωνίας με παιδί. Γνώση τρόπων & μεθόδων εκπαιδευτικής παρέμβασης.
ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ Εξοικείωση με ιδιαίτερα προσαρμοσμένες σε κάθε περίπτωση τεχνικές και μεθόδους διδασκαλίας. Ευελιξία. Προγράμματα εξατομικευμένα κατά περίπτωση. Ανάλυση έργου (αναλύουμε την δεξιότητα που θέλουμε να διδάξουμε σε μικρότερα μέρη).
ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ Υπομονή, επιμονή και την πεποίθηση ότι θα πετύχουμε το στόχο μας. Στενή συνεργασία σχολείου και οικογένειας στόχων). (ταύτιση Συνεργασία ειδικοτήτων όπως: δάσκαλοι, εργοθεραπευτές φυσιοθεραπευτές λογοθεραπευτές ψυχολόγοι
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Στόχος αυτονομία Σαφής οριοθέτηση του αντικείμενου διδασκαλίας.
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Eξατομικευμένη παρέμβαση 1. παιδαγωγική παρατήρηση του παιδιού στους εξής τομείς: Ψυχοκοινωνικό Κοινωνικο-συναισθηματικό Κινητικο-αισθητηριακό Γλωσσική ανάπτυξη 2. Η συγκέντρωση πληροφοριών για το παιδί από την οικογένεια και επαγγελματίες (π.χ. παιδοψυχίατρος, λογοπεδικός, εργοθεραπευτής, ψυχολόγος κ.α.). 20
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Η εφαρμογή tests (vineland) για πληρέστερη εικόνα του προφίλ του. Στη συνέχεια καταγράφουμε τα δυνατά και αδύνατα σημεία του παιδιού. Θέτουμε προτεραιότητες και καθορίζουμε τα βήματα που θα ακολουθηθούν. 21
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Xρήση ενισχυτών, πρωτογενών και δευτερογενών. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αποφευχθεί κάθε μορφή πόνου, φοβικής κατάστασης (πρωτογενής ενισχυτής) και να ενισχυθεί με ένα χαμόγελο, ένα χάδι (δευτερογενής ενισχυτής),ώστε να δημιουργηθεί κλίμα εμπιστοσύνης, ασφάλειας, σιγουριάς, συναισθηματικής ζεστασιάς. 22
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Πριν ξεκινήσουμε να διδάξουμε μια δεξιότητα πρέπει να διαπιστώσουμε ότι : δεν είναι ακατόρθωτη για το συγκεκριμένο παιδί, ότι δεν υπάρχουν φυσικές αδυναμίες εκ μέρους του παιδιού, δεν είναι πολύ σύνθετη, ότι προηγούνται δεξιότητες που θα βοηθήσουν στην απόκτηση νέας
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Κοινή λογική για να επιλέξουμε τους τομείς που χρειάζεται να διδάξουμε. Συλλογισμός και Καταγραφή : διαδικασίες της καθημερινής ζωής, 1. Περιβάλλοντα(εκτός σχολείου-σπιτιού) που ερχόμαστε συχνότερα σε επαφή 2. Βασικές συνήθειες 3. Συσκευές είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας 24
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Στόχος ένα μόνο βήμα ποιο πάνω από αυτό που ήδη γνωρίζει το παιδί από το σπίτι του. Ο τρόπος που ένα φυσιολογικά εξελισσόμενο παιδί μαθαίνει, μας καθοδηγεί για τα επόμενα λογικά βήματα. Η μέθοδος βέβαια διαφέρει. 25
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Η αποτελεσματικότητα εξαρτάται από δυο κυρίως στοιχεία: α) από την ποιότητα του προγράμματος β) από τις μεθόδους διδασκαλίας που χρησιμοποιούνται για την εφαρμογή του
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Ειδικό σχολείο συνοχή ανάμεσα στο κλασικό πρόγραμμα (γραφή,ανάγνωση, αρίθμηση, + και στο πρόγραμμα άσκησης στις δεξιότητες ζωής
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Πρόγραμμα αυτόνομης διαβίωσηςαυτοεξυπηρέτησης σε Ειδικό Δημοτικό Μέθοδοι διδασκαλίας 1. Πολυαισθητηριακή μέθοδος 2. Μέθοδος της ανάλυσης του έργου 3. Μέθοδος της σταδιακής απόσυρσης της βοήθειας 4. Βιωματική μέθοδος 5. Διαφοροποιημένη διδασκαλία 28
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Δεξιότητες που εξασκούνται : Αδρή κινητικότητα Συγκέντρωση προσοχής Οπτικοκινητικός συντονισμός Λεπτή κίνηση- Σύλληψη αντικειμένων Έλεγχος και ακρίβεια κίνησης Κοινωνικές δεξιότητες Δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης 29
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Απόκτηση αυτονομίας : στη βάδιση στην καθαριότητα στην ετοιμασία του φαγητού στο φαγητό με κουτάλι στο ντύσιμο 30
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Εργαστήριο Αυτόνομης Διαβίωσης ΕΕΕΕΚ 1. Αποκτούν δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης Μαθαίνουν πώς να φροντίζουν την προσωπική και την ατομική τους υγιεινή, αναγνωρίζουν και χρησιμοποιούν τα αντίστοιχα προϊόντα. Να αντιλαμβάνονται την ανάγκη της υγιεινής και καθαριότητας πριν και µετά το φαγητό. Να επιλέγουν τα κατάλληλα ρούχα και παπούτσια σε σχέση µε τις καιρικές συνθήκες, τις περιστάσεις, την χρήση τους και την ποιότητά 31 τους.
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Εργαστήριο Αυτόνομης Διαβίωσης ΕΕΕΕΚ Να διπλώνουν, να κρεμούν και να τακτοποιούν την ντουλάπα τους. Να αναγνωρίζουν τα αγαθά που είναι απαραίτητα για τη διατροφή, το ντύσιµο, την υγιεινή σώµατος και του σπιτιού. Να οργανώνουν και να διατηρούν τον προσωπικό του χώρο καθαρό και τακτοποιημένο 32
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Εργαστήριο Αυτόνομης Διαβίωσης ΕΕΕΕΚ 2. Αποκτούν Κοινωνικές δεξιότητες Να συνάπτει διαπροσωπικές σχέσεις για την κάλυψη των φυσικών και συναισθηµατικών τους αναγκών. Να διαχειρίζονται τα χρήματά τους ανάλογα με τις ανάγκες τους. Να χρησιμοποιούν µέσα µεταφοράς για την μετακίνηση τους. 33
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Εργαστήριο Αυτόνομης Διαβίωσης ΕΕΕΕΚ Να επικοινωνούν επικεντρώνοντας την προσοχή τους σε µη λεκτικές συμπεριφορές. Να αναγνωρίζουν τη γλώσσα του σώµατος (βλέµµα, χειρονοµίες, στάση σώµατος, εµφάνιση, έκφραση του προσώπου). Να αποκτήσουν ή να βελτιώσουν τις δεξιότητες ακρόασης, συνομιλίας. 34
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Εργαστήριο Αυτόνομης Διαβίωσης ΕΕΕΕΚ Να μάθουν τους τρόπους χαιρετισµού άγνωστων ατόµων (συστάσεις), φίλων και γνωστών. Να αποκτήσουν δεξιότητες επικοινωνίας σε σχέση με τον κοινωνικό περίγυρο, όπως στον μανάβικο, στο φούρνο, σε μια δημόσια υπηρεσία κλπ. 35
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Εργαστήριο Αυτόνομης Διαβίωσης ΕΕΕΕΚ 3. Αποκτούν βασικές Αισθητηριακές Κινητικές Γνωστικές δεξιότητες Να εντοπίζουν, επεξεργάζονται και ερμηνεύουν τα διάφορα ερεθίσματα όπως: τα απτικά ερεθίσματα (θεοκρασίας, πόνου, δονήσεις). Να αναγνωρίζουν, ονοµάζουν και ταυτίζουν αντικείμενα χωρίς να βλέπουν. Να κατονομάζουν αντικείμενα µε την αίσθηση της αφής. Να κατανοήσουν τις χρονικές έννοιες (ώρα, µέρα, µήνας, εποχή, χρόνος κλπ). Να αντιστοιχούν τις ώρες µε συνήθεις δραστηριότητες. 36
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Εργαστήριο Αυτόνομης Διαβίωσης ΕΕΕΕΚ 4. Αποκτούν δεξιότητες Οµαλής Εργαστηριακής Ένταξης Να φροντίζουν το χώρο και τον εξοπλισµό της τάξης. Να τηρούν βασικούς κανόνες ασφαλείας, καθαριότητας και υγιεινής. Να διακρίνουν και να κατονομάζουν τα διάφορα υλικά ( π.χ. ξύλο, µέταλλο, πλαστικό κλπ). 37
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Εργαστήριο Αυτόνομης Διαβίωσης ΕΕΕΕΚ Να χειρίζονται απλά εργαλεία µε ορθό τρόπο όπως: ψαλίδι, ανοιχτήρι, κατσαβίδι, τανάλια κλπ. Να συγκρίνουν µε ορθό τρόπο τα αντικείμενα βάσει του μεγέθους τους ή του βάρους τους ή του σχήµατός τους και άλλων φυσικών τους χαρακτηριστικών. 38
Οργανώνοντας ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Οι μέθοδοι εκπαίδευσης διαφοροποιούνται ανάλογα με την ηλικία του παιδιού (χρονολογική ή αναπτυξιακή) με τη βαθμίδα εκπαίδευσης που βρίσκεται με το είδος της αναπηρίας του
Βασικές αρχές ενός προγράμματος 1. Πραγματικές συνθήκες ζωής. 2.Ενισχύουμε κάθε προσπάθεια του παιδιού, διαλέγοντας προσεχτικά τους ενισχυτές. 3.Προσπαθούμε με κάθε τρόπο να αυξήσουμε τη συνειδητή συμμετοχή του παιδιού, όπως και την κατανόηση του σκοπού μας.
Βασικές αρχές ενός προγράμματος 4. Προχωρούμε σταδιακά από το εύκολο στο δύσκολο, το απλό στο σύνθετο. 5. Βάζουμε καινούργια στοιχεία μόνο όταν το παιδί κατακτήσει τα προηγούμενα. 6.Αποφεύγουμε την κόπωση του παιδιού (κόπωση =διάσπαση προσοχής= μείωση της ικανότητας για μάθηση).
Βασικές αρχές ενός προγράμματος 7. Προσπαθούμε να δραστηριοποιήσουμε λανθάνουσες δυνατότητες του παιδιού με σκοπό να το βοηθήσουμε αρχικά να συνεργαστεί μαζί μας και αργότερα να αντιδρά σωστά από μόνο του στις απαιτήσεις του περιβάλλοντός του, ώστε να επιτυγχάνει την προσαρμογή του και την ανάπτυξη των δεξιοτήτων του. 8. Αρχίζουμε τη διαδικασία διδασκαλίας χρησιμοποιώντας μια δομημένη ρουτίνα, στην κατάλληλη θέση και στην κατάλληλη χρονική στιγμή.
Βασικές αρχές ενός προγράμματος Κάθε στόχος διέρχεται ΜΑΘΗΣΙΑΚΗ ΙΕΡΑΧΙΑ Κατανόηση: Να λέει ο μαθητής με δικά του λόγια τι κάνει. Εκμάθηση: Να μπορεί ο μαθητής να κάνει με ταχύτητα και ακρίβεια δηλ. να αναπτύξει δεξιότητες. Διατήρηση: Αυτό που έμαθε ο μαθητής να το θυμάται, να το αναπαράγει, να το ανακυκλώνει. Διάκριση: Αυτό που έμαθε ο μαθητής να το διακρίνει από άλλα όμοια ή παρόμοια. Γενίκευση: Να εφαρμόζει αυτό που έμαθε σε νέες καταστάσεις με βοήθεια, Προσαρμογή: Να εφαρμόζει αυτό που έμαθε σε νέες καταστάσεις με αλλαγές (δηλ. αντιστροφές, άλλους τρόπους,επεκτάσεις),χωρίς βοήθεια. 43
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Η σταδιακή προσέγγιση διαμόρφωση Ενισχύουμε προοδευτικά τη θετική συμπεριφορά ενός παιδιού, που μπορεί να μην είναι η αναμενόμενη(αλλά την προσεγγίζει) με σκοπό σιγά-σιγά να πλησιάζει και τελικά να εκτελέσει αυτή που επιδιώκουμε.
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Η χειραγώγηση- υπόδειξη Υπάρχουν τριών ειδών υποδείξεις-προτροπές : Οι φυσικές υποδείξεις Οι υποδείξεις με χειρονομίες Οι λεκτικές υποδείξεις
προτελευταίο κ.τ.λ. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Ανάλυση Έργου - Κατάτμηση της δραστηριότητας σε μικρά βήματα. Δύο τεχνικές αλυσιδωτής διαδικασίας 1. πρόσθια τεχνική ενισχύουμε το πρώτο στάδιο της επιθυμητής συμπεριφοράς και προχωρούμε στην συνέχεια στο δεύτερο, τρίτο κ.τ.λ. 2 οπισθοχωρική κλιμακωτή προσέγγιση Ανάλυση της ενέργειας σε μικρά βήματα, αλλά αρχίζοντας τη διδασκαλία από το τελευταίο, προχωρώντας στο
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Η μίμηση προτύπων Συνδυάζεται και με άλλες τεχνικές όπως την υπόδειξη και την ενίσχυση. Η μίμηση γίνεται καλύτερα όταν το παιδί έχει να μιμηθεί κάποιο πρόσωπο που συμπαθεί.
Ενδεικτικές δεξιότητες που μπορούμε να διδάξουμε Σε ένα παιδί προσχολικής ηλικίας μπορούμε να διδάξουμε πολύ βασικές δεξιότητες όπως : να αυτοεξυπηρετηθεί στην τουαλέτα, ή τουλάχιστον να εκφράσει την επιθυμία να πάει στην τουαλέτα να πιει από ένα φλιτζάνι ή ποτήρι με βοήθεια ή χωρίς βοήθεια να φάει μασώντας την τροφή του
Ενδεικτικές δεξιότητες που μπορούμε να διδάξουμε να φάει με κουτάλι ή πιρούνι χωρίς βοήθεια να ξεχωρίζει τις φαγώσιμες ουσίες από τα σκουπίδια να βάλει μόνο του να πιει νερό να τα βγάζει πέρα με απλά αντικείμενα (π.χ. ανοίγει μια κλειστή πόρτα, χρησιμοποιεί μπαστούνι για να μετακινηθεί κ.τ.λ.)
Ενδεικτικές δεξιότητες που μπορούμε να διδάξουμε να ντύνεται και να ξεντύνεται μόνο του εκτός αν θέλει να δέσει κάτι (π.χ. βγάζει ή βάζει τις κάλτσες του, φοράει τα εσώρουχά του, φοράει το παντελόνι ή τη φούστα, τη μπλούζα, το σακάκι κ.τ.λ.) να πλένεται μόνο του (χέρια και πρόσωπο) να χτενίζει τα μαλλιά του να εκτελεί απλές εντολές να συμμετέχει σε ομαδικές δραστηριότητες
Ενδεικτικές δεξιότητες που μπορούμε να διδάξουμε Σε ένα μεγαλύτερο παιδί μπορούμε να διδάξουμε επιπλέον : να τρώει χρησιμοποιώντας μαχαιροπίρουνο να σερβίρεται μόνο του στο τραπέζι και να έχει καλούς τρόπους την ώρα του φαγητού να κάνει μπάνιο χωρίς βοήθεια να επιλέγει τα ρούχα που θα φορέσει
Ενδεικτικές δεξιότητες που μπορούμε να διδάξουμε να πηγαίνει μόνο του σε κοντινά μέρη να λέει την ώρα να βοηθάει σε απλές καθημερινές δουλειές του σπιτιού (π.χ συμμάζεμα, ξεσκόνισμα, καθάρισμα, στρώσιμο ή ξεστρώσιμο τραπεζιού να διαχειρίζεται μικροποσά κάνοντας μικρές αγορές
Ενδεικτικές δεξιότητες που μπορούμε να διδάξουμε να επιλέγει χρήσιμα είδη να χρησιμοποιεί το τηλέφωνο να κάνει χρήση πληροφοριών ή να δίνει πληροφορίες σε άλλους να συμμετέχει σε ομαδικά παιχνίδια ή αθλήματα να συμμετέχει σε κοινωνικές εκδηλώσεις
Ενδεικτικές δεξιότητες που μπορούμε να διδάξουμε Σε ένα παιδί εφηβικής ηλικίας μπορούμε να διδάξουμε επιπλέον δεξιότητες, όπως: να τρώει έξω μόνος του ή με τους φίλους του πληρώνοντας το φαγητό του χωρίς επιτήρηση να κάνει καθημερινές οικιακές δουλειές (π.χ. στρώσιμο και καθαρισμό τραπεζιού, πλύσιμο πιάτων, ετοιμασία φαγητού τουλάχιστον ενός απλού γεύματος, χρήση και φροντίδα συσκευών κουζίνας, στρώσιμο κρεβατιού, καθάρισμα και συγύρισμα δωματίου, καθαρισμό εξοπλισμού και εργαλείων)
Ενδεικτικές δεξιότητες που μπορούμε να διδάξουμε να πλένεται ή να κάνει μπάνιο χωρίς επίβλεψη και υπενθύμιση από ενήλικα να καθαρίζει το μπάνιο όταν χρειαστεί να βουρτσίζει τα δόντια του τακτικά χωρίς να του το λένε να επισκέπτεται τον οδοντίατρο να είναι απόλυτα υπεύθυνος για τη φροντίδα των μαλλιών του, των νυχιών του, της μύτης του κ.τ.λ.
Ενδεικτικές δεξιότητες που μπορούμε να διδάξουμε να χρησιμοποιεί κατάλληλα την τουαλέτα χωρίς βοήθεια ή να ρωτάει που βρίσκεται η τουαλέτα όταν βρίσκεται σε ένα άγνωστο μέρος να φροντίζει πλήρως τον εαυτό του στη διάρκεια της εμμηνόρροιας (εφόσον πρόκειται για κορίτσι) να ξυρίζεται ικανοποιητικά χωρίς να του το πουν (εφόσον πρόκειται για αγόρι)
Ενδεικτικές δεξιότητες που μπορούμε να διδάξουμε να φροντίζει μικρά προβλήματα υγείας (π.χ. πονοκέφαλος) χωρίς βοήθεια και να αναζητά συμβουλή όταν είναι ανάγκη να ντύνεται και να γδύνεται μόνο του κάνοντας και δύσκολα κουμπώματα (π.χ ζώνης, κορδονιών, γραβάτας κ.τ.λ.) να επιλέγει και να φροντίζει τα ρούχα του και τα παπούτσια του
Ενδεικτικές δεξιότητες που μπορούμε να διδάξουμε να ξέρει ποιο είναι το κατάλληλο ντύσιμο για κάθε εποχή και για κάθε περίσταση να παίρνει και να δίνει προφορικές πληροφορίες χρησιμοποιώντας το κατάλληλο λεξιλόγιο
Ενδεικτικές δεξιότητες που μπορούμε να διδάξουμε να θυμάται και να εκτελεί σειρά οδηγιών ή να μεταφέρει απλά μηνύματα να αναγνωρίζει και να ενεργεί σωστά σε σήμανση όπως «κίνδυνος», «στάση λεωφορείου», «έξοδος» κ.τ.λ.
Ενδεικτικές δεξιότητες που μπορούμε να διδάξουμε να κατανοεί την έννοια του χρόνου σε σημείο καθημερινού προγραμματισμού και σχετικά με μελλοντικά γεγονότα (π.χ. χρήση ρολογιού, προγράμματος τηλεόρασης κ.τ.λ.) να χειρίζεται σωστά και υπεύθυνα χρήματα δίνοντας το σωστό χρηματικό ποσό και ελέγχοντας τα ρέστα
Ενδεικτικές δεξιότητες που μπορούμε να διδάξουμε να κάνει προϋπολογισμό των εξόδων του να χρησιμοποιεί τα μέσα συγκοινωνίας να δέχεται και να παίρνει τηλεφωνήματα να είναι κοινωνικά ανεξάρτητο χρησιμοποιώντας δημόσιες παροχές να έχει απασχόληση σε κοινωνικές δραστηριότητες και να συμμετέχει σε κοινωνικές εκδηλώσεις (π.χ. παρακολούθηση θεατρικής παράστασης, συναυλίας κ.τ.λ.)
Μερικές χρήσιμες τεχνικές διδασκαλίας Ενδυση- Απένδυση Απαιτείται : i. Κατάτμηση του έργου σε επιμέρους βήματα ii. υπομονή iii. επιμονή iv. πίστη στη μέθοδο v. καλή γνώση των ενισχυτών vi. διαπίστωση του τι μπορεί να κάνει το παιδί μόνο του vii. επιλογή της κατάλληλης μεθόδου
Μερικές χρήσιμες τεχνικές διδασκαλίας Όταν το παιδί φθάσει στο επίπεδο της εκμάθησης πρέπει να αρχίζει η μείωση της τμηματικής βοήθειας εκ μέρους του εκπαιδευτή
Ενδεικτικοί τρόποι διδασκαλίας της ένδυσης 1 ο. Ο εκπαιδευτής φορά στο παιδί το ρούχο λίγο πιο πάνω από τη μέση. Το παιδί τραβά το ρούχο μέχρι τη μέση 2 ο. Ο εκπαιδευτής φορά το ρούχο μέχρι το ύψος της μασχάλης Το παιδί συμπληρώνει την κίνηση μέχρι τη μέση του.
Ενδεικτικοί τρόποι διδασκαλίας της ένδυσης 3 ο. Ο εκπαιδευτής περνάει στο ρούχο το κεφάλι, το ένα χέρι και ένα μέρος στο άλλο χέρι Το παιδί περνάει το άλλο χέρι στο μανίκι και τραβά το ρούχο μέχρι τη μέση ή αν είναι φόρεμα, ως κάτω. 4 ο. Ο εκπαιδευτής περνάει το ρούχο στο κεφάλι, στο ένα χέρι και αφήνει το άλλο χέρι έξω. 5 ο Το παιδί περνάει το χέρι στο μανίκι και συνεχίζει τις κινήσεις.
Ενδεικτικοί τρόποι διδασκαλίας της ένδυσης 5 ο. Ο εκπαιδευτής όπως προηγουμένως, αλλά αφήνει το ένα χέρι μέχρι τη μέση του μανικιού και το άλλο έξω από το μανίκι, εμπρός από την είσοδό του. Το παιδί περνάει τα χέρια στα μανίκια και συμπληρώνει τις κινήσεις. 6 ο. Ο εκπαιδευτής όπως προηγουμένως, αφήνοντας έξω και τα δύο χέρια και μπροστά στην είσοδο των μανικιών. Συνεχίζει κατά τον ίδιο τρόπο. Το παιδί συμπληρώνει τις ενέργειες.
Ενδεικτικοί τρόποι διδασκαλίας της απένδυσης 1 ο.ο εκπαιδευτής βγάζει εντελώς το φανελάκι του παιδιού. Αφήνει το παιδί να την κρατάει στο χέρι του. Το παιδί αφήνει το φανελάκι στην καρέκλα. 2 ο. Ο εκπαιδευτής τραβάει το φανελάκι από το πίσω μέρος και πάνω από το κεφάλι του παιδιού, αφήνοντας το ένα χέρι στο ένα μανίκι. Το παιδί πιάνει το άλλο μανίκι και τραβά το φανελάκι προς τα έξω.
Ενδεικτικοί τρόποι διδασκαλίας της απένδυσης 3 ο. Ο εκπαιδευτής κάνει την ίδια κίνηση, αφήνοντας τα δύο χέρια μέσα στα μανίκια. Το παιδί τραβά το ένα μανίκι και κατόπιν το άλλο. 4 ο. Ο εκπαιδευτής τραβάει το φανελάκι πάνω από τους ώμους του παιδιού. Το παιδί τραβά το φανελάκι πάνω από το κεφάλι και συμπληρώνει τις επόμενες κινήσεις
Ενδεικτικοί τρόποι διδασκαλίας της απένδυσης 5 ο. Ο εκπαιδευτής τραβάει το φανελάκι προς τα πάνω, λίγο πιο κάτω από τους ώμους του παιδιού. Το παιδί συμπληρώνει τις επόμενες κινήσεις. 6 ο. Ο εκπαιδευτής σηκώνει το φανελάκι μέχρι τα πλευρά του παιδιού Το παιδί συνεχίζει
Ενδεικτικοί τρόποι διδασκαλίας της απένδυσης 7 ο. Ο εκπαιδευτής τραβάει το φανελάκι από το σημείο της μέσης και πάνω από το κεφάλι του παιδιού. Το παιδί συμπληρώνει τις κινήσεις μέχρι τέλους.
Αυτονομία στο φαγητό με κουτάλι Εξέλιξη της πράξης i. Το δεξί χέρι του παιδιού βρίσκεται στην άκρη του τραπεζιού δίπλα από το πιάτο και κρατάει το κουτάλι (θέση εισαγωγής). ii. Βάζει το κουτάλι στο πιάτο και το γεμίζει με φαΐ iii.το κουτάλι μπαίνει στο στόμα (καθοδηγητική κίνηση προς τα πάνω)
Αυτονομία στο φαγητό με κουτάλι i. Το κουτάλι αδειάζει μέσα στο στόμα. ii. Το κουτάλι οδηγείται προς τα πίσω (καθοδηγητική κίνηση προς τα κάτω) και το χέρι ακουμπάει στην άκρη του τραπεζιού δίπλα από το πιάτο (τελική θέση και αντιστοίχως θέση νέας εκκίνησης).
Αυτονομία στο φαγητό με κουτάλι Βήματα Στάδια μάθησης (α) Το παιδί πρέπει να μάθει να κάνει την πλήρη κίνηση του φαγητού με την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού (β) Να παίρνει το φαγητό από το κουτάλι χωρίς βοήθεια (γ) Να παίρνει μόνο του το φαγητό με το κουτάλι (δ) Το παιδί εκτελεί πλήρως τον κύκλο του φαγητού, με μικρή βοήθεια στην αρχή και στο τέλος (ε) το παιδί τα καταφέρνει εντελώς αυτόνομα.»
Το παιδί μαθαίνει να πίνει χωρίς βοήθεια Εξέλιξη της πράξης i. Το παιδί κρατάει το ποτήρι (ή τις λαβές της κούπας) με τα δύο χέρια ii. Το παιδί οδηγεί το ποτήρι (ή την κούπα) στο στόμα του. iii. Το παιδί προσπαθεί να πιει έχοντας τα χείλη του στα άκρα του ποτηριού, ενώ γέρνει προσεκτικά το ποτήρι (ή την κούπα) iv. Πίνει v. Αφήνει το ποτήρι (ή την κούπα)
Το παιδί μαθαίνει να πίνει χωρίς βοήθεια Βήματα Στάδια μάθησης i. Το παιδί πίνει όταν του κρατάνε το ποτήρι στα χείλη. Παράλληλα θα πρέπει να έχει τα χέρια τοποθετημένα γύρω από το ποτήρι. ii. Το παιδί πίνει μόνο του από το ποτήρι, ενώ ο εκπαιδευτικός το βοηθάει να πιάσει και να αφήσει το ποτήρι από τα χέρια του.
Το παιδί μαθαίνει να πίνει χωρίς βοήθεια i. Το παιδί πρέπει να μάθει να παίρνει το ποτήρι με μια μικρή βοήθεια, να πίνει μόνο του και να αφήνει πάλι το ποτήρι με μικρή βοήθεια. ii. Το παιδί σηκώνει το ποτήρι χωρίς βοήθεια, πίνει και το αφήνει πάλι πάνω στο τραπέζι χωρίς βοήθεια.»
παιδί : Προσωπική περιποίηση Στόχος Το παιδί πλένει και σκουπίζει τα χέρια του Έργο Βοηθούμε το παιδί με τα χέρια μας και τη μίμηση και ανταμείβουμε κάθε επιτυχία. Δείχνουμε τις ενέργειες με την ακόλουθη σειρά, έχοντας υπόψη ότι κάθε στάδιο αντιπροσωπεύει μια ξεχωριστή άσκηση για το
Προσωπική περιποίηση γυρίζει τη στρόφιγγα της βρύσης ελέγχει τη θερμοκρασία του νερού βάζει το χέρι του κάτω απ το νερό παίρνει το σαπούνι μέσα στο χέρι του και τρίβει τις παλάμες τους με το σαπούνι ξαναβάζει το σαπούνι στη σαπουνοθήκη
Προσωπική περιποίηση τρίβει τη μία με την άλλη παλάμη τρίβει με τη δεξιά παλάμη τη ράχη της αριστερής παλάμης ξεπλένει τα χέρια (τις παλάμες και τις ράχες τους) κλείνει τη στρόφιγγα της βρύσης παίρνει την πετσέτα από εκεί που κρέμεται σκουπίζει τα χέρια ξαναβάζει την πετσέτα στη θέση της ή, αν είναι χάρτινη, την πετά»
Συμπεράσματα Προτάσεις Η μάθηση δεξιοτήτων καθημερινής διαβίωσης καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το επίπεδο αυτονομίας και της ποιότητας ζωής όλων των ανθρώπων και κατά μείζονα λόγο των ατόμων με πολλαπλές αναπηρίες. Οι δεξιότητες της καθημερινής ζωής αποτελούν ένα κριτήριο για την απομόνωση ή για την πλήρη ένταξη στο κοινωνικό σύνολο των ατόμων με αναπηρίες.
Συμπεράσματα Προτάσεις Στην περίπτωση παιδιών με αναπηρίες απαιτείται ο σχεδιασμός και η εφαρμογή ειδικών προγραμμάτων εκπαίδευσής τους στους τομείς της καθημερινής διαβίωσης. Όλοι οι τομείς της ζωής είναι εξίσου σημαντικοί και εμείς θα πρέπει να επιλέξουμε τα στοιχεία που θα διδάξουμε.
Συμπεράσματα Προτάσεις Ο βασικός στόχος των προγραμμάτων θα πρέπει να στηρίζεται στην εκτίμηση των αναγκών ενός παιδιού στην καθημερινή του ζωή. Κάθε κατάκτηση του παιδιού θα πρέπει να χρησιμεύει ως μεταβατικό στάδιο για κατοπινές κατακτήσεις και κάθε μάθηση πρέπει να είναι η αρχή μεταβιβάσεων και γενικεύσεων προς άλλες μαθήσεις.