Τάσεις στη διαθεσιμότητα τροφίμων και ποτών στην Κύπρο ερευνητικό πρόγραμμα DAFNE V

Τάσεις στη διαθεσιμότητα τροφίμων και ποτών στην Κύπρο ερευνητικό πρόγραμμα DAFNE V Ε. Μαρκίδου 1, Κ. Ονισιφόρου, 2 Α. Αγρότου 1 1 Τμήμα Ιατρικής και Δημόσιας Υγείας, Υπουργείο Υγείας 2 Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας Εισαγωγή Μακροχρόνιες έρευνες καταδεικνύουν το ρόλο της διατροφής στην ανάπτυξη και εξέλιξη χρόνιων νοσημάτων και καταστάσεων, όπως καρδιαγγειακά νοσήματα, διαβήτη τύπου ΙΙ και παχυσαρκία. Υγιεινές διατροφικές συνήθειες, παράλληλα με την καθημερινή φυσική άσκηση, μπορούν να αποτρέψουν την ανάπτυξη αυτών των ασθενειών. Η καταγραφή των διατροφικών συνηθειών είναι απαραίτητη για την αξιολόγηση του διατροφικού επιπέδου του πληθυσμού. Αυτό θα βοηθήσει τους κυβερνητικούς φορείς να σχεδιάσουν και να παρακολουθήσουν την εθνική διατροφική στρατηγική και τους κανόνες της στο πλαίσιο προώθησης της υγείας. Στην Κύπρο δεν υπάρχουν διατροφικές μελέτες σε εθνικό επίπεδο παρά μόνο μικρές, σποραδικές έρευνες που διενεργούνται από ιδιωτικά ινστιτούτα και αφορούν συγκεκριμένες οκάδες του πληθυσμού. H πρώτη διατροφική έρευνα σε εθνικό επίπεδο ξεκίνησε πρόσφατα από το Υπουργείο Υγείας και αναμένεται σύντομα να ολοκληρωθεί. Εναλλακτικά, δεδομένα για τη διαθεσιμότητα τροφίμων στον Κυπριακό πληθυσμού μπορούν να συλλεχθούν από πηγές όπως: (1) οι Έρευνες Οικογενειακού Προϋπολογισμού (ΕΟΠ) και (2) τα Φύλλα Ισοζυγίου Τροφίμων (Food Balance Sheets - FBS) τα οποία βασίζονται σε στοιχεία που συλλέγονται από το Γραφείο Γεωργίας και συγκεντρώνονται από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (UN Food and Agriculture Organisation). Οι ΕΟΠ διενεργούνται ανά πενταετία χρησιμοποιώντας δείγματα αντιπροσωπευτικά του πληθυσμού και, μεταξύ άλλων, συλλέγουν πληροφορίες σχετικές με τα έξοδα κάθε νοικοκυριού για την αγορά τροφίμων.. Η πρώτη έρευνα διεξήχθη στην Κύπρο το 1966 και η επόμενη προγραμματίζεται να διεξαχθεί το 2008.(www.mof.gov.cy/cystat). Το γεγονός ότι η Κύπρος δεν συλλέγει διατροφικά δεδομένα σε τακτά χρονικά διαστήματα, καθιστά τις ΕΟΠ απαραίτητες για την αξιολόγηση των διατροφικών συνηθειών του πληθυσμού. Μέσω της συμμετοχής στο ερευνητικό πρόγραμμα DAFNE (Τριχοπούλου Α, 2003), το Υπουργείο Υγείας σε συνεργασία με τη Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας ανέλυσε στοιχεία 1

των ΕΟΠ 1997 και 2003. Με τη βοήθεια του συντονιστικού για το πρόγραμμα DAFNE κέντρου στην Αθήνα, αναλύσαμε και εναρμονίσαμε τα δεδομένα με σκοπό την εκτίμηση της μέσης ημερήσιας διαθεσιμότητας τροφίμων στο σύνολο και σε υπο-ομάδες του πληθυσμού. Επίσης με την ενσωμάτωση των αποτελεσμάτων στη βάση δεδομένων DAFNE, διακρατικές συγκρίσεις μεταξύ των χωρών είναι πλέον εφικτές. Η συγκεκριμένη αναφορά στοχεύει στην παρουσίαση της μεθοδολογίας ανάλυσης των δεδομένων και των τάσεων σχετικά με τη διαθεσιμότητα τροφίμων και ποτών στην Κύπρο από το 1997 μέχρι το 2003. Η διαθεσιμότητα τροφίμων καταγράφεται επίσης βάση διαφόρων κοινωνικοδημογραφικών χαρακτηριστικών όπως το μορφωτικό επίπεδο και η επαγγελματική κατάσταση του αρχηγού του κάθε νοικοκυριού καθώς και τη σύνθεση του νοικοκυριού. Υλικό και μέθοδος Υλικό Η ανάλυση βασίστηκε σε δεδομένα των δύο πρόσφατων ΕΟΠ, τις οποίες πραγματοποίησε η Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας το 1996-1997και το 2003, με μέγεθος δείγματος 3308 και 3599 νοικοκυριά αντίστοιχα. Η δειγματοληπτική μονάδα ορίστηκε ως ένα ή περισσότερα άτομα (συγγενικά ή μη) που ζουν μαζί και μοιράζονται κύρια γεύματα, εννοώντας ότι η παροχή φαγητού προέρχεται από ένα κοινό ταμείο και προμηθεύονται από κοινού τις βασικές ανάγκες της ζωής. Η διάρκεια των ερευνών είναι ετήσια (Σεπτέμβριος Αύγουστος) ώστε να καλύπτεται η εποχιακή διακύμανση στις διατροφικές επιλογές των ατόμων. Η περίοδος αναφοράς εξαρτάται από τον τύπο τον προϊόντων, με 14 μέρες να είναι η περίοδος αναφοράς για αναλώσιμα προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων τροφίμων και ποτών. Στην έρευνα συμπεριλήφθηκαν όλες οι περιοχές (αστικές και αγροτικές) που βρίσκονται στις ελεύθερες περιοχές τις οποίες εξουσιάζει η κυβέρνηση (Λευκωσία, Λεμεσός, Λάρνακα, Πάφος και Αμμόχωστος), μη συμπεριλαμβανομένου του Βορείου κατεχόμενου τμήματος της Κύπρου. Οι διαθέσιμες κοινωνικές και δημογραφικές πληροφορίες περιλαμβάνουν την εκπαίδευση, το επάγγελμα και το εισόδημα όλων των μελών της οικίας. Το ποσοστό συμμετοχής ήταν ψηλό, 94.6% για το 1997 και 89.9% για το 2003. Νοικοκυριά τα οποία αρνήθηκαν τη συμμετοχή τους στην έρευνα δεν αντικαταστάθηκαν. Στην έρευνα που διεξήχθη το 2003, καταγράφηκαν 140 τρόφιμα, 66 εκ των οποίων περιλαμβάνονται στις επίσημες δημοσιεύσεις της Στατιστικής Υπηρεσίας (Family Budget 2

Survey,2003). To 1997 οι αντίστοιχοι αριθμοί ήταν 135 και 64 τρόφιμα (Family Budget Survey, 1997). Μέθοδοι Τα στοιχεία που συλλέγονται στις Κυπριακές ΕΟΠ αναφέρονται μόνο στα έξοδα του νοικοκυριού που αφορούν την απόκτηση τροφίμων και ποτών. Για την εκτίμηση των ποσοτήτων ανανπτύχθηκε μεθοδολογία, η οποία βασίζεται στη λιανική τιμή πώλησης κάθε προϊόντος. Οι τιμές πώλησης πληροφορίες συλλέχθηκαν με τη συνεργασία τριών δημόσιων φορέων: 1. της Στατιστικής Υπηρεσίας της Κυπριακής Δημοκρατίας η οποία παρείχε τιμές για τους μισούς περίπου κωδικούς τροφίμων 2. του Υπουργείου Εμπορίου. Για προϊόντα που ήταν διαθέσιμα και από τις δύο πηγές (Υπουργείο Υγείας και Στατιστική Υπηρεσία), αξιολογήθηκε η διαφορά των τιμών. 3. Λιανικές τιμές προϊόντων, οι οποίες δεν ήταν διαθέσιμες από τους προαναφερθέντες φορείς, συγκεντρώθηκαν από τοπικά καταστήματα και υπεραγορές. Προσωπικό από το Υπουργείο Υγείας έκανε έρευνες στα ράφια κάθε αγοράς, καταγράφοντας τις τιμές προϊόντων. Όταν το προϊόν ήταν διαθέσιμο σε διαφορετικές εμπορικές μάρκες (και επομένως διαφορετικές τιμές), υπολογίστηκε η μέση τιμή. Για κάθε προϊόν συγκεντρώθηκαν τιμές από τρία διαφορετικά καταστήματα και υπολογιστηκε η μέση τιμή. Πριν την εφαρμογή των συλλεγομένων τιμών έγινε αναγωγή στο έτος διεξαγωγής της έρευνας χρησιμοποιώντας κατάλληλο δείκτη πληθωρισμού τον οποίο προμήθευσε η Στατιστική Υπηρεσία. Οι παραπάνω πηγές ελήφθησαν λήφθηκαν με την εξής προτεραιότητα: (1) Κυπριακή Στατιστική Υπηρεσία, (2) Υπουργείο Εμπορίου, (3) Προσαρμοσμένες τιμές λιανικής. Υπολογισμός ημερήσιας διαθεσιμότητας τροφίμων Η ατομική διαθεσιμότητα υπολογίστηκε βάση της υπόθεσης ότι η κατανάλωση τροφίμων κατά τη διάρκεια της έρευνας είναι ισοδύναμη σε όλα τα μέλη κάθε νοικοκυριού. Διαφοροποιήσεις ανά φύλο και ηλικία, δηλαδή, δεν ελήφθησαν υπόψη. Η διαθεσιμότητα τροφίμων υπολογίστηκε επίσης βάση των ακόλουθων κοινωνικό-δημογραφικών χαρακτηριστικών: το επίπεδο αστικότητας της περιοχής στην οποία ανήκει το νοικοκυριό το μορφωτικό επίπεδο του αρχηγού του νοικοκυριού το επάγγελμα του αρχηγού του νοικοκυριού 3

τη σύνθεση του νοικοκυριού. Το επίπεδο αστικότητας της περιοχής ταξινομήθηκε ως: Αστική Αγροτική περιοχή Το μορφωτικό επίπεδο του αρχηγού του νοικοκυριού χωρίστηκε στις ακόλουθες τρεις κατηγορίες: Πρωτοβάθμια εκπαίδευση (καθόλου εκπαίδευση/ απόφοιτος δημοτικού) Δευτεροβάθμια εκπαίδευση Τριτοβάθμια εκπαίδευση Το επάγγελμα του αρχηγού του νοικοκυριού χωρίστηκε σε πέντε κατηγορίες: Χειρονακτική εργασία Μη χειρονακτική εργασία Συνταξιούχος Άνεργος Λοιποί ( μαθητές, οικοκυρές, άρρωστα άτομα, άτομα με ειδικές ανάγκες που δεν μπορούν να εργαστούν) Η σύνθεση του νοικοκυριού χωρίστηκε σε 8 τύπους: Νοικοκυριά με ένα ενήλικο άτομο Νοικοκυριά με δύο ενήλικα άτομα Νοικοκυριά με ένα ενήλικα και παιδιά Νοικοκυριά με δύο ενήλικες και παιδιά Νοικοκυριά με ενήλικα και ηλικιωμένα μέλη Νοικοκυριά με ενήλικα, παιδιά και ηλικιωμένα μέλη Νοικοκυριά με ένα ηλικιωμένο Νοικοκυριά με δύο ηλικιωμένους Η ταξινόμηση στοχεύει στην αντανάκλαση του αριθμού και ηλικίας των μελών του νοικοκυριού, με τα παιδιά να ορίζονται μέχρι 18 χρόνων, τους ενήλικες από 19-65 χρόνων και τους ηλικιωμένους άνω των 65 χρόνων. Σημειώνεται ότι οι προαναφερθέντες συνθέσεις επιλέχθηκαν με στόχο την αξιολόγηση τύπων νοικοκυριών με ενδιαφέρον για τη δημόσια υγεία. 4

Αποτελέσματα για νοικοκυριά με ένα ενήλικα και παιδιά (μονογοενϊκές οικογένειες), αλλά και νοικουριά με ενήλικα, ηλικιωμένους και παιδιών δεν παρουσιάζονται λόγω του μικρού αριθμού νοικοκυριών που ανήκουν στη συγκεκριμένη ομάδα. Αποτελέσματα Στον Πίνακα 1 παρουσιάζεται η μέση ημερήσια διαθεσιμότητα 15 κύριων ομάδων τροφίμων, σύμφωνα με την ταξινόμηση που εφμαρόζεται στο πρόγραμμα DAFNE, ανά έτος έρευνας. Οι Κύπριοι, ως κάτοικοι Μεσογειακής χώρας, καταναλώνουν σχετικά μεγάλες ποσότητες λαχανικών, φρούτων, γάλατος και γαλακτοκομικών προϊόντων. Η ημερήσια διαθεσιμότητα πρόσθετων λιπαρών είναι επίσης ψηλή λόγω της κατανάλωσης ελαίων στην περιοχή. Ταυτόχρονα, η υψηλή διαθεσιμότητα κρέατος αντανακλά την εκδυτικοποίηση των διατροφικών συνήθειων του πληθυσμού. Ο Πίνακας 2 παρουσιάζει τη μέση διαθεσιμότητα τροφίμων βάση του επιπέδου μόρφωσης του αρχηγού του νοικοκυριού και για τα δύο χρόνια έρευνας. Η μέση ημερήσια διαθεσιμότητα τροφίμων σύμφωνα με το επίπεδο αστικότητας παρουσιάζεται στον Πίνακα 3. Στον πίνακα 4 παρουσιάζεται η επίδραση της επαγγελματικής κατάστασης του αρχηγού του νοικοκυριού στην επιλογή τροφίμων. Τέλος στον πίνακα 5, παρουσιάζεται η μέση ημερήσια διαθεσιμότητα τροφίμων βάση της σύνθεσης του νοικοκυριού. Άτομα υψηλού μορφωτικού επιπέδου αναμένεται να υιοθετήσουν ευκολότερα μηνύματα για βελτίωση της κατάστασης της υγείας. Επιπρόσθετα, το μορφωτικό επίπεδο συνδέεται άμεσα με την επαγγελματική κατάσταση και πιο συγκεκριμένα άτομα υψηλού μορφωτικού επιπέδου επαγγέλλονται συνήθως μη χειρονακτική εργασία. Αυτό ίσως εξηγεί την διαθεσιμότητα ψαριών, ξηρών καρπών, φρούτων και λαχανικών στα αντίστοιχα νοικοκυριά (πίνακες 2 και 4). Νοικοκυριά των οποίων οι αρχηγοί ασκούν χειρονακτικά επαγγέλματα, μάλλον χρειάζονται περισσότερη θερμιδική ενέργεια. Για το λόγο αυτό καταγράφουν μεγαλύτερες ποσότητες κρέατος, προστιθέμενων λιπιδίων, δημητριακών, γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων. Νοικοκυριά συνταξιοδοτημένων ατόμων καταγράφουν υψηλότερη διαθεσιμότητα στα περισσότερα τρόφιμα, εκτός από ξηρούς καρπούς, αλκοολούχα ποτά, γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα. Τα γραφήματα 1 και 2 περιγράφουν αλλαγές (απόλυτες και ποσοστιαίες), στη μέση διαθεσιμότητα ομάδων τροφίμων από το 1997 μέχρι το 2003. Συγκρίσεις μεταξύ της ημερήσιας διαθεσιμότητας τροφίμων στην Κύπρο (1997) και Ελλάδα (1998) παρουσιάζονται στο γράφημα 3. 5

Οι αλλαγές που παρουσιάζονται στα γραφήματα 1 και 2 σκιαγραφούν μία τάση μείωσης της ημερήσιας διαθεσιμότητας αυγών, η οποία μπορεί να οφείλεται στις προσπάθειες μείωσης της χοληστερόλης. Η μείωση στη διαθεσιμότητα πατάτας μάλλον οφείλεται στην επιθυμία του κυπριακού κοινού να χάσει βάρος. Οι παρατηρούμενες μεταβολές δείχνουν την απομάκρυνση του κυπριακού πληθυσμού από τη Μεσογειακή διατροφή, μάλιστα παρατηρείται μια μικρή μείωση στην κατανάλωση φρούτων και λαχανικών. Επίσης παρατηρείται μια μικρή μείωση στη διαθεσιμότητα προστιθέμενων λιπιδίων ως προσπάθεια περιορισμού της ποσότητας λιπαρών που προσλαμβάνονται από την τροφή. Η διαθεσιμότητα αλκοολούχων και μη αλκοολούχων ποτών, ζάχαρης και προϊόντων της έχει αυξηθεί, συμβάλλοντας ενδεχομένως στη ραγδαία αύξηση της παχυσαρκίας στην Κύπρο. Η μείωση στη μέση διαθεσιμότητα κρέατος δείχνει την τάση να υιοθετηθούν πιο υγιεινές διατροφικές συνήθειες από τον Κυπριακό πληθυσμό. Συζήτηση Οι ΕΟΠ δε σχεδιάστηκαν αρχικά ως διατροφικές έρευνες και για το λόγο αυτό φέρουν κάποιους περιορισμούς. Η έλλειψη δεδομένων για τις ποσότητες τροφίμων και ποτών που καταναλώνονται από τα συμμετέχοντα νοικοκυριά ήταν ένας σημαντικό πρόβλημα για την εκτίμηση της ημερήσιας διαθεσιμότητας το οποίο όμως αντιμετωπίστηκε με την εφαρμογή μεθοδολογίας, που είχε προηγουμένως αναπτυχθεί στο δίκτυο DAFNE (2001) και υιοθετήθηκε για να εξυπηρετήσει τα χαρακτηριστικά της χώρας. Ένα μέρος των μετατροπών πραγματοποιήθηκε χρησιμοποιώντας πληροφορίες από τη Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας και το Υπουργείο Εμπορίου. Η συγκέντρωση πληροφοριών για την διαθέσιμη ποσότητα τροφίμων θα βοηθήσει για τη μελλοντική χρήση των ΕΟΠ ως εργαλείο στην παρακολούθηση των διατροφικών συνηθειών του Κυπριακού πληθυσμού. Με αυτό τον τρόπο θα δοθεί η ευκαιρία να οργανωθούν στρατηγικές για την εκπαίδευση καταναλωτών αναφορικά με τη διατροφή κι έτσι να αντιμετωπιστούν σημαντικά προβλήματα όπως η παχυσαρκία, που είναι μια από τις επιδημίες που εξαπλώνονται γρήγορα στις μέρες μας. Έρευνα που διενεργήθηκε στην Κύπρο από το Παιδικό Ινστιτούτο, μεταξύ 1900 παιδιών (ηλικίας 6-18 χρόνων), έδειξε ότι 9% των κοριτσιών και 10% των αγοριών είναι παχύσαρκα και 13% των κοριτσιών και 17% των αγοριών είναι υπέρβαρα. Προηγούμενες έρευνες έδειξαν ότι 27% των αντρών και 18% των γυναικών είναι παχύσαρκοι και 44% των αντρών και 29% των γυναικών είναι υπέρβαροι. 6

Οι διαχρονικές τάσεις στη διαθεσιμότητα τροφίμων την περίοδο 1997-2003, υπογραμμίζουν ραγδαία αύξηση στην κατανάλωση, εντός του νοικοκυριού, αλκοολούχων και μη ποτών (συμπεριλαμβανομένου των χυμών φρούτων και λαχανικών), μαζί με ζάχαρη και ζαχαρούχα προϊόντα. Ακόμη κι αν δεν είναι δυνατή η σύγκριση των ευρημάτων αυτών με τις διατροφικές επιλογές όταν τρώμε έξω, τα στοιχεία δείχνουν την εκδυτικοποίηση των διατροφικών συνηθειών του πληθυσμού. Κοινωνικοοικονομικές διαφορές σε διατροφικές συνήθειες μπορούν να εκτιμηθούν συγκρίνοντας τη διαθεσιμότητα τροφίμων σε νοικοκυριά διαφορετικών μορφωτικών επιπέδων. Η μόρφωση σχετίζεται με τα χρόνια εκπαίδευσης αλλά και το επίπεδο του εισοδήματος, ένας συνδυασμός που σχετίζεται με την αντίληψη και εφαρμογή των διατροφικών συστάσεων από το κάθε άτομο. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρούσας ανάλυσης, όσο το μορφωτικό επίπεδο βελτιώνεται η διαθεσιμότητα φρούτων και λαχανικών μειώνεται, εύρημα που ενδεχομένως αντανακλά παραδοσιακές διατροφικές επιλογές μεταξύ των ατόμων χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου (και μάλλον μεγαλύτερων σε ηλικία) και αφ ετέρου λιγότερο συχνή κατανάλωση τροφίμων εκτός σπιτιού για άτομα που ανήκουν σε νοικοκυριά χαμηλού μορφωτικού επιπέδου. Η έλλειψη πληροφοριών για τα τρόφιμα που καταναλώνονται εκτός του νοικοκυριού είναι ένας περιορισμός των ΕΟΠ. Λόγω της αυξημένης τάσης να τρώμε έξω και δεδομένων των αλλαγών στο σημερινό τρόπο ζωής, αυτό είναι ένα σημαντικό στοιχείο που πρέπει να ληφθεί υπόψη στην ερμηνεία των στοιχείων. Το πρόγραμμα DAFNE επέτρεψε την ανάλυση και την εναρμόνιση των δεδομένων των ΕΟΠ, παρέχοντας μια ιδέα για τις διατροφικές συνήθειες και τις διαχρονικές τάσεις στη διατροφή του Κυπριακού πληθυσμού. Τα αποτελέσματα αυτά μπορούν να συγκριθούν με αυτά άλλων χωρών, επιτρέποντας έτσι την οργάνωση στρατηγικών διαφώτισης και ενημέρωσης σε εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο. Βιβλιογραφία Friel S, Nelson M, McCormack K, Kelleher C, Thriskos P. Methodological issues using household budget survey expenditure data for individual food availability estimation: Irish experience in the DAFNE pan-european project. DAta Food NEtworking. Public Health Nutr. 2001 Oct;4(5B):1143-7. 7

Trichopoulou A, Naska A, and the DAFNE III group. European food availability databank based on household budget surveys -- the Data Food Networking initiative. European Journal of Public Health 2003 Sep;13(3 Suppl):24-8. 8

Πίνακας 1: Μέσος όρος διαθεσιμότητας φαγητών στην Κύπρο κατά χρονολογία (ποσότητα/ημέρα/άτομο) ΟΜΑΔΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Αυγά 0.22 0.17 Πατάτες (gr) 137 94 Όσπρια (gr) 31 23 Ξηροί Καρποί (gr ) 5.01 4.55 Δημητριακά (gr ) 288 301 Γαλακτοκομικά (gr) 333 336 Κρέας (gr) 211 178 Λαχανικά (gr ) 293 284 Ψάρι και θαλασσινά (gr) 18 18 Φρούτα (gr) 325 252 Πρόσθετα λίπη (gr) 58 48 Αλκοολούχα Ποτά (ml) 26 32 Μη αλκοολούχα Ποτά (ml) 348 384 Ζάχαρη και γλυκά (gr) 36 67 Χυμοί λαχανικών και φρούτων (ml) 40 53 Πηγή: Βάση δεδομένων DAFNE Πίνακας 2: Μέσος όρος διαθεσιμότητας φαγητού στη Κύπρο, κατά επίπεδο μόρφωσης του αρχηγού της οικογένειας κατά χρονολογία (ποσότητα/ημέρα/άτομο) ΟΜΑΔΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΠΕ ΔΕ ΤΕ ΠΕ ΔΕ ΤΕ Αυγά 0.28 0.18 0.17 0.18 0.16 0.16 Πατάτες (gr) 177 113 96 139 81 63 όσπρια (gr) 41 25 20 32 21 16 Ξηροί Καρποί (gr) 4.44 5.06 6.32 4.2 4.53 5.01 Δημητριακά (gr) 324 262 262 349 290 263 Γαλακτοκομικά (gr) 320 344 338 355 334 317 Κρέας (gr) 235 198 181 221 162 152 Λαχανικά (gr) 340 257 262 348 251 260 Ψάρι και Θαλασσινά (gr) 18 19 19 17 17 20 Φρούτα (gr ) 347 304 320 282 236 240 Προστιθέμενα Λίπη (gr) 75 46 45 66 43 33 Αλκοολούχα Ποτά (ml) 29 26 23 37 29 31 Μη αλκοολούχα ποτά (ml) 349 340 369 374 377 407 Ζάχαρη και γλυκά (gr) 42 32 29 87 60 53 Χυμοί φρούτων και λαχανικών (ml) 34 42 48 47 57 54 ΠΕ: Αναλφάβητος / Δημοτική Εκπαίδευση, ΔΕ: Γυμνασιακή εκπαίδευση, ΤΕ: Ανώτατη Εκπαίδευση Πηγή: Βάση δεδομένων DAFNE 9

Πίνακας 3: Μέση Διαθεσιμότητα φαγητού στη Κύπρο ανάλογα με το τόπο διαμονής και χρονολογία έρευνας (ποσότητα/ ημέρα/ άτομο) ΟΜΑΔΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Αγροτική Ημιαστική Αστική Αγροτική Ημιαστική Αστική Αυγά 0.25 N/A 0.21 0.16 N/A 0.17 Πατάτες (gr) 160 N/A 125 121 N/A 83 Όσπρια (gr) 34 N/A 29 25 N/A 22 Ξηροί καρποί (gr) 4.27 N/A 5.41 4.6 N/A 4.53 Δημητριακά (gr) 305 N/A 279 327 N/A 291 Γαλακτοκομικά (gr) 331 N/A 334 352 N/A 330 Κρέας (gr) 210 N/A 211 197 N/A 170 Λαχανικά (gr ) 290 N/A 295 285 N/A 283 Ψάρι και θαλασσινά (gr ) 19 N/A 18 19 N/A 17 Φρούτα (gr ) 320 N/A 327 239 N/A 257 Πρόσθετα Λίπη (gr) 66 N/A 53 55 N/A 44 Αλκοολούχα Ποτά (ml) 27 N/A 26 37 N/A 30 Μη αλκοολούχα Ποτά (ml) 339 N/A 354 354 N/A 397 Ζάχαρη και γλυκά (gr ) 40 N/A 34 79 N/A 61 Χυμοί Φρούτων και Λαχανικών (ml) 38 N/A 40 50 N/A 54 Πηγή: Βάση δεδομένων DAFNE Πίνακας 4: Μέσος όρος διαθεσιμότητας φαγητού στην Κύπρο ανάλογα με το επάγγελμα του αρχηγού της οικογένειας κατά χρονολογία (ποσότητα/ημέρα/άτομο) ΟΜΑΔΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Χειρονακτική Μη χειρονακτική Αφυπηρέτηση Χειρονακτική Μη Χειρονακτική Αφυπηρέτηση Αυγά 0.23 0.18 0.28 0.14 0.15 0.26 Πατάτες (gr ) 143 106 199 87 68 166 Όσπρια (gr) 28 24 58 17 16 50 Ξηροί Καρποί (gr) 4.89 5.72 3.56 4.49 4.56 5.02 Δημητριακά (gr) 284 260 378 285 269 402 Γαλακτοκομικά (gr) 338 326 332 333 321 369 Κρέας (gr) 209 192 258 172 154 239 Λαχανικά (gr) 271 265 434 243 247 448 Ψάρι και θαλασσινά (gr) 17 19 23 14 18 24 Φρούτα (gr) 290 314 452 213 239 366 Πρόσθετα λίπη (gr) 55 44 103 40 37 85 Αλκοολούχα Ποτά (ml) 30 23 28 35 28 41 Μη αλκοολούχα ποτά (ml) 326 347 416 335 398 452 Ζάχαρη και γλυκά (gr) 34 30 56 65 53 100 Χυμός φρούτων και λαχανικών (ml) 40 44 30 52 58 46 Πηγή: Βάση δεδομένων DAFNE 10

Πίνακας 5:Μέσος όρος διαθεσιμότητας φαγητού στην Κύπρο κατά τύπο νοικοκυριού και χρονολογία έρευνας (ποσότητα/ημέρα/άτομο) ΟΜΑΔΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 Αυγά 0.34 0.39 0.10 0.30 0.37 0.31 0.24 0.23 0.24 0.13 0.24 0.34 0.24 0.18 Πατάτες(gr) 162 228 59 163 213 230 173 117 142 67 146 224 186 103 Όσπρια (gr) 65 60 15 49 71 68 35 30 33 13 44 73 58 23 Ξηροί Καρποί (gr) 6.72 6.15 2.60 4.36 3.26 2.27 5.48 6.66 6.73 5.87 4.61 5.28 3.75 5.50 Δημητριακά(gr) 456 424 226 358 437 408 288 435 412 332 369 552 407 294 Γαλακτοκομικά (gr) 372 388 308 295 341 319 297 431 400 415 350 468 346 309 Κρέας (gr) 242 340 121 251 265 260 240 203 282 139 223 291 244 207 Λαχανικά (gr) 448 521 131 409 437 462 330 426 473 187 367 592 452 319 Ψάρι και Θαλασσινά (gr) 26 30 9.58 22 17 21 20 20 32 10 24 21 24 16 Φρούτα (gr) 581 513 142 404 478 453 384 426 377 190 315 427 354 290 Πρόσθετα λίπη (gr) 95 101 23 94 134 95 62 74 69 36 66 143 95 48 Αλκοολούχα Ποτά (ml) 30 51 11 31 17 28 26 84 57 21 38 41 40 35 Μη αλκοολούχα ποτά (ml) 667 494 266 376 396 365 370 895 556 417 433 561 389 372 Ζάχαρη και γλυκά (gr ) 71 49 23 51 81 54 37 108 98 46 86 170 96 69 Χυμοί φρούτων και λαχανικών (ml) 55 40 37 28 26 21 39 82 53 69 45 48 42 49 Πηγή: Βάση δεδομένων DAFNE Σημείωση: 1. Ένα άτομο ενήλικας, 2. Δύο άτομα-ενήλικες, 3. Ένας ενήλικας & ένα παιδί, 4. Ένας ενήλικας & ένας υπερήλικας, 5. Ένα άτομο ηλικιωμένο, 6. Δύο άτομα ηλικιωμένα, 7. Λοιποί (νοικοκυρές, στρατιώτες, άτομα με ειδικές ικανότητες 11

Εικόνα 1: Αλλαγές στη μέση διαθεσιμότητα τροφίμων κατά τη διάρκεια των ετών 1997 2003 (ποσότητα/ ημέρα/ άτομο) 1. Change in mean food availability during the years 1997-2003 (g-ml/person/day) Fruit and vegetable juices (ml) Sugar and sugar products (g) Beverages, non alcoholic (ml) Beverages, alcoholic (ml) Lipids, added (g) Fruits (g) Fish and seafood (g) Vegetables (g) Meat (g) Milk products (g) Cereals (g) Nuts (g) Pulses (g) Potatoes (g) Eggs (pieces/day/person) -80-60 -40-20 0 20 40 60 Εικόνα 2: Ποσοστιαίες αλλαγές στη μέση διαθεσιμότητα τροφίμων κατά τη διάρκεια των ετών 1997 2003 (ποσότητα/ ημέρα/ άτομο) 2. Percent change in mean food availability during the period 1997-2003 Fruit and vegetable juices (ml) Sugar and sugar products (g) Beverages, non alcoholic (ml) Beverages, alcoholic (ml) Lipids, added (g) Fruits (g) Fish and seafood (g) Vegetables (g) Meat (g) Milk products (g) Cereals (g) Nuts (g) Pulses (g) Potatoes (g) -0.40-0.20 0.00 0.20 0.40 0.60 0.80 1.00 12

Εικόνα 3: Μέση διαθεσιμότητα τροφίμων στην Κύπρο (1997) και στην Ελλάδα (2003) (ποσότητα/ ημέρα/ άτομο) 3. Food availablity of Cyprus (1997) and Greece (1998-1999) Fruit and vegetable juices (ml) Sugar and sugar products (g) Beverages, non alcoholic (ml) Beverages, alcoholic (ml) Lipids, added (g) Fruits (g) Fish and seafood (g) Vegetables (g) Meat (g) Greece 1998-99 Cyprus 1997 Milk products (g) Cereals (g) Nuts (g) Pulses (g) Potatoes (g) 0.00 50.00 100.00 150.00 200.00 250.00 300.00 350.00 13

1. Γραφήματα ανά έτος έρευνας και ανά επαγγελματική κατάσταση υπευθύνου του νοικοκυριού για επιλεγμένες ομάδες τροφίμων (ποσότητα/ ημέρα/ άτομο) 30 25 20 15 10 5 0 Χειρωνακτική εργασία Μη- χειρωνακτική εργασία Συνταξιούχοι Ψάρι και θαλασσινά (γρ.) 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Χειρωνακτική εργασία Μη- χειρωνακτική εργασία Συνταξιούχοι Φρούτα (γρ.) 14

500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Χειρωνακτική εργασία Μη- χειρωνακτική εργασία Συνταξιούχοι Λαχανικά (γρ.) 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Χειρωνακτική εργασία Μη- χειρωνακτική εργασία Συνταξιούχοι Αλκοολούχα ποτά (μλ.) 15

350 300 250 200 150 100 50 0 Χειρωνακτική εργασία Μη- χειρωνακτική εργασία Συνταξιούχοι Κρέας (γρ.) 120 100 80 60 40 20 0 Χειρωνακτική εργασία Μη- χειρωνακτική εργασία Συνταξιούχοι Προστιθέμενα λιπίδια (γρ.) 16

2. Γραφήματα ανά έτος έρευνας και ανά μορφωτικό επίπεδο υπευθύνου του νοικοκυριού για επιλεγμένες ομάδες τροφίμων (ποσότητα/ ημέρα/ άτομο) 250 200 150 100 50 0 Πρωτοβάθμια εκπαίδευση Δευτεροβάθμια εκπαίδευση Τριτοβάθμια εκπαίδευση Κρέας (γρ.) 360 350 340 330 320 310 300 290 Πρωτοβάθμια εκπαίδευση Δευτεροβάθμια εκπαίδευση Τριτοβάθμια εκπαίδευση Γαλακτοκομικά προϊόντα (γρ.) 17

400 350 300 250 200 150 100 50 0 Πρωτοβάθμια εκπαίδευση Δευτεροβάθμια εκπαίδευση Τριτοβάθμια εκπαίδευση Λαχανικά (γρ.) 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Πρωτοβάθμια εκπαίδευση Δευτεροβάθμια εκπαίδευση Τριτοβάθμια εκπαίδευση Φρούτα (γρ.) 18

This report was produced by a contractor for Health & Consumer Protection Directorate General and represents the views of the contractor or author. These views have not been adopted or in any way approved by the Commission and do not necessarily represent the view of the Commission or the Directorate General for Health and Consumer Protection. The European Commission does not guarantee the accuracy of the data included in this study, nor does it accept responsibility for any use made thereof.