ΔΙΚΤΥΟ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΟΥ ΜΕΤΑΚΙΝΟΥΝΤΑΙ. Ιανουάριος 2017 Ιανουάριος 2018

ΔΙΚΤΥΟ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΟΥ ΜΕΤΑΚΙΝΟΥΝΤΑΙ Ιανουάριος 2017 Ιανουάριος 2018

Το παρόν κείμενο αποτελεί έκθεση απολογισμού σχετικά με τη λειτουργία του Δικτύου για τα Δικαιώματα των Παιδιών που Μετακινούνται από τον Ιανουάριο του 2017 έως τον Ιανουάριο του 2018. Μέλη του Δικτύου: Διεθνές Ταμείο Επείγουσας Βοήθειας των Ηνωμένων Εθνών για τα Παιδιά/UNICEF, Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης, ΑΙΤΗΜΑ, ΆΡΣΙΣ Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων, Γιατροί του Κόσμου, Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, Danish Refugee Council, Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, HIAS, Ιατρική Παρέμβαση, International Rescue Committee, Kέντρο Ημέρας Βαβέλ, Μέλισσα Δίκτυο Μεταναστριών στην Ελλάδα, Μετάδραση Δράση για τη Μετανάστευση και την Ανάπτυξη, Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδος, PRAKSIS, Save the Children International, Solidarity Now, Terres des Hommes, Χαμόγελο του Παιδιού, Δήμος Αθήνας (Γραφείο Αντιδημάρχου Μεταναστών Προσφύγων και Δημοτικής Αποκέντρωσης) Συντονισμός του Δικτύου: Γιώργος Μόσχος, Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού Υπεύθυνη υποστήριξης λειτουργίας του Δικτύου: Δήμητρα Σουλελέ, ειδική συνεργάτιδα του Συνηγόρου για την παρακολούθηση της κατάστασης των παιδιών που μετακινούνται comnetwork@synigoros.gr 2

Ι. Περιγραφή του Δικτύου Α. Δημιουργία και στόχοι Β. Συμμετοχή και μέλη Γ. Μορφή και λειτουργία ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΙΙ. Τα κύρια θέματα που αναδείχθηκαν: κρίσιμα ζητήματα και διαπιστώσεις Α. Γενικές παρατηρήσεις Β. Επιμέρους θεματικές - Εκπαίδευση - Διεθνής προστασία - Χώροι και δομές φιλοξενίας - Υγεία - Θυματοποίηση (βία, κακοποίηση, εκμετάλλευση, παραμέληση) - Αστική κατάσταση - Ειδικότερα θέματα για την προστασία των ασυνόδευτων παιδιών ΙΙΙ. Δραστηριοποίηση του Δικτύου: Κοινές Δράσεις και συμβολή στην παρακολούθηση της κατάστασης των παιδιών που μετακινούνται Α. Κοινές δράσεις - Πρόσβαση των ασυνόδευτων παιδιών στην επίσημη εκπαίδευση - Διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης - Κράτηση/περιορισμός της ελευθερίας των ασυνόδευτων ανηλίκων και κρίσιμα ζητήματα για την προστασία τους Β. Η συμβολή του Δικτύου στην ενίσχυση του μηχανισμού παρακολούθησης του Συνηγόρου για την κατάσταση των παιδιών που μετακινούνται 3

Ι. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ Α. Δημιουργία και στόχοι Ο Συνήγορος του Πολίτη, σύμφωνα με τη θεσμική του αποστολή για την προάσπιση και την προαγωγή των δικαιωμάτων των παιδιών, και αναγνωρίζοντας την ανάγκη για διαρκή και σταθερή συνεργασία των φορέων που δραστηριοποιούνται για την προστασία τους, ανέλαβε την πρωτοβουλία ανάπτυξης ενός άτυπου δικτύου, που φέρει τον τίτλο «Δίκτυο για τα Δικαιώματα των Παιδιών που Μετακινούνται», το οποίο εστιάζεται στα παιδιά πρόσφυγες και μετανάστες. 1 Οι ενέργειες για τη δημιουργία του Δικτύου ξεκίνησαν το 2016 με την οργάνωση συναντήσεων στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα, όπου κλήθηκαν και συμμετείχαν εκπρόσωποι διακυβερνητικών οργανισμών, οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, αρμόδιοι θεσμικοί φορείς που δραστηριοποιούνται στο πεδίο της παιδικής προστασίας. Οι εργασίες του Δικτύου ξεκίνησαν τον Ιανουάριο του 2017, κατόπιν της πρώτης συνάντησης των ιδρυτικών του μελών. Οι στόχοι της δικτύωσης επικεντρώνονται: α) στη συστηματικότερη παρακολούθηση της κατάστασης των παιδιών που μετακινούνται, με τη συλλογή πληροφοριών και στοιχείων από φορείς του πεδίου, την αποτύπωση θεσμικών και πρακτικών ελλείψεων προστασίας, την άμεση καταγραφή νέων τάσεων διαμόρφωσης της κατάστασης β) στην ανάληψη πρωτοβουλιών συνηγορίας για τα παιδιά, με την ανάπτυξη τεκμηριωμένων προτάσεων και συστάσεων καθώς επίσης και συντονισμένων κοινών ενεργειών για κρίσιμα ζητήματα. Μέσω των στόχων αυτών επιδιώκεται ευρύτερα η συμβολή στη διαμόρφωση στρατηγικού σχεδιασμού σε εθνικό επίπεδο βάσει των κατοχυρωμένων αρχών, τεκμηριωμένων προδιαγραφών και κριτηρίων για την προστασία των παιδιών. (σχετ. βλ. και http://www.0-18.gr/gia-megaloys/nea/protoboylia-gia-ti-dimioyrgiadiktyoy-giata-dikaiomata-ton-paidion-poy-metakinoyntai) Β. Συμμετοχή και μέλη Στο Δίκτυο προβλέπεται η συμμετοχή διακυβερνητικών οργανισμών και φορέων της κοινωνίας των πολιτών, και συγκεκριμένα φορέων παιδικής προστασίας, καθώς και άλλων φορέων που αναπτύσσουν δράσεις ή/και υπηρεσίες εστιασμένες σε παιδιά που μετακινούνται (ιδίως φιλοξενία, εκπαίδευση, νομική βοήθεια, ιατρικές, ψυχο-κοινωνικές υπηρεσίες) και δραστηριοποιούνται σε χώρους όπου εντοπίζονται τα παιδιά. Σήμερα τα μέλη του Δικτύου είναι συνολικά 22, περιλαμβάνοντας 3 διακυβερνητικούς οργανισμούς και 19 οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ενώ ως συνεργαζόμενο μέλος συμμετέχει και ο Δήμος της Αθήνας (Γραφείο Αντιδημάρχου Μεταναστών, Προσφύγων και Δημοτικής Αποκέντρωσης). 1 Σύμφωνα με τον ορισμό που διατυπώθηκε στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Κίνησης για τα Παιδιά που Μετακινούνται (Global Movement for Children on the Move), τα παιδιά που μετακινούνται είναι: τα παιδιά που έχουν εγκαταλείψει τον τόπο της συνήθους κατοικίας τους και βρίσκονται είτε στο δρόμο προς ένα νέο προορισμό, ή έχουν ήδη φτάσει σε έναν τέτοιο προορισμό, και μπορεί να είναι συνοδευμένα ή ασυνόδευτα (unaccompanied, separated), είτε, μπορεί να έχουν μετακινηθεί ή να μετακινούνται (συνεχώς ή εποχιακά), κατά τρόπο εξαναγκαστικό ή εκούσια, είτε μπορεί να είναι αιτούντες άσυλο, πρόσφυγες, μετανάστες, θύματα παράνομης διακίνησης, θύματα εμπορίας ανθρώπων κ.α. Κατά τη μετακίνηση ένα παιδί είναι πιθανό να βρεθεί σε διάφορες από τις παραπάνω περιγραφόμενες καταστάσεις. 4

Μέλη του Δικτύου: Διακυβερνητικοί οργανισμοί: o Διεθνές Ταμείο Επείγουσας Βοήθειας των Ηνωμένων Εθνών για τα Παιδιά/UNICEF o Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες o Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών o ΑΙΤΗΜΑ o ΆΡΣΙΣ Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων o Γιατροί του Κόσμου o Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού o Danish Refugee Council o Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου o Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες o HIAS o Ιατρική Παρέμβαση o International Rescue Committee o Kέντρο Ημέρας Βαβέλ o Μέλισσα Δίκτυο Μεταναστριών στην Ελλάδα o Μετάδραση Δράση για τη Μετανάστευση και την Ανάπτυξη o Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδος o PRAKSIS o Save the Children International o Solidarity Now o Terres des Hommes o Χαμόγελο του Παιδιού Μορφή και λειτουργία: Το Δίκτυο έχει άτυπη μορφή και συντονίζεται από τον Βοηθό Συνήγορο για το Παιδί. Τεχνικά υποστηρίζεται από τη UNICEF στο πλαίσιο συμφώνου συνεργασίας με το Συνήγορο για την υποστήριξη δράσεων σχετικά με τα παιδιά πρόσφυγες και μετανάστες. Η γεωγραφική του εμβέλεια είναι εθνική, καλύπτοντας το σύνολο του πληθυσμού των παιδιών που μετακινούνται. Στο πλαίσιο του Δικτύου προβλέπεται κανονισμός λειτουργίας και έχει υιοθετηθεί διαδικασία ανταλλαγής ενημέρωσης και στοιχείων με στόχο τον εντοπισμό κρίσιμων ζητημάτων για την προστασία των παιδιών που μετακινούνται και την ανάπτυξη κοινών δράσεων. Ανά τακτά διαστήματα πραγματοποιούνται συναντήσεις, όπου τα μέλη συζητούν για τα εντοπιζόμενα θέματα και συμμετέχουν στην οργάνωση πρωτοβουλιών για την περαιτέρω ανάδειξή τους καθώς και την προώθηση σχετικών προτάσεων και ενεργειών. Ειδικότερα, σύμφωνα με την παραπάνω διαδικασία, τα μέλη, με βάση την εμπειρία και δραστηριοποίησή τους στο πεδίο, επισημαίνουν ζητήματα που προτεραιοποιούν και κρίνουν σημαντικό να αναδειχθούν μέσα από την ανάπτυξη κοινών δράσεων και πρωτοβουλιών. Για τη διευκόλυνση της συγκεκριμένης διαδικασίας, τα ζητήματα αυτά καταγράφονται ανά θεματική, μέσω ηλεκτρονικής φόρμας, που δημιουργήθηκε ειδικά για αυτόν τον σκοπό, έπειτα κατόπιν της συστηματικής αποτύπωσής τους, παρουσιάζονται και αποτελούν αντικείμενο συζήτησης κατά τις συναντήσεις του Δικτύου. Διευκρινίζεται ότι, όπως ορίζεται και στον κανονισμό του Δικτύου, η διαδικασία αυτή δεν υποκαθιστά τον μηχανισμό 5

αναφορών προς τον Συνήγορο του Πολίτη, ενώ σε περίπτωση που κάποιος φορέας επιθυμεί την αναφορά προς περαιτέρω διερεύνηση συγκεκριμένου περιστατικού, ακολουθεί η θεσμικά οριζόμενη διαδικασία (βλ. σχετικά: http://www.0-18.gr/contact-info). Κατά τα παραπάνω, πραγματοποιήθηκαν συνολικά 8 συναντήσεις ολομέλειας, καθώς και ειδικότερες συναντήσεις, στο πλαίσιο ομάδων εργασίας που συγκροτήθηκαν για την επεξεργασία συγκεκριμένων θεμάτων. Ειδικότερα, δημιουργήθηκαν δύο ομάδες εργασίας για την ανάπτυξη πρωτοβουλιών, που αφορούσαν αντίστοιχα στην εκπαίδευση των ασυνόδευτων παιδιών και στην κράτηση/περιορισμό της ελευθερίας τους (σχετ. βλ. κεφ.ιιι) Παράλληλα, σύμφωνα με τους στόχους του Δικτύου, όλα τα θέματα που αναδείχθηκαν από τα μέλη κατά την ανταλλαγή ενημέρωσης, λαμβάνονταν σταθερά υπόψη και αξιοποιήθηκαν στο πλαίσιο του μηχανισμού του Συνηγόρου για την παρακολούθηση της κατάστασης των παιδιών που μετακινούνται, 2 συγκεκριμένα: - Στο σχεδιασμό και την οργάνωση επισκέψεων και επιτόπιων παρεμβάσεων σε χώρους όπου εντοπίζονται παιδιά που μετακινούνται - Στην επικοινωνία και συνεργασία με αρμόδιους θεσμικούς φορείς για την ανάδειξη των ζητημάτων και την προώθηση σχετικών προτάσεων - Στην τεκμηρίωση των διαπιστώσεων και την ενίσχυση παρεμβάσεων για ειδικότερα ζητήματα προστασίας των δικαιωμάτων των παιδιών. Παρακάτω παρουσιάζονται αναλυτικά: α) τα κύρια θέματα που αναδείχθηκαν στο πλαίσιο της διαδικασίας ανταλλαγής ενημέρωσης και τα συναφή εντοπιζόμενα ζητήματα και διαπιστώσεις β) η δραστηριοποίηση του Δικτύου, μέσα από την ανάπτυξη κοινών δράσεων, και η ευρύτερη συμβολή του στο έργο του μηχανισμού του Συνηγόρου για την παρακολούθηση της κατάστασης των παιδιών που μετακινούνται. 2 Επισημαίνεται ότι ο μηχανισμός παρακολούθησης για τα δικαιώματα των παιδιών που μετακινούνται περιλαμβάνει: α) παρεμβάσεις του Συνηγόρου για συγκεκριμένα θέματα και υποθέσεις, κατόπιν αναφορών ή αυτεπαγγέλτως με στόχο την προάσπιση και προστασία των δικαιωμάτων των εμπλεκομένων παιδιών, την αξιοποίηση των σχετικών στοιχείων για την ευρύτερη ανάδειξη και αντιμετώπιση κρίσιμων ζητημάτων, β) επιτόπιες επισκέψεις σε χώρους εντοπισμού παιδιών που μετακινούνται, με άμεσες παρεμβάσεις όπου κρίνεται αναγκαίο, την αξιοποίηση στοιχείων και πληροφοριών που συλλέγονται κατά τις επισκέψεις, επιδιώκοντας επίσης την ευρύτερη ανάδειξη και αντιμετώπιση κρίσιμων ζητημάτων, γ) επικοινωνία και συνεργασία με θεσμικούς φορείς και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, με στόχο τη συλλογή στοιχείων για τα παιδιά που μετακινούνται (στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η πρωτοβουλία ανάπτυξης του Δικτύου) 6

ΙΙ. ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΝΑΔΕΙΧΘΗΚΑΝ: ΚΡΙΣΙΜΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ A. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Στο πλαίσιο της διαδικασίας ενημέρωσης από τα μέλη του Δικτύου, το διάστημα από τον Ιανουάριο έως και τον Δεκέμβριο του 2017, επισημάνθηκαν συνολικά περίπου 120 θέματα σχετικά με την κατάσταση των παιδιών που μετακινούνται. Διευκρινίζεται ότι τα θέματα αυτά συχνά μπορεί να αντιστοιχούν σε εκατοντάδες περιπτώσεις, ή ορισμένα να αφορούν ευρύτερες ομάδες ή/και το συνολικό πληθυσμό των παιδιών. Από αυτά, τα τρία κύρια αφορούν την πρόσβαση στην εκπαίδευση, ζητήματα ειδικότερης προστασίας για τα ασυνόδευτα παιδιά, καθώς και την πρόσβαση σε διεθνή προστασία. Τα θέματα αυτά αντιστοιχούν περίπου κατά 60% σε περιπτώσεις ασυνόδευτων παιδιών και περίπου κατά 40% σε περιπτώσεις συνοδευμένων παιδιών. Ο γεωγραφικός εντοπισμός τους συμπίπτει με τους χώρους και τις περιοχές όπου παρατηρούνται οι μεγάλες συγκεντρώσεις πληθυσμού στην επικράτεια, δηλαδή σε ανοιχτά κέντρα/χώρους προσωρινής φιλοξενίας, κυρίως στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής και της Κεντρικής Μακεδονίας, σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.) του Β.Α. Αιγαίου, και σε ξενώνες φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων (κυρίως στην Αττική και την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης). Αναλυτικότερα, ο αριθμός των θεμάτων με βάση τα ειδικότερα ζητήματα προστασίας των παιδιών και των δικαιωμάτων τους, είναι όπως παρακάτω: o Πρόσβαση στην εκπαίδευση: 30 o Πρόσβαση σε διεθνή προστασία: 21 o Χώροι και δομές φιλοξενίας: 17 o Πρόσβαση στην υγεία: 12 o Θυματοποίηση των παιδιών (βία, κακοποίηση, εκμετάλλευση, παραμέληση): 8 o Αστική κατάσταση: 4 o Ειδικότερα θέματα που σχετίζονται με την ανάγκη ιδιαίτερης προστασίας για τα ασυνόδευτα παιδιά: 25 Παρακάτω, παρουσιάζονται, κατηγοριοποιημένες οι βασικές διαπιστώσεις και τα κρίσιμα ζητήματα που αναδείχθηκαν. Στο πλαίσιο αυτό αναφέρονται και οι περιοχές, όπου εντοπίζονται τα διάφορα θέματα που αναφέρθηκαν κατά τη διαδικασία ενημέρωσης, επισημαίνεται ωστόσο ότι, τα περισσότερα από τα ζητήματα εν δυνάμει αφορούν το γενικότερο πληθυσμό των παιδιών σε όλη την επικράτεια. B. EΠΙΜΕΡΟΥΣ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ Εκπαίδευση Τα ζητήματα που αφορούν στην εκπαίδευση των παιδιών ήταν τα περισσότερα και τα συχνότερα αναφερόμενα. Συνολικά αναφέρθηκαν 30 θέματα. Από αυτά, τα μισά εντοπίζονται σε ανοιχτά κέντρα προσωρινής φιλοξενίας, ενώ τα υπόλοιπα σε ξενώνες φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, καθώς και σε άλλους χώρους (όπως ασφαλείς ζώνες, ξενοδοχεία, διαμερίσματα, άτυπα καταλύματα). Τα περισσότερα (19) εντοπίζονται στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής. Τα 20 θέματα συνδέονται με περιπτώσεις που αφορούν σε συνοδευμένα παιδιά, ενώ τα 10 συνδέονται με περιπτώσεις ασυνόδευτων παιδιών. Για το διάστημα που αφορά ιδίως τους πρώτους μήνες του 2017, αναφέρθηκαν ελλείψεις και ανεπάρκειες σε επίπεδο προγραμματισμού και συντονισμού των (συν)αρμόδιων θεσμικών φορέων, σχετιζόμενες με το ζήτημα της οργάνωσης των μετακινήσεων του προσφυγικού πληθυσμού μεταξύ των διάφορων χώρων και 7

δομών φιλοξενίας. Όπως παρατηρείται, οι μετακινήσεις εξακολουθούν να δυσχεραίνουν την πρόσβαση των παιδιών στο σχολείο, ιδίως όταν πραγματοποιούνται αφότου έχει παρέλθει μεγάλο χρονικό διάστημα από την έναρξη της σχολικής χρονιάς. Πέρα από την ανάγκη βελτίωσης του προγραμματισμού για την αποφυγή πολλαπλών μετακινήσεων των παιδιών και των οικογενειών, είναι σημαντικό, στις περιπτώσεις όπου η μετακίνηση κρίνεται αναγκαία, να πραγματοποιείται κατόπιν έγκαιρης, επαρκούς ενημέρωσης και προετοιμασίας των μετακινούμενων, καθώς και να έχει έγκαιρα ληφθεί μέριμνα για τη διευθέτηση, μεταξύ άλλων, της (μετ)εγγραφής των παιδιών στο σχολείο. Το ίδιο ισχύει και για τις μετακινήσεις των ασυνόδευτων παιδιών. Ως προς τις εγγραφές των παιδιών στο σχολείο και την έναρξη παρακολούθησης μαθημάτων, σε πολλές περιπτώσεις διαπιστώνονται σημαντικές καθυστερήσεις. Οι καθυστερήσεις συνδέονται με διοικητικές και γραφειοκρατικές δυσκολίες, με τις ελλείψεις σε διδακτικό προσωπικό, και κυρίως με την έλλειψη (ή ανεπάρκεια) τάξεων υποδοχής, ιδίως στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Συχνά παρατηρήθηκε επίσης η πρακτική τα παιδιά να «εγγράφονται» σαν «ακροατές». Σημειώνεται ότι τα προβλήματα αυτά εντοπίζονται κυρίως κατά το σχολικό έτος 2016-17, ωστόσο εξακολουθούν να εμφανίζονται έντονα και το έτος 2017-18, παρά τις προσπάθειες και τις νέες προβλέψεις για την ενίσχυση της πρόσβασης των παιδιών στο σχολείο. Σχετικά με τη λειτουργία των ΔΥΕΠ, τα θέματα που έχουν επισημανθεί αφορούν κυρίως το σχολικό έτος 2016-17, ωστόσο όπως προκύπτει από την ευρύτερη επικοινωνία με τα μέλη του Δικτύου, εξακολουθούν να υφίστανται σε σημαντικό βαθμό και κατά την τρέχουσα σχολική χρονιά. Αυτά ιδίως σχετίζονται με: - Σοβαρά γλωσσικά εμπόδια που δυσχεραίνουν την επικοινωνία στο σχολείο και καθιστούν σχεδόν αδύνατη την κατανόηση των μαθημάτων - Την αδυναμία παροχής ή/και αξιοποίησης υπηρεσιών πολιτισμικής διαμεσολάβησης - Τις αδυναμίες στη στελέχωση (τόσο ως προς τις καθυστερήσεις στις προσλήψεις εκπαιδευτικών, όσο και προς θέματα εξειδίκευσης, υποστήριξης, εποπτείας τους) - Τις καθυστερήσεις (ή την αναστολή) λειτουργίας των ΔΥΕΠ, λόγω αρνητικών αντιδράσεων της τοπικής κοινωνίας, που συνήθως εμφανίζονται με την επίκληση λόγων δημόσιας υγείας (οι οποίες εντοπίζονται κυρίως στη διάρκεια του προηγούμενου σχολικού έτους). Εξαιρετικά σημαντικός φαίνεται να αναδεικνύεται ο ρόλος των εκπαιδευτικών, η θετική δραστηριοποίηση των οποίων σε κάποιες περιπτώσεις συνέβαλε στον περιορισμό των παραπάνω δυσκολιών, ενώ σε άλλες περιπτώσεις η απουσία ενδιαφέροντος (ή και η έλλειψη σχετικής κατάρτισης) οδήγησε στην όξυνσή τους. Επισημαίνεται ότι στις περιπτώσεις που εντοπίζονται θετικότερα παραδείγματα ένταξης στο σχολείο, αυτά φαίνεται να συνδέονται σε σημαντικό βαθμό με την ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση των υπευθύνων διευθυντών των σχολικών μονάδων και των εκπαιδευτικών. Ως προς την ένταξη σε πρωινά τμήματα του κανονικού προγράμματος (με την παράλληλη πρόβλεψη ένταξης σε τάξεις υποδοχής, ΖΕΠ Ι), κατά το τρέχον σχολικό έτος παρατηρείται αύξηση των εγγραφών σε σχέση με το προηγούμενο. Οι δυσκολίες που παρατηρούνται είναι σχεδόν όμοιες με αυτές που αναφέρονται παραπάνω σχετικά με τη λειτουργία των ΔΥΕΠ, και σε πολλές περιπτώσεις φαίνεται να οφείλονται στην ανεπάρκεια τάξεων υποδοχής (ΖΕΠ) και γενικότερης υποστήριξης της φοίτησης των παιδιών. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας, 15 ετών και άνω, που δεν εντάσσονται ηλικιακά στην υποχρεωτική εκπαίδευση, παρατηρείται: - ως προς την εγγραφή και ένταξη σε ΔΥΕΠ (για τα παιδιά που διαμένουν σε ανοιχτά κέντρα προσωρινής φιλοξενίας): Κατά την προηγούμενη σχολική χρονιά δεν υπήρξε σχετική πρόβλεψη. Το γεγονός αυτό, όπως παρατηρήθηκε 8

σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, επηρέασε αρνητικά τη φοίτηση και των παιδιών ηλικίας 13-15 ετών που είχαν εγγραφεί σε τάξεις ΔΥΕΠ (Γυμνάσιο), και τα οποία δεν επιθυμούσαν να παρακολουθήσουν τα μαθήματα στο σχολείο χωρίς τους μεγαλύτερης ηλικίας φίλους τους. - ως προς την εγγραφή σε πρωινά τμήματα (του κανονικού σχολικού προγράμματος): Καταγράφονται δυσκολίες ανάλογες με αυτές που αναφέρθηκαν και παραπάνω, δηλαδή, ως προς την έλλειψη τάξεων υποδοχής και τη γενικότερη έλλειψη υποστήριξης των παιδιών κατά τη φοίτηση. Οι δυσκολίες αυτές φαίνεται να ενισχύουν τις επιφυλάξεις των αρμοδίων για την εγγραφή στις εκάστοτε σχολικές μονάδες. Είναι σημαντικό να τονιστεί επίσης, σε ό,τι αφορά τα ασυνόδευτα παιδιά, πως τα υφιστάμενα κενά στο θεσμό της επιτροπείας συχνά είχαν δυσμενείς συνέπειες τόσο στο στάδιο της εγγραφής όσο και της παρακολούθησης (αναλυτικά διαπιστώσεις και προτάσεις σχετικά με την πρόσβαση στην εκπαίδευση των ασυνόδευτων παιδιών περιλήφθησαν σε σχετική διερευνητική δράση, βλ. παρακάτω, κεφ. ΙΙΙ). Αναφέρεται ακόμη η μη λειτουργία νηπιαγωγείων (ΔΥΕΠ) στα κέντρα φιλοξενίας κατά την προηγούμενη σχολική χρονιά, καθώς και η σημαντική καθυστέρηση έναρξης της λειτουργίας τους την τρέχουσα. Παράλληλα, παρατηρούνται δυσκολίες στην εγγραφή των παιδιών σε νηπιαγωγεία στον αστικό ιστό, ενώ επισημαίνεται ότι η πρόσβαση σε παιδικούς σταθμούς είναι δυσχερής λόγω του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου. Όπως προκύπτει με βάση τη γενικότερη ανατροφοδότηση από τα μέλη του Δικτύου, κατά τη διάρκεια του προηγούμενου σχολικού έτους παρατηρήθηκαν αυξημένα ποσοστά μη τακτικής φοίτησης και σχολικής διαρροής, ενώ παρόμοια τάση φαίνεται να καταγράφεται και το τρέχον έτος όπου συχνά παρατηρείται ελλιπής φοίτηση ή/και εγκατάλειψη του σχολείου. Καταγράφεται η ανάγκη για εξειδικευμένο και καταρτισμένο εκπαιδευτικό προσωπικό, με στόχο την αποτελεσματικότερη στελέχωση των ΔΥΕΠ και των τάξεων υποδοχής (ΖΕΠ), καθώς επίσης και η ανάπτυξη και εφαρμογή εκπαιδευτικού προγράμματος κατάλληλα προσαρμοσμένου στις ανάγκες του συγκεκριμένου πληθυσμού. Παράλληλα, για τη διευκόλυνση και την ενθάρρυνση της ένταξης των παιδιών στο σχολείο, κρίνεται σημαντική η ανάπτυξη δράσεων συστηματικής ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης τόσο της κοινότητας των φιλοξενούμενων σε δομές/χώρους φιλοξενίας, όσο και της τοπικής και της σχολικής κοινότητας, κυρίως στις περιοχές που λειτουργούν ΔΥΕΠ, και σε περιοχές με μεγαλύτερες συγκεντρώσεις προσφυγικού πληθυσμού. Πρόσβαση σε διεθνή προστασία Σχετικά με την πρόσβαση των παιδιών σε διεθνή προστασία αναφέρθηκαν συνολικά 21 θέματα. Τα περισσότερα (15) σχετίζονται με ζητήματα που αφορούν σε ασυνόδευτα παιδιά, κυρίως ως προς την εκπροσώπησή τους, την καταγραφή και υποβολή αιτήματος ασύλου, καθώς και τις διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης. Σχεδόν όλα τα θέματα που αφορούν στα συνοδευμένα παιδιά συνδέονται με την υλοποίηση των διαδικασιών οικογενειακής επανένωσης. Τα περισσότερα ζητήματα εντοπίζονται στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής και στα νησιά του Β.Α. Αιγαίου, σε ανοιχτά κέντρα φιλοξενίας και σε Κ.Υ.Τ. αντίστοιχα. Ως προς την πρόσβαση των ασυνόδευτων παιδιών σε διαδικασίες διεθνούς προστασίας, τα εντοπιζόμενα ζητήματα αφορούν στα παρακάτω: - Αναφέρονται ελλείψεις ως προς την κατάλληλη ενημέρωση, υποστήριξη και εκπροσώπηση των παιδιών κατά την καταγραφή και υποβολή αιτήματος ασύλου (τόσο στα ΚΥΤ όσο και στην ενδοχώρα), ενώ εντοπίζονται και σημαντικές ανεπάρκειες στην παροχή υπηρεσιών διερμηνείας. Επιπλέον, παρατηρούνται σημαντικές καθυστερήσεις στην καταγραφή των αιτημάτων ασύλου των παιδιών. Οι 9

περιπτώσεις αυτές μάλιστα φαίνεται να αυξάνονται κατά το β εξάμηνο του 2017, ενώ επισημαίνεται ότι παράλληλα αυξάνεται και το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από το αίτημα προς καταγραφή αιτήματος ασύλου έως την ολοκλήρωσή της. Συγκεκριμένα, περί τα τέλη του έτους το διάστημα αυτό έφτανε σε κάποιες περιπτώσεις ως και τους τρεις μήνες. - Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, παρατηρούνται αρνητικές συνέπειες σε σχέση με την εκτίμηση της κατάστασης του παιδιού και τις ανάγκες του, που ενδέχεται να επηρεάσουν και την περαιτέρω πρόσβαση σε διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης (ή μετεγκατάστασης). Σε άλλες περιπτώσεις, ιδίως σε ό,τι αφορά τα χωρισμένα (separated) παιδιά, οι συνέπειες αυτές μπορεί να οδηγήσουν σε μη ορθή αξιολόγηση των δεσμών του παιδιού με συγκεκριμένα πρόσωπα, για παράδειγμα ενδέχεται το αίτημα του παιδιού να εξαρτηθεί από αίτημα άλλου ενηλίκου, ενώ θα έπρεπε να εξεταστεί αυτόνομα, είτε άλλοτε τα παιδιά να υπαχθούν σε διαφορετικές διαδικασίες από συγγενικά τους πρόσωπα, γεγονός που μπορεί να συνεπάγεται τον περαιτέρω αποχωρισμό του παιδιού από τους συγγενείς του. - Τα παραπάνω προβλήματα, κατά το στάδιο της καταγραφής/υποβολής, φαίνεται να ακολουθούν και την περαιτέρω πορεία εξέτασης του αιτήματος και επηρεάζουν, μεταξύ άλλων, τη δυνατότητα ενημέρωσης και παρακολούθησής της εξέλιξης των υποθέσεων. Η παρακολούθηση δυσχεραίνεται ακόμη περισσότερο λόγω του φόρτου εργασίας των κλιμακίων ασύλου και των συνεπαγόμενων δυσκολιών επικοινωνίας. - Παρατηρούνται επίσης σημαντικές καθυστερήσεις στον αρχικό (ή μετ αναβολή) προσδιορισμό των συνεντεύξεων, ιδίως στις υποθέσεις που δεν συνδέονται με διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης (ή μετεγκατάστασης). Οι καθυστερήσεις αυτές μπορεί να φτάνουν και το ένα έτος περίπου. - Η αξιολόγηση των αιτημάτων ασύλου φαίνεται ότι σε κάποιες περιπτώσεις πιθανά (προ)καθορίζεται αρνητικά με βάση την καταγωγή του παιδιού, γεγονός που ενδέχεται μάλιστα να επηρεάζει και την αποτελεσματική παραπομπή του σε υποστηρικτικές υπηρεσίες. Χαρακτηριστικά, έχει παρατηρηθεί (σε Κ.Υ.Τ.) ότι εν τοις πράγμασι ακολουθούνται διαδικασίες που ομοιάζουν με την ταχύρρυθμη διαδικασία όταν πιθανολογείται ότι το ασυνόδευτο παιδί δε χρήζει prima facie προσφυγικής προστασίας («μη προσφυγικό προφίλ»). - Κατά τους προηγούμενους μήνες παρατηρήθηκε (σε Κ.Υ.Τ.) η πρακτική της μη επίδοσης των αποφάσεων ασύλου σε παιδιά που έλαβαν προσφυγικό καθεστώς, με παρεπόμενο τη μη χορήγηση δελτίων διεθνούς προστασίας. Το γεγονός αυτό έχει, μεταξύ άλλων, περαιτέρω συνέπειες ως προς την πρόσβαση σε βασικά δικαιώματα. - Επιπλέον ζητήματα ως προς την πρόσβαση σε διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης (βλ. παρακάτω) Ως προς τις διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης, τα εντοπιζόμενα ζητήματα αφορούν στα παρακάτω: - Εξαιτίας δυσχερειών κατά την καταγραφή/υποβολή των αιτημάτων ασύλου, περιλαμβανομένων και των αιτημάτων ασυνόδευτων παιδιών, ενδέχεται το αίτημα ανάληψης να καθυστερήσει πέραν του προβλεπόμενου 3μηνου, με αρνητικές συνέπειες στην άσκηση του δικαιώματος αυτού. - Παρατηρούνται δυσκολίες ως προς την ενημέρωση και την παρακολούθηση της πορείας των αιτημάτων (βλ. και παραπάνω). - Η μακρά διάρκεια της διαδικασίας (που συνήθως ξεπερνά το έτος) και οι σημαντικές καθυστερήσεις, κυρίως στο στάδιο της ολοκλήρωσης των μεταφορών, έχει δυσμενείς επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών, και δη των ασυνόδευτων, οδηγώντας σε αντιδράσεις που συχνά θέτουν σε κίνδυνο και τη ζωή τους, ενώ επηρεάζουν περαιτέρω την ομαλή λειτουργία των ξενώνων στους οποίους φιλοξενούνται. - Οι καθυστερήσεις, όπως παρατηρείται, συνδέονται κυρίως, με: α) προσκόμματα κατά την έκδοση ταξιδιωτικών εγγράφων, ιδίως στις περιπτώσεις των μονογονεϊκών οικογενειών (σημειώνεται ότι, παρά την προσπάθεια 10

αντιμετώπισης του προβλήματος με σχετική οδηγία της Υπηρεσίας Ασύλου, εξακολουθεί να υφίσταται η ανάγκη ολοκληρωμένης θεσμικής ρύθμισης), β)την έκδοση εισιτηρίων, και την κάλυψη των απαιτούμενων εξόδων για τις μεταφορές, με αποτέλεσμα είτε στην πράξη να απαιτείται η κάλυψη με ιδίους πόρους, είτε, σε περίπτωση οικονομικής αδυναμίας, να μην καθίσταται δυνατή η άμεση μεταφορά (σημειώνεται ότι πρόσφατα ολοκληρώθηκε η διαγωνιστική διαδικασία για την παροχή σχετικών υπηρεσιών προκειμένου να αμβλυνθεί το συγκεκριμένο πρόβλημα), γ) την ιδιάζουσα κατάσταση που έχει δημιουργηθεί σε σχέση με την ολοκλήρωση των μεταφορών προς τη Γερμανία. - Τα παραπάνω αναφερόμενα ως προς τις καθυστερήσεις, σχετίζονται με επιπλέον ανησυχία σχετικά με ενδεχόμενες δυσμενείς συνέπειες στις περιπτώσεις παρέλευσης της προβλεπόμενης 6μηνης προθεσμίας για την ολοκλήρωση των μεταφορών, και ειδικότερα σε ό,τι αφορά τους ασυνόδευτους ανηλίκους που στο μεταξύ μπορεί να έχουν ενηλικιωθεί ή να βρίσκονται στα όρια της ενηλικίωσης. (Σημειώνεται ότι, όπως αναφέρεται σε σχετική επιστολή της Υπηρεσίας Ασύλου, η Γερμανία, ως υπεύθυνο κράτος υποδοχής, έχει δεσμευτεί «να αποδέχεται τα πρόσωπα για τα οποία έχει γίνει αποδεκτό το αίτημά τους για οικογενειακή επανένωση και μετά την παρέλευση του εξαμήνου»). (λεπτομερέστερα σχετικά με τα ζητήματα που αφορούν στην οικογενειακή επανένωση βλ. και παρακάτω κεφάλαιο ΙΙΙ) Συνθήκες λειτουργίας χώρων και δομών υποδοχής και φιλοξενίας Σχετικά με τη λειτουργία, τις συνθήκες και τις παρεχόμενες υπηρεσίες σε χώρους και δομές υποδοχής και φιλοξενίας αναφέρθηκαν συνολικά 17 θέματα. Τα περισσότερα (10) σχετίζονται με ζητήματα που αφορούν σε ασυνόδευτα παιδιά, κυρίως ως προς την τοποθέτηση, μεταφορά σε χώρους και ξενώνες φιλοξενίας, καθώς και τη λειτουργία των τελευταίων. Τα λοιπά αφορούν κυρίως στα παιδιά που βρίσκονται σε ανοιχτά κέντρα/χώρους προσωρινής φιλοξενίας. Τα περισσότερα ζητήματα εντοπίζονται στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής και στα νησιά του Β.Α. Αιγαίου (σε Κ.Υ.Τ.). Καταρχάς, αναδεικνύεται το ζήτημα του σχεδιασμού και της οργάνωσης, καθώς και της έγκαιρης και επαρκούς ενημέρωσης του μετακινούμενου πληθυσμού, στις περιπτώσεις όπου πραγματοποιούνται μετακινήσεις μεταξύ των διαφόρων χώρων και δομών στην επικράτεια. Παράλληλα, όπως γενικά παρατηρείται, σε πολλούς χώρους με μεγαλύτερες συγκεντρώσεις πληθυσμού (ανοιχτά κέντρα προσωρινής φιλοξενίας, Κ.Υ.Τ.), εντοπίζονται σοβαρά κενά κεντρικής διοίκησης καθώς και οργανωτικού και λειτουργικού σχεδιασμού, τα οποία έχουν άμεσες συνέπειες, στο συντονισμό, τη συνεργασία, την αποτελεσματική διασύνδεση των φορέων και των υπηρεσιών εντός και μεταξύ των κέντρων αυτών. Τα συγκεκριμένα κενά γίνονται ιδιαίτερα εμφανή στις περιπτώσεις όπου ανακύπτουν ανάγκες υποστήριξης ευάλωτων ομάδων, περιλαμβανομένων των παιδιών. Ειδικότερα, ως προς τις συνθήκες στα ανοιχτά κέντρα προσωρινής φιλοξενίας στην ενδοχώρα, παρά τις προσπάθειες βελτίωσης των σχετικών υποδομών, εξακολουθούν να εντοπίζονται προβλήματα, τα οποία παρουσιάζονται εντονότερα από το καλοκαίρι του 2017 και έπειτα. Το γεγονός αυτό φαίνεται ότι οφείλεται, μεταξύ άλλων, στο σημαντικό περιορισμό των παρεχόμενων υπηρεσιών (σε επίπεδο υλικών πόρων και στελέχωσης), ιδίως κατά το διάστημα που μεσολαβεί μετά τη λήξη συμβάσεων και προγραμμάτων υλοποιούμενων από φορείς της κοινωνίας των πολιτών και την (επανα)στελέχωση των κέντρων στο πλαίσιο της Υπηρεσίας Υποδοχής και προγραμμάτων κοινωφελούς εργασίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις καταγράφονται εξαιρετικά δυσχερείς καταστάσεις, όπου οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης συνυπάρχουν με σοβαρούς κινδύνους για την επιβίωση, 11

την προστασία και την ασφάλεια του διαμένοντος πληθυσμού, και των παιδιών ιδιαίτερα, - μεταξύ των οποίων, τα ασυνόδευτα βρίσκονται εκτεθειμένα σε ακόμη δυσμενέστερες συνθήκες. Εμφατικά επισημαίνονται οι δυσμενείς συνθήκες στα Κ.Υ.Τ., κυρίως μετά τις αυξημένες αφίξεις κατά το δεύτερο εξάμηνο του έτους, καθώς και στην ενδοχώρα, με την ενδεικτική περίπτωση του κέντρου φιλοξενίας στο Σκαραμαγκά, όπου περί τα τέλη του έτους η κατάσταση φαίνεται να έχει ιδιαίτερα οξυνθεί. Ειδικότερα, ως προς τους χώρους και τις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων: - Η απουσία συνεκτικού και δεσμευτικού θεσμικού πλαισίου για τις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών φαίνεται να διατρέχει όλα τα ζητήματα που σχετίζονται με την ίδρυση και λειτουργία τους. Σε συνέχεια της έλλειψης αυτής, μεταξύ άλλων, επισημαίνονται θέματα που σχετίζονται με τη χωροθέτηση των ξενώνων (για παράδειγμα σε μη κατάλληλες ή μη ασφαλείς για τα παιδιά περιοχές), τα διαφορετικά πλαίσια λειτουργίας, τις διαφοροποιημένες πρακτικές αντιμετώπισης κρίσιμων καταστάσεων. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την απουσία ενιαίας, σταθερής διαδικασίας για την εισαγωγή και τη διαχείριση των μετακινήσεων των παιδιών μεταξύ των διαφορετικών χώρων στην επικράτεια, δημιουργεί πολλαπλά προβλήματα στην επικοινωνία και συνεργασία των εμπλεκομένων φορέων και οργανώσεων. - Ένα σημαντικό ζήτημα, άμεσα σχετιζόμενο με την ανεπάρκεια θέσεων φιλοξενίας στις υπάρχουσες υποδομές, αφορά στις σοβαρές δυσκολίες προσαρμογής των παιδιών στο περιβάλλον των ξενώνων, εξαιτίας της προηγούμενης μακράς παραμονής τους σε μη κατάλληλους χώρους (σε Κ.Υ.Τ., σε χώρους κράτησης, σε κατάσταση έλλειψης στέγης, σε κέντρα φιλοξενίας εκτός ασφαλών ζωνών κλπ). Στο σημείο αυτό επισημαίνεται ότι, με βάση τις καταγραφόμενες παρατηρήσεις, σταδιακά εντός του 2017 φαίνεται να αυξάνεται σημαντικά ο αριθμός ασυνόδευτων παιδιών που βρίσκονται άστεγα ή/και διαβιούν σε συνθήκες επισφάλειας, ενώ παράλληλα αυξάνεται και το διάστημα από την αναφορά αιτήματος στέγασης ως την τοποθέτησή τους σε δομές φιλοξενίας. Το διάστημα αυτό σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να φτάσει έως και τους δέκα μήνες. - Ως προς τη λειτουργία των ξενώνων φιλοξενίας, συχνά αναφέρονται ζητήματα σχετικά με την πρόβλεψη και εφαρμογή κατάλληλων και αποτελεσματικών παιδαγωγικών μέτρων για την αντιμετώπιση περιπτώσεων παιδιών που παρουσιάζουν δυσκολίες προσαρμογής, καθώς και την απουσία εξειδικευμένων υπηρεσιών για την παραπομπή και σύνδεση των παιδιών, όταν εντοπίζονται ιδιαίτερες ανάγκες ψυχολογικής ή και ψυχιατρικής φροντίδας και παρακολούθησης. - Ως κρίσιμο εντοπίζεται το ζήτημα της παροχής υποστηρικτικών υπηρεσιών στα παιδιά κατά και μετά το στάδιο της ενηλικίωσης, λόγω των περιορισμένων δομών και προγραμμάτων με τα οποία θα μπορούσαν να συνδεθούν και στη συνέχεια να παραπεμφθούν τα παιδιά που ενηλικιώνονται. Υγεία Σχετικά με την πρόσβαση στην υγεία αναφέρθηκαν συνολικά 12 θέματα. Τα περισσότερα (8) σχετίζονται με ζητήματα που αφορούν σε ασυνόδευτα παιδιά, και κυρίως συνδέονται με την αδυναμία έκδοσης ΑΜΚΑ, καθώς και τις ανεπάρκειες στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Παρότι τα περισσότερα θέματα εντοπίζονται στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής και της Θεσσαλονίκης, σημειώνεται ότι λόγω της φύσης τους αφορούν και επηρεάζουν το γενικότερο πληθυσμό των παιδιών σε όλη την επικράτεια. 12

Η έλλειψη κατάλληλων και επαρκών υπηρεσιών διερμηνείας και υποστηρικτικών συνοδευτικών υπηρεσιών κατά την πρόσβαση σε δημόσιες δομές υγείας/νοσοκομεία αναφέρεται συχνά μεταξύ των σοβαρών εμποδίων στην παροχή ιατρικών υπηρεσιών. Παράλληλα, επισημαίνονται θέματα σχετικά με τη δωρεάν πρόσβαση σε φάρμακα και ιατρικά αναλώσιμα, γεγονός που καθιστά αδύνατη την ορθή φροντίδα των παιδιών, την έναρξη ή τη συνέχιση της θεραπείας πολλών εξ αυτών, ακόμα και παιδιών με σοβαρότερες ασθένειες. Επισημαίνεται ακόμη το ζήτημα της επαρκούς και κατάλληλης κάλυψης των διατροφικών αναγκών των παιδιών, ιδιαίτερα εκείνων μικρότερης ηλικίας, παράλληλα με τις έντονες ανησυχίες που εκφράζονται από τους γονείς για τις επιπτώσεις στην υγεία και την ανάπτυξη των παιδιών. Αναφέρονται επίσης ελλείψεις στην παροχή υπηρεσιών και υποστήριξης σε ό,τι αφορά τα βρέφη, και ειδικότερα τα ζητήματα θηλασμού και περιγεννητικής φροντίδας. Ιδίως από την άνοιξη του 2017, άρχισε να αναδεικνύεται εντονότερα το πρόβλημα πρόσβασης σε δημόσιες δομές υγείας λόγω έλλειψης αριθμού μητρώου κοινωνικής ασφάλισης (ΑΜΚΑ). Ειδικότερα δε σε ό,τι αφορά τα ασυνόδευτα παιδιά εντοπίστηκαν περαιτέρω προσκόμματα που συνδέονται κυρίως με τις ελλείψεις του θεσμού της επιτροπείας (σημειώνεται ότι για το συγκεκριμένο ζήτημα βρίσκεται σε εξέλιξη εξέταση σχετικής αναφοράς προς τον Συνήγορο βλ. παρακάτω, κεφ. ΙΙΙ). Ιδιαίτερης σοβαρότητας και σημασίας είναι τα θέματα που σχετίζονται με ελλείψεις εξειδικευμένων υπηρεσιών και υποστήριξης καθώς και παιδοψυχιατρικών υπηρεσιών για όλο τον πληθυσμό, και ιδίως για τα ασυνόδευτα παιδιά, αρκετά από τα οποία αντιμετωπίζουν προβλήματα σχετικά με την ψυχική υγεία ή/και τις τοξικοεξαρτήσεις. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις τα παιδιά φέρονται να εμπλέκονται σε περιστατικά, ήπιας συνήθως, παραβατικότητας, γεγονός που προκαλεί επιπλέον δυσκολίες για την κατάλληλη υποστήριξή τους. Στο σημείο αυτό τονίζεται, ότι πέραν της διασφάλισης φροντίδας και παρακολούθησης των παιδιών, είναι εξαιρετικά κρίσιμο και το στάδιο της διάγνωσης, καθώς και οι διαδικασίες έκδοσης των σχετικών ιατρικών γνωματεύσεων, ιδίως στις περιπτώσεις όπου κρίνεται αναγκαία η εφαρμογή διαδικασιών ακούσιας νοσηλείας. Προς το σκοπό αυτό χρειάζεται επαρκής ενημέρωση και κατάλληλη εκπαίδευση όλων των εμπλεκομένων φορέων, ώστε να μπορούν να προβαίνουν σε κατάλληλες και ενδεδειγμένες ενέργειες και να αποφεύγεται η δημιουργία καταστάσεων που ενδέχεται να επιβαρύνουν περαιτέρω την κατάσταση των παιδιών. Θυματοποίηση (βία, κακοποίηση, εκμετάλλευση, παραμέληση) Σχετικά με τη θυματοποίηση των παιδιών, αναφέρθηκαν 8 θέματα, που κυρίως αφορούν σε φαινόμενα ενδοοικογενειακής βίας και παραμέλησης των παιδιών, τα οποία βρίσκονται εντός οικογενειακού περιβάλλοντος, είτε με τους γονείς τους, είτε με άλλα συγγενικά πρόσωπα (separated). Καταρχάς, παρατηρείται ότι, γενικά, η σωματική τιμωρία μπορεί να εκλαμβάνεται από το περιβάλλον των παιδιών σαν αποδεκτό μέσο «διαπαιδαγώγησης» ή σαν «μέσο σωφρονισμού». Επιπλέον, σε κάποιες περιπτώσεις αναφέρονται φαινόμενα παραμέλησης των παιδιών από τους γονείς ή άλλους κηδεμόνες τους, ιδίως υπό τη μορφή της ελλειμματικής/ανεπαρκούς γονεϊκής φροντίδας, ή άλλοτε της άρνησης φροντίδας και εποπτείας των παιδιών. Παράλληλα, έχει παρατηρηθεί ότι η ενδοοικογενειακή βία εις βάρος των παιδιών συχνά μπορεί να σχετίζεται με προβλήματα ψυχικής υγείας ή/και τοξικοεξαρτήσεων των γονέων ή άλλων φροντιστών τους, τα οποία φαίνεται να συνδέονται άμεσα με την κατάσταση επισφάλειας ως προς το καθεστώς και το μέλλον τους, τις κακές συνθήκες διαβίωσης και προηγούμενες τραυματικές εμπειρίες. 13

Οι παραπάνω παρατηρήσεις, ακολουθούνται από τη διαπίστωση ότι, τα φαινόμενα αυτά συχνά μπορεί να συνδέονται με ευρύτερες κοινωνικές πρακτικές, που από ένα μέρος του πληθυσμού θεωρούνται επιτρεπτές, και ενισχύονται λόγω των δυσχερών και επισφαλών συνθηκών διαβίωσης καθώς και την έλλειψη κατάλληλων υποστηρικτικών υπηρεσιών. Σε αυτό το σημείο αναφέρονται οι γάμοι ανηλίκων, κυρίως κοριτσιών άνω των 15 ετών, που ενδέχεται, ως ένα βαθμό, να αντανακλούν συγκεκριμένες κοινωνικές πρακτικές, τη δυσχερέστερη θέση των κοριτσιών και μορφές επιβλαβούς μεταχείρισης που μπορεί να έχουν υποστεί. Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, κρίνεται απαραίτητη η ανάπτυξη μέτρων και στοχευμένων παρεμβάσεων για την ουσιαστική ενημέρωση, ευαισθητοποίηση αλλά και παράλληλη ενίσχυση των ψυχο-κοινωνικών υπηρεσιών για τον ευρύτερο πληθυσμό. Παρατηρείται επίσης ότι σε υποθέσεις, που λόγω της σοβαρότητάς τους, κρίνεται βλαπτική η συνέχιση παραμονής του παιδιού στο οικογενειακό περιβάλλον, συναντώνται σοβαρές δυσχέρειες κατά τη διαδικασία απομάκρυνσής του. Οι δυσχέρειες αυτές είναι ιδιαιτέρως εμφανείς στις περιπτώσεις που μεσολαβεί εισαγωγή του παιδιού σε νοσοκομείο, όπου αντιμετωπίζονται επιπλέον δυσκολίες ως προς τη διασφάλιση επαρκούς φύλαξης και φροντίδας του. Η παραμονή του παιδιού σε αυτή την κατάσταση μπορεί να διαρκέσει για παρατεταμένο χρονικό διάστημα λόγω των περιορισμένων δυνατοτήτων άμεσης εύρεσης και τοποθέτησης σε κατάλληλες δομές παιδικής προστασίας ή εναλλακτικής μορφής φροντίδας. Αστική κατάσταση Σχετικά με ζητήματα που αφορούν στην αστική κατάσταση των παιδιών, αναφέρθηκαν συνολικά 4 θέματα. Όλα σχετίζονται με παιδιά που γεννήθηκαν στην Ελλάδα, και ειδικότερα με τη διαδικασία δήλωσης της γέννησης και της ονοματοδοσίας τους. Καταρχάς, εντοπίζονται ζητήματα που συνδέονται με την ελλιπή πρόσβαση σε υπηρεσίες διερμηνείας και πολιτισμικής διαμεσολάβησης. Συγκεκριμένα, σε ορισμένες περιπτώσεις, η απουσία υποστήριξης με διερμηνείς κατά τη δήλωση στοιχείων σε μαιευτικές κλινικές των νοσοκομείων, αλλά και στα ληξιαρχεία, εμποδίζει την ορθή καταγραφή των ονομάτων των γονέων και των παιδιών, καθώς και την ενημέρωση των γονέων για τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα τους. Το γεγονός αυτό, πέραν των άμεσων επιπτώσεων στην αστική κατάσταση του παιδιού, έχει και περαιτέρω συνέπειες, όπως για παράδειγμα στη δήλωση και καταγραφή του στο πλαίσιο της διαδικασίας ασύλου. Η διαδικασία ονοματοδοσίας των παιδιών δεν είναι ομοιόμορφη σε όλη την επικράτεια, για παράδειγμα σε κάποια ληξιαρχεία, εκτός από την παρουσία των γονέων και διερμηνέα για την διευκόλυνση της επικοινωνίας, ζητείται και υπεύθυνη δήλωση (με θεωρημένο το γνήσιο της υπογραφής από αρμόδια αρχή), στην οποία να δηλώνεται το όνομα του νεογέννητου, ενώ σε άλλα ληξιαρχεία δεν απαιτείται τέτοια δήλωση. Θετικά καταγράφεται το γεγονός ότι αναφέρονται περιπτώσεις, όπου η ονοματοδοσία του παιδιού γίνεται στο ληξιαρχείο του τόπου διαμονής των γονέων, αν και το παιδί έχει γεννηθεί σε διαφορετική περιοχή. Η εγγραφή των γεννήσεων στα ληξιαρχεία, στις περιπτώσεις όπου οι γονείς δεν μπορούν να αποδείξουν την αστική τους κατάσταση, και περαιτέρω το γονεϊκό δεσμό, με έγγραφο από τη χώρα καταγωγής τους, αποτελεί κρίσιμο ζήτημα που γενικά χρήζει περαιτέρω επεξεργασίας και ρύθμισης. Στην πράξη η αντιμετώπισή του δεν είναι ενιαία, κατά την ισχύουσα πρακτική σε κάποια ληξιαρχεία αρκεί η επίδειξη του δελτίου αιτήσαντος άσυλο αλλοδαπού, ενώ σε άλλα απαιτείται και υποβολή υπεύθυνης δήλωσης από τους γονείς σχετικά με την αστική και οικογενειακή τους κατάσταση. 14

Eιδικότερα θέματα ως προς την προστασία των ασυνόδευτων παιδιών Συνολικά αναφέρθηκαν 25 θέματα σχετικά με ειδικότερα ζητήματα προστασίας των ασυνόδευτων παιδιών. Εντοπισμός, εκπροσώπηση, υποστήριξη των ασυνόδευτων παιδιών: - Καταρχάς, διαπιστώνεται η έλλειψη σαφών και νομικά δεσμευτικών πρακτικών που θα πρέπει να εφαρμόζονται ενιαία κατά τον εντοπισμό, όσο και κατά τις περαιτέρω ενέργειες που αναλαμβάνονται για την προστασία των παιδιών. Η έλλειψη αυτή φαίνεται να αποτελεί κεντρική διαπίστωση που διατρέχει όλα τα ζητήματα προστασίας των ασυνόδευτων παιδιών. (βλ. και παραπάνω, σχετικά με την πρόσβαση σε διεθνή προστασία) - Δεν υφίσταται μια ενιαία διαδικασία ενημέρωσης των αρμόδιων εισαγγελικών αρχών και προσδιορισμένο πλαίσιο συνεργασίας με τους φορείς, δημοσίους και μη, που παρέχουν υποστηρικτικές υπηρεσίες στα παιδιά. Ως αποτέλεσμα παρατηρούνται διαφορετικές πρακτικές στην επικράτεια, και παρότι μεταξύ αυτών εντοπίζονται θετικά παραδείγματα, λόγω της μη θεσμικής κατοχύρωσής τους, δεν διασφαλίζεται ούτε η σταθερότητα ούτε η ενιαία εφαρμογή τους. Το γεγονός αυτό, δυσχεραίνει σημαντικά το έργο όλων των εμπλεκομένων φορέων, με παρεπόμενες δυσμενείς συνέπειες για τα ίδια τα παιδιά. Οι δυσκολίες αυτές είναι ιδιαιτέρως εμφανείς: - στις περιπτώσεις μετακίνησης των παιδιών μεταξύ διαφορετικών περιοχών και δομών, - στις περιπτώσεις επείγοντος, όπου χρειάζεται να ληφθούν άμεσες ενέργειες για την προστασία των παιδιών, - στις περιπτώσεις όπου, λόγω ελλείψεως μόνιμου επιτρόπου, τα ασυνόδευτα παιδιά δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε συγκεκριμένες υπηρεσίες και αγαθά, όπως για παράδειγμα στη διανομή καρτών (cash cards) μέσω των οποίων προβλέπεται και η κάλυψη σίτισης. Διαπίστωση ανηλικότητας: Τα περισσότερα θέματα κυρίως αναφέρονται σε Κ.Υ.Τ. καθώς και σε χώρους κράτησης. Καταρχάς, διαπιστώνεται η εφαρμογή διαφορετικών πρακτικών διεξαγωγής της διαδικασίας, γεγονός που δημιουργεί ανασφάλεια δικαίου. Παράλληλα, συχνά επισημαίνονται σφάλματα και μη τήρηση των απαραίτητων διαδικαστικών εγγυήσεων, όπως: - απουσία κατάλληλης εκπροσώπησης του παιδιού, - προτεραιοποίηση της διενέργειας ιατρικών εξετάσεων, αντί της εφαρμογής άλλων προβλεπόμενων μεθόδων, παρά το γεγονός ότι η αξιοπιστία των αποτελεσμάτων τους θεωρείται αμφισβητήσιμη - διενέργεια ιατρικών εξετάσεων, ή και ιατρικές γνωματεύσεις, από μη ειδικευμένους γιατρούς ή/και με χρήση μη ενδεδειγμένων ιατρικών μεθόδων - χρονικές καθυστερήσεις, κατά το διάστημα των οποίων μπορεί να μεσολαβήσει η ενηλικίωση των παιδιών, με αποτέλεσμα να στερούνται της δυνατότητας άσκησης των δικαιωμάτων τους - στις περιπτώσεις όπου τα παιδιά βρίσκονται υπό κράτηση/περιορισμό της ελευθερίας τους παρατηρείται ότι η διαδικασία εκκινά με πρωτοβουλία αναρμόδιων οργάνων, χωρίς έκδοση διοικητικής πράξης παραπομπής καθώς και απόφασης ως προς τη διαπίστωση της ηλικίας. (λεπτομερέστερα, οι διαπιστώσεις και κρίσιμα ζητήματα προστασίας των ασυνόδευτων παιδιών, καθώς και ειδικότερα ως προς την κράτηση/περιορισμό της ελευθερίας, περιλαμβάνονται στο πλαίσιο κοινής δράσης του Δικτύου, βλ. παρακάτω κεφ.ιιι) 15

ΙΙΙ. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ: ΚΟΙΝΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΟΥ ΜΕΤΑΚΙΝΟΥΝΤΑΙ Α. ΚΟΙΝΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ Στο πλαίσιο του Δικτύου αναπτύχθηκαν 3 κεντρικές κοινές δράσεις, εστιασμένες: - Στην πρόσβαση των ασυνόδευτων παιδιών στην επίσημη εκπαίδευση - Στις διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης (και μετεγκατάστασης) που περιλαμβάνουν παιδιά - Στην κράτηση/περιορισμό της ελευθερίας των ασυνόδευτων παιδιών και κρίσιμα ζητήματα για την προστασία τους Συγκεκριμένα: Πρόσβαση των ασυνόδευτων παιδιών στην επίσημη εκπαίδευση Τον Απρίλιο Μάιο 2017 πραγματοποιήθηκε διερευνητική δράση σχετικά με την πρόσβαση των ασυνόδευτων παιδιών στην επίσημη εκπαίδευση, και ειδικότερα των παιδιών που βρίσκονται σε ξενώνες φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων. Σκοπός της δράσης ήταν η προώθηση προτάσεων στους αρμόδιους θεσμικούς φορείς σχετικά με τη βελτίωση της πρόσβασης και της ένταξης των παιδιών αυτών στην εκπαίδευση. Στη δράση συμμετείχαν μέλη του Δικτύου που λειτουργούν ξενώνες φιλοξενίας (ΆΡΣΙΣ Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων, Μετάδραση Δράση για τη Μετανάστευση και την Ανάπτυξη, Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδας, Praksis, Save the Children/SCI). Πραγματοποιήθηκε σε 29 ξενώνες σε όλη την επικράτεια, όπου κατά την περίοδο της διεξαγωγής φιλοξενούνταν 604 ανήλικοι. Τα ευρήματα και οι διαπιστώσεις της διερεύνησης αποτυπώθηκαν σε σχετική έκθεση και αποτέλεσαν τη βάση τεκμηριωμένων προτάσεων, που ενσωματώθηκαν στην Έκθεση. Η Έκθεση στάλθηκε στο Υπουργείο Παιδείας και λήφθηκε υπόψη στο σχεδιασμό των ενεργειών για το σχολικό έτος 2017-2018. (Το κείμενο της Έκθεσης έχει δημοσιευτεί και είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του Συνηγόρου του Παιδιού βλ. http://www.0-18.gr/downloads/final%20greek%20version.pdf, σχετ. βλ. και http://www.0-18.gr/gia-megaloys/o-synigoros-gia-ta-paidia-poy-metakinoyntai) Διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης Κεντρική επιδίωξη της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας είναι η επισήμανση των δυσκολιών και η ανάδειξη της ανάγκης για βελτιωτικές παρεμβάσεις, προκειμένου να ενισχυθούν οι νόμιμες και ασφαλείς οδοί εισόδου των παιδιών στα κράτη της ΕΕ και να μειωθούν οι κίνδυνοι που απειλούν θεμελιώδη δικαιώματά τους. Τον Μάιο του 2017 εστάλη επιστολή προς την Υπηρεσία Ασύλου και τις αρμόδιες ελληνικές αρχές, που περιελάμβανε διαπιστώσεις και προτάσεις σχετικά με την οικογενειακή επανένωση και μετεγκατάσταση των παιδιών, συνοδευμένων και ασυνόδευτων, με αίτημα τη διασφάλιση των δικαιωμάτων τους στο πλαίσιο αυτών των διαδικασιών. Οι διαπιστώσεις βασίστηκαν σε ζητήματα που επισημάνθηκαν από τα μέλη του Δικτύου μέσω του χειρισμού υποθέσεων και της εμπειρίας τους στο συγκεκριμένο πεδίο. Κατόπιν απαντήσεως από την Υπηρεσία Ασύλου, πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο του 2017, κλειστή συνάντηση εργασίας προκειμένου να συζητηθούν βελτιωτικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση των εντοπιζόμενων δυσχερειών. Στη συνάντηση, που οργανώθηκε στο πλαίσιο του Δικτύου, κλήθηκαν και συμμετείχαν όλοι οι (συν)αρμόδιοι επίσημοι θεσμικοί φορείς. Η παρακολούθηση της εξέλιξης των θεμάτων που συζητήθηκαν στην παραπάνω συνάντηση, συνεχίστηκε κατά τους επόμενους μήνες, με έμφαση στα ζητήματα που αφορούν στην υλοποίηση των μεταφορών στα κράτη υποδοχής και της κάλυψης των απαιτούμενων δαπανών. Τον Οκτώβριο 2017 εστάλη νέα επιστολή προς την Υπηρεσία Ασύλου σχετικά με 16

τα ζητήματα αυτά, ιδίως ως προς το σχεδιασμό για την επίλυση των προβλημάτων στις μεταφορές, την πορεία των μεταφορών προς τη Γερμανία, τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των προσώπων, και δη των οικογενειών και ασυνόδευτων παιδιών, που αν και τα αιτήματά τους είχαν γίνει αποδεκτά, οι μεταφορές δεν είχαν ολοκληρωθεί παρά την παρέλευση του προβλεπόμενου εξαμήνου. Σε απαντητική επιστολή της Υπηρεσίας, τον Δεκέμβριο του 2017, υπήρξε ενημέρωση σχετικά με την έναρξη παροχής υπηρεσιών μεταφοράς, κατόπιν ολοκλήρωσης σχετικής διαγωνιστικής διαδικασίας, καθώς και σχετικά με τη δέσμευση εκ μέρους της Γερμανίας να αποδέχεται τα παραπάνω πρόσωπα και μετά την παρέλευση του εξαμήνου. (Σχετικά με τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία και τις συναφείς επιστολές βλ. στην ιστοσελίδα του Συνηγόρου του Παιδιού:http://www.0-18.gr/gia-megaloys/deltia-typoy/diasfalisi-tondikaiomaton-ton-paidion-kata-tin-oikogeneiaki-epanenosi-kai-metegkatastasi,και http://www.0-18.gr/gia-megaloys/o-synigoros-gia-ta-paidia-poy-metakinoyntai) Κράτηση/περιορισμός της ελευθερίας των ασυνόδευτων ανηλίκων και κρίσιμα ζητήματα για την προστασία τους Το Σεπτέμβριο του 2017 συγκροτήθηκε ειδική ομάδα μελών του Δικτύου για την επεξεργασία διαπιστώσεων και προτάσεων με στόχο την ανάδειξη σοβαρών προβλημάτων σχετικά με την προστασία των ασυνόδευτων παιδιών που βρίσκονται στην Ελλάδα, επισημαίνοντας: το αίτημα για τη νομοθετική κατάργηση της διοικητικής κράτησης και των περιοριστικών μέτρων της ελευθερίας των ασυνόδευτων παιδιών την ανάγκη στρατηγικού σχεδιασμού για την αντιμετώπιση κρίσιμων ζητημάτων που οδηγούν στην παραβίαση των δικαιωμάτων τους. Στο πλαίσιο αυτό, επιδιώχθηκε παράλληλα να περιληφθούν κρίσιμα ζητήματα, που αναδείχθηκαν κατά τη διαδικασία ανταλλαγής ενημέρωσης με τα μέλη του Δικτύου, και αφορούν στην προστασία των ασυνόδευτων παιδιών, τα οποία, όπως διαπιστώνεται, συνδέονται άμεσα και με την επιβολή στερητικών και περιοριστικών μέτρων της ελευθερίας, και μεταξύ άλλων, εστιάζονται: - στις διαδικασίες και συνθήκες εντοπισμού των παιδιών, - στη διαδικασία διαπίστωσης της ηλικίας, - στη διασφάλιση κατάλληλης εκπροσώπησης και υποστήριξής τους (επιτροπεία), - στο υφιστάμενο πλέγμα χώρων και δομών υποδοχής και φιλοξενίας τους Τον Ιανουάριο του 2018, η σχετική έκθεση κοινοποιήθηκε στα μέλη του Δικτύου και επιδιώκεται η περαιτέρω διάχυσή της σε όλους τους (συν)αρμόδιους θεσμικούς φορείς. Β. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΣΤΗΝ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΟΥ ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΟΥ ΜΕΤΑΚΙΝΟΥΝΤΑΙ Όπως αρχικά αναφέρθηκε, επαναλαμβάνεται ότι, σύμφωνα με τους στόχους του Δικτύου, όλα τα θέματα που αναδείχθηκαν από τα μέλη κατά την ανταλλαγή ενημέρωσης, λαμβάνονταν σταθερά υπόψη και αξιοποιήθηκαν στο πλαίσιο του μηχανισμού του Συνηγόρου για την παρακολούθηση της κατάστασης των παιδιών που μετακινούνται, συγκεκριμένα: - Στο σχεδιασμό και την οργάνωση επισκέψεων και επιτόπιων παρεμβάσεων σε χώρους όπου εντοπίζονται παιδιά που μετακινούνται - Στην επικοινωνία και συνεργασία με αρμόδιους θεσμικούς φορείς για την ανάδειξη των ζητημάτων και την προώθηση σχετικών προτάσεων - Στην τεκμηρίωση των διαπιστώσεων και την ενίσχυση παρεμβάσεων για συγκεκριμένα ζητήματα προστασίας των δικαιωμάτων των παιδιών. 17

Συγκεκριμένα, το Δίκτυο τροφοδότησε τις ακόλουθες δράσεις και παρεμβάσεις του Συνηγόρου τη χρονιά που πέρασε, όπως περιγράφεται παρακάτω: Την πραγματοποίηση επισκέψεων και παρεμβάσεων σε χώρους και δομές όπου βρίσκονται τα παιδιά που μετακινούνται: Κατά το έτος 2017, ο Βοηθός Συνήγορος για το Παιδί και οι συνεργάτες του, πραγματοποίησαν 65 επισκέψεις σε όλη την επικράτεια σε χώρους και δομές όπου εντοπίζονται παιδιά που μετακινούνται. Οι επισκέψεις πραγματοποιήθηκαν κυρίως σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, της Πελοποννήσου, της Λέσβου, της Λέρου, της ευρύτερης περιοχής της Αττικής, και ειδικότερα σε χώρους στους οποίους περιλαμβάνονται: ανοιχτά κέντρα προσωρινής φιλοξενίας και ασφαλείς ζώνες για ασυνόδευτα παιδιά, Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, χώροι κράτησης, ξενώνες φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων και άλλοι χώροι φιλοξενίας παιδιών και οικογενειών, άτυποι καταυλισμοί, δομές παροχής υποστηρικτικών υπηρεσιών, καθώς επίσης και σχολεία. Κατά το σχεδιασμό των επισκέψεων αυτών, λήφθηκαν υπόψη, μεταξύ άλλων, η ανατροφοδότηση από τα μέλη του Δικτύου για τον εντοπισμό ζητημάτων που είχαν επισημανθεί κατά τη διαδικασία ενημέρωσης και πληροφόρησης, και αφορούσαν ιδίως στις συνθήκες παραμονής και σε θέματα προστασίας των παιδιών και των οικογενειών, περιλαμβανομένων και των ασυνόδευτων παιδιών. Πέραν των επιτόπιων παρεμβάσεων, στο πλαίσιο επικοινωνίας με τους αρμόδιους τοπικούς φορείς και φορείς που δραστηριοποιούνται στους συγκεκριμένους χώρους, τα συμπεράσματα και οι διαπιστώσεις, όπως αποτυπώθηκαν σε σχετικές εκθέσεις, αξιοποιήθηκαν κατά την ευρύτερη επικοινωνία και συνεργασία με θεσμικά όργανα της πολιτείας. Ενδεικτικά βλ. στη σχετική ιστοσελίδα του Συνηγόρου του Παιδιού: http://www.0-18.gr/gia-megaloys/gia-megaloys/o-synigoros-gia-ta-paidia-poy-metakinoyntai http://www.0-18.gr/gia-megaloys/nea/episkepseis-se-domes-filoksenias-metanastonprosfygon-kai-choroys-prostateytikis-fylaksis-asynodeyton-anilikon-sti-boreia-ellada http://www.0-18.gr/gia-megaloys/deltia-typoy/protaseis-toy-synigoroy-gia-tin-ekpaideysi-tonpaidion-prosfygon-sti-lesbo Τις δράσεις και πρωτοβουλίες σχετικά με τα ζητήματα που αφορούν την προστασία των ασυνόδευτων παιδιών: Λαμβάνοντας υπόψη σχετικές ενημερώσεις από μέλη του Δικτύου που αφορούσαν στην κράτηση ασυνόδευτων ανηλίκων, πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις σε χώρους κράτησης στην Αττική και στη Βόρεια Ελλάδα. Στο πλαίσιο αυτό, πέραν της δημοσιοποίησης σχετικά με τις δυσμενείς συνθήκες κράτησης των παιδιών, ακολούθησε η άμεση παρέμβαση των αρμοδίων αρχών, περιλαμβανομένης της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου. (σχετ. βλ. και https://www.synigoros.gr/?i=childrens-rights.el.dpnews.445808). Περαιτέρω, καθ όλη τη διάρκεια του έτους υπήρξε συνεχής επικοινωνία και συνεργασία με (συν)αρμόδιους φορείς (Εισαγγελία Αρείου Πάγου, Εισαγγελία Ανηλίκων Αθηνών, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης, φορείς των Υπουργείων Μεταναστευτικής Πολιτικής και Εργασίας, Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, κ.α.), και πραγματοποιήθηκαν ατομικές, καθώς και ομαδικές συναντήσεις, ιδίως ως προς το θέμα της επιτροπείας, καθώς και της ανάπτυξης εναλλακτικών μοντέλων φιλοξενίας των ασυνόδευτων παιδιών. Σε αυτό το πλαίσιο, αξιοποιήθηκαν σε σημαντικό βαθμό οι ανατροφοδοτήσεις από τα μέλη του Δικτύου. (σημειώνεται ότι καθ όλη τη διάρκεια του έτους, ο Συνήγορος δέχθηκε και αριθμό αναφορών σχετικά με την προστασία των ασυνόδευτων παιδιών, στο πλαίσιο εξέτασης των οποίων, αντιμετωπίστηκαν συναφή ζητήματα, ιδίως ως προς τη διαδικασία διαπίστωσης της ηλικίας, την πρόσβαση σε διεθνή προστασία, την πρόσβαση στην εκπαίδευση, σε υπηρεσίες υγείας κ.α.) 18