Εθνικό Σχέδιο Δράσης www.greenpeace.gr
Εισαγωγή Μετά από πολύχρονη και επώδυνη κυοφορία, η Ευρωπαϊκή Ένωση προώθησε τελικά μέσα στο 2009 τη νέα Κοινοτική Οδηγία 2009/28/ΕΚ για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ). Μέσα από το ευρωπαϊκό Πακέτο μέτρων για το κλίμα και την ενέργεια ¹ προβλέπονται νομικά δεσμευτικοί στόχοι έως το 2020 για τη διείσδυση των ΑΠΕ σε ποσοστό 20% επί της τελικής κατανάλωσης ενέργειας και τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 20% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Ο αντίστοιχος στόχος για την εξοικονόμηση ενέργειας σε ποσοστό 20% σε σύγκριση με τα σενάρια αναφοράς για το ίδιο έτος είναι δυστυχώς ενδεικτικός. Με εξαίρεση τη νέα νομοθεσία για τις ΑΠΕ, το Πακέτο αυτό -γνωστό και ως τα τρία εικοσάρια - στερείται οράματος και πολιτικής τόλμης και δυστυχώς αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό τις διαπραγματευτικές θέσεις της ΕΕ² ενόψει της Συνόδου της Κοπεγχάγης το Δεκέμβριο του 2009³. Η κατάσταση στην Ευρώπη σήμερα Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα ευρωπαϊκά στοιχεία, οι ΑΠΕ στην Ευρωπαϊκή Ένωση αναμένεται να καλύψουν την ηλεκτροπαραγωγή σε ποσοστό 19% έως το 2010 και απαιτούνται πρόσθετες προσπάθειες για να καλυφθεί ο στόχος που θέτει η σχετική Ευρωπαϊκή Οδηγία 2001/77 για διείσδυση των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή κατά 21%. Με μία πρώτη ανάγνωση, η μικρή αυτή απόκλιση ενδεχομένως να φαντάζει ως ευρωπαϊκή επιτυχία. Μία πιο προσεκτική θεώρηση ωστόσο καταδεικνύει ότι το ποσοστό αποτυπώνει πλασματικά την πρόοδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα των ΑΠΕ, καθώς η αύξηση του ποσοστού αυτού οφείλεται στην πρόοδο λίγων κρατών. Κράτη με παράδοση στην ανάπτυξη των ΑΠΕ, όπως η Γερμανία, η Δανία και η Ισπανία, αλλά και κράτη που βρίσκονται πιο κοντά στην ελληνική πραγματικότητα και τα δικά μας μεγέθη, όπως η Πορτογαλία και η Βουλγαρία έχουν συμβάλει ενεργά στην αύξηση των ευρωπαϊκών δεικτών στον τομέα των ΑΠΕ καλύπτοντας το κενό που δημιουργεί η αδράνεια άλλων κρατών. Ένα από τα κράτη - ουραγούς είναι και η Ελλάδα. 01
Στο δρόμο για το 2020 με οδηγό την αποτυχία του 2010 Οι ελλείψεις και η αστάθεια των εθνικών υποστηρικτικών μηχανισμών που προβλέπουν οικονομικά κίνητρα για την ανάπτυξη των ΑΠΕ, αποτελούν βασικό ανασταλτικό παράγοντα για οποιαδήποτε ουσιαστική πρόοδο στον εν λόγω τομέα. Η Ευρωπαϊκή εμπειρία καταδεικνύει ότι απαιτείται σταθερότητα και σαφήνεια στα υποστηρικτικά σχήματα, ούτως ώστε να διασφαλίζεται ένα εγγυημένο και υγιές περιβάλλον για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που θα προσελκύει επενδύσεις. Ανάλογης σοβαρότητας πρόβλημα αποτελούν και τα εμπόδια που δε σχετίζονται με οικονομικά κίνητρα, όπως η γραφειοκρατία κατά την αδειοδοτική διαδικασία και η πρόσβαση των ΑΠΕ στο Δίκτυο. ΑΠΕ έως το 2020 είναι νομικά δεσμευτικοί. Τα Εθνικά Σχέδια Δράσης έχουν δεσμευτική μορφή, από την οποία δεν μπορούν να ξεφύγουν τα κράτη μέλη, καθώς η χρήση των προτύπων των Εθνικών Σχεδίων είναι υποχρεωτική. Ο τρόπος με τον οποίο θα επιτευχθεί ο στόχος αυτός αν και επαφίεται και πάλι στα κράτη μέλη, θα πρέπει να είναι σαφής και να δίνει ικανοποιητικές απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα ζητήματα που θέτει το Εθνικό Σχέδιο Δράσης 6. Αυτή τη φορά όμως οι πολιτικές και τα μέτρα υποστήριξης θα πρέπει να είναι όχι επαρκή, αλλά φιλόδοξα και γενναία, όχι σαφή, αλλά αυστηρώς προκαθορισμένα, όχι σταθερά, αλλά εγγυημένα. Τα παραπάνω προβλήματα παραμένουν ανεπίλυτα σε αρκετά κράτη μέλη και για το λόγο αυτό η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εκκινήσει νομική διαδικασία εναντίον τους. Η Ελλάδα, μάλιστα έχει καταταχθεί στη 2η χειρότερη θέση (μετά την Ουγγαρία) μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών σε ότι αφορά στη γραφειοκρατία που ταλαιπωρεί τις επενδύσεις σε ΑΠΕ, σύμφωνα με ευρωπαϊκή μελέτη. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι η Ελλάδα όχι μόνο δε θα φτάσει το στόχο για τη διείσδυση των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή (20,1%) σύμφωνα με την Οδηγία 2001/77, αλλά ούτε καν θα τον πλησιάσει. Τα εμπόδια που εκτέθηκαν παραπάνω, παρά το γεγονός ότι είχαν έγκαιρα αναγνωριστεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση, τελικά δεν αντιμετωπίστηκαν. Το ευρωπαϊκό πάθημα όμως έγινε τελικά μάθημα και οι νέοι στόχοι για την ανάπτυξη των 02
Τι προβλέπει Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης που θα εκπονήσει το κάθε κράτος μέλος ουσιαστικά θα προκαθορίζει όλα τα μέτρα και τις πολιτικές που θα εφαρμοστούν για την ουσιαστική ανάπτυξη των ΑΠΕ στην Ευρώπη. Επιπλέον, θα καθορίζονται οι στόχοι για την ανάπτυξη των επιμέρους τομέων της ηλεκτροπαραγωγής και της ψύξης / θέρμανσης. Τα μέτρα, οι πολιτικές και οι επί μέρους στόχοι, όπως θα προβλέπονται στα Εθνικά Σχέδια Δράσης, θα υποβληθούν για έγκριση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία διατηρεί το δικαίωμα να τα εγκρίνει, να τα απορρίψει ή να ζητήσει τη βελτίωση και ενίσχυσή τους. Το ακριβές χρονοδιάγραμμα των Εθνικών Σχεδίων Δράσης για τις ΑΠΕ έχει ως εξής: Προθεσμία Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κράτη Μέλη 30 Ιουνίου 2009 30 Δεκεμβρίου 2009 30 Ιουνίου 2010 Δημοσιεύει το δεσμευτικό πρότυπο του Εθνικού Σχεδίου Δράσης* 31 Δεκεμβρίου 2010 Αξιολογεί τα εθνικά σχέδια δράσης 30 Ιουνίου 2011 31 Δεκεμβρίου 2011 Κοινοποιούν στην Επιτροπή έγγραφο προβλέψεων για εκτιμώμενη παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας έως το 2020 Κοινοποιούν στην Επιτροπή τα Εθνικά Σχέδια Δράσης για τις ΑΠΕ Αξιολογούν το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο για τους όρους και το κόστος σύνδεσης των ΑΠΕ στο Δίκτυο 1η έκθεση προόδου για τους εθνικούς στόχους ΑΠΕ** * Το πρότυπο Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τις ΑΠΕ τελικά δημοσιεύτηκε την 1η Ιουλίου. ** Οι εκθέσεις προόδου δημοσιεύονται υποχρεωτικά κάθε δύο χρόνια. Το τελευταίο θα δημοσιευτεί στις 31 Δεκεμβρίου 2021. Για την καλύτερη παρακολούθηση της προόδου των κρατών μελών, η νέα νομοθεσία για τις ΑΠΕ προβλέπει τη θέσπιση ενδιάμεσων στόχων ανά διετία. Σε περίπτωση που ένα κράτος μέλος σημειώσει σημαντική απόκλιση από το στόχο αυτό, θα πρέπει να υποβάλλει στην Επιτροπή αναθεωρημένο Εθνικό Σχέδιο Δράσης, το οποίο θα εξηγεί αναλυτικά τον τρόπο με τον οποίο θα καλυφθεί το έλλειμμα αυτό. 03
Συστατικά για ένα επιτυχημένο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις ΑΠΕ Συνοψίζοντας τις υποχρεώσεις που επιβάλλει η νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, ουσιαστικά τα κράτη μέλη θα πρέπει να ικανοποιήσουν τους στόχους τους για την ανάπτυξη των ΑΠΕ έως το 2020 με την εφαρμογή των κατάλληλων μέτρων μέσω των Σχεδίων Δράσης για τις ΑΠΕ. Για το λόγο αυτό το Εθνικό Σχέδιο Δράσης θα πρέπει να ρυθμίζει αποτελεσματικά τα παρακάτω ζητήματα: 1. Υιοθέτηση φιλόδοξων στόχων για τη διείσδυση των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή και τη θέρμανση και ψύξη. 2. Δημιουργία κατάλληλων υποστηρικτικών μηχανισμών για την ανάπτυξη των ΑΠΕ. 3. Απλοποίηση και χρονική σύντμηση διαδικασιών κατά την αδειοδοτική διαδικασία έργων ΑΠΕ. 4. Αξοιοποίηση μηχανισμών και συνεργασιών με ευρωπαϊκά κράτη και τρίτες χώρες. 5. Ενίσχυση των δικτύων ούτως ώστε να εξυπηρετείται η ταχεία διείσδυση των ΑΠΕ σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις ΑΠΕ Η περίπτωση της Ελλάδας Η Ελλάδα σήμερα παράγει μόλις το 8 9% 7 της ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, όταν σύμφωνα με την Οδηγία 2001/77, το αντίστοιχο ποσοστό θα πρέπει να ανέρχεται σε 20,1% έως το 2010. Η παταγώδης αποτυχία της χώρας μας στον τομέα των ΑΠΕ οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στους παράγοντες που αναφέρθηκαν παραπάνω. Για το λόγο αυτό, το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις ΑΠΕ αποτελεί χρυσή ευκαιρία για να διορθωθούν τα κακώς κείμενα και να αρθούν όλες οι στρεβλώσεις και τα εμπόδια που ταλανίζουν ακόμα και σήμερα την καθαρή ενέργεια στη χώρα μας. Τα μέτρα που θα υιοθετηθούν θα πρέπει να είναι φιλόδοξα, τολμηρά, σαφή, αυστηρώς προκαθορισμένα, ενώ θα πρέπει να εφαρμοστούν αμέσως. Ακριβώς παρακάτω καταγράφονται οι προτάσεις της Greenpeace που αποσκοπούν στην καλύτερη σύνταξη του Εθνικού Σχεδίου Δράσης. 04
1. Υιοθέτηση φιλόδοξων στόχων για τη διείσδυση των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή και τη θέρμανση και ψύξη. Βασικός παράγοντας για την επίτευξη του στόχου διείσδυσης των ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ενέργειας τουλάχιστον κατά 18% έως το 2020 είναι η υιοθέτηση φιλόδοξων στόχων στους επιμέρους τομείς της ηλεκτροπαραγωγής και της θέρμανσηςψύξης. Ωστόσο, για να υπολογιστούν με ακρίβεια οι επί μέρους στόχοι, θα πρέπει να υπάρχουν ακριβείς εκτιμήσεις για την τελική κατανάλωση ενέργειας. Αν και πιστεύουμε ότι οι δυνατότητες εξοικονόμησης είναι σημαντικά μεγαλύτερες απ αυτές που έχει προβλέψει το τελευταίο σχέδιο του Μακροχρόνιου Ενεργειακού Σχεδιασμού που εκπόνησε το Συμβούλιο Εθνικής Ενεργειακής Στρατηγικής 8 (άνοιξη 2008) και παρόλο που το σχέδιο αυτό δεν εγκρίθηκε, για λόγους συμβατότητας των αριθμών χρησιμοποιούμε αυτά τα στοιχεία για να καταδείξουμε ότι ακόμη κι έτσι η επίτευξη των στόχων είναι εφικτή, αν υπάρχει η πολιτική βούληση. Πρόβλεψη ενεργειακών μεγεθών (ktoe) 2005 2010 2020 Τελική κατανάλωση ενέργειας 21.216 25.080 28.520 Ελάχιστο μερίδιο ΑΠΕ 18% το 2020 5.134 Τελική κατανάλωση στις μεταφορές 6.409 8.100 9.190 Μερίδιο βιοκαυσίμων 10% 641 810 919 Θερμικές χρήσεις ΑΠΕ (ηλιοθερμικά, βιομάζα, κλπ) 825 891 1.098-1.873 ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή 2.342-3.117 Για να επιτευχθεί ο ελάχιστος στόχος του 18%, η ηλεκτροπαραγωγή από ΑΠΕ θα πρέπει να ανέρχεται περίπου σε 2.342-3.132 ktoe. Με δεδομένο ότι 86 ktoe = 1 TWh, τότε η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια υπολογίζεται σε 27,23-36,24 TWh έως το 2020. Φυσικά τίποτα δεν μας εμποδίζει να πάμε ακόμη καλύτερα αν το επιθυμούμε. 05
Έως σήμερα, δύο κλάδοι των ΑΠΕ έχουν θέσει ενδεικτικούς στόχους για το 2020. Η βιομηχανία αιολικών έχει θέσει ως στόχο τα 10.000 MW, ενώ η βιομηχανία φωτοβολταϊκών την κάλυψη του 12% της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας ως το 2020 (εν προκειμένω 9,87 TWh το 2020). Με βάση τα παραπάνω, μία πιθανή κατανομή της ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ ανά τεχνολογία είναι η εξής: Τεχνολογία ΑΠΕ Ενδεικτική ισχύς (MW) Παραγωγή ενέργειας το 2020 (TWh) Υδροηλεκτρικά 3.900-4.100 5,00-5,58 Αιολικά 10.000 17,12-19,70 Φωτοβολταϊκά 2.600-7.600 3,38-9,87 Βιομάζα 100-300 0,65-1,95 Γεωθερμία 100-200 0,65-1,30 Ηλιοθερμικά 100-300 0,20-0,60 ΣΥΝΟΛΟ 16.800-22.500 27 39 Ποσοστό ΑΠΕ στην ηλ/παραγωγή* 32,8%-47,4% * Η εκτίμηση του ΣΕΕΣ για τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας το 2020 είναι 82,27 TWh Στο σενάριο Ενεργειακής Επανάστασης 9 της Greenpeace έως το 2020, η συμβολή των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή είναι 31,39 TWh, κοντά δηλαδή στο μέσο όρο των παραπάνω τιμών. Δεδομένου ότι ο στόχος για εξοικονόμηση 20% ως το 2020 είναι ενδεικτικός, τα ακριβή νούμερα θα καθοριστούν από το πόση εξοικονόμηση θα επιτευχθεί τελικά. Μεγάλη εξοικονόμηση συνεπάγεται και ανάγκη για λιγότερη ισχύ ΑΠΕ. Σημαντικός είναι επίσης ο βαθμός διείσδυσης των θερμικών χρήσεων ΑΠΕ. Μέχρι σήμερα, οι ρυθμοί ανάπτυξης δε δικαιολογούν αισιοδοξία. Έτσι, σε κάθε περίπτωση, το βάρος της επίτευξης του στόχου πέφτει πρωτίστως στα αιολικά και δευτερευόντως στα φωτοβολταϊκά. Η επιτυχία ή αποτυχία σ αυτούς τους τομείς θα καθορίσει εν τέλει αν η χώρα θα καταφέρει να φανεί συνεπής στις υποχρεώσεις της. Συμπερασματικά η επίτευξη της διείσδυσης των ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ενέργειας εξαρτάται από τους εξής παράγοντες: Θέσπιση φιλόδοξων και ισορροπημένων στόχων στους τομείς της ηλεκτροπαραγωγής και της θέρμανσης / ψύξης. Θέσπιση φιλόδοξων και εθνικά δεσμευτικών στόχων στην εξοικονόμηση ενέργειας. Ρεαλιστική αποτίμηση της παραγόμενης ανανεώσιμης ενέργειας που απαιτείται, τόσο σύμφωνα με το Σενάριο Αναφοράς, όσο και με το Σενάριο Εξοικονόμησης. Εντατικοποίηση των προσπαθειών ήδη από το 2010, προκειμένου να καλυφθεί το χαμένο έδαφος. 06
2. Δημιουργία κατάλληλων υποστηρικτικών μηχανισμών για την ανάπτυξη των ΑΠΕ. Αν και το θεσμικό πλαίσιο προβλέπει σήμερα (και ορθά) ενίσχυση της παραγόμενης από ΑΠΕ ηλεκτρικής ενέργειας, εν τούτοις χαρακτηρίζεται από πολλές ελλείψεις, ασάφειες και στρεβλώσεις. Οι ελλείψεις αφορούν στην ανεπαρκή πριμοδότηση ορισμένων τεχνολογιών (π.χ. μικρές ανεμογεννήτριες, βιομάζα, ηλιοθερμικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής). Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να επανεξεταστεί το καθεστώς κινήτρων (να καθοριστούν δηλαδή υψηλότερες τιμές πώλησης της παραγόμενης ενέργειας [feed-in-tariff]). Οι ασάφειες έχουν να κάνουν με το πολύπλοκο, χρονοβόρο και γραφειοκρατικό καθεστώς αδειοδότησης το οποίο θα πρέπει να απλοποιηθεί δραστικά. Οι στρεβλώσεις τέλος έχουν να κάνουν με την ύπαρξη παράλληλων επιδοτήσεων (π.χ. μέσω του αναπτυξιακού) πέραν της πριμοδότησης που παρέχεται στην παραγόμενη ενέργεια. Έτσι, θεωρητικά έχουμε ιδιαίτερα υψηλές αποδόσεις για τις επενδύσεις. Λέμε θεωρητικά γιατί η γραφειοκρατία εμποδίζει ούτως ή άλλως την υλοποίησή τους. Θα ήταν πιο υγιές και βιώσιμο μακροχρόνια να υπάρχει ένας μηχανισμός ενίσχυσης των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή και συγκεκριμένα ο μηχανισμός ενίσχυσης της παραγόμενης πράσινης κιλοβατώρας. Οι επιδοτήσεις κεφαλαίου θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται μόνο σε ιδιαίτερες περιπτώσεις και οι πόροι του αναπτυξιακού ή του ΕΣΠΑ να επιδοτήσουν την κατασκευή των απαραίτητων δικτύων, την αλλαγή των μετρητών με νέας τεχνολογίας που επιτρέπουν τη χρονοχρέωση και συμβάλλουν στην εξοικονόμηση ενέργειας, και την κατασκευή παραγωγικών μονάδων (π.χ. μονάδες παραγωγής ανεμογεννητριών ή φωτοβολταϊκών). Θα πρέπει να θεσπιστούν κατάλληλα και ευέλικτα κίνητρα ανάλογα με την τεχνολογία και την ενεργειακή χρήση. Άλλοτε είναι απαραίτητη η επιδότηση της αρχικής επένδυσης (π.χ. σε κάποια μέτρα εξοικονόμησης) και άλλοτε η παροχή φοροελαφρύνσεων (π.χ. στους ηλιακούς θερμοσίφωνες). Κανένα μέτρο δεν μπορεί να καλύψει όλες τις τεχνολογίες και όλες τις ανάγκες. Χρήση ΑΠΕ στον κτιριακό τομέα Έως τις 31 Δεκεμβρίου 2014 τα κράτη μέλη θα πρέπει να θέσουν ελάχιστα όρια παραγωγής ΑΠΕ στα νέα κτίρια και τα μεγάλα υπό ανακαίνιση κτίρια. Η Ελλάδα, έχει τη δυνατότητα να ικανοποιήσει ταχύτερα το στόχο αυτό, αν θεσπίσει σχετικά μέτρα μέσω του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τις ΑΠΕ. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να καθίσταται από το 2010 υποχρεωτική η εγκατάσταση ηλιακών θερμοσιφώνων σε όλα τα νεόδμητα κτίρια. Παράλληλα, ο δημόσιος τομέας θα πρέπει να αναλάβει παραδειγματικό ρόλο και να προχωρήσει σε δεσμεύσεις για ελάχιστη διείσδυση των ΑΠΕ, όπως και να θεσπίσει στόχους εξοικονόμησης ενέργειας. Τέλος, στον τομέα της θέρμανσης-ψύξης, το Εθνικό Σχέδιο Δράσης θα πρέπει να θεσπίζει μέτρα για την ανάπτυξη των ΑΠΕ στα κτίρια. 07
3. Απλοποίηση και χρονική σύντμηση της αδειοδοτικής διαδικασίας έργων ΑΠΕ. Παρά τις κυβερνητικές εξαγγελίες περί καταπολέμησης της γραφειοκρατίας, τελικά ο Ν.3468/06 για τις ΑΠΕ δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει ουσιαστικά το πρόβλημα, με αποτέλεσμα η αδειοδοτική διαδικασία να παραμένει πολύπλοκη και χρονοβόρα. Για το λόγο αυτό απαιτείται διττή αντιμετώπιση του ζητήματος: Κατηγοριοποίηση της αδειοδότησης ανάλογα με το μέγεθος του έργου ΑΠΕ Σύμφωνα με την ισχύουσα κατάσταση στην Ελλάδα, τα έργα ΑΠΕ υπό αδειοδότηση βρίσκονται στην ίδια λίστα αναμονής ασχέτως μεγέθους. Η πρακτική αυτή κρύβει το παράδοξο, αφενός τα μεγάλα έργα να βρίσκονται στην ίδια λίστα αναμονής με τα μικρά, αφετέρου τα μικρά να εξομοιώνονται ως προς τους όρους που πρέπει να πληρούν με τα μεγάλα. Για το λόγο αυτό η αδειοδοτική διαδικασία θα πρέπει να διακρίνει ανάμεσα σε μικρά και μεγάλα έργα. Βασικό κριτήριο διάκρισης θα πρέπει να είναι το μέγεθος του έργου, όπως αυτό ορίζεται στην ΚΥΑ 19500/2004 10. Κατά συνέπεια, για τις μονάδες μηδενικής και χαμηλής όχλησης δε θα πρέπει να απαιτείται καμία απολύτως άδεια. Τα συγκεκριμένα έργα θα πρέπει επίσης να εξαιρούνται και από την περιβαλλοντική αδειοδότηση, καθώς με δεδομένη την ύπαρξη του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τις ΑΠΕ δε θα πρέπει να απαιτείται η προκαταρκτική περιβαλλοντική εκτίμηση και αξιολόγηση και η έγκριση περιβαλλοντικών όρων, πόσω μάλλον όταν πρόκειται για αποκεντρωμένες εφαρμογές μέσα στα αστικά κέντρα. Υπέρ της δραστικής αυτής απλοποίησης συνηγορεί και η νέα Κοινοτική Οδηγία 2009/28/ΕΚ, σύμφωνα με την οποία οι αρμόδιες αρχές θα πρέπει να αντικαταστήσουν τις εγκρίσεις με απλή κοινοποίηση στον αρμόδιο φορέα όταν εγκαθίστανται αποκεντρωμένα συστήματα παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Απλοποίηση και χρονική σύντμηση αδειοδοτικής διαδικασίας Με δεδομένο ότι τα έργα ΑΠΕ θεωρούνται πρωτίστως περιβαλλοντικά έργα εθνικού συμφέροντος, οι όποιες προϋποθέσεις και όροι θα πρέπει να συμφωνούν με την αρχή της αναλογικότητας και της διαφάνειας, να είναι οι απολύτως αναγκαίοι και να μην κάνουν διακρίσεις εις βάρος των ΑΠΕ. Στους περιβαλλοντικούς όρους που θα πληρούν τα έργα ΑΠΕ, θα πρέπει να προσμετράται και να συνεκτιμάται το περιβαλλοντικό όφελος από τη συνεισφορά των εν λόγω έργων στους κλιματικούς στόχους που έχει αναλάβει η Ελλάδα. Οι παραπάνω αρχές δεν είναι δυνατό να ικανοποιηθούν όσο συντηρείται το ισχύον αδειοδοτικό καθεστώς. Θα πρέπει να εφαρμοστεί η λύση του one stop shop, μίας υπηρεσίας, η οποία θα είναι αρμόδια να αδειοδοτεί και να παρακολουθεί ολόκληρη την πορεία του έργου, αλλά και να συντονίζει τις αρμόδιες υπηρεσίες που γνωμοδοτούν. Η αδειοδότηση μίας στάσης επίσης διευθετεί οριστικά το πρόβλημα που προκύπτει από τον κακό ή ελλιπή συντονισμό μεταξύ των αρμόδιων υπηρεσιών διαφορετικών Υπουργείων. Οι περιβαλλοντικοί και λοιποί όροι που θα πρέπει να πληρούνται θα πρέπει να ορίζονται αυστηρά και με σαφήνεια σε νόμο. 08
Αντίστοιχα, θα πρέπει να προβλέπεται σε νόμο οι φορείς που γνωμοδοτούν, όπως και τα θέματα, επί των οποίων γνωμοδοτούν. Τέλος, οι προθεσμίες μέσα στις οποίες γνωμοδοτούν οι αρμόδιοι φορείς θα προβλέπονται βάσει νόμου και θα είναι αποκλειστικές, η άπρακτη παρέλευση των οποίων δεν εμποδίζει την πρόοδο του έργου. να δημιουργήσουν αδειοδοτικό όργανο μίας στάσης (one stop shop) και β. να εγκρίνουν αυτόματα την κατασκευή έργων που δεν αδειοδοτήθηκαν μέσα στις προβλεπόμενες προθεσμίες. Είναι προς το συμφέρον της Ελλάδας να έχει προβλέψει τα μέτρα αυτά ήδη από το 2010 για την ταχύτερη και απρόσκοπτη ανάπτυξη των ΑΠΕ. Η πρώτη αξιολογητική έκθεση που θα δημοσιευτεί το 2011 υποχρεωτικά θα αναφέρει αν τα κράτη μέλη σκοπεύουν: α. 4. Αξιοποίηση μηχανισμών και συνεργασιών με ευρωπαϊκά κράτη και τρίτες χώρες. Η ευρωπαϊκή Οδηγία για τις ΑΠΕ προβλέπει τη δυνατότητα για τα κράτη μέλη να συνεργαστούν, τόσο μεταξύ τους, όσο και με τρίτα κράτη εκτός ΕΕ, για να πετύχουν τους εθνικούς τους στόχους. Η συγκεκριμένη πρόβλεψη, παρά το γεγονός ότι προσδίδει ευελιξία στις υποχρεώσεις, αποτελεί ένα παράθυρο το οποίο εν δυνάμει μπορεί να απειλήσει την ίδια την επίτευξη των στόχων από τα κράτη μέλη. Επομένως, είναι προτιμητέα η συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, ούτως ώστε να μη διακινδυνεύεται ο συνολικός ευρωπαϊκός στόχος του 20%. Σε κάθε περίπτωση τα κράτη μέλη οφείλουν να ικανοποιήσουν το μεγαλύτερο μέρος των εθνικών τους στόχων μέσω δράσεων στην επικράτειά τους. Στις προσπάθειες αυτές δε θα πρέπει να εντάσσονται σχέδια για την κατασκευή μεγάλων υδροηλεκτρικών έργων ή βιομάζας που δεν πληροί αυστηρές προδιαγραφές βιωσιμότητας. Τέλος, η τήρηση της αρχής της διαφάνειας κρίνεται μείζονος σημασίας, καθώς τα κράτη μέλη που συμμετέχουν σε ευέλικτους μηχανισμούς (πχ συνεργασίες με άλλα κράτη μέλη, συναλλαγή με πιστοποιητικά εγγυήσεων προέλευσης) οφείλουν να ενημερώνουν, τόσο την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όσο και τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη σχετικά με την παραγόμενη ανανεώσιμη ενέργεια από τη συνεργασία που θα προσμετρηθεί στον εθνικό ευρωπαϊκό στόχο του άλλου κράτους. 09
5. Ενίσχυση των δικτύων ούτως ώστε να εξυπηρετείται η ταχεία διείσδυση των ΑΠΕ σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Ένα από τα βασικότερα προβλήματα που καλείται σήμερα να αντιμετωπίσει η πολιτική ηγεσία είναι το θέμα των δικτύων, τα οποία σήμερα δεν επαρκούν για να απορροφήσουν την παραγόμενη ενέργεια από ΑΠΕ, στο βαθμό που επιτάσσει η νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία. Ακόμα και με τα νέα έργα ενίσχυσης του υπάρχοντος δικτύου, υπολογίζεται ότι δεν μπορούν να εγκατασταθούν περισσότερα από 5.500 6.000 MW ΑΠΕ στην Ελλάδα, ισχύς που υπολείπεται κατά πολύ από τις ευρωπαϊκές δεσμεύσεις της χώρας. Απαιτείται κατά συνέπεια μία δέσμη σχετικών μέτρων. Αναλυτικότερα: συμβάλουν αποφασιστικά στη βέλτιστη αξιοποίηση του ανανεώσιμου δυναμικού και την ευστάθεια του συστήματος. Η διασύνδεση των μη διασυνδεδεμένων νησιών του Αιγαίου, τόσο μεταξύ τους, όσο και με το ηπειρωτικό Δίκτυο, θεωρείται απαραίτητο βήμα για την ανάπτυξη των ΑΠΕ και την ευστάθεια του Συστήματος. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης θα πρέπει να προβλέπει εγγυημένη και κατά προτεραιότητα πρόσβαση στο Δίκτυο της παραγόμενης από ΑΠΕ ενέργειας. Με αυτόν τον τρόπο οι παραγωγοί ΑΠΕ, θα μπορούν να πωλούν την παραγόμενη ενέργεια, όποτε αυτή είναι διαθέσιμη. Ο Διαχειριστής του Δικτύου θα πρέπει επίσης να προχωρήσει σε εργασίες ανάπτυξης έξυπνων δικτύων και αποθήκευσης ενέργειας, ιδίως στις περιπτώσεις όπου αυτό επιτρέπεται από τη λειτουργία κατάλληλων αντλησιοταμιευτήρων. Οι συγκεκριμένες δράσεις θα 10
Επίλογος Η εμπειρία από το παρελθόν έχει δείξει ότι οι εξελίξεις στον τομέα των ΑΠΕ είναι εξαιρετικά χρονοβόρες και καθυστερημένες, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να παραμένει ουραγός και να παρακολουθεί ολοένα και περισσότερα κράτη να την ξεπερνούν στην παραγωγή πράσινης ενέργειας. Η κυριότερη αιτία είναι η έλλειψη ισχυρής πολιτικής βούλησης που διαχρονικά έχουν δείξει οι κυβερνήσεις. Απαιτείται συνεπώς ισχυρή πολιτική βούληση σε κεντρικό επίπεδο και συνεννόηση μεταξύ όλων των πολιτικών δυνάμεων της χώρας, ούτως ώστε η κεντρική αυτή βούληση να διαπεράσει όλες τις βαθμίδες και τάξεις των κέντρων εξουσίας σε ολόκληρη τη χώρα (π.χ. ΟΤΑ). Παράλληλα, η συστηματική και ολοκληρωμένη ενημέρωση της ελληνικής κοινωνίας και η ενίσχυση του ρόλου της δημόσιας διαβούλευσης με τις τοπικές κοινωνίες θα άρουν τα εμπόδια που προκύπτουν από τοπικές αντιδράσεις ενάντια σε έργα ΑΠΕ. για το 2010, οι ανειλημμένοι στόχοι αυτή τη φορά είναι νομικά δεσμευτικοί και η μη τήρησή τους θα επιφέρει κυρώσεις. Επομένως, η πολιτική ηγεσία πρέπει να κινηθεί ταχύτατα για την εκπόνηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τις ΑΠΕ. Ένα αναγκαίο πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι η δημιουργία σχετικής προπαρασκευαστικής επιτροπής με συμμετοχή από τους (με τη στενή έννοια) αρμόδιους πολιτικούς, οικονομικούς, επιστημονικούς και κοινωνικούς φορείς. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις ΑΠΕ αποτελεί ίσως την τελευταία ευκαιρία που έχει η Ελλάδα για να μπει στο σωστό δρόμο για την ανάπτυξη των ΑΠΕ. Σε αντίθεση με τους στόχους 11
Παραπομπές 1. http://eur-lex.europa.eu/johtml.do?uri=oj%3al%3a2009%3a140%3asom%3ael%3ahtml 2. http://www.greenpeace.org/greece/press/118523/eu-financing 3. http://www.greenpeace.org/greece/press/118523/copenhagen-demands 4. Έκθεση προόδου ΑΠΕ (Απρίλιος 2009) http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=com:2009:0192:fin:en:pdf 5. Μελέτη του γερμανικού Ινστιτούτου Fraunhofer για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Ιούνιος 2007) http://publica.fraunhofer.de/eprints/urn:nbn:de:0011-n-815781.pdf 6. Πλατφόρμα διαφάνειας ΕΕ http://ec.europa.eu/energy/renewables/transparency_platform_en.htm 7. 4η Εθνική Έκθεση για τη διείσδυση των ΑΠΕ http://www.ypan.gr/docs/d.t.(14-12-087)4thethnikiekthesiape.doc 8. Μέτρα και μέσα για μία βιώσιμη και ανταγωνιστική ενεργειακή πολιτική, ΣΕΕΣ http://www.sees.gov.gr/ 9. Ενεργειακή Επανάσταση, Greenpeace, http://www.greenpeace.org/greece/er/report 10. ΚΥΑ 19500/2004, http://www.ypan.gr/docs/d.t.(10-11-04)%20oxlisi.doc 12
Η Greenpeace είναι μια διεθνής μη κερδοσκοπική οργάνωση που με τη δράση της αναδεικνύει τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα και προωθεί αποτελεσματικές λύσεις για ένα πράσινο και ειρηνικό μέλλον. Θέλοντας να διατηρήσει την ανεξαρτησία της, δε δέχεται χρηματοδότηση από εταιρείες, κρατικούς φορείς και διακρατικούς οργανισμούς, αλλά στηρίζεται αποκλειστικά στις συνεισφορές των υποστηρικτών της. Κλεισόβης 9, 10677 Αθήνα, Τ: 210 38 40 774-5, F: 210 38 04 008 www.greenpeace.gr, gpgreece@diala.greenpeace.org Το υλικό αυτό έχει παραχθεί χάρη στην οικονομική ενίσχυση των υποστηρικτών μας Greenpeace/Paul Langrock/Zenit