Όσο με θάβουνε, εγώ θα φυτρώνω Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Περίοδος Γ Τεύχος 56 Μάρτιος 2012
2 Ταυτότητες και ταυτίσεις του Δημήτρη Τζιόβα από το ΒΗΜΑ της Κυριακής Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Παιδείας, το ποσοστό των αλλοδαπών που φοίτησαν στα ελληνικά σχολεία το 2010-2011 ήταν πάνω από 10%. Ποια όμως είναι η ταυτότητα αυτών των μαθητών; Ταυτίζονται καθόλου με την Ελλάδα και μάλιστα σε αυτές τις κρίσιμες στιγμές που διέρχεται η χώρα; Προεκτείνοντας τις απόψεις που διατύπωσα στην επιφυλλίδα της 6ης Νοεμβρίου θα έλεγα ότι το παράδοξο της ταυτότητας έγκειται στο ότι συνδυάζει τη μοναδικότητα με την παγκοσμιότητα. Καίτοι είναι έννοια δυτικής έμπνευσης, η πολιτική της ταυτότητας υιοθετείται σήμερα σε παγκόσμια κλίμακα και τούτο συνεπάγεται την εσωτερίκευση και επίρρωση της ατομικιστικής παράδοσης της Δύσης. Συχνά πολλοί αναζητούν ή επιδιώκουν να προσδιορίσουν τα εγγενή γνωρίσματα κάθε εθνικής ταυτότητας, παραβλέποντας το γεγονός ότι η ταυτότητα συνίσταται από μια σειρά ταυτίσεις τις οποίες άτομα ή ομάδες υιοθετούν κατά καιρούς. Αυτό άλλωστε επιβεβαιώνει και μια πρόχειρη ματιά στην ελληνική ιστορία. Μετά την ανεξαρτησία της Ελλάδας το διακύβευμα ήταν το πέρασμα από μια θρησκευτική σε μια κοσμική ταυτότητα που αντιστοιχούσε στη μετάβαση από το ορθόδοξο millet στο δυτικοπρεπές έθνος - κράτος ή κατ άλλους μια σταδιακή μεταστροφή από μια εσωστρεφή πολιτισμική ταυτότητα προσανατολισμένη στην Ανατολή σε μια εξωστρεφή και πολιτική στραμμένη προς τη Δύση. Ας μην ξεχνούμε άλλωστε ότι το σύνταγμα της Επιδαύρου (1822) όριζε τους Έλληνες με βάση το θρήσκευμα και όχι τη γλώσσα ή την εθνότητα, ενώ λίγα χρόνια αργότερα (1833) η Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΜΑΣ Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τζωρτζ 6 Αθήνα 106 77 Τεύχος 56 - Μάρτιος 2012 Εξώφυλλο: Πάνος Καπετανίδης Διόρθωση κειμένων: Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης ΕΚΔΟΤΗΣ: Πάνος Β. Καπετανίδης Τηλέφωνο: 210 46 16 664 Γράψτε για την εφημερίδα «Ο Καραγκιόζης μας». Στείλτε το κείμενό σας με e-mail στο: somateiokaragkiozh@gmail.com www.karagkiozis.com/somateio/ Ελληνική Εκκλησία ήταν η πρώτη από όλες τις βαλκανικές που διακήρυξε το αυτοκέφαλο. Η κοινή καταγωγή δεν είχε πάντοτε μεγάλη σημασία όσο το πώς και γιατί κάποιες ομάδες ταυτίζονταν με το Ελληνικό Έθνος. Ένας Αρουμάνος (Βλάχος) ή Αρβανίτης θα μπορούσε να θεωρηθεί Έλληνας με την προϋπόθεση ότι ήταν χριστιανός και υποστήριζε τις ελληνικές θέσεις. Οι Έλληνες καθολικοί στα νησιά του Αιγαίου αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στον αγώνα της Ανεξαρτησίας, ενώ οι ορθόδοξοι αλβανόφωνοι της Ύδρας και των Σπετσών συμμετείχαν. Στα Βαλκάνια παλαιότερα οι εθνικοί χαρακτηρισμοί δήλωναν ενίοτε επαγγελματικούς παρά εθνοτικούς ή γλωσσικούς διαχωρισμούς. Οι νομάδες βοσκοί ονομάζονταν βλάχοι, ενώ οι έμποροι ταυτίζονταν με τους Έλληνες. H φυλετική καταγωγή έπαιζε μικρό ρόλο στην επιλογή ταυτότητας.
Νομίζουμε συνήθως ότι η θρησκεία και η γλώσσα είναι τα αδιάψευστα διακριτικά της εθνικής ταυτότητας αλλά δεν ήταν ούτε και είναι πάντα έτσι. O Νικόλαος ραγούμης αφηγείται ένα κωμικό επεισόδιο που του συνέβη κατά την επίσκεψή του σε ένα σπίτι στον Πόρο στα 1827. O ίδιος ντυμένος φράγκικα μόλις κάθισε γύρω από τον σοφρά έκανε τον σταυρό του. H αλβανόφωνη γριά οικοδέσποινα σε σπασμένα ελληνικά τον ρώτησε με απορία πώς είναι δυνατόν να είναι χριστιανός ορθόδοξος ντυμένος Φράγκος. Όταν εκείνος της απάντησε πως αυτό συμβαίνει, η γυναίκα εκστασιασμένη έτρεξε να φωνάξει άλλες γυναίκες να έρθουν να δουν έναν Φράγκο να κάνει τον σταυρό του. Ποιος είναι πιο Έλληνας στην προκειμένη περίπτωση; O ντυμένος φράγκικα ραγούμης ή η αλβανόφωνη νοικοκυρά; Αν και ο πρώτος διαθέτει τα θρησκευτικά και γλωσσικά προσόντα, δεν μπορεί να πείσει την καχύποπτη Αρβανίτισσα. Για εκείνη το καθοριστικό γνώρισμα της ταυτότητας ήταν η ενδυμασία του. Αν και ο Ελευθέριος Βενιζέλος με τη Συνθήκη της Λοζάνης δέχτηκε να εξισώσει την ελληνική ιθαγένεια με τη θρησκεία και όχι τη γλώσσα ή την εθνότητα, σε μια άλλη περίσταση πρότεινε τον ακόλουθο ορισμό της: «Έλληνας είναι όποιος θέλει να είναι Έλληνας, νιώθει Έλληνας και δηλώνει ότι είναι Έλληνας». Σε αυτόν τον ορισμό δεν προέχει ούτε η καταγωγή ούτε η γλώσσα ούτε η θρησκεία αλλά η ταύτιση, δηλαδή η επιλογή της ταυτότητας. Αν η ταυτότητα νοείται περισσότερο ως διαδικασία παρά ως κατάσταση, μήπως τούτο σημαίνει ότι η ταύτιση εκφράζει καλύτερα τη ρευστότητα, την πολλαπλότητα ή την υβριδικότητα των επιλογών μας; Μήπως η πολυχρωμία της ταύτισης αποδίδει ακριβέστερα τον διχασμό και τις εφήμερες προσηλώσεις υποκειμένων και ομάδων σε σχέση με τη μονοχρωμία και τη στατικότητα της ταυτότητας; H ταυτότητα φαίνεται να ρέπει προς την αντικειμενικοποίηση και δεν αποτυπώνει τη δυναμική μεταβλητότητα των σχέσεων του ανήκει. Ως εκ τούτου η έννοια της ταύτισης και όχι της ταυτότητας είναι πιο κατάλληλη ιδιαίτερα για πολυπολιτισμικές κοινωνίες ως αναλυτική κατηγορία. Πώς και γιατί ταυτίζεται κάποιος με μια ομάδα; O λόρδος Nόρμαν Tέμπιτ, συντηρητικός υπουργός της Θάτσερ, έλεγε κάποτε ότι το πραγματικό τεστ της αγγλικότητας Ινδών και Πακιστανών είναι το ποια ομάδα υποστηρίζουν σε ένα παιχνίδι κρίκετ μεταξύ των εθνικών ομάδων της Αγγλίας και της Ινδίας ή του Πακιστάν. Στην προκειμένη περίπτωση δεν πρόκειται ακριβώς για ταυτότητα αλλά για ταύτιση. Ακόμη και τα τεστ γνώσεων της βρετανικής ιστορίας και κουλτούρας στα οποία υποβάλλονται οι μετανάστες προκειμένου να αποκτήσουν τη βρετανική υπηκοότητα και ανάλογα τεστ ενδεχομένως υιοθετηθούν και στην Ελλάδα ελέγχουν όχι την ταυτότητα αλλά τον βαθμό ταύτισης. Αν σήμερα δεχόμαστε την έννοια των πολλαπλών ταυτοτήτων, τότε η έννοια της ταύτισης είναι πιο χρήσιμη για να δούμε πότε, πώς και για ποιους λόγους ένα άτομο ταυτίζεται άλλοτε με τη μια εθνότητα/ομάδα και άλλοτε με την άλλη. O κ. Δημήτρης Tζιόβας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Birmingham της Aγγλίας. 3
Έχοντας ως κατευθυντήρια αρχή μας την προέλευση της φιγούρας του Μπαρμπαγιώργου από το Ηπειρώτικο Θέατρο Σκιών, καλούμαστε να ανιχνεύσουμε τις ρίζες αυτού του ήρωα και την προϊστορία του πριν από την πρώτη επίσημη εμφάνισή του στην Αθήνα του 1895 και στο θεατράκι του Ρούλια. Μια τέτοια απόπειρα δοκίμασε να κάνει ο Δημήτρης Μόλλας ως εξής («Ο Καραγκιόζης μας: Ελληνικό Θέατρο Σκιών», εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2002, σ. 91): «Ποιος ήτανε ο ρόλος του στον ηπειρώτικο Καραγκιόζη δεν ξέρουμε, συμπεραίνουμε όμως, από την απλή παρουσία του στον Ρούλια, ότι δε θα τανε σημαντικός. Ο Ρούλιας τον χρησιμοποίησε αρχικά σαν αντίρροπη δύναμη του Δερβέναγα, που τανε το φόβητρο της καραγκιοζοσκηνής. Μετά δημιούργησε μικροκαλαμπούρια με την τοπική του διάλεκτο και του δωσε ρόλους στο δραματολόγιό του. Έτσι, ο Μπαρμπαγιώργος του, ικανοποιούσε το εθνικό φιλότιμο δέρνοντας τον Δερβέναγα μα και ζωντάνευε όλα τα ανέκδοτα που κυκλοφορούσαν σε βάρος της αφέλειας των Ρουμελιωτών». Για να καταλάβουμε λοιπόν την προϊστορία του Μπαρμπαγιώργου σε σχέση με την παραπάνω θεώρηση, θα πρέπει να δούμε τη θέση των ηρώων του Ηπειρώτικου Θεάτρου Σκιών μέσα στα πλαίσια της Ιστορίας. Συγκεκριμένα, οι Έλληνες ήρωες του ηπειρώτικου μπερντέ έλκουν την καταγωγή τους από τα μέρη της Ηπείρου και της βορειοδυτικής Ελλάδας γενικότερα (όπως π.χ. ο Κατσαντώνης), ενώ οι Τούρκοι πρωταγωνιστές παραπέμπουν σε προσωπικότητες της ίδιας περιοχής, όπως ο Αλή Πασάς (που συμβολίζει κατ επέκταση την εξουσία του Πασά), ο Ταχήρ (που δεν είναι άλλος από τον Ταχήρ Αμπάζη, το φύλακα της τάξης και το δεξί χέρι του Αλή) και ο Δερβέναγας, ο οποίος συγκεκριμενοποιείται ακόμα περισσότερο στο πρόσωπο του Βεληγκέκα. Η ίδια λογική είναι αυτή που πρέπει να αξιοποιήσει κανείς και στην περίπτωση του Μπαρμπαγιώργου, με την προϋπόθεση όμως ότι δεν θα πρέπει να αναζητήσει κάποιο πολύ συγκεκριμένο ιστορικό πρόσωπο αλλά μια γενικότερη κατηγορία ηρώων. 4 «Η ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΠΑΡΜΠΑΓΙΩΡΓΟΥ» του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη
Ορισμένες πρωτογενείς ηρωικές παραστάσεις του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών είναι (σε κάθε περίπτωση) οι καλύτερες πηγές για την έρευνά μας και με δεδομένο πάντοτε το ότι τα έργα αυτά προέρχονται απευθείας από την ηπειρώτικη παράδοση. Μια τέτοια παράσταση είναι και ο «Χριστιανομάχος», ένα ηρωικό έργο με σαφέστατο ηπειρώτικο προσανατολισμό, τόσο ως προς το πεδίο δράσης του (Τζούλιο Καΐμη, Καραγκιόζης ή η αρχαία κωμωδία στην ψυχή του Θεάτρου Σκιών, εκδ. Γαβριηλίδη, Αθήνα 1990, σ. 72), όσο και ως προς το περιεχόμενό του. Κύριοι πρωταγωνιστές αυτού του έργου, εκτός από τον Καραγκιόζη, δεν είναι άλλοι από τους Έλληνες φουστανελοφόρους και τους Τούρκους αντιπάλους τους, με τον αιμοσταγή «Χριστιανομάχο» να ξεχωρίζει. Είναι προφανές ότι ο κάθε φουστανελοφόρος ήρωας του Θεάτρου Σκιών έχει τις ρίζες του στον ηπειρώτικο μπερντέ, από τη στιγμή που πρωταγωνιστεί στις ηπειρώτικης προέλευσης ηρωικές παραστάσεις. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τους Τούρκους κατακτητές. Πιο συγκεκριμένα, οι δύο παραπάνω κατηγορίες ηρώων δεν υπάρχουν στις παραστάσεις της οθωμανικής παράδοσης, ούτε φυσικά στα σημερινά τούρκικα έργα. Και οι δύο παραπάνω κατηγορίες ηρώων (τσολιάδες και αγάδες) αποτελούν παγκόσμια πρωτοτυπία για την τέχνη του Θεάτρου Σκιών, προερχόμενες από την εποχή της Τουρκοκρατίας και την ηπειρώτικη κουλτούρα. Είναι λοιπόν προφανές ότι ένας φουστανελοφόρος, σαν τον Μπαρμπαγιώργο, είναι λογικό να έλκει την προέλευσή του από την ίδια πηγή, έχοντας έναν αρχικώς δευτερεύοντα αλλά σταθερό ρόλο «πολεμιστή» στα ηρωικά και κατόπιν έναν πιο κωμικό ρόλο στις κωμωδίες (όπως ακριβώς ο αιμοβόρος Πασάς ή ο Δερβέναγας των ηρωικών μετεξελίσσονται για την κωμωδία σε τυπικούς φορείς της εξουσίας και σε απλά όργανά της αντίστοιχα). Η ανωτέρω «γενεαλογία» επιβεβαιώνει και την ηπειρώτικη προϊστορία του Μπαρμπαγιώργου ως την προέκταση του Έλληνα, ο οποίος δέρνει τον Δερβέναγα ως Τούρκο κατακτητή και ως όργανο της εκάστοτε εξουσίας. Η καλλιτεχνική πατρότητα του Μπαρμπαγιώργου και των ηρωικών έργων δεν είναι δυνατό να αποδοθούν ως μια μορφή παρθενογένεσης σε ένα συγκεκριμένο καλλιτέχνη, όπως ήταν π.χ. ο Μίμαρος. Ο τελευταίος θεμελίωσε μεν το νεοελληνικό Θέατρο Σκιών, αλλά για να φτάσει σε αυτό το σημείο, θα έπρεπε πρώτα να πατήσει πάνω σε μία προϋπάρχουσα παράδοση. Η παράδοση αυτή δεν ήταν απλώς και μόνο οθωμανική, αλλά πρωτίστως ήταν ηπειρώτικη, ιδιαίτερα μάλιστα για τα ηρωικά έργα, τα οποία προϋπήρχαν και κατόπιν αναδείχτηκαν ως είδος από τον Μίμαρο. Σχετικά με την περίπτωση του Μπαρμπαγιώργου, ο Μίμαρος και οι μαθητές του ανέπτυξαν περισσότερο 5
άλλους ήρωες (πιο οικείους για την πατρινή κουλτούρα, όπως π.χ. τον Νιόνιο) και έπαψαν σταδιακά να επενδύουν στον ορεσίβιο τσέλιγκα, ο οποίος ήταν πολύ πιο οικείος στους Ηπειρώτες καλλιτέχνες. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται από τον Τάκη Λάππα (και πέρα από ορισμένες ιστορικές ανακρίβειες του τελευταίου) για μια παράσταση του Γιάννη Ρούλια στην Πάτρα μετά από τον «ατυχή» πόλεμο του έτους 1897 («Καραγκιόζης: Το Θέατρο Σκιών», εκδ. Δελφίνι, Αθήνα 1993, σ. 48): «Το βράδυ, στην παράσταση, ο Μίμαρος δεν μπήκε μέσα στην παράγκα. Καθόταν έξω, με τους θεατές, και παρακολουθούσε την παράσταση που έκανε μονάχος του ο Ρούλιας, καπνίζοντας το ναργιλέ του. Όταν ακούστηκε ο ρουμελιώτης τσέλιγκας και παρουσιάστηκε, ξεσηκώθηκαν οι θεατές. Σεισμός αληθινός. Τέτοιο θρίαμβο δεν τον περίμεναν. Ζήλεψε ο δάσκαλος το μαθητή του (sic) για τη νίκη του. Απ τη ζήλια του, λέγαν, έσπασε το ναργιλέ που κάπνιζε. Απ τη ζηλοφθονία στο μαθητή του (sic) για την πανηγυρική αυτή επιτυχία του, ο Μίμαρος δεν έβαλε ποτέ στο ρεπερτόριό του τον Μπαρμπαγιώργο». 6 Γραφτείτε στο Σωματείο μας Ενισχύστε, με την παρουσία σας και τις συνδρομές σας, τους σκοπούς μας: Την διατήρηση και ανάπτυξη του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών. Τώρα και με ηλεκτρονική αίτηση από την επίσημη ιστοσελίδα: http://www.karagkiozis.com/somateio Εγγραφή 50,00 και μηνιάτικη συνδρομή μόνο 3,00 ΕΙΔΗΣΕΙΣ Δεν θα γίνει τελικά το αφιέρωμα στην 25η Μαρτίου 1821 Ύστερα από μεγάλη προσπάθεια για επικοινωνία με το «ΊΔΡΥΜΑ ΚΑΚΟΓΙΑΝΝΗ» (1ο e-mail 6/10/2011), κλείστηκε ραντεβού για συνάντηση με την κα Στέλλα Αγγελέτου (υπεύθυνη για την Οργάνωση, Διεύθυνση & Εκτέλεση Παραγωγών Συνεργασίες) στις 30 Γενάρη. Μετά από διεξοδική συζήτηση σχετικά με το Οχταήμερο που αρχικά ζήταγε το Σωματείο μας για την πραγματοποίηση αφιερώματος στην 25η Μάρτη Έκθεση φιγούρας και Ημερίδα,, λάβαμε την (απογοητευτική) οριστική απάντηση στις 14/2/12. Ότι δηλαδή μας παραχωρούσαν μόνο για τρεις ημέρες τον χώρο του κινηματογράφου (23, 24 & 25 Μάρτη) μόνο για παραστάσεις και με καταβολή λειτουργικών εξόδων 550 ευρώ! Ο τελευταίος (τουλάχιστον) όρος ήταν απαγορευτικός για το φτωχό μας Σωματείο, με επιπρόσθετο δεδομένο ότι οι εκδηλώσεις θα ήταν χωρίς εισιτήριο.
«Ειδική περίπτωση» του Παύλου Τσίμα ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Σάββατο 11 Φεβρουαρίου 2012 Μια μέρα πριν την ψήφιση του νέου Μνημονίου Από τα ΝΕΑ online Αν από αυτές τις ημέρες τις πικρές, που ξημερώνουν και μας βρίσκουν με τη γεύση της στάχτης στο στόμα, έπρεπε να αποθησαυρίσω μια στιγμή, μια σκηνή, να την έχω να τα θυμάμαι και να τα θυμίζω, θα κρατούσα εκείνη τη μικρή στιγμή από την προχθεσινή συνέντευξη του Μάριο Ντράγκι, του κεντρικού τραπεζίτη της Ευρώπης. Όταν, σφιγμένος στο γκρίζο κοστούμι του, πήρε ένα ύφος περιπαικτικό, με κάτι από Βιτόριο Γκάσμαν σε παλιά ιταλική κωμωδία, και είπε: «Η Ελλάδα είναι ειδική περίπτωση... σε όλα». Και γύρω του κακάρισαν τα αυτάρεσκα χάχανα. Ανατριχίλα. Βλέπεις τη σκηνή και επιστρέφουν μία μία οι χάντρες αυτού του εκούσιου εξευτελισμού. Οι Μερκοζί να απαντούν στους δημοσιογράφους περί Ελλάδας με τον τρόπο που προ μηνών απαντούσαν περί Μπερλουσκόνι - μόνο που ο γελοίος Καβαλιέρε είναι ένα πρόσωπο, η Ελλάδα είναι ένας λαός ολόκληρος που δεν του αξίζει να γίνεται περίγελος των ισχυρών. Ο Γιούνκερ να λέει ότι το νόημα της σύγκλησης του προχθεσινού Eurogroup ήταν πως, αν δεν όριζε συνεδρίαση, οι Έλληνες αρχηγοί δεν θα κατέληγαν ούτε στην ατελή ημισυμφωνία που κατέληξαν - λες και πρόκειται για μειωμένου καταλογισμού παιδιά που σωφρονίζονται διά της εξαπάτησης. Ή εκείνον τον Πορτογάλο υπουργό που έλεγε: «Α, μη μας συγκρίνετε με την Ελλάδα, εκείνη είναι μια χώρα που δεν κυβερνάται, είναι μη κυβερνήσιμη»... Ας τους δώσουμε ένα δίκιο - έστω μισό. Αυτοί δεν βλέπουν τη χώρα. Βλέπουν αυτές τις θλιβερές σκιές που την «εκπροσωπούν» πολιτικά. Που υπόσχονται και δεν κάνουν, κρύβονται και αναβάλλουν, λένε και ξελένε, δέχονται αδιαπραγμάτευτα τα βαριά και ασήκωτα και παζαρεύουν τα ελάχιστα, χάριν εντυπώσεων, κηρύσσουν προεκλογικούς αγώνες στο μέσο μιας ημιτελούς διαπραγμάτευσης και φέρονται σαν να τους είναι αδύνατον να βγουν από τον μικρόκοσμο των πολιτικάντικων υπολογισμών. Αλλά υπάρχει πίσω τους και μια χώρα. Για την οποία ένας άλλος Ιταλός, ο Μόντι -κατά σύμπτωση, την ίδια μέρα που ο Ντράγκι έδινε το κωμικό του σκετς-, έλεγε από την Ουάσιγκτον στους Ευρωπαίους: Προσέξτε την Ελλάδα, μην την πιέζετε άλλο, γυρίστε σελίδα, μην πατήσετε τον πυροκροτητή της έκρηξης που περιμένει να συμβεί. Αυτός, τουλάχιστον, είδε πίσω από τον θίασο ποικιλιών της πολιτικής ζωής και την ίδια τη χώρα. Που υπέστη μέσα σε δύο χρόνια διπλάσια πίεση λιτότητας απ 7
ό,τι η Ιρλανδία ή η Πορτογαλία, οι άλλες δύο ομοιοπαθείς χώρες. Που υπέστη ισοπεδωτικές, οριζόντιες περικοπές, που ήπιε το φάρμακο της λιτότητας σε δόσεις θανατηφόρες, χωρίς να γευτεί αντίδοτα μεταρρυθμίσεων ή αναπτυξιακών δράσεων, και βουλιάζει στην απελπισία επειδή τίποτε από όσα την οδήγησαν στην καταστροφή δεν εννοεί να αλλάξει. Που τώρα ακούει παγωμένη πως το μέλλον της είναι μια ακόμη βαρύτερη δόση από το ίδιο φάρμακο, άλλος ένας γύρος ακόμη μεγαλύτερων οριζόντιων περικοπών, άλλη μια βουτιά στην κόλαση της ύφεσης. Και που είναι υποχρεωμένη να υφίσταται από πάνω κι έναν βαρύ εξευτελισμό διαρκείας, επειδή ακριβώς η πολιτική της ηγεσία δεν βρήκε ποτέ το στοιχειώδες θάρρος να αναλάβει την ευθύνη για ό,τι έγινε, για ό,τι συμβαίνει, για ό,τι αποφασίζει, για τα μέτρα που επιβάλλει και προτίμησε να κρύβεται πίσω από τους ξένους και να εμφανίζεται υποκύπτουσα σ έναν καινούργιο κάθε τόσο εκβιασμό. Με την αυταπάτη ότι έτσι αποφεύγει τάχα το διαβόητο «πολιτικό κόστος». Ένα πράγμα, λοιπόν, είναι η συνταγή η ίδια που μας επιβλήθηκε, μια συνταγή με υπερβολικές δόσεις ύφεσης, που οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο καταστροφής και είναι ανάγκη να αλλάξει - για όλη την Ευρώπη. Κι ένα άλλο πράγμα είναι η δική μας η ανάγκη ν ακούσουμε από τα χείλη μιας άξιας πολιτικής ηγεσίας ένα σχέδιο για τη χώρα και το μέλλον της, ν ακούσουμε κάποιον ν αναλαμβάνει την ευθύνη, ώστε να πάψουμε να βρισκόμαστε ανά τρίμηνο μπροστά στο ίδιο δίλημμα, να καλούμαστε να διαλέξουμε ανάμεσα στη φτώχεια και την πτώχευση, ανάμεσα στη συμφορά και τον θάνατο, λες και υπάρχει επιλογή. Μνημόσυνο για την Σοφούλα Πέρασαν κιόλας τρία χρόνια από τον θάνατό της... (Από το Δελτίο Τύπου του Νίκου Φραγκόπουλου) Την Κυριακή 19 Φεβρουαρίου, στο πρώτο Νεκροταφείο Πατρών, τελέστηκε το Μνημόσυνο υπέρ αναπαύσεως της ψυχής της Σοφούλας Καλογέρα - Θεοδωρόπουλου - Φραγκοπούλου, για την συμπλήρωση τριών ετών από την κοίμησή της. Ήταν η μοναδική γυναίκα καραγκιοζοπαίχτης και ιδρύτρια του Θεοδωροπούλειου Θεάτρου Σκιών Πατρών. 8