ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ Μ.Ε. ΠΡΟΟ ΟΣ ΕΣΠΕΡΙ ΩΝ 104, ΚΑΛΛΙΘΕΑ (ΤΗΛ. :210 9514517) & ΑΙΓΑΙΟΥ 109, ΝΕΑ ΣΜΥΡΝΗ (ΤΗΛ.: 210 9355996) ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗ 20 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013 http://www.proodos.gr/ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Πλάτωνος Πρωταγόρας ( 324A C ) Ἔνθα δὴ πᾶς παντὶ θυμοῦται καὶ νουθετεῖ, δῆλον ὅτι ὡς ἐξ ἐπιμελείας καὶ μαθήσεως κτητῆς οὔσης. Εἰ γὰρ ἐθέλεις ἐννοῆσαι τὸ κολάζειν, ὦ Σώκρατες, τοὺς ἀδικοῦντας τί ποτε δύναται, αὐτό σε διδάξει ὅτι οἵ γε ἄνθρωποι ἡγοῦνται παρασκευαστὸν εἶναι ἀρετήν. Οὐδεὶς γὰρ κολάζει τοὺς ἀδικοῦντας πρὸς τούτῳ τὸν νοῦν ἔχων καὶ τούτου ἕνεκα, ὅτι ἠδίκησεν, ὅστις μὴ ὥσπερ θηρίον ἀλογίστως τιμωρεῖται ὁ δὲ μετὰ λόγου ἐπιχειρῶν κολάζειν οὐ τοῦ παρεληλυθότος ἕνεκα ἀδικήματος τιμωρεῖται οὐ γὰρ ἂν τό γε πραχθὲν ἀγένητον θείη ἀλλὰ τοῦ μέλλοντος χάριν, ἵνα μὴ αὖθις ἀδικήσῃ μήτε αὐτὸς οὗτος μήτε ἄλλος ὁ τοῦτον ἰδὼν κολασθέντα. Καὶ τοιαύτην διάνοιαν ἔχων διανοεῖται παιδευτὴν εἶναι ἀρετήν ἀποτροπῆς γοῦν ἕνεκα κολάζει. Ταύτην οὖν τὴν δόξαν πάντες ἔχουσιν ὅσοιπερ τιμωροῦνται καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ. Τιμωροῦνται δὲ καὶ κολάζονται οἵ τε ἄλλοι ἄνθρωποι οὓς ἂν οἴωνται ἀδικεῖν, καὶ οὐχ ἥκιστα Ἀθηναῖοι οἱ σοὶ πολῖται ὥστε κατὰ τοῦτον τὸν λόγον καὶ Ἀθηναῖοί εἰσι τῶν ἡγουμένων παρασκευαστὸν εἶναι καὶ διδακτὸν ἀρετήν. Ὡς μὲν οὖν εἰκότως ἀποδέχονται οἱ σοὶ πολῖται καὶ χαλκέως καὶ σκυτοτόμου συμβουλεύοντος τὰ πολιτικά, καὶ ὅτι διδακτὸν καὶ παρασκευαστὸν ἡγοῦνται ἀρετήν, ἀποδέδεικταί σοι, ὦ Σώκρατες, ἱκανῶς, ὥς γέ μοι φαίνεται. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ A. Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε το απόσπασμα: «Εἰ γὰρ ἐθέλεις ἐννοῆσαι τιμωροῦνται καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ». Μονάδες 10 Β. Να γράψετε στο τετράδιό σας τις απαντήσεις των παρακάτω ερωτήσεων: Β1. Με βάση το χωρίο που σας δίνεται, ποιος είναι ο ρόλος της τιμωρίας σύμφωνα με τον Πρωταγόρα και τι επιδιώκει να αποδείξει με την αναφορά του στη λειτουργία της τιμωρίας; Να αξιολογήσετε τη θέση αυτή του μεγάλου αρχαίου σοφιστή. Μονάδες 10 1
Β2. Να αναλύσετε το περιεχόμενο των όρων «ἀλογίστως» και «μετὰ λόγου». Μονάδες 10 Β3. Κατά τον Πρωταγόρα, οι τιμωρίες (κολάσεις) επιβάλλονται στους ανθρώπους, όταν δε διαθέτουν την πολιτική αρετή. Σε ποιους και για ποιο λόγο επιβάλλονται κυρώσεις από την πόλη, σύμφωνα με τα στοιχεία του μεταφρασμένου κειμένου που ακολουθεί; Πλάτωνος Πρωταγόρας ( 326D E ) Και όταν πια φύγουν αυτοί [δηλ. οι νέοι άνδρες] από τους δασκάλους, η πόλη, με τη σειρά της, τους αναγκάζει να μάθουν τους νόμους και να ζουν σύμφωνα με αυτούς, ώστε να μην ενεργούν από μόνοι τους και όπως νομίζουν οι ίδιοι [ ]. Έτσι, και η πόλη, υπογραμμίζοντας τους νόμους, αυτά τα επινοήματα των καλών, παλαιών νομοθετών, αναγκάζει και όσους ασκούν ένα αξίωμα και όσους άρχονται να συμμορφώνονται με αυτούς. Εκείνος δε ο οποίος τους παραβαίνει, υφίσταται κυρώσεις και οι κυρώσεις αυτές ονομάζονται, και σε σας εδώ [δηλ. στην Αθήνα] και σε πολλά άλλα μέρη, ευθύνες, λες και η δικαιοσύνη ξαναβάζει [τον παραβάτη] στην ευθεία. Ενώ λοιπόν είναι τόσο μεγάλη η προσπάθεια που καταβάλλεται για την αρετή και στο ιδιωτικό και στο δημόσιο επίπεδο, εσύ Σωκράτη εκπλήττεσαι και απορείς αν η αρετή είναι διδακτή; Το εκπληκτικό όμως θα ήταν μάλλον το να μην μπορεί να διδαχθεί η αρετή. Μονάδες 10 Β4. Πώς περιγράφει ο Πλάτωνας τους τρεις σοφιστές που παρευρίσκονται στο σπίτι του Καλλία; Μονάδες 10 Β5. α) Να εντοπίσετε στο πρωτότυπο κείμενο που σας δίνεται μία ομόρριζη λέξη για καθένα από τους παρακάτω τύπους: ισθμός, δοκησίσοφος, προσθήκη, σχεδόν, ικέτης. Μονάδες 5 β) Να γράψετε δύο ομόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σύνθετες, για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: παρεληλυθότος, ἰδὼν, διάνοιαν, εἶναι, φαίνεται. Μονάδες 5 2
Γ. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Λυσίας, Περί τῆς Πολιτείας, 9-10 Εἲχομεν δέ, ὦ ἀνδρες Ἀθηναῖοι, καί ἡμεῖς ταύτην τήν γνώμην, ὃτε τῶν Ἑλλήνων ἢρχομεν, καί ἐδοκοῦμεν καλῶς βουλεύεσθαι περιορῶντες μέν τήν χώραν τεμνομένην, οὐ νομίζοντες δέ χρῆναι περί αὐτῆς διαμάχεσθαι ἂξιον γάρ ἦν ὀλίγων ἀμελοῦντας πολλῶν ἀγαθῶν φείσασθαι. Νῦν δέ, ἐπεί ἐκείνων μέν ἁπάντων μάχῃ ἐστερήμεθα, ἡ δέ πατρίς ἡμῖν λέλειπται, ἲσμεν ὃτι ὁ κίνδυνος οὗτος μόνος ἒχει τάς ἐλπίδας τῆς σωτηρίας. Ἀλλά γάρ χρή ἀναμνησθέντας ὃτι ἢδη καί ἑτέροις ἀδικουμένοις βοηθήσαντες ἐν τῇ ἀλλοτρίᾳ πολλά τρόπαια τῶν πολεμίων ἐστήσαμεν, ἂνδρας ἀγαθούς περί τῆς πατρίδος καί ἡμῶν αὐτῶν γίγνεσθαι, πιστεύοντας μέν τοῖς θεοῖς ἐλπίζοντας δέ ἒτι τό δίκαιον μετά τῶν ἀδικουμένων ἒσεσθαι. Δεινόν γάρ ἂν εἲη, ὦ ἂνδρες Ἀθηναῖοι, εἰ, ὃτε μέν ἐφεύγομεν, ἐμαχόμεθα Λακεδαιμονίοις ἳνα κατέλθωμεν, κατελθόντες δέ φευξόμεθα ἳνα μή μαχώμεθα. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Γ.1. Να μεταφραστεί το παραπάνω κείμενο. Μονάδες 20 Γ.2. Να γραφούν οι ζητούμενοι τύποι για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: α. εἴχομεν: ο αντίστοιχος τύπος της ευκτικής αορίστου β β. περιορῶμεν: γ πληθυντικό οριστικής παρατατικού ενεργητικής φωνής γ. καλῶς: τα παραθετικά του τύπου δ. λέλειπται: γ ενικό προστακτικής παρακειμένου ίδιου χρόνου και ίδιας φωνής ε. ἴσμεν: ο αντίστοιχος τύπος στην ευκτική ενεστώτα και το απαρέμφατο ενεστώτα στ. ἡμῶν αὐτῶν: ο αντίστοιχος τύπος στον ενικό αριθμό και στο ίδιο γένος ζ. ἔσεσθαι: δοτική πληθυντικού αρσενικού γένους της μετοχής ενεστώτα η. ἄνδρες: κλητική ενικού και δοτική πληθυντικού θ. ἐστήσαμεν: β ενικό προστακτικής αορίστου β μέσης φωνής 3
ι. νομίζοντες: ο αντίστοιχος τύπος στον μέλλοντα Μονάδες 10 Γ.3. Να αναγνωριστούν συντακτικά οι υπογραμμισμένοι όροι του κειμένου. Μονάδες 5 Γ.4. Να αναγνωριστούν πλήρως οι παρακάτω μετοχές του κειμένου και να αναλυθούν σε ισοδύναμες δευτερεύουσες προτάσεις: τεμνομένην, ἀναμνησθέντας, τῶν ἀδικουμένων. Μονάδες 3 Γ.5. Να αναγνωριστούν πλήρως συντακτικά οι παρακάτω δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου (είδος, εισαγωγή, εκφορά, συντακτικός ρόλος): «ἐπεί ἐκείνων μέν ἁπάντων μάχῃ ἐστερήμεθα», «εἰ ἐμαχόμεθα Λακεδαιμονίοις». Μονάδες 2 ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ! 4
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Μετάφραση Γιατί, αν θέλεις να καταλάβεις τι τέλος πάντων σημαίνει το να τιμωρεί (κανείς), Σωκράτη, αυτούς που αδικούν, αυτό το ίδιο θα σε διδάξει ότι οι άνθρωποι βέβαια νομίζουν ότι μπορεί να αποκτηθεί η αρετή. Γιατί κανείς δεν τιμωρεί αυτούς που αδικούν έχοντας το νου του σε αυτό και εξαιτίας αυτού, δηλαδή επειδή αδίκησε, εκτός αν κάποιος, όπως ακριβώς ένα θηρίο, εκδικείται αστόχαστα. Και αυτός που επιχειρεί να τιμωρεί με τη λογική δεν εκδικείται για το αδίκημα που πέρασε-γιατί δε θα μπορούσε να κάνει, να μην είχε γίνει αυτό βέβαια που έγινε- αλλά για χάρη του μέλλοντος, για να μην αδικήσει ξανά ούτε αυτός ο ίδιος ούτε άλλος ο οποίος είδε αυτόν να τιμωρείται. Και έχοντας τέτοια σκέψη πιστεύει ότι η αρετή είναι δυνατό να διδαχθεί. Για να μην επαναληφθεί βέβαια τιμωρεί. Αυτή λοιπόν τη γνώμη έχουν όλοι, όσοι ακριβώς εκδικούνται και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή. Β1. Ο συλλογισμός Διατυπώνουμε παρακάτω με λίγα λόγια τα καίρια σημεία της απόδειξης σχηματικά: α) Η τιμωρία επιβάλλεται για αποτροπή επανάληψης της αδικίας. β) Αυτό στηρίζεται στην πεποίθηση ότι θα επιτευχθεί σωφρονισμός και παραδειγματισμός (δηλ. ότι με τη διδασκαλία θα επιτευχθεί βελτίωση, θα αποκτηθεί η αρετή). γ) Άρα: η αρετή είναι διδακτή Ξεκινώντας το επιχείρημά του ο Πρωταγόρας πρώτα πρώτα θα ξεκαθαρίσει τη σημασία του κολάζειν, για να απομονώσει το θέμα του. Αποκλείει λοιπόν από αυτό την έννοια του τιμωρείσθαι, δηλαδή η έννοια της «τιμωρίας» δε θα χρησιμοποιηθεί εδώ με τη σημασία της άλογης και τυφλής εκδίκησης, με την ανταπόδοση ενός αδικήματος που έχει γίνει στο παρελθόν. Αυτό βέβαια μπορεί να γίνεται από κάποιους ανθρώπους, που συμπεριφέρονται σαν τα άγρια ζώα, όμως κανένας δεν ενεργεί έτσι (ουδείς γαρ κολάζει..)μέσα στην κοινωνία για σκοπούς παιδευτικούς. Η λέξη το κολάζειν (η τιμωρία) θα χρησιμοποιηθεί με τη σημασία της έλλογης τιμωρίας, η οποία δεν έχει στόχο την ακύρωση ή τη θεραπεία του αδικήματος που έχει διαπραχθεί στο παρελθόν: αυτή είναι αδύνατη, γιατί ό,τι έγινε (προσθέτουμε: μαζί με τα επακόλουθά του)αποτελεί πραγματικότητα που δεν μπορεί να διορθωθεί («ότι έγινε δεν ξεγίνεται», θα λέγαμε σήμερα). Επομένως, μια προσπάθεια για ακύρωση ή θεραπεία δεν έχει λόγο. Έτσι, ο στόχος αφορά το μέλλον, και είναι διττός, δηλαδή η έλλογη τιμωρία αποσκοπεί. στο σ ω φ ρ ο ν ι σ μ ό εκείνου που έχει διαπράξει την αδικία, ώστε αυτός να μην υποπέσει ξανά στο μέλλον σε αδίκημα, και στον π α ρ α δ ε ι γ μ α τ ι σ μ ό των άλλων. Ο Πρωταγόρας λοιπόν απορρίπτει ως κίνητρο της ποινής την ανταπόδοση και την εκδίκηση και προβάλλει το σωφρονιστικό (τον παιδευτικό) χαρακτήρα της ποινής 5
παραμερίζοντας τον εκδικητικό (τον κατασταλτικό) χαρακτήρα της. Βέβαια αυτό είναι αντίθετο με την κοινή αντίληψη της εποχής του, για την οποία η τιμωρία ήταν αλληλένδετη με την εκδίκηση και με την ικανοποίηση του ίδιου του παθόντος ή των συγγενών ενός θυμάτος. Αυτή η στάση των ανθρώπων που αδικούνται είναι κατανοητή, αν πάρουμε υπόψη τον πόνο και στην αγανάκτησή τους (εξάλλου, η ίδια στάση χαρακτήριζει και τους ανθρώπους της δικής μας εποχής). Έτσι, το ίδιο ίσχυε και για τον ηθικό κώδικα των λαών αλλά και για τους νόμους των κρατών. Θα μπορούσε να αναφερθεί η τίσις (η εκδίκηση των θεών)ως αποκατάσταση της ηθικής τάξης, σύμφωνα με τους αρχαίους ποιητές, ακόμα και το γνωστό οφθαλμόν αντί οφθαλμού του μωσαϊκού νόμου, που ίσχυε για τους Εβραίους. Όμως από αυτά φαίνεται πόσο υψηλή, φωτισμένη, ρηξικέλευθη για την αρχαία εποχή είναι η θεώρηση του Πρωταγόρα, η οποία μόνο στα νεότερα χρόνια έχει αναχθεί σε αρχή των επιστημών του δικαίου. Ο Πρωταγόρας καταλήγει στο συμπέρασμα: εφόσον κάποιος χρησιμοποιεί την τιμωρία με αυτό το πνεύμα του σωφρονισμού και του παραδειγματισμού (τοιάυτην διάνοιαν..), δηλαδή εφόσον τη θεωρεί στοιχείο αποτρεπτικό μελλοντικής αδικίας, αυτό σημαίνει πως πιστεύει ότι η αρετή είναι διδακτή: μπορεί κανείς να βελτιωθεί αποβάλλοντας την αδικία και να στραφεί στην αρετή αποκτώντας μερίδιο σ αυτήν κάτω από την επίδραση της ποινής δηλαδή ενός εξωτερικού παράγοντα. Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ο Πρωταγόρας θα μπορούσε να θεωρηθεί αυθαίρετο για τους ακόλουθους λόγους: α) Η ίδια η θέση που χρειάζεται απόδειξη χρησιμοποιείται ταυτόχρονα και ως αποδεικτικό επιχείρημα. Πρόκειται και πάλι για το σόφισμα της λήψεως του ζητουμένου : ο Πρωταγόρας προσπαθεί να αποδείξει τη θέση ότι η πολιτική αρετή είναι διδακτή. Και το επιχείρημά του είναι αυτό: οι άνθρωποι, με το να επιβάλλουν την τιμωρία για σωφρονισμό και παραδειγματισμό πιστεύουν ότι μπορεί να διδαχτεί η αρετή. Αυτό σημαίνει ότι η αρετή είναι διδακτή.το παραπάνω, με κάπως διαφορετική διατύπωση: ήδη πριν από τη διατύπωση του συμπεράσματος ότι η αρετή είναι διδακτή, αυτή η θέση γίνεται δεκτή και θεωρείται δεδομένη. Έτσι, χρησιμοποιείται ως αποδεικτικό στοιχείο. β)η θαυμάσια κατά τα άλλα θέση του Πρωταγόρα για το σκοπό της τιμωρίας (η τιμωρία επιβάλλεται για σωφρονισμό και παραδειγματισμό), η οποία αποτελεί τη βάση της απόδειξης θεωρείται δεδομένη (και μάλιστα διατυπώνεται απόλυτα: ουδείς κολάζει ). Όμως η «έλλογη τιμωρία» ανήκει μάλλον στη σφαίρα της θεωρίας και της δεοντολογίας, χωρίς να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, ιδιαίτερα εκείνης της εποχής. Έτσι, ο Πρωταγόρας επικαλείται μάλλον ένα ιδανικό παρά αποδίδει μια ρεαλιστική κατάσταση της εποχής του στην Αθήνα. Για την εποχή του ήταν μάλλον ανεφάρμοστη η σωφρονιστική σκοπιμότητα της ποινής, γιατί οι Αθηναίοι συνέδεαν περισσότερο την τιμωρία με την εκδίκηση και με την ικανοποίηση του ίδιου του παθόντος ή των συγγενών ενός θύματος. Όπως πίστευαν ότι η αλαζονεία (ὕβρις) προκαλεί την οργή (τίσις) και την 6
τιμωρία (νέμεσις) των θεών με στόχο την αποκατάσταση της ηθικής τάξης, κάτι ανάλογο ακολουθούσαν και στην καθημερινότητά τους στη συναναστροφή τους με τους άλλους ανθρώπους. Ο Πρωταγόρας, λοιπόν, επιχειρεί να αποδείξει τον παιδευτικό ρόλο της ποινής και, συνεπώς, το διδακτό της αρετής, αναφερόμενος στο τι θα έπρεπε να κάνουν οι Αθηναίοι, όταν δικάζουν, και όχι τι πραγματικά κάνουν, όταν δικάζουν. Β2. Με τη χρήση των όρων «ἀλογίστως» και «μετά λόγου» ο Πρωταγόρας διαχωρίζει την τιμωρία σε έλλογη και άλογη. Αρχικά, η λέξη «λόγος» έχει τη σημασία του έναρθρου λόγου, καθώς πρέπει να επιχειρείται ο σωφρονισμός του παραβάτη μέσω νουθεσιών. Επίσης, ο λόγος έχει τη σημασία της διάνοιας, της σκέψης (που εκφράζεται με τον έναρθρο λόγο και την ομιλία), του λογικού, του ορθού λόγου, καθώς αυτός που επιβάλλει τιμωρίες πρέπει να λειτουργεί με βάση τη λογική και όχι με κίνητρα εκδίκησης. Ο Πρωταγόρας αποδίδοντας παιδαγωγική σημασία στην ποινή προϋποθέτει τη στοιχειώδη έστω λογική και αισθήματα στον άνθρωπο, τα οποία χαρακτηρίζονται από τη δυνατότητα περαιτέρω καλλιέργειας και εξανθρωπισμού. Από την άποψη αυτή ο άνθρωπος διαθέτει ηθική συνείδηση, περισσότερο ή λιγότερο αναπτυγμένη, η οποία με την ποινή μπορεί να τον οδηγήσει στην αναθεώρηση των πράξεών του και στην αυτεπίγνωσή του. Γίνεται φανερό, λοιπόν, ότι η τιμωρία ως σκόπιμη ενέργεια μέσα στην κοινωνία απορρέει και πρέπει να απορρέει από τη λογική. Η λογική είναι η βάση για την οργάνωση της κοινωνικής ζωής, για τη συνεννόηση των ανθρώπων και τη συμβίωσή τους. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο η ποινή έχει σημασία και σκοπό, είναι δηλαδή προϊόν λογικής. Αποβλέπει στη συνέτιση αυτού που αδικοπραγεί και στον παραδειγματισμό των άλλων, που γίνονται μάρτυρες της τιμωρίας του. Συνεπώς, δεν πρόκειται για ενστικτώδη εκδήλωση αυτοσυντήρησης που κατατείνει στην εξόντωση του «εχθρού», ούτε για πράξη τυφλής αντεκδίκησης και ανταπόδοσης. Όποιος επιβάλλει ποινές ἀλογίστως, δεν πιστεύει στον παιδευτικό χαρακτήρα της ποινής. Πρόκειται για άλογη και τυφλή εκδίκηση, με την ανταπόδοση ενός αδικήματος που έχει γίνει στο παρελθόν. Αυτό βέβαια μπορεί να γίνεται από κάποιους ανθρώπους που συμπεριφέρονται σαν τα άγρια ζώα, όμως κανένας δεν ενεργεί έτσι σύμφωνα με τον Πρωταγόρα («Οὐδεὶς γὰρ κολάζει») μέσα στην κοινωνία. Αντίθετα, η έλλογη τιμωρία είναι ένας τρόπος παροχής βοήθειας προς τον άλλον, αφού αποβλέπει στην ανασυγκρότηση της ανθρώπινης υπόστασης, στη βελτίωσή της και στην αναμόρφωσή της. Ο Πρωταγόρας προκαλεί διακριτικά τον Σωκράτη με την αντίθεση «ἀλογίστως» και «μετά λόγου», γιατί τον υποχρεώνει να συμφωνήσει ή να διαφωνήσει με ένα από αυτά. Αν ο Σωκράτης φέρει αντίρρηση για τον σωφρονιστικό χαρακτήρα της ποινής, τότε συμφωνεί με το «ὅστις ὥσπερ θηρίον ἀλογίστως τιμωρεῖται». 7
Β3. Στο μεταφρασμένο απόσπασμα και θέλοντας ο σοφιστής να αποδείξει τη βασική θέση του για το διδακτό της αρετής περιγράφει τη φροντίδα που δείχνουν για την καλλιέργειά της σε ιδιωτικό επίπεδο οι γονείς και οι δάσκαλοι και σε δημόσιο η πόλη με τους νόμους της. Το παραπάνω χωρίο αναφέρεται στο τρίτο στάδιο της εκπαίδευσης των Αθηναίων. Από τα δεκαοχτώ έτη και εξής κύριος φορέας διαπαιδαγώγησης των νεαρών πια ήταν η πολιτεία η οποία μέσα από τους νόμους, τους δίδασκε την πολιτική αρετή, προκειμένου οι νέοι να ενταχθούν ομαλά μέσα στην κοινωνία. Η πολιτεία ήταν εκείνη που επέβαλλε τη συμμόρφωση στις επιταγές των νόμων, που ρύθμιζαν τη συμπεριφορά των πολιτών (τους νόμους που έγραφαν σε μεγάλες ξύλινες πλάκες και τους τοποθετούσαν σε δημόσιο χώρο, για να τους διαβάζουν όλοι οι πολίτες). Οι νόμοι σύμφωνα με το σοφιστή καθοδηγούν, κατευθύνουν και προσανατολίζουν σωστά τη συμπεριφορά των νέων συμβάλλοντας στην αρμονική συμβίωση των μελών της κοινωνίας. Μάλιστα οι νόμοι δεν επιβάλλονται μόνο στους απλούς πολίτες αλλά και στους άρχοντες οι οποίοι ελέγχονται και λογοδοτούν για τις πράξεις τους. Κατά συνέπεια όποιος δεν υπακούει στους νόμους υφίσταται τις ανάλογες κυρώσεις που ονομάζονται «ευθύνες». Στο σημείο αυτό ο σοφιστής κάνει χρήση του όρου «εὐθύναι». Πρόκειται για τη λογοδοσία κάθε δημόσιου λειτουργού της Αθήνας μπροστά σε ειδικούς ελεγκτές του κράτους, όταν τελείωνε ο χρόνος της εξουσίας του. Μάλιστα η ίδια λέξη χρησιμοποιούνταν και για την αντίστοιχη τιμωρία που επιβαλλόταν στον απερχόμενο άρχοντα. Γίνεται λοιπόν φανερό ότι η πόλη με τους νόμους και τις ποινές υποχρεώνει τους πολίτες να οδηγηθούν στο δρόμο της αρετής. Η πολιτεία παρεμβαίνει δυναμικά συμβάλλοντας στην εκμάθηση και τήρηση των νόμων από τους νέους και στη συμμόρφωση των αρχόντων προς αυτούς. Β4 Βλ. Σχολικό βιβλίο σελ. 50: «Στο μέρος αυτό του έργου ο Πλάτωνας προς τις απόψεις του αντιπάλου του». Β5 ισθμός: παρεληλυθότος, δοκησίσοφος: δόξαν, προσθήκη: θείη, σχεδόν: ἔχουσιν, ικέτης: ἱκανῶς. Β6 παρεληλυθότος: εισιτήριο, ελεύθερος ἰδὼν: όραση, είδωλο διάνοιαν: νοητός, συνεννόηση εἶναι: ουσία, οντολογικός φαίνεται: φάσμα, φαεινός 8
Γ1. Ενδεικτική μετάφραση Είχαμε κι εμείς, Αθηναίοι, αυτή τη γνώμη, όταν εξουσιάζαμε τους Έλληνες και νομίζαμε ότι σκεφτόμαστε σωστά με το να ανεχόμαστε από τη μία να καταστρέφεται/λεηλατείται η χώρα μας και πιστεύοντας από την άλλη ότι δεν έπρεπε να αγωνιζόμαστε για την υπεράσπισή της γιατί άξιζε, παραμελώντας λίγα, να ενδιαφερθούμε για πολλά αγαθά. Τώρα όμως, επειδή είχαμε στερηθεί όλα εκείνα στον πόλεμο και μας έχει απομείνει η πατρίδα, γνωρίζουμε ότι ο κίνδυνος αυτός από μόνος του δίνει τις ελπίδες της σωτηρίας. Αλλά βέβαια, αφού αναλογιστούμε ότι στην ξένη χώρα στήσαμε πολλά τρόπαια νίκης εναντίον των εχθρών, αφού ήδη βοηθήσαμε άλλους που αδικούνταν, πρέπει να γίνουμε/αποδειχθούμε γενναίοι άντρες υπερασπιζόμενοι την πατρίδα και τους εαυτούς μας, έχοντας αφενός εμπιστοσύνη στους θεούς και ελπίζοντας αφετέρου ότι το δίκαιο θα είναι με το μέρος αυτών που αδικούνται ακόμη. Γιατί θα ήταν φοβερό, Αθηναίοι, αν από τη μία, όταν ήμαστε εξόριστοι, πολεμούσαμε εναντίον των Σπαρτιατών, για να επιστρέψουμε στην πατρίδα, και από την άλλη, αφού επιστρέψαμε, (θα ήταν φοβερό αν) θα φύγουμε, για να μην πολεμήσουμε. Γ2. α. σχοίημεν / σχοῖμεν β. περιεώρων γ. κάλλιον, κάλλιστα δ. λελείφθω ε. εἰδείημεν/εἰδεῖμεν, εἰδέναι στ. ἐμαυτοῦ ζ. τοῖς οὖσι(ν) η. (ὦ) ἄνερ, τοῖς ἀνδράσι(ν) θ. στῆθι ι. νομιοῦντες Γ3. φείσασθαι: τελικό απαρέμφατο, υποκείμενο στην απρόσωπη έκφραση «ἂξιον ἦν» (εννοούμενο υποκείμενο του απαρεμφάτου: ἡμᾶς). μόνος: ονοματικός ομοιόπτωτος κατηγορηματικός προσδιορισμός στο «ὁ κίνδυνος». τῆς σωτηρίας: ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός, γενική αντικειμενική στο «τάς ἐλπίδας». ἑτέροις: αντικείμενο στη μετοχή «βοηθήσαντες». ἀδικουμένοις: επιθετική μετοχή, επιθετικός προσδιορισμός στο «ἑτέροις». Γ4. τεμνομένην: κατηγορηματική μετοχή μέσω του «περιορῶντες» που προέρχεται από ρήμα ανοχής, αναφέρεται στο αντικείμενο της μετοχής «περιορῶντες» («τήν χώραν»). Ανάλυση: ὃτι ἡ χώρα ἐτέμνετο/τέμνοιτο ἀναμνησθέντας: επιρρηματική χρονικοϋποθετική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του απαρεμφάτου «γίγνεσθαι» («ἡμᾶς») Ανάλυση: ἐπειδάν ἀναμνησθῶμεν (ἐπειδάν + Υποτακτική) 9
Με την απόδοση «χρή γίγνεσθαι» (απρόσωπο ρήμα + τελικό απαρέμφατο => μελλοντική έκφραση) σχηματίζει το τρίτο είδος υποθετικού λόγου: το προσδοκώμενο (μετά) τῶν ἀδικουμένων: επιθετική μετοχή που συνοδεύεται από την πρόθεση «μετά» και σχηματίζει έναν εμπρόθετο προσδιορισμό που δηλώνει τόπο κατά μεταφορά. Ανάλυση: (μετά) τούτων, οἵ ἀδικοῦνται Γ5. «ἐπεί ἐκείνων μέν ἁπάντων μάχῃ ἐστερήμεθα»: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση, εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο «ἐπεί», εκφέρεται με οριστική γιατί δηλώνει το πραγματικό και λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας «ἲσμεν». «εἰ ἐμαχόμεθα Λακεδαιμονίοις»: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση υποθετικής αιτιολογίας, εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο «εἰ» γιατί δηλώνει αίτιο πιθανό ή αμφισβητήσιμο, εκφέρεται με οριστική γιατί δηλώνει το πραγματικό και λειτουργεί ως υποκείμενο στην απρόσωπη έκφραση ψυχικού πάθους από την οποία εξαρτάται «δεινόν ἂν εἲη». Περισσότερα θέµατα και απαντήσεις από διαγωνίσµατα παλαιοτέρων ετών των φροντιστηρίων ΠΡΟΟ ΟΣ, µπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα µας, www.proodos.gr 10