40 37 Τα νέα του Ομίλου

Φύλλο Νο 35 Φθινοπωρινή Ισημερία 2011 Επιμέλεια: Γ.Μποκοβός Α.Βοσινάκης Όμιλος Φίλων Αστρονομίας Μη κερδοσκοπικό Σωματείο Αλεξανδρείας 113 546 46 Θεσσαλονίκη Τηλ. - Fax: 2310 423133 e-mail: ofa@ofa.gr www.ofa.gr Καλό φθινόπωρο! Χορταστικό από δραστηριότητες το φετινό καλοκαίρι, με κορυφαία την, κατά γενική ομολογία, ιδιαίτερα επιτυχημένη 5η Πανελλήνια Εξόρμηση Ερασιτεχνών Αστρονόμων. Θερμά συγχαρητήρια και ένα μεγάλο ευχαριστώ από το Δ.Σ. του Ομίλου προς όλα τα πρόσωπα που έδωσαν και πάλι τον καλύτερο εαυτό τους για να εμπλουτίζεται το βιογραφικό του Σωματείου μας και να βλέπουμε με ακόμη μεγαλύτερη αισιοδοξία το μέλλον του! Ένα τεύχος λοιπόν του Ενημερωτικού γεμάτο εκδηλώσεις, εξορμήσεις, εκδρομές, πανταχού παρουσία του Ομίλου και των μελών του. Διαβάστε αναλυτικά τα νέα, ενημερωθείτε για το πρόγραμμα των σεμιναρίων που ξεκινούν σύντομα, ετοιμασθείτε για τις προβολές που αρχίζουν, μάθετε περισσότερα για τον ουρανό του τριμήνου που έρχεται (και όχι μόνο γι αυτά). Και... για να μην ξεχνιόμαστε: Περιμένουμε τη συμμετοχή όλων στην Ετήσια Συνεστίαση που προγραμματίζεται για τέλη Νοεμβρίου - αρχές Δεκεμβρίου, για να γιορτάσουμε μαζί τα 14 χρόνια του Ομίλου (θα ενημερωθείτε έγκαιρα με e-mail, SMS και μέσω της ιστοσελίδας μας). Η 5η Πανελλήνια εξόρμηση του Καλοκαιριού - 29 με 31 Ιουλίου 2011 Ήταν Απρίλιος του 2010 όταν έπεσε για πρώτη φορά στο τραπέζι ενός διοικητικού συμβουλίου του Ο.Φ.Α. η ιδέα για τη διοργάνωση της επόμενης Πανελλήνιας Εξόρμησης Ερασιτεχνών Αστρονόμων. Σε λίγους μήνες θα γινόταν η 4η Π.Ε.Ε.Α. στον Πάρνωνα και κάποιοι από εμάς ετοιμάζονταν για εκεί. Αυτή η πρώτη ιδέα δεν περπάτησε τελικά, γιατί θα έπρεπε να περιμένουμε μήπως κάποιος άλλος όμιλος εκδηλώσει ενδιαφέρον για την επόμενη διοργάνωση. Πέρασαν κάποιοι μήνες και μετά την πολύ πετυχημένη 4η Π.Ε.Ε.Α. στον Πάρνωνα έγινε τελικά πρόταση στον όμιλο μας, να αναλάβουμε εμείς την επόμενη διοργάνωση. Ήταν Οκτώβριος του 2010 και τα περιθώρια ήδη στενά. Τα προβλήματα και τα θέματα που είχαμε να αντιμετωπίσουμε ήταν αρκετά, δύο όμως ήταν τα σημαντικότερα. Το πρώτο και κυριότερο ήταν η εύρεση του χώρου όπου θα μπορούσε να γίνει μια τέτοια διοργάνωση. Οι προτάσεις που ακούστηκαν και μελετήθηκαν, πολλές - ο Ταξιάρχης στη Χαλκιδική, η Ελάτη στα Τρίκαλα, η Βλάστη στην Κοζάνη, το Καταφύγι επίσης στην Κοζάνη, το χιονοδρομικό στη Βασιλίτσα Γρεβενών, το χιονοδρομικό στο Σέλι Ημαθίας. Και ξεκίνησε ένας μαραθώνιος επισκέψεων σε διάφορες περιοχές, προκειμένου να βρούμε κάτι που θα ικανοποιεί όλες τις απαιτήσεις μας. Το μειονέκτημα για μας ήταν, ότι η ομάδα παρατήρησης δεν είχε βρει κάποια τοποθεσία όπως ο Πάρνωνας που να είναι κατάλληλη για παρατήρηση (τέτοιες υπάρχουν πολλές) αλλά και να 1 μπορεί ταυτόχρονα να φιλοξενήσει και πολύ κόσμο. Τελικά ο Ανδρέας Βοσινάκης και ο Κώστας Γιαννουλούδης πρότειναν να γίνει η εξόρμηση στους Φιλιππαίους Γρεβενών, στη θέση Κουρούνα, σε μια παλιά κατασκήνωση που καλύπτει πολλές από τις προϋποθέσεις που θέταμε. Στα μέσα Νοέμβρη έγινε η πρώτη επίσκεψη μελών της οργανωτικής επιτροπής στον τότε Νομάρχη και σ η μ ε ρ ι ν ό Δ ή μ α ρ χ ο Γρεβενών κ. Κουπτσίδη, με αίτημα την παραχώρηση του χώρου για το τέλος Ιουλίου στον Ο.Φ.Α., προκειμένου να γίνει η εξόρμηση. Το αίτημά μας έτυχε θερμότατης υποδοχής από τον Δήμαρχο, που είναι ήδη γνωστό το ενδιαφέρον του για το σχέδιο κατασκευής αστρονομικού πάρκου και αστεροσκοπείου στο όρος Όρλιακα των Γρεβενών. Με λίγα λόγια μας είπε «προχωρήστε και ο δήμος θα κάνει ότι είναι δυνατόν για να πετύχει η διοργάνωση». Και έτσι ακριβώς έγιναν τα πράγματα. Το επόμενο περιστατικό που ήρθε να ταράξει την ηρεμία μας και να ανατρέψει όλα τα δεδομένα, ήταν η γνωστοποίηση στις αρχές Φεβρουαρίου από τον Δήμο Γρεβενών ενός γάμου που είχε οριστεί την ίδια ημερομηνία στην ίδια τοποθεσία γάμος με 2000 καλεσμένους. Σ' αυτό το σημείο φάνηκε η διάθεση του Δημάρχου κ. Κουπτσίδη και της αντιδημάρχου κας Πέτρου, να μας βοηθήσουν όσο μπορούσαν. Όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, εκείνο που άλλαξε ημερομηνία και τοποθεσία, δεν ήταν η 5η Π.Ε.Ε.Α. αλλά ο γάμος! Το δεύτερο θέμα που είχαμε να αντιμετωπίσουμε ήταν το οικονομικό. Σε μια εποχή που η οικονομική κρίση έχει δημιουργήσει πολλά προβλήματα σε όλους μας, η εύρεση χορηγών ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Με δεδομένο το γεγονός ότι σε όλες τις προηγούμενες Πανελλήνιες Εξορμήσεις δεν υ π ή ρ χ ε ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή σ υ μ μ ε τ ο χ ή γ ι α τ ο υ ς ερασιτέχνες αστρονόμους, το να βρεθούν χορηγίες σε χρήμα και είδος ήταν από τ ο υ ς σ η μ α ν τ ι κ ό τ ε ρ ο υ ς παράγοντες επιτυχίας της διοργάνωσης. Με την προσπάθεια όλων των μελών της οργανωτικής επιτροπής και κυρίως του Αντώνη Ίτσιου και της Μαρίας Κώνστα, εξασφαλίσαμε και χρηματική βοήθεια, αλλά κυρίως χορηγίες σε τρόφιμα που μπόρεσαν να καλύψουν τις ανάγκες δύο γευμάτων κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης. Και μετά απ' όλη την προετοιμασία, φτάσαμε στις 28 Ιουλίου, πρώτη μέρα της 5ης Πανελλήνιας Εξόρμησης Ερασιτεχνών Αστρονόμων στους Φιλιππαίους Γρεβενών. Τα μέλη της οργανωτικής επιτροπής και οι εθελοντές (τα παιδιά με τα κόκκινα καπέλα) ήταν www.ofa.gr

π α ρ ό ν τ ε ς α π ό τ η ν π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν η μ έ ρ α π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α προετοιμάσουν το χώρο, μ έ χ ρ ι τ η ν τ ε λ ε υ τ α ί α λ ε π τ ο μ έ ρ ε ι α γ ι α τ η ν υ π ο δ ο χ ή τ ω ν φιλοξενούμενων. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να κάνω μια ιδιαίτερη αναφορά σε δυο παιδιά από την Καστοριά, τον Φίλιππο και τον Κώστα. Δυο φίλοι που ήταν μαζί μας μια μέρα πριν την έναρξη της εξόρμησης και έδωσαν και την ψυχή τους για να πάνε όλα καλά. Ιδιαίτερη μνεία θα ήθελα να κάνω στην παρουσία ενός ανθρώπου από τους Φιλιππαίους, του κ. Παλάσκα, που ήταν δίπλα μας συνέχεια και συνέβαλε τα μέγιστα για να διορθωθούν οι ατέλειες και να ξεπεραστούν τα μικροπροβλήματα της τελευταίας στιγμής. Η παρουσία στην εξόρμηση δύο ξεχωριστών προσωπικοτήτων, των κ.κ. Σειραδάκη και Οικονόμου, δύο διαπρεπών επιστημόνων, ήταν τιμή για μας και οι ομιλίες τους τα βράδια του Σαββάτου και της Κυριακής αιχμαλώτισαν το ενδιαφέρον του κοινού. Ο υπέροχος ουρανός των ορεινών Γρεβενών, παρά το κρύο της πρώτης νύχτας, έδωσε τη δυνατότητα σε ερασιτέχνες παρατηρητές και αστροφωτογράφους να δοκιμάσουν τα όρια του εξοπλισμού τους. Η πανέμορφη φύση της Πίνδου έδωσε τη δυνατότητα σε πολλούς να αποδράσουν στη μαγική Βάλια Κάλντα, στην όμορφη Σαμαρίνα και στη γραφική Σμίξη. Η παρουσία 508 (εγγεγραμμένων στην είσοδο της κατασκήνωσης) ερασιτεχνών αστρονόμων απ' όλη την Ελλάδα, με τις οικογένειες τους και τους φίλους τους, μας έδωσε την ευκαιρία να γνωριστούμε από κοντά και να μοιραστούμε την αγάπη μας για τον έναστρο ουρανό. Μας έκανε βέβαιους ότι και η επόμενη Πανελλήνια Εξόρμηση, όπου κι αν γίνει, θα έχει μαζική συμμετοχή. Σ α ν σ υ ν τ ο ν ι σ τ ή ς τ η ς οργανωτικής επιτροπής της 5ης Π.Ε.Ε.Α. θα ήθελα να ευχαριστήσω ξεχωριστά τους φίλους μου εθελοντές με τα κόκκινα καπέλα, όλους τους χορηγούς μας που συνέβαλλαν τα μέγιστα στη διοργάνωση, το Δήμαρχο Γρεβενών και όλους τους ανθρώπους του δήμου, τους κυρίους Σειραδάκη και Οικονόμου και όλους όσους ερασιτέχνες αστρονόμους αποδέχθηκαν την πρόσκλησή μας και μας τίμησαν με την παρουσία τους. Όσο για το τι μένει; Ο σκοτεινός ουρανός της Πίνδου, η γνωριμία με τη ξεχωριστή φύση των Γρεβενών (με τη συμβολή του Απόστολου Διανέλλου), η παρουσία του Καραγκιόζη στη μεγάλη παρέα μας (με τ η ν υ π ο γ ρ α φ ή τ ο υ Τηλέμαχου Αθανασιάδη), η «ζεστασιά» των μαγειρείων ( μ ε τ η ν ε θ ε λ ο ν τ ι κ ή παρουσία και βοήθεια της Βιργινίας Λεβή) και κυρίως η παρουσία όλων των συμμετεχόντων, πιστεύω ότι έχει αφήσει ευχάριστες αναμνήσεις σε όλους μας. 2 Ραντεβού στην 6η Πανελλήνια Εξόρμηση Ερασιτεχνών Αστρονόμων, με ακόμη περισσότερες συμμετοχές. (Κείμενο: Μάρκος Ασπρίδης) Εκπαιδευτικό Αστρονομικό Πάρκο Όρλιακα Τ η ν Π α ρ α σ κ ε υ ή 1 6 Σεπτεμβρίου 2011 υπογράφτηκε η προγραμματική σύμβαση για την ίδρυση και λειτουργία του Εκπαιδευτικού Αστρονομικού Πάρκου Όρλιακα (Ε.Α.Π.Ο.). Η Σύμβαση υπογράφτηκε από το Α.Π.Θ., εκπροσωπούμενο από τον Πρύτανη, Καθηγητή Γιάννη Μυλόπουλο, το Δήμο Γρεβενών και την Αναπτυξιακή Γρεβενών Α.Ε., εκπροσωπούμενοι από το Δήμαρχο Γρεβενών και Πρόεδρο της ΑΝ.ΓΡΕ., Δημοσθένη Κουπτσίδη. Οι υποδομές του Ε.Α.Π.Ο. αποτελούν ένα περιβάλλοντα χώρο 28 στρεμμάτων όπου, μεταξύ άλλων, θα βρίσκεται το Εκπαιδευτικό Κέντρο όπου θα στεγαστεί το εκπαιδευτικό τηλεσκόπιο και το ηλιακό παρατηρητήριο, εκθεσιακός χώρος και αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, η Αστρομαρίνα, το Ερευνητικό Παρατηρητήριο, το κτίριο Η/Μ συστημάτων κ.α. Το πρόγραμμα των σεμιναρίων και προβολών της νέας περιόδου Ένας νέος κύκλος σεμιναρίων και διαλέξεων ξεκινάει από τον Οκτώβριο, στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο των γραφείων του Ομίλου Φίλων Αστρονομίας. Οι παρουσιάσεις αυτές θα γίνονται σύμφωνα με το ανακοινωμένο πρόγραμμα, Σάββατο απόγευμα στις 6 μ.μ. Το πρόγραμμα της νέας περιόδου έχει ως ακολούθως: 15/10/2011 Σύμπαν και Αστρονομία - Αντώνης Ίτσιος 22/10/2011 Ουρανογραφία - Χάρτες του Ουρανού - Συστήματα Συντεταγμένων - Μάρκος Ασπρίδης 5/11/2011 Η χρήση του αστρονομικού τηλεσκοπίου - Μάρκος Ασπρίδης, Θεόδωρος Μάττας 12/11/2011 Ηλιακό Σύστημα - Δημιουργία, Γενικά χαρακτηριστικά, Πλανητικές Τροχιές - Κώστας Καλυμαφτσής 19/11/2011 Ηλιακό Σύστημα - Οι πλανήτες αναλυτικότερα - Δημήτρης Γιαννόπουλος 26/11/2011 Σελήνη, ο δορυφόρος της Γης - Αντώνης Ίτσιος 3/12/2011 Διάλεξη 10/12/2011 Εξόρμηση για την παρατήρηση της Ολικής έκλειψης της Σελήνης 17/12/2011 Πλανήτης Γη - Κώστας Βουδούρης www.ofa.gr

14/1/2012 Ήλιος - Το άστρο της γειτονιάς μας - Γιώργος Μποκοβός 21/1/2012 Μικρά σώματα του Ηλιακού Συστήματος (Κομήτες, Αστεροειδείς, Μετεωρίτες) - Κώστας Θεοδωρίδης 28/1/2012 Κοπή Πρωτοχρονιάτικης πίτας - Διάλεξη 4/2/2012 Άστρα (Γέννηση, Χαρακτηριστικά, Εξέλιξη, Θάνατος) - Πολυχρόνης Καραγκιοζίδης 11/2/2012 Η Χαρτογράφηση του Γαλαξία μας - Γιώργος Μποκοβός 18/2/2012 Σμήνη, Νεφελώματα, Γαλαξίες - Αντικείμενα Messier - Αδριανός Γολέμης, Παναγιώτης Τσιρίκογλου 3/3/2012 Διάλεξη 10/3/2012 Η ανάλυση του φωτός των αστεριών - Εισαγωγή στη φασματοσκοπία - Τηλέμαχος Αθανασιάδης 17/3/2012 Έρευνα για εξωηλιακούς πλανήτες - Αδριανός Γολέμης, Παναγιώτης Τσιρίκογλου 24/3/2012 Μαύρες τρύπες - Παύλος Βουλουβούτης 31/3/2012 Η Τέχνη της Φωτογραφίας - Φωτογραφίζοντας τις ομορφιές του ουρανού - Θεόδωρος Μάττας, Θεόδωρος Γιαουρτσής 7/4/2012 Αναζήτηση εξωγήινης νοημοσύνης - Μάρκος Ασπρίδης 28/4/2012 Αστρονομικά προγράμματα σε PC - Νίκος Χατζηκωνσταντίνου 5/5/2012 Διαστημικές αποστολές - Κώστας Καλυμαφτσής 12/5/2012 Κοσμολογικά θέματα - Επικρατούσα Θεωρία Μεγάλης Έκρηξης - Κατερίνα Καρατζουλίδου 19/5/2012 Η Μυθολογία των Αστερισμών - Δημόκριτος Τσουκάπας, Αδριανός Γολέμης, Παναγιώτης Τσιρίκογλου 26/5/2012 Εξόρμηση για παρατήρηση 6/6/2012 Εξόρμηση για την παρατήρηση της διάβασης της Αφροδίτης Επιπλέον όσοι ενδιαφέρονται, θα μπορούν να παρακολουθούν ταινίες αστρονομικού περιεχομένου στον επάνω όροφο των γραφείων μας, τις Τετάρτες στις 7:15 μμ. Το πρόγραμμα προβολών θα αναρτάται εγκαίρως στη σελίδα μας στο Internet. Λοιπές εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν Ροδολίβος - 16 Ιουλίου 2011 Για 4η συνεχόμενη χρονιά ο Όμιλός μας προσκλήθηκε από τον πολιτιστικό σύλλογο Ροδολίβους για την ετήσια αστροβραδιά. Η 16η Ιουλίου δεν ήταν και η καλύτερη επιλογή, μιας και είχε Πανσέληνο, αλλά μας αποζημίωσε ο Δίας και κάποια από τα πιο έντονα αντικείμενα του ουρανού που μπορέσαμε να παρατηρήσουμε. Όπως κάθε χρόνο, η φιλοξενία ήταν καταπληκτική. Παρόντες από τον Ο.Φ.Α. ήταν οι: Κώνστα Μαρία, Παρτσενίδης Χρήστος, Παπαφωτίου Γιώργος, Δαγόπουλος Δημήτρης και Μάρκος Ασπρίδης. Άνω Μηλιά - 23 Ιουλίου 2011 Στ ι ς 2 3 κ α ι 2 4 Ι ο υ λ ί ο υ, ο Εκπολιτιστικός και Εξωραϊστικός Σύλλογος Άνω Μηλιάς στα Πιέρια όρη μας κάλεσε να ταξιδέψουμε τους παρευρισκόμενους στον έναστρο ουρανό με τα τηλεσκόπιά μας. Ο Όμιλος ανταποκρίθηκε με τρία μέλη του και αντίστοιχα τηλεσκόπια. Ο καιρός μ έ χ ρ ι τ η ν ώ ρ α έ ν α ρ ξ η ς τ η ς παρατήρησης δεν μας έκανε την ''χάρη'', αλλά μετά το τέλος των 3 υπόλοιπων εκδηλώσεων ο ουρανός καθάρισε τελείως, με αποτέλεσμα όλοι οι καλεσμένοι να εντυπωσιαστούν με τα θαύματα του ουρανού που είχαμε την ευκαιρία να αναδείξουμε. (Κείμενο: Καλλίας Ιωαννίδης) Κατασκήνωση ΤΥΠΕΤ - 23 Ιουλίου 2011 Μετά από πρόσκληση της κατασκήνωσης του ΤΥΠΕΤ στη Χαλκιδική, μέλη του Ομίλου μας (Κώστας Γιαννουλούδης, Ανδρέας Πογιατζόγλου, Παναγιώτης Καράβατος και Αντώνης Κεκελέκης) παραβρέθηκαν με 4 τηλεσκόπια και 1 ζευγάρι κιάλια. Παρά την κακή τοποθεσία και τα βαριά σύννεφα στη Δύση, μπορέσαμε να δούμε κάποια αντικείμενα Μessier. Επιπλέον κάναμε και μακρυά κουβέντα για την Αστρονομία μέχρι τις 2 μμ και τα παιδιά ευχαριστήθηκαν. Στο τέλος προσφέραμε στους αρχηγούς της κατασκήνωσης αστρονομικά ημερολόγια και τους υποσχεθήκαμε ραντεβού για του χρόνου. (Κείμενο: Αντώνης Κεκελέκης) Αστροβραδιά στην παραλία Διονυσίου - 6 Αυγούστου 2011 Το παρών έδωσε και φέτος ο κόσμος στο ετήσιο ραντεβού με τ' αστέρια για 6η συνεχόμενη χρονιά στη παραλία Διονυσίου. Πλήθος ανθρώπων κάθε ηλικίας πέρασε από τα τηλεσκόπια και τα κιάλια, είτε για να γνωρίσει τον νυχτερινό ουρανό είτε για να απολαύσει την ομορφιά των ουράνιων σωμάτων. Η αστροβραδιά ξεκίνησε με παράσταση Καραγκιόζη από το θέατρο σκιών του Τηλέμαχου Αθανασιάδη με το έργο Ο Καραγκιόζης και ο δράκος των άστρων, μαγεύοντας μικρούς και μεγάλους. Στη συνέχεια ακολούθησε παρατήρηση του νυχτερινού ουρανού με προσφιλείς στόχους, όπως η Σελήνη και ο Δίας, αλλά και με αντικείμενα του βαθέως ουρανού, όπως νεφελώματα και σφαιρωτά σμήνη. Η βραδιά τελείωσε με ζωντανή μουσική, τραγούδι και καλή παρέα δίπλα στη θάλασσα μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Ανανεώνουμε λοιπόν το καθιερωμένο πλέον ραντεβού μας για του χρόνου, στο ίδιο μέρος. (Κείμενο: Θάλεια Τραϊανού) Αστροβραδιά Άνω Βροντούς - 6 Αυγούστου 2011 Για πέμπτη συνεχή χρονιά μέλη του Ομίλου Φίλων Αστρονομίας έδωσαν το παρών στην ετήσια Αστροβραδιά που διοργάνωσε η Αστροπύλη Σερρών, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (Περιφερειακή Ενότητα Σερρών). Στο πλαίσιο της εκδήλωσης πραγματοποιήθηκαν διαλέξεις με θέμα Αστεροειδείς, Κομήτες και Κοσμικές Καταστροφές, από τον κ. Χάρη Βάρβογλη, Καθηγητή Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θες/νίκης και Κοσμική Βιοχημεία, από τον κ. Βασίλη Ζαφειρόπουλο, Επίκουρο καθηγητή Πανεπιστημίου Πάτρας. Στο κλείσιμο του πρώτου μέρους της βραδιάς απονεμήθηκε τιμητική διάκριση στον Όμιλο Φίλων Αστρονομίας για την επί σειρά ετών υποστήριξή του στο θεσμό της Αστροβραδιάς Άνω Βροντούς. www.ofa.gr

Κατασκηνώσεις Μια φορά κι έναν καιρό στη Νέα Σκιώνη 20 Αυγούστου 2011 Ελατοχώρι - 20 Αυγούστου 2011 Προσκεκλημένα του Κέντρου UNESCO για τις Γυναίκες και την Ειρήνη στις Βαλκανικές Χώρες και στο πλαίσιο του θεσμού της Διεθνούς Νεανικής Δημιουργικής Θερινής Κατασκήνωσης που διοργανώνει σε συνεργασία με το Ίδρυμα Λίλιαν Βουδούρη, μέλη του Ο.Φ.Α. βρέθηκαν στο χώρο της κατασκήνωσης για να δείξουν τις ομορφιές του ουρανού στα παιδιά και τους συνοδούς τους που βρίσκονταν εκεί, προερχόμενα από Ελλάδα, Τουρκία, Αλβανία, Ρουμανία, Σερβία, FYROM και άλλες χώρες της περιοχής. Στις 20 Αυγούστου μέλη του ομίλου μας πήγαν στο Παλιό Ελατοχώρι Πιερίας, καλεσμένοι από τον τοπικό ορειβατικό σύλλογο και την ομάδα διάσωσης. Καλεσμένος ομιλητής ήταν ο Θωμάς Μπίσμπας, αστροφυσικός που εργάζεται στο πανεπιστήμιο του Λονδίνου, με θέμα τη μελέτη των νεφελωμάτων και τη γέννηση των αστέρων. Για τη διαμονή μας φρόντισε το ξενοδοχείο Πιερίων Μούσες. Η παρατήρηση έγινε σε χώρο δίπλα στο ξενοδοχείο με τη συμμετοχή πολλών, μεγάλων και μικρών. Παρόντες από τον ΟΦΑ ήταν οι: Καλλίας Ιωαννίδης, Θόδωρος Γιαουρτσής, Σπύρος Κάνουρας, Μάρκος Ασπρίδης. Μέλη του Ομίλου Φίλων Αστρονομίας στο CERN - Μια αξέχαστη εμπειρία (25-31 Αυγούστου 2011) Με ιδιαίτερη επιτυχία και με τις καλύτερες εντυπώσεις για όλους ολοκληρώθηκε η επίσκεψη μελών του Ο.Φ.Α. στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών, το γνωστό σε όλους CERN. Η ερευνήτρια του Κέντρου και συντονίστρια προβολής για το πείραμα ALICE, κ. Δέσποινα Χατζηφωτιάδου (συνοδευόμενη από τον συμπαθέστατο Γιώργο Καλοβέντζο, φοιτητή Πληροφορικής που κάνει πρακτική στο CERN) ήταν εξαιρετική οικοδέσποινα και ξεναγός της ομάδας, φροντίζοντας υπομονετικά να δώσει με τον καλύτερο τρόπο την εικόνα του τι γίνεται στο μεγάλο αυτό "εργοτάξιο", το εργοστάσιο παραγωγής θεωρητικής και εφηρμοσμένης γνώσης και να απαντήσει σε ερωτήσεις και απορίες όλων. Καθοριστική στη φάση της προετοιμασίας της επίσκεψης ήταν και η συνδρομή της κ. Γιώτας Φωκά, επίσης ερευνήτριας στο Κέντρο. Η κ. Χατζηφωτιάδου παρέλαβε την ομάδα μας στο σημείο υποδοχής των επισκεπτών. Η ημέρα ξεκίνησε με μια εισαγωγική παρουσίασή της σχετικά με το Κέντρο, την ιστορία και τη δομή του, τις επιδιώξεις του, τα πειράματα που διεξάγονται και το τι περιμένει από αυτά η επιστημονική κοινότητα. Στη συνέχεια, διασχίζοντας οδούς οι οποίες, όλες ανεξαιρέτως, φέρουν ονόματα επιστημόνων και φυσικών φιλοσόφων (είχαμε τη χαρά να συναντήσουμε και την οδό Δημοκρίτου ), ξεναγηθήκαμε στους χώρους όπου βρίσκονται οι επιταχυντές LINAC2, LEIR και PS. Μετά από επίσκεψη στο Κέντρο Επισκεπτών για το πείραμα ATLAS (πρόκειται για μια αίθουσα με οθόνες που δείχνουν τα γεγονότα τα οποία καταγράφονται στους αισθητήρες του), κατευθυνθήκαμε στο Κέντρο Υπολογιστών του CERN. Εκεί δόθηκε η ευκαιρία να δούμε, ως μουσειακό κομμάτι, την κεντρική μονάδα που χρησίμευσε ως ο πρώτος server του World Wide Web, του γνωστού www, ενώ πληροφορηθήκαμε και ότι ο πρώτος υπολογιστής που εγκαταστάθηκε στο CERN δεν ήταν άλλος από έναν άνθρωπο, τον Wim Klein, ο οποίος ήταν ικανός να ολοκληρώνει υπολογισμούς ταχύτερα και περισσότερο αξιόπιστα από πολλούς υπολογιστές διαθέσιμους την εποχή που δημιουργήθηκε το Κέντρο (δεκαετία 1950 και μετά). Με το λεωφορείο μας (μια και οι αποστάσεις μετριούνται σε χιλιόμετρα), φθάσαμε στο χώρο όπου διεξάγεται το πείραμα ALICE, για να δούμε από κοντά όχι τον ανιχνευτή που βρίσκεται βαθιά μέσα στη Γη (απαγορεύεται αυστηρά η πρόσβαση σε επισκέπτες), αλλά αυτά που γίνονται στην επιφάνεια προκειμένου να υποστηριχθεί το πείραμα, που διεξάγεται 56 μέτρα κάτω από το έδαφος στο σημείο εκείνο (άλλοι ανιχνευτές β ρ ί σ κ ο ν τ α ι σ ε β ά θ ο ς μεγαλύτερο των 120 μέτρων). Τέλος επισκεφθήκαμε το Globe, το εκθετήριο όπου το κοινό έρχεται σε επαφή με όσα βρίσκονται σε εξέλιξη στο CERN, μέσα από μικρές εκλαϊκευμένες παρουσιάσεις - προσομοιώσεις, ενώ κάτι ανάλογο γίνεται και στο χώρο του Μικρόκοσμου όπου βρεθήκαμε πριν αναχωρήσουμε. Η εμπειρία ήταν πραγματικά μοναδική, γι αυτό και τα μέλη της ομάδας των επισκεπτών και η διοίκηση του Ο.Φ.Α. απευθύνουν ένα θερμό ευχαριστώ στα προαναφερθέντα πρόσωπα για τη βοήθειά τους. Το υπόλοιπο πρόγραμμα της 6ήμερης εκδρομής μας περιλάμβανε γνωριμία με τη Ζυρίχη, το Λουγκάνο, τη Λουκέρνη, τους καταρράκτες του Ρήνου, την Titisee, το Freibourg (Γερμανία), τη Βέρνη, τη Γενεύη, το Chamonix Mont Blanc (Γαλλία) και το Annecy (Γαλλία). Ευχαριστούμε θερμά την ταμία του Ο.Φ.Α. Κική Κουντουρατζή, η οποία είχε την επιμέλεια της οργάνωσης της ομάδας και της συνεργασίας με το ταξιδιωτικό πρακτορείο. Βαλκανική Πλατεία Δήμος Νεάπολης - Συκεών, 3 Σεπτεμβρίου 2011 Σε συνέχεια της επί διετία επιτυχημένης διοργάνωσης αστροπάρτυ, κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων στο πλαίσιο της Βαλκανικής Πλατείας, στήθηκαν από τον Όμιλο Φίλων Αστρονομίας τηλεσκόπια στο γήπεδο που βρίσκεται κοντά το Δημαρχείο Νεάπολης, για να μπορέσει το κοινό να δει τη Σελήνη, το Δία και να ξεναγηθεί στους αστερισμούς του τέλους του καλοκαιριού. Μικροί και μεγάλοι έμειναν ενθουσιασμένοι με το θέαμα που αντίκρισαν, ενώ ιδιαίτερο ήταν το ενδιαφέρον πολλών για τον Όμιλο και τις δραστηριότητές του. 4 www.ofa.gr

Αστροπάρτυ στο ΝΟΗΣΙΣ - 30 Σεπτεμβρίου 2011 Την Παρασκευή 30 Σεπτεμβρίου μέλη του Ομίλου μας έδωσαν για μια ακόμα φορά το παρών στο καθιερωμένο ετήσιο αστροπάρτυ του Κέντρου Διάδοσης Επιστημών και Μουσείου Τεχνολογίας ΝΟΗΣΙΣ. Οι πολυάριθμοι επισκέπτες που ήρθαν στην εκδήλωση είχαν την ευκαιρία να δουν από νωρίς τον Ήλιο με τις κηλίδες του και αργά το βράδυ τη Σελήνη και το Δία με τους δορυφόρους του. Την ίδια στιγμή πλήθος κόσμου είχε την ευκαιρία να ξεναγηθεί στο νυχτερινό ουρανό του ψηφιακού Πλανηταρίου από τον καθηγητή κ. Γ. Σειραδάκη αλλά και να συμμετάσχει στις υπόλοιπες εκδηλώσεις της βραδιάς. Ένας μάλιστα τυχερός έφυγε με δώρο ένα διοπτρικό τηλεσκόπιο, προσφορά του Πλανηταρίου Θεσσαλονίκης Επιπλέον, θερμά ευχαριστούμε τους: - Ιάκωβο Στρίκη, για την αναμνηστική φωτογραφία της εξόρμησης -Αντώνη Μενεξέ, για την παραχώρηση του εξοπλισμού της μεγαφωνικής εγκατάστασης -Γιώργο Μουστάκα και Νίκο Χατζηκωνσταντίνου, για την προετοιμασία και παραγωγή του DVD με τα αστρονομικά προγράμματα που δόθηκε στους συμμετέχοντες Τα νέα Μέλη Καλωσορίζουμε τα νέα μέλη που έκαναν πρόσφατα εγγραφή στον Όμιλό μας. Είναι τα ακόλουθα: 547 Συροπούλου Πηνελόπη 548 Κόσσυφα Στυλιανή 549 Τογκουλίδης Στέφανος 550 Καραμανλίδης Χρήστος Συλλυπητήρια Το ΔΣ του Ομίλου Φίλων Αστρονομίας εκφράσει βαθύτατα συλλυπητήρια στον Αριστείδη Μπότα και τους οικείους του για την απώλεια του αδερφού του Αστρονομικό Ημερολόγιο Τριμήνου Ευχαριστίες Το ΔΣ του Ομίλου εκφράζει τις θερμές του ευχαριστίες σε όλους τους χορηγούς που συνέβαλαν στην επιτυχία της διοργάνωσης της 5ης Πανελλήνιας Εξόρμησης Ερασιτεχνών Αστρονόμων στα Γρεβενά: - Δήμος Γρεβενών - Κοινότητα Φιλιππαίων - Πλανητάριο Θεσσαλονίκης - Γραφείο Οικοτουρισμού OverLand - StreamTrade International Company - Εργαστήρι Ελευθέρων Σπουδών Λεβή - Cava Μπέγκα - Τρόφιμα - Τυροκομικά Σταμουλάς Απόστολος - Τσακνάκης - Τυποεκδοτική - ΚΟΡΟΝΑ Gallery Παντελής Ταρκάσης - Οπωρολαχανικά Γιώργος Γιαννουλούδης - Φάρμα Χαλάστρας Α.Ε. - Απολυμαντική Solutions - Εταιρία ΑΦΟΙ Πιτένη - Δημοσθένης Δήμου - ASTROVOX (χορηγός επικοινωνίας) - GREVENAIn (χορηγός επικοινωνίας) - ΡΑΔΙΟ Λέχοβο (χορηγός επικοινωνίας) - Χρονικά Δυτικής Μακεδονίας (χορηγός επικοινωνίας) - Σε όλα τα μέλη μας που έδωσαν χρηματικά ποσά, ενισχύοντας το ταμείο της εκδήλωσης. Οκτώβριος 2011 Φάσεις Σελήνης: 4/10 Πρώτο τέταρτο, 12/10 Πανσέληνος, 20/10 Τελευταίο τέταρτο, 26/10 Νέα Σελήνη Αστρονομικά Φαινόμενα: 1/10 Ο Άρης περνάει μπροστά από τα αστέρια της Φάτνης (Μ44) (ανατέλλουν 02:15 πμ) 1/10 Η Σελήνη 4 βόρεια του Αντάρη (α Σκορπιού, δύση Σελήνης 5 ημερών 21:50) 13/10 Η Σελήνη 4 βόρεια του Δία (ανατολή Σελήνης 16 ημερών 19:16) 15/10 Η Σελήνη 4,5 νότια από τις Πλειάδες (ανατολή Σελήνης 18 ημερών 20:30) 21-22/10 Μέγιστο βροχής διαττόντων Ωριωνίδες (ενεργές από 2/10 έως 7/11, μέγιστο περίπου 30 μετέωρα/ώρα, ανατολή Σελήνης 24 ημερών 02:21 πμ 22/10) 22/10 Η Σελήνη 7 νότια του Άρη (ανατολή Σελήνης 24 ημερών 02:21 πμ) 29/10 Ο Δίας σε αντίθεση (σε απόσταση 594 εκατομμυρίων χιλιομέτρων από τη Γη) 30/10 Λήξη Θερινής Ώρας (μία ώρα πίσω τα ρολόγια) 31/10 Διαδοχική διέλευση δύο σκιών από το δίσκο του Δία (Ιώ: είσοδος σκιάς 18:16, έξοδος: 20:27, Γανυμήδης: είσοδος σκιάς 19:46, έξοδος 21:45, ανατολή Δία 17:18) 2 31/10 Η Σελήνη αποκρύπτει τον αστέρα ξ Τοξότη (μέγεθος 3,5, απόκρυψη από Θεσσαλονίκη 18:47 - λυκόφως, επανεμφάνιση 19:48, φωτισμός Σελήνης 30%) Οι θέσεις των Πλανητών Ερμής: Χαμένος στο λυκόφως, αθέατος όλο το μήνα Αφροδίτη: Κρυμμένη στο λυκόφως πολύ χαμηλά στη δύση 5 www.ofa.gr

(μέγεθος -3,9) Άρης: Ορατός στον πρωινό ουρανό, ανατέλλει 02:01 πμ στο μέσο του μήνα (Καρκίνος, μέγεθος 1,2, διάμετρος 5,5 ) Δίας: Ορατός όλη τη νύχτα, ανατέλλει 19:27, μεσουρανεί 02:12 πμ στο μέσο του μήνα (Κριός, μέγεθος -2,9, διάμετρος 49 ) Κρόνος: Σε σύνοδο με τον Ήλιο στις 13/10, αθέατος όλο το μήνα Νοέμβριος 2011 Φάσεις Σελήνης: 1/11 Πρώτο τέταρτο, 10/11 Πανσέληνος, 18/11 Τελευταίο τέταρτο, 25/11 Νέα Σελήνη Αστρονομικά Φαινόμενα: 5-6/11 Μέγιστο βροχής διαττόντων νότιες Ταυρίδες (ενεργές από 25/9 έως 25/11, μέγιστο περίπου 5 διάττοντες/ώρα, το ακτινοβόλο σημείο μεσουρανεί 00:57 πμ) 9/11 Ο Δίας 4 νότια της Σελήνης (μεσουράνηση Σελήνης 14 ημερών 23:27) 11/11 Ο Άρης 1,5 βόρεια του Βασιλίσκου (α Λέοντα, μέγεθος 1,3, ανατολή Άρη 00:30 πμ) 11/11 Ο Κρόνος 4 βόρεια του Στάχυ (α Παρθένου, μέγεθος 1, ανατολή Κρόνου 05:00 πμ) 11/11 Η Σελήνη 3,3 νότια από τις Πλειάδες (μεσουράνηση Σελήνης 16 ημερών 01:01 πμ 12/11) 11-12/11 Μέγιστο βροχής διαττόντων βόρειες Ταυρίδες (μέγιστο περίπου 5 διάττοντες/ώρα, το ακτινοβόλο σημείο δίπλα στις Πλειάδες) 17-18/11 Μέγιστο βροχής διαττόντων Λεοντίδες (ενεργές από 10 έως 23 Νοεμβρίου, μέγιστο περίπου 20 μετέωρα/ώρα, ανατολή Σελήνης 21 ημερών 23:09 17/11) 19/11 Η Σελήνη 7,5 νότια του Άρη (ανατολή Σελήνης 23 ημερών 00:16 πμ) 22/11 Η Σελήνη 10,5 νότια του Κρόνου (ανατολή Σελήνης 26 ημερών 03:50 πμ) 25/11 Μερική έκλειψη Ηλίου (μέγιστη κάλυψη 90,5%, ορατή από την Ανταρκτική, Τασμανία, Νέα Ζηλανδία και νότια Νότια Αφρική) 27/11 Η Σελήνη 6 βόρεια της Αφροδίτης (λυκόφως, δύση Σελήνης 3 ημερών 19:21) Οι θέσεις των Πλανητών Ερμής: Σε μέγιστη ανατολική αποχή στις 14/11, 2 νότια της Αφροδίτης (μέγεθος - 0,2) Αφροδίτη: Δύσκολα ορατή πολύ χαμηλά στη δύση κατά το λυκόφως (μέγεθος -3,9) Άρης: Ορατός στον πρωινό ουρανό, ανατέλλει 00:24 πμ στο μέσο του μήνα (Λέοντας, μέγεθος 1, διάμετρος 6,4 ). Σε απόσταση μικρότερη από 2 από τους γαλαξίες Μ95 και Μ96 27-29/11 Δίας: Ορατός όλη τη νύχτα, μεσουρανεί 22:54 στο μέσο του μήνα (Κριός, μέγεθος -2,9, διάμετρος 49 ) Κρόνος: Εμφανίζεται νοτιοανατολικά κατά το λυκαυγές, ανατέλλει 04:47 πμ στο μέσο του μήνα (Παρθένος, μέγεθος 0,8, διάμετρος 16 ) Αστρονομικά Φαινόμενα: 6/12 Ο Δίας 4,5 νότια της Σελήνης (μεσουράνηση Σελήνης 11 ημερών 21:24) 8/12 Η Σελήνη 4 νότια των Πλειάδων (μεσουράνηση Σελήνης 13 ημερών 22:57) 10/12 Ολική έκλειψη Σελήνης (ορατή από Ευρώπη, Ασία, βόρεια Αμερική, Ωκεανία). Ανατολή Σελήνης 15 ημερών 16:59, δύο λεπτά μετά από την 3η επαφή (τέλος ολικής φάσης). 4η επαφή (τέλος μερικής έκλειψης) 18:18 (ύψος Σελήνης 12,5 ) 14-15/12 Μέγιστο βροχής διαττόντων Διδυμίδες (ενεργές από 7 έως 17 Δεκεμβρίου, μέγιστο 120 μετέωρα/ώρα, ανατολή Σελήνης 19 ημερών 21:02 14/12) 16/12 Η Σελήνη 9,3 νότια του Άρη (ανατολή Σελήνης 21 ημερών 23:16) 20/12 Ο Κρόνος 7 βόρεια της Σελήνης (ανατολή Σελήνης 24 ημερών 02:45 πμ) 20/12 Η Σελήνη 3 νότια του Στάχυ (α Παρθένου, μέγεθος 1) 22/12 Χειμερινό Ηλιοστάσιο (Ο Ήλιος στον αστερισμό του Τοξότη) 22-23/12 Μέγιστο βροχής διαττόντων Αρκτίδες (ενεργές από 18 έως 26 Δεκεμβρίου, μέγιστο 10-15 μετέωρα/ώρα) 23/12 Ο Ερμής 3,5 βόρεια της Σελήνης (λυκαυγές, ανατολή Σελήνης 28 ημερών 06:17 πμ) 24/12 Ο περιοδικός κομήτης 2009 P1/Garradd στο περιήλιο της τροχιάς του (Ηρακλής, ανατέλλει 04:15 πμ, εκτιμώμενο μέγεθος 7,4) 27/12 Η Σελήνη 7 βόρεια της Αφροδίτης (δύση Σελήνης 3 ημερών 20:22) Οι θέσεις των Πλανητών Ερμής: Σε κατώτερη σύνοδο στις 4/12. Σε μέγιστη δυτική αποχή στις 23/12, ανατέλλει 1,5 ώρα πριν από τον Ήλιο (μέγεθος -0,3) Αφροδίτη: Ορατή χαμηλά νοτιοδυτικά, δύει 19:13 στο μέσο του μήνα (Τοξότης, μέγεθος -4) Άρης: Ορατός στον πρωινό ουρανό, ανατέλλει 23:30 στο μέσο του μήνα (Λέοντας, μέγεθος 0,5, διάμετρος 7,8 ) Δίας: Ορατός κατά το μεγαλύτερο μέρος της νύχτας, μεσουρανεί 20:47 στο μέσο του μήνα (Ιχθύες, μέγεθος -2,7, διάμετρος 46 ) Κρόνος: Ορατός νοτιοανατολικά την αυγή, ανατέλλει 03:04 πμ στο μέσο του μήνα (Παρθένος, μέγεθος 0,7, διάμετρος 16 ) Διάβασα τα Νέα του Ομίλου Κάποιοι φρόντισαν και μου έστειλαν (ταχυδρομικά ή ηλεκτρονικά) το τριμηνιαίο Ενημερωτικό. Το έγραψαν, κρατώντας αρχεία και συντάσσοντας το κείμενο σε έναν υπολογιστή που αγοράσθηκε και συντηρείται - μεταξύ των άλλων - και για το σκοπό αυτό. Πληροφορήθηκα για ένα σωρό εκδηλώσεις που έγιναν ή θα γίνουν. Ένα γραφείο, που έχει αρκετά έξοδα (ενοίκιο, ρεύμα, νερό, τηλέφωνο, σύνδεση με το διαδίκτυο, λοιπά λειτουργικά έξοδα, δαπάνες για την επίτευξη των σκοπών του Ομίλου) στεγάζει την παραγωγική εργασία των - ευτυχώς ουκ ολίγων - ενεργών μελών, που η δραστηριοποίησή τους με κάνει να αισθάνομαι περήφανος/-η που είμαι μέλος το Ο.Φ.Α. Μήπως εγώ ξέχασα να πληρώσω τη συνδρομή μου; Δεκέμβριος 2011 Φάσεις Σελήνης: 2/12 Πρώτο τέταρτο, 11/12 Πανσέληνος, 18/12 Τελευταίο τέταρτο, 24/12 Νέα Σελήνη Μην ξεχνάτε να επισκέπτεστε την ιστοσελίδα μας www.ofa.gr για να ενημερώνεστε για όσα γίνονται ή πρόκειται να γίνουν στους επόμενους μήνες 6 www.ofa.gr

Green Flash NGC 891 στον αστερισμό της Ανδρομέδας Σπάνιο οπτικό φαινόμενο που συμβαίνει λίγο πριν τη δύση ή την ανατολή του ήλιου. Οφείλεται στη διάθλαση του φωτός στην ατμόσφαιρα και μπορεί να παρατηρηθεί όταν ο ήλιος είναι χαμηλά και το φως διατρέχει πυκνότερα στρώματα της ατμόσφαιρας. H πράσινη λάμψη ενισχύεται και από το φαινόμενο του αντικατοπτρισμού. Είναι πολύ δύσκολο να δει κάποιος το φαινόμενο με γυμνό μάτι, περισσότερο συνηθισμένη είναι η φωτογραφική αποτύπωση. Για την αποτύπωση του φαινομένου απαραίτητο είναι να υπάρχει ανοιχτός ορίζοντας, π.χ. από μια παραλία. Τη συγκεκριμένη φωτογραφία την τράβηξα από την παραλία Γυαλός της Λευκάδας και είναι αποτέλεσμα 195 λήψεων σε διάστημα δύο ημερών. Μάρκος Ασπρίδης Ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός διασχίζει τον δίσκο της Σελήνης NGC 891 στον αστερισμό της Ανδρομέδας. Τηλεσκόπιο διοπτρικό 80/600, Κάμερα:ccd Atik 314l mono Στήριξη:EQ6, Πρόγραμα οδήγησης:guidemaster Τηλεσκόπιο οδήγησης Διοπτρικό 80/900, Καμερα οδήγησης Dmk 21 Lum:45x420 sec,red:11x420 sec, Green:10x420 sec, Blue:9x420 sec Οι εικόνες πάρθηκαν απο το παρατηρητήριο μου, και από την εξόρμηση του Ομίλου στον Ταξιάρχη της Χαλκιδικης. Θεόδωρος Γιαουρτσής Νεφέλωμα Μ27 Η φωτογραφία της 11/9 στην ιστοσελίδα Earth Science Picture of the Day ανήκει στο μέλος του ΟΦΑ, Κώστα Εμμανουηλίδη και απεικονίζει τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό καθώς διασχίζει τον σεληνιακό δίσκο. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη στις 3 Ιουνίου το μεσημέρι από το Κρυαρίτσι Χαλκιδικής και αποτελεί σύνθεση πολλών διαδοχικών καρέ. Σύνθεση 38 πεντάλεπτων εκθέσεων κατά την διάρκεια της 5ης Πανελλήνιας Εξόρμησης Ερασιτεχνών Αστρονόμων στα Γρεβενά Παύλος Βλάχος 7 www.ofa.gr

Χάρτης του ουρανού Β M 40 Μεγάλη Άρκτος M 13 M 81 Μικρή Άρκτος M 92 Λυγξ Πολικός Καµηλοπάρδαλη Κηφέας Δράκων Ηρακλής Βέγας Λύρα M 57 Δίδυµοι M 35 M 37 M 36 Ηνίοχος Αίγα Περσέας Κασσιόπη M 39 Σαύρα Ντένεμπ Κύκνος M 27 Αλεπού Βέλος Α Μπετελγκέζ Ωρίωνας M 45 Ταύρος Κριός Τρίγωνο M 31 Ανδροµέδα Πήγασος Αλτάιρ Δελφίνι M 15 Ιππάριο Αετός Δ M 42 Δίας Ιχθείς M 2 Ρίγκελ Λαγός Ηριδανός M 77 Κήτος Ουρανός Υδροχόος Ποσειδώνας Αιγόκερως Κάµινος Γλύπτης Νότιος Ιχθύς Ν Φοίνικας Ο χάρτης απεικονίζει τον ουρανό όπως θα φαίνεται στα μέσα Οκτωβρίου στις 12 το βράδυ, στα μέσα Νοεμβρίου στις 10 το βράδυ και στα μέσα Δεκεμβρίου στις 8 το βράδυ 8 www.ofa.gr