ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΜΑΣ ΤΑ ΖΩΑ
π µµ π Οι γάτες των φορτηγών Ã π Να γνωρίσουν οι µαθητές τον ποιητή της θάλασσας Νίκο Καββαδία. Να κατανοήσουν τη συναισθηµατική σχέση που αναπτ σσουν οι άνθρωποι, ιδιαίτερα σοι ζουν κάτω απ δ σκολες ή µοναχικές συνθήκες, µε τα κατοικίδια ζώα. ª π ƒ Η δ σκολη και στερηµένη ζωή των ναυτικών στα φορτηγά πλοία Η σχέση που αναπτ σσουν οι ναυτικοί µε τη γάτα του καραβιο π π ƒ ª À π ƒ π Το ποίηµα περιέχει αντιπροσωπευτικά γνωρίσµατα της θεµατικής και της ποιητικής του Νίκου Καββαδία. Ο αφηγητής/ποιητής περιγράφει σε τρίτο πρ σωπο τη σχέση που αναπτ σσουν οι ναυτικοί των φορτηγών πλοίων τα οποία συνήθως πραγµατοποιο ν µεγάλης διάρκειας ταξίδια µε τη γάτα που ταξιδε ει µαζί τους. Το αιλουροειδές αυτ κατοικίδιο υποκαθιστά τη γυναίκα στη ζωή των ναυτών αφο έχει, σ µφωνα µε τον ποιητή, πολλά κοινά στοιχεία µε αυτή και ικανοποιεί την ανάγκη τους για συντροφιά και τρυφερ τητα. Η ατµ σφαιρα του ποιήµατος είναι ερωτικήαισθησιακή στις τέσσερις πρώτες στροφές, ενώ αποκτά δραµατική ένταση στις τέσσερις επ µενες, ταν περιγράφεται η αρρώστια απ την οποία προσβάλλεται η γάτα, απ τη συνεχή παραµονή της στο καράβι, και το τραγικ τέλος που της δίνουν οι ναυτικοί, για να τη λυτρώσουν. Ο ποιητικ ς λ γος κορυφώνεται µε τον πνιγµ του άρρωστου ζώου, χωρίς να εκπίπτει σε µελοδραµατισµο ς και αισθηµατολογίες, αποτυπώνοντας τη µοναξιά και την ερωτική στέρηση των ναυτικών. À ƒ À ƒ ƒ ƒ π 1. Αντλώντας στοιχεία απ το ποίηµα, σκιαγραφήστε το χαρακτήρα και τον τρ πο ζωής των ναυτικών που ταξιδε ουν µε φορτηγά καράβια. 2. Ακο στε τα µελοποιηµένα ποιήµατα του Ν. Καββαδία, απ το δίσκο Ο σταυρ ς του ν του του Θ. Μικρο τσικου. ƒ π ª 1. Γρηγ ριος Ξεν πουλος, «Η γάτα του παπά» στα Κ.Ν.Λ. της Α Γυµνασίου. 2. Μιχαήλ Μητσάκης, «Το γατί», Πεζογραφήµατα,Νεφέλη 1988, σ. 147-158. 3. Αργ ρης Εφταλιώτης, «Ο µπαρµπα-γιάννης κι ο γάδαρ ς του», Νησιώτικες ιστορίες, Νεφέλη 1989, σ. 158-162. [156]
ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΜΑΣ ΤΑ ΖΩΑ µ π µ π ƒ º π ιαβάζω, τχ. 437. Επτά κείµενα για τον Νίκο Καββαδία, Πολ τυπο 1982. Νίκος Καββαδίας, «Οι γάτες των φορτηγών», Μαραµπο (1933), Άγρα 2002 16,σ.16. ƒª Ο Λ κος à Να κατανοήσουν οι µαθητές τη στενή εξάρτηση των ζώων απ τη φ ση, αλλά και τους ν µους που κυριαρχο ν σε αυτήν, µε βάση το διήγηµα του διάσηµου Γερµανο συγγραφέα. ª π ƒ Η δ σκολη εποχή του χειµώνα και ο αγώνας για την επιβίωση Η οµαδικ τητα και οι κίνδυνοι της αποµάκρυνσης απ την αγέλη Η υπερβολική εκδήλωση της εκδίκησης των ανθρώπων π π ƒ ª À π ƒ π Οι µαθητές µπορο ν ε κολα να προσεγγίσουν το διήγηµα, να παρακολουθήσουν την υπ θεση και να αντιληφθο ν την ανθρώπινη σκληρ τητα που ασκήθηκε στο ετοιµοθάνατο ζώο. Η παρέµβαση του καθηγητή θα είναι περιορισµένη µε στ χο κυρίως την ευαισθητοποίηση των µαθητών γ ρω απ την οµαλή λειτουργία του οικοσυστήµατος και την υπεράσπιση εκείνων των ζωικών ειδών που σήµερα απειλο νται µε εξαφάνιση. Θα πρέπει βέβαια να γίνει ειδική αναφορά στη στενή εξάρτηση των άγριων ζώων απ το φυσικ περιβάλλον και στις δυσκολίες επιβίωσης που αντιµετωπίζουν συχνά εξαιτίας των κακών καιρικών συνθηκών. Ο διδάσκων θα πρέπει οπωσδήποτε να επισηµάνει την υπερβολική σκληρ τητα και την εκδικητική µανία που έδειξαν οι άνθρωποι απέναντι στο ανυπεράσπιστο ζώο, εξηγώντας παράλληλα τι η αντίδρασή τους είναι, σε ένα βαθµ, δικαιολογηµένη, επειδή οι κτηνοτρ φοι υφίστανται πολλές απώλειες, λ γω των συχνών επιθέσεων που κάνουν στα ζώα τους οι λ κοι. ƒ π ª 1. Γιώργος Ιωάννου, «Φθινοπωρινά», Ε φλεκτη χώρα, Κέδρος 1982. [157]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ 2. Ανδρέας Καρκαβίτσας, «Το µνήµα της µάνας», Άνθρωποι και ζώα στη νεοελληνική πεζογραφία, ανθολ γηση επιµέλεια. Παπακώστας, Ωκεανίδα 1994, σ. 155-162. 3. Μάριος Μαρκίδης, «Ο λ κος», Μεταξ Σινά και Αιλείµ, Έρασµος 1993. Πάµε να δο µε, ρε παιδιά, το λ κο Ποιο λ κο ρε βλαµµένε λένε οι σ ντροφοι, Ο µ νος, κάπως, λ κος που απ µεινε διάγει τις ηµέρες του στην πρωτε ουσα νοµο πίσω απ το συρµατ πλεγµα, πίσω απ τον προβολέα τρώει και κοιµάται, τρώει και παχαίνει, τρώει και δυστυχεί δυο τσιγάρα απ το Βελο χι Ο λ κος θέλει να πέσει χι νι, θέλει να κρυφτο ν τα πρ βατα -θέλει να έρθει να πεινάσει ο λ κος θέλει το κυνήγι À ƒ À ƒ ƒ ƒ π 1. Βρείτε µ θους, παραµ θια, λέξεις και γλωσσικές εκφράσεις µε λ κους και εξετάστε ποια εικ να µεταδίδουν για τους λ κους. Περιγράψτε τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της στερε τυπης εικ νας που έχει δηµιουργηθεί για τους λ κους. Συγκρίνετε την τ χη που έχουν οι λ κοι στα παραµ θια µε την υπ θεση του διηγήµατος του Έσε. 2. Επικοινωνήστε µε την Ελληνική Φιλοζωϊκή Εταιρεία ή µε άλλους τοπικο ς οργανισµο ς που έχουν σκοπ την προστασία των ζώων, και ζητήστε ενηµερωτικ υλικ σχετικά µε τα διάφορα είδη ζώων που αντιµετωπίζουν δ σκολες συνθήκες, κακοποιο νται ή απειλο νται µε εξαφάνιση εξαιτίας του ανθρώπου. 3. Συγκρίνετε τη ζωή και την κατάντια των δ ο λ κων που συναντάµε στο διήγη- µα του Έσε και στο ποίηµα του Μαρκίδη. 4. Περισσ τερες πληροφορίες για τα προστατευ µενα είδη χλωρίδας και πανίδας θα βρείτε στις ιστοσελίδες: http://www.defenders.org/citcomnt.html και http://www. nature.ariadne-t.gr/nature/arckt/arcturo.html. µ π µ π ƒ º π ιαβάζω, τχ. 109. www. hermann-hesse.com www.gss.ucsb.edu/projects/hesse Μια ευρ τερη εικ να για τους δεσµο ς των ανθρώπων µε τα ζώα στη λογοτεχνία µας δίνει ο τ µος Άνθρωποι και ζώα στη νεοελληνική πεζογραφία, ανθολ γηση επιµέλεια. Παπακώστας, Ωκεανίδα 1994. [158]
ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΜΑΣ ΤΑ ΖΩΑ Έρµαν Έσε, «Ο λ κος», Η π λη των ξένων στο ν το, µτφρ. Θ. Λουπασάκης, Σµίλη 1995, σ. 33-37. ø Àƒ À Άνθρωποι και δελφίνια à π Να ευαισθητοποιηθο ν οι µαθητές γ ρω απ τα θέµατα οικολογίας και πολιτισµο που θίγει το αφήγηµα. Να προβληµατιστο ν για την ποι τητα της σχέσης του ανθρώπου µε τα δελφίνια, απ την αρχαι τητα ως τις µέρες µας. ª π ƒ Οικολογικ πρ βληµα και διατάραξη της φυσικής ισορροπίας Ανθρώπινη αδιαφορία και έλλειµµα πολιτισµο Κακοµεταχείριση και οικονοµική εκµετάλλευση των ζώων Πειράµατα επιστηµ νων στα ζώα π π ƒ ª À π ƒ π Το κείµενο έχει δοκιµιακ χαρακτήρα και θέτει ευθέως ζήτηµα ατοµικής και κοινωνικής ευθ νης τ σο για τον ανατρεπτικ ρ λο που έχει ο σ γχρονος άνθρωπος στη λειτουργία της φ σης σο και για τις εγκληµατικές του ενέργειες εις βάρος του οικοσυστήµατος. Το αφήγηµα αναφέρεται άµεσα και ρεαλιστικά στην προβληµατική, καταπιεστική σχέση του ανθρώπου µε τα υπ λοιπα έµβια ντα, καταδεικν οντας τ σο το έλλειµµα σο και την ενοχή του τεχνοκρατικο και επιτηδευµένου πολιτισµο µας. Ο σ γχρονος αυτ ς πολιτισµ ς δε θεµελιώνεται πλέον σε ηθικές αξίες ο τε σέβεται τον περιβάλλοντα χώρο, αλλά χαρακτηρίζεται απ την αίσθηση της πρ σκαιρης απ λαυσης, την παθητικ τητα και τη µετάθεση ευθυνών. Η αποτρ παια φωτογραφία µε τα νεκρά και εγκαταλειµµένα δελφίνια στη Χαλκιδική αποτελεί αδιάψευστο µάρτυρα της ανθρώπινης βαρβαρ τητας, καθώς φέρνει άµεσα στο προσκήνιο το οικολογικ πρ βληµα και την κοινωνική ασυνειδησία που, δυστυχώς, διογκώνεται στην εποχή µας. Η επιλογή του Σουρο νη να γράψει για τη σχέση του ανθρώπου µε τα δελφίνια σχετίζεται µεν µε το δυσάρεστο συµβάν της Χαλκιδικής, απορρέει δε απ τη γενικ τερη εκτίµηση του συγγραφέα τι αυξάνονται οι άνθρωποι που ασελγο ν επάνω στη φ ση, έχοντας αποβάλει πλήρως τα αισθήµατα της συλλογικής ευθ νης, της ντροπής και της ενοχής. Η ανοχή και η αδιαφορία της υπ λοιπης κοινωνίας απέναντι στη βαρβαρ τητα δίνει τη δυνατ τητα σε κάποιες µειοψηφίες να αµαυρώνουν κάθε [159]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ έννοια ανθρωπισµο και κοινωνικής ζωής, αντιστρέφοντας τη φυσική ισορροπία, µε στ χο το προσωπικ κέρδος. Η κατηγορία αυτή των ανθρώπων συνίσταται βασικά απ λους σοι εκµεταλλε ονται τα ζώα στο τσίρκο και σε διάφορα θεάµατα, αλλά και σους συµµετέχουν στην κακοποίηση, µε την ένοχη σιωπή τους ή µε την οικονο- µική ενίσχυση των πρώτων. Οι εγκληµατικές ενέργειες των πρώτων µερικές φορές υπερβαίνουν κάθε ριο επιζητώντας να καλ ψουν τις ανοµίες τους πίσω απ εργαστηριακές παρατηρήσεις (πειράµατα µε εγκεφάλους δελφινιών). Ο συγγραφέας δεν κρ βει τη συναισθηµατική του αντίδραση (ηθικ ς αποτροπιασµ ς, λ πη, ντροπή, οργή) και την ιδεολογική του στάση (κοινωνική καταγγελία, ειρωνεία) απέναντι στο πρ βληµα που περιγράφει. Αν και ο ίδιος δεν ενέχεται σε αυτήν τη θλιβερή πραγ- µατικ τητα, νιώθει ένοχος γιατί µε λ πη διαπιστώνει τι οι άνθρωποι φέρονται µε υπέρµετρη αλαζονεία, σκιάζοντας και διασαλε οντας ανεπαν ρθωτα την πανάρχαια φιλική σχέση, που είχαν τα δελφίνια µε τον άνθρωπο. Σχέση που διασώθηκε χι µ νο στις διάφορες αρχαίες ζωγραφικές και γλυπτές παραστάσεις των δελφινιών και στη συµβολική νουβέλα του Αρίονα (Ηρ δοτος), αλλά και εξακολουθεί να λειτουργεί µε θαυµάσιες αποδ σεις και στην εποχή µας, σε κ µικς και κινηµατογραφικές ταινίες για παιδιά και ενήλικες και, το απολαυστικ τερο, µε την πραγµατική συντροφιά των δελφινιών, που παραπλέουν τα πλοία µας σε κάθε ελληνική θαλάσσια διαδροµή µας. ƒ π ª 1. Οδυσσέας Ελ της, «Ο γλάρος», Τα ρω του έρωτα (1972), Ύψιλον 1986 3. 2. Στράτης Μυριβήλης, «Τα ζα», Η ζωή εν τάφω στα Κ.Ν.Λ. της Γ Γυµνασίου. À ƒ À ƒ ƒ ƒ π Ερευνήστε ποια είδη ζώων αντιµετωπίζουν πρ βληµα επιβίωσης ή υφίστανται κακοµεταχείριση στην περιοχή σας. Ενηµερώστε για το πρ βληµα τις τοπικές αρχές και ενεργήστε µε σκοπ την προστασία τους. Αντώνης Σουρο νης (1942), «Άνθρωποι και δελφίνια», Κυριακάτικες ιστορίες, Καστανιώτης 2002, σ. 239-241. [160]
ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΜΑΣ ΤΑ ΖΩΑ ªπ ª Àƒ Ο µεταξοσκώληκας. Ã. Ο σκαντζ χερος à Να διαβάσουν οι µαθητές δ ο αλληγορικές ιστορίες µε ζώα. ª π ƒ Αλληγορική διήγηση Εργασία και παραγωγικ τητα των ζώων Η σηµασία της επίµονης και αδιάλειπτης προσπάθειας π π ƒ ª À π ƒ π Έχει ενδιαφέρον ο καθηγητής να παρουσιάσει στους µαθητές σ γχρονα δείγµατα αλληγορικών ιστοριών µε πρωταγωνιστές ζώα, οι οποίες σε ένα βαθµ µπορο ν να θεωρηθο ν συνέχειες των αρχαίων ηθοπλαστικών διηγήσεων, πως οι πολ γνωστοί Μ θοι του Αισώπου. Τα επιλεγµένα αφηγήµατα έλκουν την καταγωγή τους απ τη µακρ χρονη λογοτεχνική παράδοση, παράλληλα µως αποδεσµε ονται αισθητά απ αυτή µε την πρωτοτυπία, τον ευτράπελο χαρακτήρα, το σ γχρονο ιστορικοκοινωνικ και αισθητικ προσδιορισµ τους. Η ευτράπελη ιστορία του µεταξοσκώληκα σχετίζεται άµεσα µε το προϊ ν της, αφανο ς, εργασίας του, τη µεγάλη επίδειξη του Κριστιάν Ντιορ. Ο Ματσ ουρεκ πετυχαίνει να σατιρίσει µια υφιστάµενη κατάσταση κοινωνικής ανισ τητας και αδικίας µέσα απ την αµελητέα παρξη του σκουληκιο. Με ανάλαφρο πνε µα, αλλά ειρωνική αντίληψη και σαφή αίσθηση της πραγµατικ τητας, συνδυάζει το µα ρο χιο µορ και το σαρκασµ και απευθ νεται σε πολλο ς κοινωνικο ς αποδέκτες: απ το φτην εργατικ δυναµικ, που παράγει τα αγαθά, ως τις περίπλοκες υλικές σχέσεις, που καθορίζουν τη δοµή της σ γχρονης καταναλωτικής κοινωνίας. Η ιστορία του σκαντζ χοιρου, αν και σε αρκετά σηµεία παράλληλη, λειτουργεί κάπως αντίστροφα απ αυτή του µεταξοσκώληκα. Το τριτοπρ σωπο αφήγηµα του Γονατά επικεντρώνεται στην αδιάλειπτη προσπάθεια του ζώου να ξεπεράσει τις περιορισµένες δυνατ τητες της φ σης του, ενώ στο τέλος, µε την προσδοκία πραγµάτωσης του στ χου του, επιβραβε εται η επιµονή και η αγωνιστικ τητά του. Ο αφηγητής αποδίδει, µε τα λ για που περικλείονται στα εισαγωγικά, τις σκέψεις και τη θεληµατική βο ληση του σκαντζ χοιρου, παρατηρεί συστηµατικά τις πείσµονες προσπάθειές του, συµµερίζεται τον αγώνα και προσδοκά τη δικαίωσή του. Ο Ματσ ουρεκ αντίθετα παρακολουθεί τον ήρωα-σκουλήκι του απ απ - [161]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ σταση, στωικά συµβιβασµένο µε την πεζή καθηµεριν τητα της, αφανο ς, εργασίας του, την οποία καρπώνεται ο κ σµος της µ δας, για να συγκεντρώσει επάνω του τα έντονα φώτα της δηµοσι τητας. ƒ π ª Τσου Τσεν Πάι, «Ο σκαντζ χοιρος», Κινέζοι ποιητές. Τετράστιχα, µτφρ. Σωκράτης Σκαρτσής, Καστανιώτης 1988. Σαν προχωράει, µοιάζει µε πελ τα λο καρφίτσες που κινείται σαν στέκεται, είναι στρογγυλ ς σαν κάστανο. Μην τον περιφρονείτε, ασήµαντος δεν είναι. Ποιος θα τολµο σε µε γροθιά να τον χτυπήσει. À ƒ À ƒ ƒ ƒ π 1. είτε την κινηµατογραφική ταινία Ο Ψ λλος (1989-1990) του ηµήτρη Σπ ρου µε ήρωα ένα µικρ επαρχιωτ πουλο το µικρ τερο εκδ τη εφηµερίδας ο οποίος, χάρη στη θέληση και την αγωνιστικ τητά του, κατάφερε να ξεπεράσει τις πολλές του δυσκολίες και να πραγµατοποιήσει τα νειρά του. 2. Συγκρίνετε τις δ ο εικ νες του σκαντζ χοιρου που έχουµε απ το ποίηµα του Τσου Τσεν Πάι και του Γονατά. µ π µ π ƒ º π Γαραντο δης Ευριπίδης, «Τα ζώα στο (µεταµορφωτικ ) καθρέφτη της λογοτεχνίας», εισαγωγή στον τ µο Μικρή ζωολογία, Πατάκης 1998, σ. 7-23. ιαβάζω, τχ. 444, 2003. Αφιέρωµα στον Ε.Χ. Γονατά µε κείµενα του Ε.Χ. Γονατά, της Φραγκίσκης Αµπατζοπο λου κ.ά. Μίλος Ματσ ουρεκ, «Ο µεταξοσκώληκας», Ζωολογία, µτφρ. Σπ ρος Τσακνιάς, Στιγ- µή 1984, σ. 24-26. Ε.Χ. Γονατάς (1924), «Ο σκαντζ χερος», Η κρ πτη, Στιγµή 1991, σ. 48. [162]
ªÂ applefiê ÛË ÙË ÏÏËÓÈÎ ÚÓËÛË Ù È ÎÙÈÎ È Ï ÙÔ ËÌÔ- ÙÈÎÔ, ÙÔ ÌÓ Û Ô Î È ÙÔ ÎÂ Ô Ù appleòóôóù È applefi ÙÔÓ OÚÁ ÓÈÛÌfi Î fiûâˆ È ÎÙÈÎÒÓ µè Ï ˆÓ Î È È Ó ÌÔÓÙ È ˆÚÂ Ó ÛÙ ËÌfiÛÈ ÔÏÂ. È Ï ÌappleÔÚÂ Ó È Ù ıâóù È appleúô appleòïëûë, fiù Ó Ê ÚÔ Ó È ÏÈfiÛËÌÔ appleúô applefi ÂÈÍË ÙË ÁÓËÛÈfiÙËÙ ÙÔ. ıâ ÓÙ Ù appleô appleô È Ù ıâù È appleúô appleòïëûë Î È Â Ê ÚÂÈ È ÏÈfiÛËÌÔ ıâˆúâ Ù È ÎÏ ٠appleô Î È Ô apple Ú ÙË ÈÒÎÂÙ È Û ÌÊˆÓ Ì ÙÈ È Ù ÍÂÈ ÙÔ ÚıÚÔ 7 ÙÔ fiìô 1129 ÙË 15/21 ª ÚÙ Ô 1946 (º 1946, 108, ã). apple ÁÔÚ ÂÙ È Ë Ó apple Ú ÁˆÁ ÔappleÔÈÔ appleôùâ ÙÌ Ì ÙÔ ÙÔ ÙÔ È Ï Ô, appleô Î Ï appleùâù È applefi ÈÎ ÈÒÌ Ù (copyright), Ë Ú ÛË ÙÔ Û ÔappleÔÈ - appleôùâ ÌÔÚÊ, ˆÚ ÙË ÁÚ appleù ÂÈ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ.