ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΧΩΡΟΥ ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΗΣ ΙΑΘΕΣΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ (ΧΑ Α) ΣΤΟΝ ΗΜΟ ΕΜ. ΠΑΠΑ Ν. ΣΕΡΡΩΝ Ιλαρίδης Α. και Νικολάου Κ. Σχολή Θετικών Επιστηµών και Τεχνολογίας, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο, 26335 Πάτρα Email-1: niba@otenet.gr Email-2: kinikola@hol.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο Νοµός Σερρών αν και ένας καθαρά γεωργικός Νοµός µε πλούσια φυσικά χαρίσµατα παρουσιάζει έντονα περιβαλλοντικά προβλήµατα πολλά εκ των οποίων οφείλονται στην επί σειρά ετών ανεξέλεγκτη διάθεση των απορριµµάτων σε χώρους (ΧΑ Α) στους οποίους δεν υπήρχαν οι απαραίτητες υποδοµές και τα κατάλληλα µέτρα ασφαλείας. Ένας τέτοιος χώρος είναι και ο ΧΑ Α Πενταπόλεως στον ήµο Εµ. Παπά, του οποίου η περιβαλλοντική διαµόρφωση και ανάπλαση παρουσιάζονται στην εργασία αυτή, µε σκοπό την διαµόρφωση του χώρου µε τρόπο βιοκλιµατικά και περιβαλλοντικά αποδεκτό. Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας αναλύονται οι στόχοι και η µεθοδολογία που θα ακολουθηθεί για την υλοποίηση των στόχων αυτών, η περιγραφή της πρότασης και τα βήµατα τα οποία θα πρέπει να ακολουθηθούν για την πραγµατοποίηση αυτής. Τέλος περιγράφεται η βιοκλιµατική συµπεριφορά του προτεινόµενου έργου, οι παρεµβάσεις οι οποίες αφορούν στην γρήγορη ένταξη αυτού στο φυσικό περιβάλλον καθώς και η αξιολόγηση αυτής της πρότασης. ENVIRONMENTAL REHABILITATION OF AN AREA FOR WASTE UNCONTROLLED DISCHARGE IN EM. PAPA MUNICIPALITY SERRES Ilaridis A. and Νikolaou Κ. School of Sciences & Technology, Hellenic Open University, 26335 Patra, Greece Emai-l : niba@otenet.gr Email-2: kinikola@hol.gr SUMMARY The prefecture of Serres, although a purely agricultural area with rich natural gifts has severe environmental problems many of which are due to uncontrolled, for several years, disposal of waste at area (AUDW) of where absence of necessary infrastructure and adequate safety measures. One such area is the AUDW in municipality of Em. Papa, whose formulation and environmental regeneration are presented in this work, in order to shape the space in a bioclimatic and environmentally acceptable area. In this work the objectives and methodology are presented, the description of the proposal and the steps which should be followed to achieve this. Finally, the bioclimatic behavior of the proposed project, interventions relating to the speedy integration into the natural environment and the evaluation of this proposal are presented.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αστικοποίηση του πληθυσµού, σε συνδυασµό µε τον καταναλωτικό τρόπο ζωής, έχει επηρεάσει σε πολύ µεγάλο βαθµό, τόσο την ποσότητα όσο και το είδος των παραγόµενων απορριµµάτων, καθιστώντας την συλλογή και την διαχείριση τους (επεξεργασία, διάθεση) ένα από τα σηµαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήµατα. Πρόκειται για ένα πρόβληµα πολυδιάστατο, µε πλήθος αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, που γίνεται αντιληπτό στο στάδιο της διάθεσης των απορριµµάτων. Η συλλογή των απορριµµάτων, που µαζί µε την εν γένει διαχείριση τους αποτελούν θεσµοθετηµένη αρµοδιότητα της τοπικής αυτοδιοίκησης, είναι ένας σηµαντικός παράγοντας προσδιορισµού της ποιότητας ζωής στο άµεσο οικιστικό περιβάλλον αφού επηρεάζει τόσο τις συνθήκες υγιεινής διαβίωσης όσο και την αισθητική του. Στη χώρα µας έχει προσλάβει εκρηκτικές διαστάσεις, κυρίως λόγω έλλειψης, όλα αυτά τα χρόνια, περιβαλλοντικής ευαισθησίας και σύγχρονης ολοκληρωµένης πολιτικής για τα απορρίµµατα. (www.garbage.htm) Η κατά καιρούς λήψη διαφόρων µέτρων, για την αντιµετώπιση του προβλήµατος, δεν επέφερε πάντα τα επιθυµητά αποτελέσµατα. Η αντιµετώπιση του προβλήµατος, επί σειρά ετών, ως τοπικό ζήτηµα κάποιων περιοχών, χωρίς κεντρική πολιτική και η έλλειψη υποδοµών για την ασφαλή διάθεση των απορριµµάτων επιβάρυναν το περιβάλλον. Η επίλυση τέτοιας κλίµακας προβληµάτων απαιτεί τη συνδυασµένη χρήση τεχνικών και µεθόδων οι οποίες αφορούν τόσο την τελική διάθεση των απορριµµάτων, µε τρόπο φιλικό προς το περιβάλλον, όσο και τον περιορισµό των τελικά παραγόµενων απορριµµάτων κυρίως µέσω της ανακύκλωσης τους. Με το τρόπο αυτόν, επιτυγχάνεται εξοικονόµηση πρώτων υλών και ενέργειας και ταυτόχρονα µειώνονται οι ανάγκες τελικής διάθεσης, και συνεπώς οι επιπτώσεις στο περιβάλλον. Είναι βέβαια φανερό ότι για να επιτευχθεί αυτό απαιτείται η ενεργός συµµετοχή όλων όσων συµµετέχουν στην παραγωγή των απορριµµάτων άµεσα ως καταναλωτές ή έµµεσα ως παραγωγοί. Κύριος στόχος αυτής της εργασίας είναι η διαµόρφωση, µε βάση τα στοιχεία του βιοκλιµατικού σχεδιασµού, µιας περιβαλλοντικά επιβαρυµένης και υποβαθµισµένης περιοχής και συγκεκριµένα ενός χώρου ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριµµάτων, σε µία περιοχή που θα αποτελεί χώρο αναψυχής, πολιτισµού και αθλητισµού όχι µόνο για τους κατοίκους του ήµου Εµ. Παππά, αλλά και γενικότερα για όλους τους κατοίκους του Νοµού Σερρών. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Με βάση τη θέση και τη σηµαντικότητα της περιοχής µελέτης και την υφιστάµενη κατάστασής, η εργασία ακολούθησε τα παρακάτω στάδια: ιερεύνηση Γενικών Αρχών Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού και Βιώσιµης Ανάπτυξης, µέσα από την βιβλιογραφία. Μελέτη παραδειγµάτων επέµβασης και ανάπλασης τέτοιου είδους περιοχών τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα. Συλλογή στοιχείων υπάρχουσας κατάστασης και ιστορικής της πορείας (κλιµατολογικά, περιβαλλοντολογικά, ιστορικά, κοινωνικά κτλ.) Η ανάλυση αποσκοπεί στην τεκµηριωµένη καταγραφή και ερµηνεία των βασικών παραµέτρων του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, στην αποτίµηση της υπάρχουσας κατάστασης και στη διάγνωση των προβληµάτων από την οποία µπορεί να τεκµηριωθούν και δυνατές λύσεις βάσει των εξελικτικών τάσεων και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της περιοχής µελέτης. Αξιολόγηση υπαρχόντων προτάσεων για την αξιοποίηση της περιοχής µελέτης. Κοινωνική έρευνα µε συµµετοχή των κατοίκων και των επιχειρηµατιών της ευρύτερης περιοχής. Επίσης καταγράφηκαν οι απόψεις και οι σχεδιασµοί των εµπλεκόµενων Φορέων.
Οργάνωση, αποτίµηση και αξιολόγηση των συλλεγόµενων στοιχείων. ιατύπωση αρχών και στόχων πρότασης µε βάση τις αρχές του περιβαλλοντικού σχεδιασµού, τα συµπεράσµατα και τις τάσεις της αξιολόγησης της υφιστάµενης κατάστασης και την κοινωνική έρευνα. Τελική Πρόταση ανάπλασης Αξιολόγηση Πρότασης Με τον προτεινόµενο σχεδιασµό της ευρύτερης περιοχής του ΧΑ Α, επιχειρείται: 1. Η ενσωµάτωση της περιοχής µελέτης στο γειτονικό οικιστικό σύνολο. 2. Η αξιοποίηση, η αναβάθµιση και η προστασία του περιβάλλοντος των φυσικών υπαίθριων χώρων. 3. Η συµβολή του υγρού στοιχείου, της φύτευσης και του ανέµου για τον δροσισµό κατά τους θερινούς µήνες. 4. Η αναβάθµιση του περιβάλλοντος του αστικού χώρου, µε γνώµονα τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και των επισκεπτών. 5.Η εύκολη και φυσική πεζή προσπέλαση σε κάθε σηµείο. 6.Ο διακριτικός, αλλά όχι απαγορευτικός διαχωρισµός των κινήσεων πεζών και τροχοφόρων. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΕΡΓΩΝ Λόγω του ότι, δεν υπάρχουν έργα υποδοµής στον συγκριµένο χώρο και κυρίως έργα υποδοµής τα οποία να αφορούν στην υγειονοµική διάθεση των απορριµµάτων, υπάρχει άµεσος κίνδυνος διαφυγής και κατείσδυσης σραγγισµάτων στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Οι υδρογεωλογικές συνθήκες οι οποίες επικρατούν στην περιοχή, συνηγορούν και αυξάνουν τις πιθανότητες ρύπανσης και υποβάθµισης της περιοχής. Συνοπτικά, το προτεινόµενο έργο αφορά τα παρακάτω στάδια: 1. ηµιουργία υποδοµής για τον ασφαλή ενταφιασµό των αποθέσεων οι οποίες θα µεταφερθούν από τους υπόλοιπους Χ.Α..Α. Η υποδοµή αυτή θα αφορά σε έκταση χώρο 6 στρεµµάτων. 2. Κατασκευή έργων, στον χώρο συλλογής και αποκατάστασης, τα οποία θα αφορούν την διαχείριση στραγγισµάτων και βιοαερίου. 3. Έργα τα οποία θα αφορούν την διαµόρφωση της τελικής επιφάνειας όπως, εδαφοκάλυψη, έργα ανάπλασης, φυτοτεχνικής διαµόρφωσης κ.α. 4. Επιτήρηση του χώρου και της πορείας των έργων µε συνεχείς µετρήσεις οι οποίες της ποιότητας των νερών σε γεωτρήσεις κυρίως γύρω από τον προαναφερόµενο χώρο. 5. Αποκατάσταση των υπόλοιπων Χ.Α..Α., µε πλήρη ενταφιασµό των απορριµµατικών αποθέσεων που είναι µερικώς ενταφιασµένα και σε κατάσταση προχωρηµένης αποδόµησης. Ο ενταφιασµός θα γίνει µε άργιλο. Γενικές αρχές των προτεινόµενων έργων 1. Αξιολόγηση υφιστάµενης κατάστασης τάσεις κατευθύνσεις. 2. Τη διαµόρφωση του χώρου που πρόκειται να αποκατασταθεί. Α. Έργα υποδοµής. Εκσκαφές και χωµατουργικές εργασίες. Περίφραξη. Κατασκευή περιµετρικής τάφρου. Κατασκευή εισόδου. Ανάρτηση ενηµερωτικής πινακίδας. Β. Έργα µόνωσης πυθµένα και πρανών. Τα έργα διαχείρισης στραγγισµάτων. Τα έργα διαχείρισης βιοαερίου.
Το σύστηµα τελικής επικάλυψης. Τα έργα εσωτερικής και εξωτερικής οδοποιίας. Τα έργα αντιπυρικής προστασίας. Τα έργα αντιπληµµυρικής προστασίας. Πρόσβαση κυκλοφορία. ΤΕΛΙΚΗ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Η µελέτη και αξιολόγηση της υπάρχουσας κατάστασης και οι διαφαινόµενες τάσεις, όπως προέκυψαν από την επιστηµονική ανάλυση και επιτόπια έρευνα (έρευνα πεδίου) έδειξαν ότι υπάρχουν οι προϋποθέσεις : Για την ανάδειξη του χώρου ως τόπο εκπαίδευσης πάνω στην περιβαλλοντική αγωγή σε µαθητές σχολείων και όχι µόνο. Η ανάδειξη αυτή είναι εφικτή, πρωτοπόρα και σηµαντική και θα αποτελέσει πόλο έλξης επισκεπτών τόσο από την πόλη και γενικότερα το Νοµό, όσο και από γειτονικούς Νοµούς. Για την αξιοποίηση του χώρου, ώστε να αποτελέσει ένα πολιτιστικό, αθλητικό κ.α. κέντρο για την περιοχή και ταυτόχρονα να ικανοποιήσει ορισµένες κοινωνικές ανάγκες και άλλες εξυπηρετήσεις των κατοίκων της. Έχοντας ως κύριο σκοπό την κατεύθυνση της περιοχής προς µια βιώσιµη ανάπτυξη η πρόταση γίνεται σύµφωνα µε τις αρχές του περιβαλλοντικού σχεδιασµού: 1. Χρήση ανακυκλώσιµων και ανανεώσιµων υλικών 2. Μικρές κτηριακές εγκαταστάσεις. 3. Χρήση υλικών χαµηλής ενέργειας. 4. Χρήση ξυλείας συγκοµιδής. 5. Συστήµατα για τη συλλογή νερού. 6. Χαµηλή συντήρηση. 7. Ανακύκλωση. 8. Μείωση των χηµικών καταστροφών του όζοντος. 9. ιατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος. 10. Ενεργειακή αποδοτικότητα. 11. Προσανατολισµός των κτισµάτων. 12. Πρόσβαση σε δηµόσια µέσα µαζικής µεταφοράς. Η πρόταση στοχεύει : - Στη διαφύλαξη της γεωργικής γης, του αγροτικού τοπίου και φυσικού περιβάλλοντος. - Στην αξιοποίηση και ανάδειξη της περιοχής ως τόπου αναψυχής. - Στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. - Στις ήπιες επεµβάσεις κατά την διαµόρφωση και ανάδειξη του. Πρώτος στόχος της µελέτης είναι η προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση του χώρου µε προτεινόµενες λύσεις και ήπιες παρεµβάσεις, οι οποίες θα συντείνουν στην ορθολογική διαχείριση του τοπίου (οικολογική ισορροπία) και θα παρέχουν συµπληρωµατικά δυνατότητες τουριστικής αξιοποίησης, ανάπτυξης περιβαλλοντικής συνείδησης αλλά και αναψυχής, µε απώτερο στόχο την αειφόρο και βιώσιµη ανάπτυξη της περιοχής. Στα αναµενόµενα οφέλη περιλαµβάνονται: Προστασία, ανάπτυξη και εµπλουτισµός της υπάρχουσας χλωρίδας και πανίδας αλλά και των άλλων φυσικών πόρων της περιοχής µελέτης. Εµπλουτισµός και αξιοποίησή του µικροκλίµατος. ηµιουργία χώρων αναψυχής. Γνωριµία µε το φυσικό περιβάλλον. Ανάπτυξη του περιπατητικού και φυσιολατρικού οικοτουρισµού στη περιοχή. Ανάπτυξη δράσεων που είναι φιλικές µε το φυσικό περιβάλλον.
ηµιουργία υποδοµών ενηµέρωσης, ευαισθητοποίησης και προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, γεγονός που ενισχύει τη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας. υνατότητα αξιοποίησης των Κοινοτικών Προγραµµάτων και Κανονισµών. Εξάλλου η υλοποίηση των παραπάνω, θα αποφέρει άµεσα αποτελέσµατα που θα αναβαθµίσουν την εικόνα του τόπου, εξασφαλίζοντας τη διατήρηση των φυσικών πόρων, την ωραιότητα του φυσικού τοπίου και την βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Ο περιβαλλοντικός σχεδιασµός των υπαίθριων χώρων και των κτιρίων στοχεύει στην µείωση της κατανάλωσης ενέργειας, των φυσικών πόρων και την αποκατάσταση της λειτουργίας της φύσης. Το αντικείµενο του περιβαλλοντικού σχεδιασµού στην ανάπλαση του χώρου, είναι: Α. Η διευκόλυνση των κινήσεων των ανέµων, όσο αναφορά τον προσανατολισµό και τη λειτουργία των δρόµων, το ύψος, τη µορφή και τη χωροθέτηση της βλάστησης. Β. Η αποκατάσταση και εµπλουτισµός του φυσικού εδάφους που αφορά τις κλίσεις του εδάφους, τη διαµόρφωση των δρόµων και των υπαίθριων χώρων καθώς και των στοιχείων φύτευσης. Γ. Η διευκόλυνση της φυσικής απορροής των νερών, ο σχεδιασµός του δικτύου απορροής και συλλογής των όµβριων και η προστασία των υπογείων νερών.. Η εξασφάλιση της βιοποικιλότητας, που αφορά την προστασία και τη διαµόρφωση φυσικών υπαίθριων χώρων και στοιχείων που µπορούν να αυτοσυντηρηθούν και να συντηρήσουν ζωικούς οργανισµούς. Ε. Η ανακύκλωση που αφορά την συλλογή επεξεργασία του νερού και το σύστηµα συλλογής-διάθεσης απορριµµάτων. ΣΤ. Η µείωση της κατανάλωσης των φυσικών πόρων, που αφορά τα υλικά, την έκταση των τεχνητών διαµορφώσεων και τη µείωση της κατανάλωσης της ενέργειας και νερού. Ως κυκλοφοριακός στόχος τέθηκε η επαρκής δυνατότητα πρόσβασης µέσω του υφισταµένου οδικού δικτύου, χωρίς όµως να ενθαρρύνεται η χρήση του αυτοκινήτου. Τέλος η δηµιουργία εσωτερικού δικτύου κυκλοφορίας και πρόσβασης (συµπεριλαµβανοµένων πεζοδρόµων, ποδηλατοδρόµων, οδών ήπιας κυκλοφορίας για ανεφοδιασµό.), που αποκλείοντας τη χρήση του IX αυτοκινήτου να δίνει τη δυνατότητα ευχερούς προσέγγισης όλων των χώρων του πάρκου από τους επισκέπτες Ως γενικότεροι κοινωνικοί στόχοι τέθηκαν οι εξής: Η ένταξη του υπό επανάχρηση χώρου στις γύρω περιοχές και η σταδιακά ποιοτική αναβάθµιση των γειτονικών γεωργικών κυρίως περιοχών. H δηµιουργία ενός πολυλειτουργικού χώρου, µε την συνύπαρξη διαφόρων ειδών αναψυχής, πολιτισµού και κοινωνικών εξυπηρετήσεων που θα ελέγχουν ένα πλατύτερο κοινό από άποψη ηλικιών και ενδιαφερόντων και θα αποτελούν εναλλακτική ανταγωνιστική πρόταση στους ιδιωτικούς πολυχώρους ψυχαγωγίας που χειραγωγούν έµµεσα και άµεσα την ελεύθερη διαµόρφωση του πολίτη. H µεγιστοποίηση της χρήσης του χώρου ώστε να µην εµφανίζει συµπτώµατα εγκατάλειψης και ερήµωσης κατά την νύχτα. Ο συντονισµός και η σύνθεση των επιµέρους δραστηριοτήτων και λειτουργιών του µε την χρήση νέων µορφών οργάνωσης, ώστε να επιτυγχάνεται η ορθολογικότερη αξιοποίηση του χώρου και η δυνατότητα της χρήσης του από τους επισκέπτες καθ όλη τη διάρκεια της ηµέρας. H δηµιουργία προϋποθέσεων οικονοµικής αυτάρκειας του τόσο στον τοµέα κατασκευής του όσο και στον τοµέα λειτουργίας και διαχείρισής του. Το κόστος συντήρησης και λειτουργίας Η αύξηση των θέσεων απασχόλησης
Η πρόταση της διαµόρφωσης του συγκεκριµένου χώρου σε χώρο αναψυχής, άθλησης, εκµάθησης και διοργάνωσης µικρών, τοπικών κυρίως, πολιτιστικών εκδηλώσεων, ο οποίος θα εµπλουτιστεί µε βλάστηση και θα περιλαµβάνει θέσεις θέας, χώρους για πικ νικ, χώρο διοργάνωσης πολιτιστικών εκδηλώσεων, χώρο εκµάθησης περιβαλλοντικής αγωγής, υπαίθριο χώρο στάθµευσης αυτοκινήτων, αναψυκτήριο πληροφορίες εκθεσιακός χώρος, µικρών διαστάσεων µε τους απολύτως αναγκαίους βοηθητικούς χώρους (κουζίνα, αποθήκες, τουαλέτες), αναµένεται να αντισταθµίσει πολλές από τις ελλείψεις που χαρακτηρίζουν γενικότερα τις επαρχιακές περιοχές, σε σχέση µε τα µικρότερα ή µεγαλύτερα αστικά κέντρα. Συγκεκριµένα, η χωροθέτηση των χρήσεων µέσα στον συγκεκριµένο χώρο περιλαµβάνει τις παρακάτω λειτουργίες: Κατασκευή χώρου που θα περιλαµβάνει το εργαστήριο και τον συνεδριακό χώρο Κατασκευή χώρου που θα χρησιµεύει ως παιδική χαρά. Κατασκευή εκθεσιακού χώρου που θα περιλαµβάνει το χώρο πληροφοριών και το αναψυκτήριο. Κατασκευή υπαίθριο θεάτρου. ιαµόρφωση χώρου πρασίνου. Όλες οι χρήσεις, θα ενώνονται µε πλακόστρωτα µονοπάτια τα οποία θα χρησιµεύουν για περπάτηµα, τρέξιµο κ.α. ενώ η βλάστηση και οι χώροι πρασίνου που θα δηµιουργηθούν θα χαρίζουν στιγµές χαλάρωσης στους επισκέπτες. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Η ευρύτερη περιοχή, χαρακτηρίζεται ως καθαρά αγροτική και η υπάρχουσα αυτοφυή βλάστηση, στον γύρω χώρο, δεν είναι η κατάλληλη για να καλύψει τις ανάγκες του χώρου. Εποµένως, όλα τα είδη φυτών τα οποία θα επιλεγούν, θα πρέπει να µεταφερθούν και να φυτευτούν στα διάφορα σηµεία του χώρου καλύπτοντας τις ανάγκες σκίασης, ανεµοπροστασίας, αισθητικής κ.α. Η επιλογή των ειδών, πέρα των κριτηρίων τα οποία αναφέρθηκαν στο προηγούµενο κεφάλαιο, θα πρέπει να συνδυάζει την ανθεκτικότητα στις καιρικές συνθήκες καθώς και την εύκολη συντήρηση. Η επιλογή όµως των κατάλληλων φυτών, δεν σηµαίνει και την επιτυχή µεταφύτευση και ανάπτυξη τους. Αρκετές φορές έχουν παρατηρηθεί να ανταπεξέρχονται τα φυτά µε επιτυχία στις δυσµενείς συνθήκες των πρώτων χρόνων και αργότερα µµετά την πρώτη ικανοποιητική εξέλιξη να παραµένουν καχεκτικά, να υφίστανται τις επιδράσεις πολλών δυσµενών παραγόντων και να παρουσιάζουν φαινόµενα προώρου γηρασµού. Σ' αυτές τις περιπτώσεις οι φυτεύσεις - δασώσεις δεν ανταποκρίνονται στους σκοπούς για τους οποίους πραγµατοποιούνται και για τον λόγο αυτόν θα πρέπει οι φυτεύσεις να γίνονται σύµφωνα µε τους κανόνες της φυσικής διαδοχής, οι οποίοι, σε γενικές γραµµές, απαιτούν την εδαφολογική εξέταση και τον εµπλουτισµό του υποστρώµατος, την µελέτη του µικροκλίµατος και τιυ κλίµατος της περιοχής, το υψόµετρο, την ηλιοφάνεια, την εξασφάλιση της άρδευσης και την σωστή συντήρηση (λίπανση, κλάδεµα, ψεκασµοί κ.α.) των φυτών. Η ορθή εκλογή αποτελεί το πρώτο και σηµαντικότερο βήµα για την επιτυχία του έργου. Τα είδη που προτείνονται υπάρχουν στη ευρύτερη περιοχή ή αναπτύσσονται σε παρόµοια περιβάλλοντα της χώρας µας και της Μεσογείου. Αυτά θα προέρχονται από φυτώρια της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής και εποµένως: 1. Θα πρέπει να είναι βιολογικά προσαρµοσµένα προς τις οικολογικές συνθήκες των σταθµών που θα εγκατασταθούν. 2. Θα πρέπει να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των σκοπών και των στόχων οι οποίοι τέθηκαν. 3. Θα πρέπει η εγκατάσταση και ο χειρισµός τους αργότερα να είναι εύκολος και χωρίς υψηλές δαπάνες.
Η ορθή εκτίµηση και γνώση των συνθηκών αποτέλεσε και τη βασική προϋπόθεση για την ορθή εκλογή των ειδών που θα φυτευτούν. Η εκτίµηση των συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή έγινε αφ' ενός µεν µε τις µετρήσεις και αναλύσεις των κλιµατολογικών και εδαφικών παραγόντων, αφ' ετέρου δε, µε τη µελέτη της υπάρχουσας φυσικής βλάστησης. Έτσι, από τους κλιµατολογικούς παράγοντες µετρήθηκαν το ύψος και η κατανοµή, των βροχοπτώσεων, η πορεία θερµοκρασίας του αέρα, οι απόλυτες µέγιστες και ελάχιστες θερµοκρασίες, πιθανότητες εµφάνισης παγετού, σχετική υγρασία αέρα, άνεµος, ηλιοφάνεια κτλ. Από το έδαφος εκτιµηθήκαν το βάθος του και οι φυσικές του ιδιότητες. Η στάθµη του νερού του υπεδάφους δεν επηρεάζει δυσµενώς την ανάπτυξη των φυτικών ειδών. Η πιο κατάλληλη εποχή για τη φύτευση είναι το φθινόπωρο, µετά τις πρώτες βροχές και µπορεί να παραταθεί και κατά τη διάρκεια του ήπιου χειµώνα, αλλά και νωρίς την άνοιξη αφού η περιοχή είναι παραποτάµια. Για τα είδη που πιθανόν να µην υπάρχουν στα δασικά φυτώρια της ασικής Υπηρεσίας ή στο εµπόριο στις ποσότητες που απαιτούνται για την υλοποίηση του έργου, µπορούν να παραχθούν στα δασικά φυτώρια της ασικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Γεωργίας, αφού πρώτα γίνει εισήγηση από την Τοπική Αυτοδιοίκηση ή και σε ιδιωτικά δασικά φυτώρια. Επίσης θα µπορούσαν να δηµιουργηθούν προσωρινά φυτώρια στην περιοχή µε µοσχεύµατα µε την συµβολή της ασικής Υπηρεσίας. Αναλυτική παρουσίαση της πρότασης Σύµφωνα µε τα παραπάνω, σε ότι αφορά τις αρχές εκπόνησης µελετών και τις µελέτες φυτοτεχνικής διαµόρφωσης, η πρόταση ανάπλασης και διαµόρφωσης του χώρου, περιλαµβάνει τέσσερα βασικά σκέλη: Το πρώτο, αφορά στην διατήρηση της υπάρχουσας, γύρω από τον ΧΑ Α, χλωρίδας και πανίδας. Αυτό θα επιτευχθεί µε τον σχεδιασµό και εκτέλεση ήπιων παρεµβάσεων, οι οποίες θα αφορούν τον κυρίως χώρο του ΧΑ Α χωρίς να έχουν επιπτώσεις (σοβαρές τουλάχιστο) στο γύρω φυσικό περιβάλλον, το οποίο χαρακτηρίζεται ως καθαρά αγροτικό. Το δεύτερο, αφορά στον εµπλουτισµό του κυρίως χώρου, µε φυτά τα οποία θα συνδυάζουν την αισθητική, µε τις µικρές απαιτήσεις συντήρησης. Η εκλογή του φυτικού υλικού καθώς και η µεταφορά και η φύτευση, θα γίνουν σύµφωνα µε τις αρχές που προαναφέρθηκαν και µε σκοπό την εκπλήρωση των στόχων οι οποίοι είναι η ικανοποίηση των αναγκών που απορρέουν από τις δραστηριότητες οι οποίες θα αναπτυχθούν. Το τρίτο, αφορά στην κατασκευή των κτισµάτων, τα οποία θα έχουν ως σκοπό: α) Λειτουργικά, την εξυπηρέτηση των βασικών δραστηριοτήτων οι οποίες έχουν να κάνουν µε την εκπαίδευση, ψυχαγωγία, χαλάρωση, αθλοπαιδιές κ.α. Αυτό έχει να κάνει µε τους εσωτερικούς χώρους των κτιρίων και την διάταξη τους. β) Αισθητικά, την γρήγορη ένταξη του χώρου, στο φυσικό περιβάλλον. Αυτό έχει να κάνει κυρίως µε τα υλικά κατασκευής, το µέγεθος και το σχήµα των κτιρίων τα οποία θα αναφερθούν αναλυτικότερα παρακάτω. Το τέταρτο, αφορά την χωροθέτηση όλων των παραπάνω χρήσεων, σύµφωνα µε τις αρχές του περιβαλλοντικού σχεδιασµού, µε στόχο την αειφόρο ανάπτυξη του χώρου και της περιοχής γενικότερα. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Μετά την διερεύνηση των αρχών της βιώσιµης ανάπτυξης και την ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης, τέθηκαν οι αρχές σχεδιασµού και οι στόχοι που πρέπει να εκπληρώνουν οι προτάσεις σχεδιασµού. Η επίτευξη των στόχων που τέθηκαν εξ αρχής δεν µπορεί εύκολα να αξιολογηθεί. Απαιτείται η ικανοποίηση ενός συνδυασµού παραγόντων, ώστε να µπορεί να ειπωθεί (όχι πάλι απόλυτα) ότι ένα έργο έχει πετύχει τους στόχους του.
Περιβαλλοντική εκτίµηση Α. Φάση µελέτης. Οι αλλοιώσεις στο φυσικό περιβάλλον, ως αποτέλεσµα των παρεµβάσεων, δεν ιδιαίτερα σηµαντικές. Παρόλα αυτά όµως, κάθε παρέµβαση όσο µικρή ή ασήµαντη και να είναι προκαλεί αλλοίωση του περιβάλλοντος δηµιουργώντας πρόβληµα στο υπάρχον οικοσύστηµα. Στην περίπτωση αυτή όµως ο σκοπός και ο στόχος είναι η βελτίωση και η µετέπειτα προστασία του οικοσυστήµατος, τόσο µε την αλλαγή της χρήσης του χώρου όσο και µε τις φυτεύσεις, οι οποίες θα βελτιώσουν τη δοµή και υφή του εδάφους και θα προστατεύσουν από κατολισθήσεις, ενώ η ανάπλαση της περιοχής θα τη βελτιώσει αισθητικά. Κατά την διάρκεια της κατασκευής δεν δηµιουργείται ιδιαίτερη επιβάρυνση στο περιβάλλον αφού ο κύριος χώρος των εκσκαφών των διαφόρων δικτύων ή θεµελιώσεων γίνεται στην περιοχή του άγονου εδάφους, το οποίο είναι ήδη υποβαθµισµένο από τις παλιότερες χρήσεις. Τα υλικά τα οποία θα χρησιµοποιηθούν (ξύλο και πέτρα κυρίως) στις διάφορες κατασκευές, είναι υλικά ανανεώσιµα και ανακυκλώσιµα. Η χρήση δοµικών υλικών θα είναι περιορισµένη σε κάποια σηµεία του χώρου. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσµα και την µείωση της κατανάλωσης ενέργειας για την παραγωγή των δοµικών υλικών αφού το ξύλο και η πέτρα βρίσκονται σε αφθονία στη φύση. Θα απαιτηθεί µόνο µία µικρή ποσότητα ενέργειας για την παραγωγή των υπολοίπων δοµικών υλικών που θα χρησιµοποιηθούν. Η µείωση της καταναλισκόµενης ενέργειας, θα είναι σηµαντική και κατά την διάρκεια της κατασκευής για τον λόγο ότι, οι κατασκευές από ξύλο και πέτρα γίνονται µε το χέρι και µόνο για τις τσιµεντοκατασκευές θα απαιτηθεί ενέργεια. Το ξύλο είναι ανακυκλώσιµο υλικό και η πέτρα επαναχρησιµοποιήσιµο. Τα δοµικά υλικά µπορούν µακροπρόθεσµα να επαναχρησιµοποιηθούν. Το κόστος των υλικών αυτών δεν θωρείται απαγορευτικό για την χρήση τους. Η µεταφορά των υλικών θα γίνει από κοντινούς προορισµούς. Ξυλεία υπάρχει αρκετή στον παρακείµενο ορεινό όγκο του Λαϊλιά. Προµήθεια πέτρας µπορεί να γίνει από τα λατοµεία του Αγίου Ιωάννη ή του Σιδηροκάστρου. οµικά υλικά θα µεταφερθούν από εργοτάξια που υπάρχουν σε ακτίνα λίγων χιλιοµέτρων (η παραγωγή τους γίνεται στα προαναφερόµενα λατοµεία). Τέλος άµµο µπορούν να προµηθεύσουν οι αµµοληψίες του Στρυµόνα στην περιοχή Στρυµονοχωρίου. Η διαµόρφωση του περιβάλλοντος χώρου θα έχει θετικά αποτελέσµατα όχι µόνο στην τοπική κοινωνία αλλά και γενικότερα στην ευρύτερη περιοχή. Ο συγκεκριµένος χώρος από ένα τοπίο περιβαλλοντικά, αισθητικά και οικονοµικά υποβαθµισµένο, θα µετατραπεί σε ένα χώρο αναψυχής συµπαρασύροντας στην περιβαλλοντική, αισθητική και γιατί όχι και οικονοµική ανάπτυξη της γύρω περιοχής. ηλητηριώδεις εκποµπές και απορρίψεις υλικών δεν θα υπάρξουν. Αντιθέτως η αποµάκρυνση των απορριµµάτων θα απαλλάξουν την περιοχή από εστίες µόλυνσης Β. Φάση λειτουργίας Κατά την λειτουργία των χώρων, η αυτονοµία η οποία επιτυγχάνεται από το σχεδιασµό και τη χρήση ΑΠΕ, είναι πάρα πολύ µικρή και µόνο ένα µικρό ποσοστό των αναγκών σε ενέργεια (αυτό της άρδευσης των φυτών) καλύπτεται από τη χρήση των ηλιακών συλλεκτών, οι οποίοι βρίσκονται στην επάνω επιφάνεια της δεξαµενής. Για την κάλυψη των υπολοίπων αναγκών, θα χρησιµοποιηθεί ενέργεια η οποία παράγεται µε την χρήση ανεµογεννητριών στην περιοχή Σιδηροκάστρου και από υδατοπτώσεις που παράγεται στην περιοχή Αγγίστρου. Η εξοικονόµηση νερού από την συγκέντρωση των όµβριων και η επαναχρησιµοποίηση τους για την άρδευση των φυτών είναι πολύ σηµαντική.
Το κόστος συντήρησης όσο χαµηλό και να είναι θα αποτελεί πρόβληµα για τον φορέα διαχείρισης ειδικά σήµερα που όλοι γνωρίζουµε την οικονοµική κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι περισσότεροι ήµοι της χώρας. Για τον λόγο αυτόν, θα πρέπει να βρεθούν τρόποι και να αναπτυχθούν δραστηριότητες οι οποίες θα µπορούσαν να µειώσουν δραστικά το κόστος, όπως η εκµετάλλευση του αναψυκτηρίου και του χώρου πολιτιστικών εκδηλώσεων, η οποία θα απέφερε σηµαντικά έσοδα στον φορέα διαχείρισης καθώς και η ενοικίαση της αίθουσας κατά την διοργάνωση ηµερίδων και σεµιναρίων. Για την λειτουργία των διαφόρων δραστηριοτήτων, όπως έχει ήδη αναφερθεί, η ενέργεια που θα χρησιµοποιηθεί θα προέρχεται ως επί το πλείστον από πηγές που δεν εξαντλούνται (ηλιακή ενέργεια) και όχι από ρυπογόνα καύση. Γ. Φάση παύσης χρήσης Σε περίπτωση παύσης λειτουργίας του χώρου πρέπει να σηµειωθεί ότι, δεν θα υπάρχουν δηλητηριώδεις εκποµπές ή απορρίψεις και τα υλικά τα οποία θα έχουν χρησιµοποιηθεί, µπορούν στην πλειοψηφία τους να ενσωµατωθούν στο περιβάλλον διότι τόσο το ξύλο όσο και η πέτρα είναι περιβαλλοντικά υλικά, ενώ και ορισµένα δοµικά υλικά µπορούν µεσοπρόθεσµα να ενσωµατωθούν. Λειτουργική εκτίµηση Από επαφές τόσο µε κατοίκους όσο και τοπικούς φορείς, οι προτεινόµενες παρεµβάσεις αναµένεται να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των χρηστών. Οι λόγοι οι οποίοι στηρίζουν την άποψη αυτή είναι: 1. Η παύση της χρήσης του χώρου ως ΧΑ Α και η επαναχρησιµοποίηση του ως χώρος αναψυχής άρει την αρχική αιτία υποβάθµισης της περιοχής και δηµιουργεί προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της. Στην περιοχή θα υπάρχουν πλέον οι προϋποθέσεις ( χώροι πρασίνου, κοινόχρηστοι χώροι και κοινωφελείς εγκαταστάσεις) για την περεταίρω οικονοµική εκµετάλλευση και δραστηριότητα της. 2. Η αξιοποίηση της περιοχής θα συνοδευτεί από δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας. 3. Η οργάνωση του χώρου, µε της φυτεύσεις, την δηµιουργία θέσεων ξεκούρασης, την λειτουργία αναψυκτηρίου προκαλεί τους κατοίκους και όχι µόνο να τον επισκεφτούν 4. Η ύπαρξη υπαίθριου χώρου στάθµευσης οχηµάτων, δηµιουργεί τις προϋποθέσεις για την επίσκεψη χρηστών και από την ευρύτερη περιοχή. 5. Θα υπάρχουν πλέον οργανωµένοι χώροι αναψυχής που θα προσελκύσουν επισκέπτες αναβαθµίζοντας ακόµα περισσότερο την περιοχή. 6. Η αξιοποίηση της περιοχής δεν δηµιουργεί προβλήµατα σε άλλους ανθρώπους, έστω και µη χρήστες. Το µόνο πρόβληµα το οποίο θα προκύψει, θα είναι η κυκλοφοριακή επιβάρυνση της Εθνικής Οδού και οι ταλαιπωρία ίσως των οδηγών. Η τοποθέτηση φωτεινού σηµατοδότη ο οποίος θα ρυθµίζει την κυκλοφορία θα εξυπηρετούσε κατά πολύ την κατάσταση για την ασφαλή είσοδο και έξοδο από τον χώρο. Αισθητική εκτίµηση Το τελικό αποτέλεσµα αναµένεται να ικανοποιήσει αισθητικά τις απαιτήσεις των κατοίκων και των χρηστών. Η µεταµόρφωση του ΧΑ Α σε χώρο αναψυχής, οι φυτεύσεις και η ένταξη των κατασκευών στο περιβάλλον µε την χρήση του ξύλου και της πέτρας είναι παράγοντες που θα συµβάλουν στο αποτέλεσµα. Η γενική εικόνα της περιοχής δεν θα είναι πλέον ένα άγονο και γυµνό τοπίο µε σωρούς απορριµµάτων αλλά ένας ευρύτερος χώρος µε άφθονη βλάστηση ενταγµένος στο περιβάλλον που θα αναµορφώσει όλη την περιοχή. Η ανάπλαση της περιοχής όχι µόνο θα χαρίσει στους κατοίκους την διάθεση για την επίσκεψη τους στον χώρο κατά τον ελεύθερο χρόνο τους, αλλά κυρίως θα εξαλείψει το αίσθηµα εγκατάλειψης της και αποκοπής της επαρχίας από τις αστικές δραστηριότητες.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ εν µπορεί να εννοηθεί η περιβαλλοντική και αειφόρος ανάπτυξη µιας περιοχής, µιας πόλης, ενός οικισµού χωρίς την επάρκεια σε πράσινους χώρους, είτε αυτοί αφορούν αστικές είτε περιαστικές εκτάσεις. Η διασφάλιση και η ανάπλαση των υπαρχόντων καθώς και η δηµιουργία νέων βιοκλιµατικών, αειφόρων και αισθητικά αποδεκτών χώρων για τους κατοίκους, θα πρέπει να είναι σκοπός όλων των φορέων αλλά και των κατοίκων η συνεργασία και ευσυνειδησία των οποίων είναι απαραίτητη προϋπόθεση στην περιβαλλοντική και αισθητική αναβάθµιση µιας περιοχής. Η περιοχή ενδιαφέροντος είναι µία περιοχή υποβαθµισµένη περιβαλλοντικά λόγω της επί σειρά ετών απόθεσης των απορριµµάτων. Τα περιβαλλοντικά προβλήµατα όλων αυτών των ετών, είναι πάρα πολλά και σηµαντικά µε αποτέλεσµα την γενικότερη υποβάθµιση της περιοχής συνολικά. Με την συµµετοχή των εµπλεκοµένων φορέων, µπορεί να υλοποιηθεί η πρόταση που παρουσιάστηκε και µε ήπιες και ουσιαστικές παρεµβάσεις, σύµφωνα µε τις αρχές του περιβαλλοντικού σχεδιασµού, ο υποβαθµισµένος αυτός χώρος να αποκατασταθεί και να διαµορφωθεί σε ένα χώρο αναψυχής, πολιτισµού, µάθησης και περιπάτου αλλά κυρίως σε έναν παράγοντα που θα βοηθήσει σηµαντικά στην περιβαλλοντική αναβάθµιση της περιοχής. Οι παρεµβάσεις θα γίνουν κυρίως µε την χρήση φιλικών προς το περιβάλλον υλικών (ξύλο, πέτρα) ελαχιστοποιώντας την περιβαλλοντική υποβάθµιση ενώ οι φυτεύσεις, οι διαµορφώσεις, οι κατασκευές, οι κυκλοφοριακές ρυθµίσεις είναι τα βασικά βήµατα που θα ακολουθηθούν.. Πρέπει να σηµειωθεί ότι, οι παρεµβάσεις, οι οποίες αναφέρθηκαν παραπάνω, ικανοποιούν τις αρχές του περιβαλλοντικού σχεδιασµού, για τους παρακάτω λόγους: 1.Τα υλικά που θα χρησιµοποιηθούν (ξύλο, πέτρα) είναι φιλικά προς το περιβάλλον, ανακυκλώσιµα, επαναχρησιµοποιήσιµα µε χαµηλή ενέργεια και αφθονία στη φύση. Με τον τόπο αυτόν από την µια µεριά θα δηµιουργηθούν κατασκευές οι οποίες θα χρησιµοποιηθούν και από την άλλη θα εξασφαλιστεί η εύκολη και χαµηλή συντήρηση τους. 2. Το φυσικό περιβάλλον όχι απλά θα διατηρηθεί αλλά θα αναβαθµιστεί και θα προστατευτεί. 3. Η ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων θα είναι υψηλή τόσο λόγο του προσανατολισµού τους όσο και των υλικών κατασκευής, αφού η ηλιακή ενέργεια θα συµβάλει σε µεγάλο βαθµό στην λειτουργία τους. 4. Το κοινωνικό όφελος, το οποίο θα προκύψει, θα είναι ίσως το σηµαντικότερο όλων, όπως µαρτυρούν και η σκέψεις των κατοίκων κατά την διάρκεια της επιτόπιας έρευνας. Συµπερασµατικά, πρέπει να τονιστεί ότι, εφόσον υπάρχει η διάθεση των φορέων και τα οικονοµικά µέσα, µε µικρές και ήπιες περιβαλλοντικές παρεµβάσεις που στηρίζονται στις αρχές του περιβαλλοντικού σχεδιασµού, µία άγονη, εγκαταλειµµένη και περιβαλλοντικά υποβαθµισµένη περιοχή αναπλάθεται και αναβαθµίζεται επιτυγχάνοντας την κοινωνική αποδοχή και την αξιοποίηση υπαίθριων χώρων. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Αναστασοπούλου Βαία, «Αποκατάσταση χωµατερής στο Άργος Ορεστικό και µετατροπή της σε χώρο υπαίθριας αναψυχής» Μεταπτυχιακή ιπλωµατική εργασία, ΕΑΠ, 2007 2. ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΗΠΕΙΡΟΥ Αναπτυξιακή Ανώνυµη Εταιρεία ΟΤΑ. 3. ΑΠΘ., Τµήµατα Μηχανολόγων Μηχανικών και Πολιτικών Μηχανικών, Πρακτικά ιεθνούς Συνεδρίου «Υφιστάµενα κτίρια, Εξοικονόµηση ενέργειας και Περιβάλλον», Θεσσαλονίκη, 1999 4. Ανεξάρτητος, ηµοσίευµα 3/12/07
5. Αραβαντινός Α., (1997), «Πολεοδοµικός Σχεδιασµός: Για µια Βιώσιµη Ανάπτυξη του Αστικού Χώρου», Εκδόσεις Συµµετρία, Αθήνα, 1997. 6. Αραβαντινός Α., Κοσµάκη Π., «Υπαίθριοι χώροι στην πόλη, θέµατα ανάλυσης και πολεοδοµικής οργάνωσης αστικών ελεύθερων χώρων και πρασίνου», Ε.Μ.Π., Αθήνα 1988. 7. Γκανίδης., «Η εφαρµογή των αρχών του περιβαλλοντικού σχεδιασµού και της βιώσιµης ανάπτυξης στην ανάπλαση και επανάχρηση αστικής περιοχής. Μελέτη περίπτωσης : τ. στρατόπεδο Κόδρα Θεσσαλονίκης»» Μεταπτυχιακή ιπλωµατική εργασία, ΕΑΠ, 2005 8. Γκοτσοπούλου Ε., «Περιβαλλοντική προστασία και ανάδειξη ρεµάτων και σύνδεσή τους µε τον ιστό της πόλης. Μελέτη περίπτωσης : Περιβαλλοντική προστασία και ανάδειξη του ρέµατος που διασχίζει τη Χαλανδρίτσα Ν.Αχαϊας και σύνδεσή του µε τον οικιστικό ιστό. Μεταπτυχιακή ιπλωµατική εργασία, ΕΑΠ, 2004 9. Γούλα Μ., «ιερεύνηση εφαρµογής των αρχών του περιβαλλοντικού σχεδιασµού σε επίπεδο περιαστικού οικισµού. Εφαρµογή : Οικισµός Αγίου Ιωάννη, ήµου Σερρών» Μεταπτυχιακή ιπλωµατική εργασία, ΕΑΠ, 2004 10. ιαδηµοτική συνεργασία ήµου Σερρών και κοινοτήτων Αχλαδοχωρίου, Α.Βροντούς και Ορεινής, «Ολοκληρωµένο Σχέδιο Ανάπτυξης Ορεινού Όγκου Λαϊλιά Α φάση», Οµάδα µελέτης :.Μπάτης, Μ.Σδραβικλής,., Υπεύθυνος µελέτης : Κ.Βαβαλέκας. Σέρρες, Φεβρουάριος 2001. 11. Ε.Α.Π., «Εισαγωγή στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον», τοµ. Α, ΠΑΤΡΑ 1999. 12. Ε.Α.Π, «Εισαγωγή στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον», τοµ. Β1, ΠΑΤΡΑ 1999. 13. Ε.Α.Π, «Εισαγωγή στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον», τοµ. Β2, ΠΑΤΡΑ 1999. 14. Ε.Α.Π., «Σχεδιασµός, Περιβαλλοντικές επιπτώσεις και Μέθοδοι εκτίµησής τους», τοµ. Α, ΠΑΤΡΑ 1999. 15. Ε.Α.Π., «Περιβαλλοντικός σχεδιασµός πόλεων και ανοικτών χώρων», τοµ.α, ΠΑΤΡΑ 2001 16. Ε.Α.Π., «Περιβαλλοντικός σχεδιασµός πόλεων και ανοικτών χώρων», τοµ.β, ΠΑΤΡΑ 2002 17. Ε.Α.Π., «Βιοκλιµατικός σχεδιασµός κτιρίων και περιβάλλοντος χώρου», τοµ.α, ΠΑΤΡΑ 2001 18. Ε.Α.Π., «Βιοκλιµατικός σχεδιασµός κτιρίων και περιβάλλοντος χώρου», τοµ. Β, ΠΑΤΡΑ 2001. 19. Ε.Α.Π., «Σχεδιασµός έργων υποδοµής και προστασία του περιβάλλοντος», τοµ. Α, ΠΑΤΡΑ 2001. 20. Ε.Α.Π., «Σχεδιασµός έργων υποδοµής και προστασία του περιβάλλοντος», τοµ. Β, ΠΑΤΡΑ 2000. 21. ΕΜΥ, Τοπικός Σταθµός Σερρών 22. ΚΑΠΕ, «Σχεδιασµός υπαίθριων χώρων µε βιοκλιµατικά κριτήρια», Ελλάδα, 2004 23. Καθηµερινή, ηµοσίευµα 2/12/2007 24. Καρακώστα Κατερίνα, «ιερεύνηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων ΧΥΤΑ στο Νοµό Ιωαννίνων» Μεταπτυχιακή ιπλωµατική εργασία, ΕΑΠ, 2007 25. Καφεστίδης Ι., «Οριοθέτηση διευθέτηση και µελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε τµήµα του χειµάρρου Καµενικίων Ν.Σερρών», Τεχνική έκθεση, Ν.Α.Σερρών, 2005 26. Κοσµόπουλος Πάνος, «Περιβαλλοντικός Σχεδιασµός», University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2004 27. Μαίρη Ανανιάδου Τζηµοπούλου, «Αρχιτεκτονική τοπίου, Σχεδιασµός αστικών χώρων», Ζήτη, Θεσσαλονίκη, 1992. 28. Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών «Πρακτικά του Αναπτυξιακού Συνεδρίου Ν. Σερρών, στις 9, 10, 11 εκεµβρίου 1994»
29. Πρακτικά Συµποσίου «Αρχιτεκτονικής Τοπίου Αστικών Υπαίθριων Χώρων»,. ΖΗΤΗ, Θεσσαλονίκη 1993. 30. Σδραβικλής Μάρκος, «Ο ευρύτερος άξονας του ρέµατος της Αγίας Βαρβάρας Σερρών» Μεταπτυχιακή ιπλωµατική εργασία, ΕΑΠ, 2005 31. Σιαµίδου Ανατολή, «Προστασία του περιβάλλοντος και αποκατάσταση του τοπίου µέσω της δηµιουργίας βοτανικού κήπου» Μεταπτυχιακή ιπλωµατική εργασία, ΕΑΠ, 2007 32. Συµβούλιο 11 ης Εδαφικής περιφέρειας Σερρών /ΤΕΙ Σερρών «Ερευνητικό πρόγραµµα : Χωροταξικό και Αναπτυξιακό Σχέδιο 11 ης Εδαφικής Περιφέρειας Ν. Σερρών-Α και Β φάση», Οµάδα έρευνας : Αθ. Γιαννακού-Η. Βαλιούλης, Συντονίστρια : Μ.-Ε. Θεοδωρίδου, Σέρρες, 1998. 33. ΤΕΧΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΩΝ ΧΩΡΩΝ ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΗΣ ΙΑΘΕΣΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ (Χ.Α..Α.) ΤΟΥ ΗΜΟΥ ΕΜ. ΠΑΠΠΑ. Υπεύθυνος µελέτης: Μαλιώκας Β. & Συνεργάτες Ε.Π.Ε. 34. Τζήνης Παναγιώτης, «Αποκατάσταση ΧΑ Α ήµου Αρακύνθου Νοµού Αιτολοκαακαρνανίας» Μεταπτυχιακή ιπλωµατική εργασία, ΕΑΠ, 2008 35. Τζώνος Π., «Ηλιασµός», Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1985. 36. Τσαλικίδης Ι, «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΠΙΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ» (Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2008) 37. Τσοµπανίδης Χ, ΕNVIROPLAN AE 38. Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΟΥ κ. ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΟΥΦΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΗΣ ΙΑΘΕΣΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ, Αθήνα, 25 Μαϊου 2005. 39. Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε «Νοµός Σερρών Προτάσεις χωροταξικής οργάνωσης», Αθήνα 1984