Η ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ

Τ.Ε.Ι ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Η ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ ΚΟΡΕΝΤΖΕΛΟΥ ΠΟΛΥΤΙΜΗ ΑΕΜ 1347 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2011 ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΧΑΤΖΗΣ Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το Διαδίκτυο είναι ένα συναρπαστικό μέσο, το οποίο χρησιμοποιείται ευρέως για την επικοινωνία, την ενημέρωση και την ψυχαγωγία εκατομμυρίων ανθρώπων. Μέσα σε λίγα μόνο λεπτά μεγάλοι και μικροί μπορούν να βρεθούν σε έναν απέραντο εικονικό χώρο γεμάτο πληροφορίες, μπορούν να παίξουν, να μάθουν, να αλληλογραφήσουν και να συνομιλήσουν. Τα παιδιά στην πλειοψηφία τους χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο πολλές φορές την ημέρα, συνήθως χωρίς επίβλεψη, με μια πρωτόγνωρη ελευθερία, που δεν υπάρχει στην πραγματικότητα. Η αποτελεσματική αξιοποίησή του, όμως, προϋποθέτει την ορθή χρήση του. Η ορθή χρήση του διαδικτύου επιτυγχάνεται με την ενημέρωση για τους κινδύνους που υπάρχουν στο διαδίκτυο. Η ενημέρωση θα πρέπει να γίνεται στα παιδιά αλλά κυρίως είναι πιο χρήσιμη να γίνεται στους γονείς, οι οποίοι έχουν την επίβλεψη τους και είναι πιο συνειδητοποιημένοι. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους με στήριξαν τα χρόνια των σπουδών μου και κυρίως τους γονείς μου, που με διάφορους τρόπους φρόντισαν για την καλύτερη δυνατή μόρφωσή μου. Σελίδα 2 από 110

Πινάκας Περιεχομένων ΠΡΟΛΟΓΟΣ...Error! Bookmark not defined. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1... 8 Ι.Εισαγωγή στην έννοια του διαδικτύου...9 1.2 Η Ιστορία του Ιντερνέτ... 9 1.2.1 Δεκαετία 60: ένα ενδιαφέρον πείραμα ξεκινά...9 1.2.2 Δεκαετία 70: οι πρώτες συνδέσεις... 10 1.2.3 Δεκαετία 80: ένα παγκόσμιο δίκτυο για την ακαδημαϊκή κοινότητα... 11 1.2.4 Δεκαετία 90: ένα παγκόσμιο δίκτυο για όλους... 11 1.3 Ο Παγκόσμιος Ιστός (The World Wide Web ή The Web)... 133 1.3.1 Τα βασικά μέρη του Παγκόσμιου Ιστού... 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 - Θετικά και Αρνητικά του Διαδικτύου... 19 2.1 Τα θετικά στοιχεία του Διαδικτύου...19 2.1.1 Επικοινωνία... 19 2.1.2 Πληροφορίες... 19 2.1.3 Ψυχαγωγία...20 2.1.4 Υπηρεσίες...21 2.1.5 Ηλεκτρονικό Εμπόριο (E-Commerce )...21 2.2 Αρνητικές πτυχές της εκτεταμένης χρήσης του διαδικτύου... 23 2.2.1 Κλοπή προσωπικών στοιχείων...23 2.2.2 Spamming...23 2.2.3 Απειλή ιών...23 2.2.4 Πορνογραφία... 24 2.2.5 Εθισμός στο διαδίκτυο... 24 2.3 Θετικά και Αρνητικά του Διαδικτύου - Ανάλυση ανά Κατηγορία...27 2.3.1 Τι είναι η Πληροφορική... 27 2.3.2 Επιδράσεις... 27 2.3.3 Στην Επικοινωνία... 28 2.3.3.1 Θετικές επιδράσεις:...29 2.3.3.2 Αρνητικές επιδράσεις:... 29 Σελίδα 3 από 110

2.3.4 Εργασία - Σχόλη, Χώρος - Χρόνος... 30 2.3.4.1 Θετικές επιδράσεις:...30 2.3.4.2 Αρνητικές επιδράσεις:... 31 2.3.5 Στην Εκπαίδευση... 32 2.3.5.1 Θετικές επιδράσεις:...32 2.3.5.2 Αρνητικές επιδράσεις:... 32 2.3.6 Στην Επιστήμη...33 2.3.6.1 Θετικές επιδράσεις:...33 2.3.6.2 Αρνητικές επιδράσεις:... 33 2.3.7 Στην Πολιτική και στη Διακυβέρνηση... 34 2.3.7.1 Θετικές επιδράσεις:...34 2.3.7.2 Αρνητικές επιδράσεις:... 34 2.3.8 Στις πολεμικές επιχειρήσεις...35 2.4 Το Διαδίκτυο (Internet) - Ο Παγκόσμιος Ιστός (World Wide Web : WWW)... 35 2.5 Επιδράσεις του Διαδικτύου στην Κοινωνία... 37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 - Οι κίνδυνοι του Διαδικτύου... 39 3.1 Εισαγωγή... 39 3.2 Κίνδυνοι από τη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του... 44 Internet... 44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 - Παιδιά και Διαδίκτυο... 49 4.1 Εισαγωγή... 49 4.2 Τι μπορούν να κάνουν τα παιδιά στο Internet...50 4.3 Οι κίνδυνοι που μπορεί να αντιμετωπίσει ένα παιδί στο Internet... 51 4.4 Ποια τα σημάδια κινδύνου για τα παιδιά... 52 4.5 Πολλοί οι κίνδυνοι στο διαδίκτυο για τα παιδιά... 53 4.5.1 Το 12% των παιδιών - χρηστών έχουν ενοχληθεί από κάτι...54 4.5.2 Πορνογραφία... 54 4.5.3 Η άγνοια των γονέων...56 4.6 Από ποια ηλικία τα παιδιά χρησιμοποιούν σήμερα το Διαδίκτυο... 56 4.7 Θετική πλευρά της χρήσης του Διαδικτύου από παιδιά... 57 4.8 Αρνητική πλευρά και κίνδυνοι του Διαδικτύου για τα παιδιά... 58 4.9 Επαφή με αγνώστους και διαδικτυακή παρενόχληση... 58 4.10 Συμβουλές για γονείς...59 Σελίδα 4 από 110

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΡΕΝΤΖΕΛΟΥ ΠΟΛΥΤΙΜΗ 4.11 Συμβουλές για δασκάλους... 60 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 - Ασφάλεια στο διαδίκτυο... 61 5.1 Εισαγωγή... 61 5.2 Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να είναι το διαδίκτυο περισσότερο ασφαλές και περισσότερο εκπαιδευτικό για τα παιδιά;...62 5.3 Διαδικτυακοί Διαφθορείς... 63 5.3.1 Πως δρουν οι διαδικτυακοί διαφθορείς...63 5.3.2 Ποια νεαρά άτομα κινδυνεύουν;...64 5.3.3 Πώς μπορούν οι γονείς να μειώσουν τον κίνδυνο;... 65 5.3.4 Πώς μπορούν τα παιδιά σας να μειώσουν τον κίνδυνο;... 66 5.3.5 Πώς μπορείτε να καταλάβετε εάν το παιδί σας έχει γίνει στόχος;... 67 5.3.6 Τι μπορείτε να κάνετε εάν το παιδί σας γίνει στόχος;... 68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 - Έρευνα... 70 6.1 Ερωτηματολόγιο...70 6.2 Περιγραφή του δείγματος... 70 6.3 Στατιστική Ανάλυση... 71 6.4 Περιγραφική Στατιστική...72 6.4.1 Παρουσίαση Συχνοτήτων Εμφάνισης...72 6.4.2 Γ ραφήματα Πίτας και Ραβδογράμματα των πιο σημαντικών Ερωτήσεων... 75 6.5 Δημιουργία Μεταβλητών Ανά Ενότητα... 90 6.6 Μέσοι Όροι για κάθε ερώτηση κάθε κατηγορίας...93 6.7 Έλεγχοι Ανεξαρτησίας με την Κατανομή Χ2... 97 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 101 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...106 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 109 Σελίδα 5 από 110

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα πτυχιακή εργασία αποτελεί μια έρευνα για την ασφάλεια των παιδιών στο διαδίκτυο. Το πρώτο κεφάλαιο γίνετε μια εισαγωγή στην έννοια του διαδικτύου και την ιστορία του. Η ιστορική ανάδρομη ξεκινά από την δεκαετία του 60 και καταλήγει στις μέρες μας ενώ στο τέλος του πρώτου κεφαλαίου γίνετε λόγος για τα βασικά μέρη του διαδικτύου. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται λόγος για τα θετικά και αρνητικά του διαδικτύου. Όσον αφορά τα θετικά του διαδικτύου μιλήσαμε για την επικοινωνία, τις πληροφορίες που παρέχει την ψυχαγωγία, τις υπηρεσίες και Ηλεκτρονικό εμπόριο. Όσον αφορά τις αρνητικές πτυχές της εκτεταμένης χρήστες του διαδικτύου αυτές είναι η κλοπή προσωπικών στοιχείων, η αποστολή ανεπιθύμητης αλληλογραφίας, η απειλή ιών, η πορνογραφία και ο εθισμός στο διαδίκτυο. Στην συνέχεια γίνετε λόγος για τα αρνητικά και τα θετικά του διαδικτύου ανά κατηγορία. Οι κατηγορίες αυτές είναι η εργασία, η εκπαίδευση, η επιστήμη, η πολιτική και διακυβέρνηση και τέλος αναφέρονται οι επιδράσεις του διαδικτύου στην κοινωνία. Στο τρίτο κεφάλαιο μιλάμε για τους κινδύνους του διαδικτύου. Στο τέταρτο κεφάλαιο μιλάμε για το παιδιά και το διαδίκτυο, τι μπορούν αυτά να κάνουν στον ιστό και οι πολλοί κίνδυνοι που μπορεί να αντιμετωπίσουν. Τέλος στο τέλος του κεφαλαίου αυτού δίνονται ορισμένες συμβουλές για τους γονείς και τους δασκάλους. Στο πέμπτο κεφάλαιο μιλάμε για την ασφάλεια στο διαδίκτυο και τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να είναι το διαδίκτυο περισσότερο ασφαλές και περισσότερο εκπαιδευτικό για τα παιδιά τους. Στο κεφάλαιο επίσης αυτό μιλάμε για τους διαφθορείς των παιδιών στο διαδίκτυο, πως αυτοί δρουν τι αναζητούν και πως τα ίδια τα παιδιά αλλά και οι γονείς τους μπορούν να μειώσουν αυτούς τους κινδύνους. Τέλος στο κεφάλαιο 6 υπάρχει όλη η μεθοδολογία που ακλουθήσαμε γίνετε η παρουσίαση του ερωτηματολογίου, η περιγραφή του δείγματος και ακλουθεί η στατιστική ανάλυση. Ξεκινάμε με περιγραφική στατιστική με παρουσίαση ορισμένων συχνοτήτων εμφάνισης. Στην συνέχεια γίνετε Σελίδα 6 από 110

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΡΕΝΤΖΕΛΟΥ ΠΟΛΥΤΙΜΗ δημιουργία μεταβλητών ανά ενότητα και παρουσιάζονται οι μέσοι όροι γι αυτές. Τέλος γίνονται ορισμένοι έλεγχοι ανεξαρτησίας. Σελίδα 7 από 110

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ι.Εισαγωγή στην έννοια του διαδικτύου Ο ορισμός του διαδικτύου (Ιntemet) δίνεται ως ένα επικοινωνιακό δίκτυο ηλεκτρονικών υπολογιστών, που επιτρέπει την ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ οποιουδήποτε διασυνδεδεμένου υπολογιστή. Το διαδίκτυο είναι πραγματικά ένα εργαλείο όπου μικρής και μεγάλης ηλικίας χρήστες μπορούν να βρεθούν σε έναν απέραντο εικονικό χώρο γεμάτο εκατομμύρια πληροφορίες. Μπορούν να ασχοληθούν με παιχνίδια, να αναζητήσουν πληροφορίες, να αλληλογραφήσουν και να συνομιλήσουν, να βρουν αρχεία κάθε είδους. Με την συνεχή εξέλιξη των νέων τεχνολογιών, οι χρήστες του διαδικτύου είναι πια σε θέση να πραγματοποιούν ηλεκτρονικές αγορές, συναλλαγές με το Δημόσιο και τις τράπεζες και να ασχοληθούν με την εκπαίδευση και την εργασία εξ αποστάσεως. Όλα τα παραπάνω οι ανήλικοι τα κάνουν συνήθως χωρίς επίβλεψη, με μια ελευθερία που δεν υπάρχει στην πραγματική τους ζωή. Για το θέμα των κινδύνων που εγκυμονούν στο διαδίκτυο έχουν γραφεί τα τελευταία χρόνια πολλά άρθρα. Κανείς δεν ξέρει που σταματάει η αλήθεια και πού αρχίζει η υπερβολή. Αναμφίβολα το διαδίκτυο εξασκεί μεγάλη γοητεία σε άτομα όλων των ηλικιών και οι λόγοι είναι κατανοητοί (Μυλωνάς, 2009). Αναμφίβολα ο χρήστης μπορεί να αντλήσει από το διαδίκτυο πολλές χρήσιμες πληροφορίες. Αυτό όμως κρύβει και τις σκοτεινές πλευρές του. Ένας ενήλικας μπορεί να κρίνει και να αποφύγει τους κινδύνους που κρύβει το διαδίκτυο, για ένα παιδί, όμως, τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά. Ο ενήλικας, γονιός είτε εκπαιδευτικός, έχει μεγάλη ευθηνή να το προστατεύσει και η ευθηνή επεκτείνεται σε όλη την κοινωνίας. Η προστασία αυτή δεν είναι απλή υπόθεση. Η λύση δεν είναι ούτε η πλήρης απαγόρευση της πρόσβασης στο διαδίκτυο ούτε η απουσία οποιασδήποτε επιτήρησης. Είναι πολύ σημαντικό να αναφερθούν τα θετικά και τα αρνητικά του διαδικτύου προτού γίνει μια εκτενής αναφορά σε αυτό το Σελίδα 8 από 110

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΡΕΝΤΖΕΛΟΥ ΠΟΛΥΤΙΜΗ ζήτημα. Το διαδίκτυο στην βιβλιογραφία (Κεκές 2001), αναφέρεται ότι επεκτείνεται στις εξής διαστάσεις: Α. Η «τεχνολογική διάσταση». Β. Η «εμπορική διάσταση». Γ. Η «επικοινωνιακή διάσταση». Δ. Η «ανθρώπινη διάσταση». Στο σύγγραμμα αυτό θα αναλυθεί το διαδίκτυο από την πλευρά της ανθρώπινης διάστασης αφού πρώτα αναλυθούν τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία του διαδικτύου και αναφερθούν κάποια σημαντικά στατιστικά στοιχεία για την Ελλάδα και την Ευρώπη όσον αφορά το διαδίκτυο και την χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών (Μυλωνάς, 2009). 1.2 Η Ιστορία του Ιντερνέτ Το σημερινό Internet αποτελεί εξέλιξη του ARPANET, ενός δικτύου που άρχισε να αναπτύσσεται πειραματικά στα τέλη της δεκαετίας του 60 στις ΗΠΑ. 1.2.1 Δεκαετία 60: ένα ενδιαφέρον πείραμα ξεκινά Στα πανεπιστήμια των ΗΠΑ οι ερευνητές ξεκινούν να πειραματίζονται με τη διασύνδεση απομακρυσμένων υπολογιστών μεταξύ τους. Το δίκτυο ARPANET γεννιέται το 1969 με πόρους του προγράμματος ARPA (Advanced Research Project Agency) του Υπουργείου Άμυνας, με σκοπό να συνδέσει το Υπουργείο με στρατιωτικούς ερευνητικούς οργανισμούς και να αποτελέσει ένα πείραμα για τη μελέτη της αξιόπιστης λειτουργίας των δικτύων. Στην αρχική του μορφή, το πρόγραμμα απέβλεπε στον πειραματισμό με μια νέα τεχνολογία γνωστή σαν μεταγωγή πακέτων (packet switching), σύμφωνα με την οποία τα προς μετάδοση δεδομένα κόβονται σε πακέτα και πολλοί χρήστες μπορούν να μοιραστούν την ίδια επικοινωνιακή γραμμή. Σελίδα 9 από 110

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ Στόχος ήταν η δημιουργία ενός διαδικτύου που θα εξασφάλιζε την επικοινωνία μεταξύ απομακρυσμένων δικτύων, έστω και αν κάποια από τα ενδιάμεσα συστήματα βρίσκονταν προσωρινά εκτός λειτουργίας. Κάθε πακέτο θα είχε την πληροφορία που χρειάζονταν για να φτάσει στον προορισμό του, όπου και θα γινόταν η επανασύνθεσή του σε δεδομένα τα οποία μπορούσε να χρησιμοποιήσει ο τελικός χρήστης. Το παραπάνω σύστημα θα επέτρεπε σε υπολογιστές να μοιράζονται δεδομένα και σε ερευνητές να υλοποιήσουν το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. 1.2.2 Δεκαετία 70: οι πρώτες συνδέσεις Το 1973, ξεκινά ένα νέο ερευνητικό πρόγραμμα που ονομάζεται Internetting Project (Πρόγραμμα Διαδικτύωσης) προκειμένου να ξεπεραστούν οι διαφορετικοί τρόποι που χρησιμοποιεί κάθε δίκτυο για να διακινεί τα δεδομένα του. Στόχος είναι η διασύνδεση πιθανώς ανόμοιων δικτύων και η ομοιόμορφη διακίνηση δεδομένων από το ένα δίκτυο στο άλλο. Από την έρευνα γεννιέται μια νέα τεχνική, το Internet Protocol (IP) (Πρωτόκολλο Διαδικτύωσης), από την οποία θα πάρει αργότερα το όνομά του το Internet. Διαφορετικά δίκτυα που χρησιμοποιούν το κοινό πρωτόκολλο IP μπορούν να συνδέονται και να αποτελούν ένα διαδίκτυο. Σε ένα δίκτυο IP όλοι οι υπολογιστές είναι ισοδύναμοι, οπότε τελικά οποιοσδήποτε υπολογιστής του διαδικτύου μπορεί να επικοινωνεί με οποιονδήποτε άλλον. Επίσης, σχεδιάζεται μια άλλη τεχνική για τον έλεγχο της μετάδοσης των δεδομένων, το Transmission Control Protocol (TCP) (Πρωτόκολλο Ελέγχου Μετάδοσης). Ορίζονται προδιαγραφές για τη μεταφορά αρχείων μεταξύ υπολογιστών (FTP) και για το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (E-mail). Σταδιακά συνδέονται με το ARPANET ιδρύματα από άλλες χώρες, με πρώτα το University College of London (Αγγλία) και το Royal Radar Establishment (Νορβηγία) (ΚΕ.Δ - Π.Θ., 1997). Σελίδα 10 από 110

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΡΕΝΤΖΕΛΟΥ ΠΟΛΥΤΙΜΗ 1.2.3 Δεκαετία 80: ένα παγκόσμιο δίκτυο για την ακαδημαϊκή κοινότητα Το 1983, το πρωτόκολλο TCP/IP (δηλ. ο συνδυασμός των TCP και IP) αναγνωρίζεται ως πρότυπο από το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ. Η έκδοση του λειτουργικού συστήματος Berkeley UNIX το οποίο περιλαμβάνει το TCP/IP συντελεί στη γρήγορη εξάπλωση της διαδικτύωσης των υπολογιστών. Εκατοντάδες Πανεπιστήμια συνδέουν τους υπολογιστές τους στο ARPANET, το οποίο επιβαρύνεται πολύ και το 1983, χωρίζεται σε δύο τμήματα: στο MILNET (για στρατιωτικές επικοινωνίες) και στο νέο ARPANET (για χρήση αποκλειστικά από την πανεπιστημιακή κοινότητα και συνέχιση της έρευνας στη δικτύωση). Το 1985, το National Science Foundation (NSF) δημιουργεί ένα δικό του γρήγορο δίκτυο, το NSFNET χρησιμοποιώντας το πρωτόκολλο TCP/IP, προκειμένου να συνδέσει πέντε κέντρα υπέρ-υπολογιστών μεταξύ τους και με την υπόλοιπη επιστημονική κοινότητα. Στα τέλη της δεκαετίας του 80, όλο και περισσότερες χώρες συνδέονται στο NSFNET (Καναδάς, Γαλλία, Σουηδία, Αυστραλία, Γερμανία, Ιταλία, κ.α.). Χιλιάδες πανεπιστήμια και οργανισμοί δημιουργούν τα δικά τους δίκτυα και τα συνδέουν πάνω στο παγκόσμιο αυτό δίκτυο το οποίο αρχίζει να γίνεται γνωστό σαν INTERNET και να εξαπλώνεται με τρομερούς ρυθμούς σε ολόκληρο τον κόσμο. Το 1990, το ARPANET πλέον καταργείται. 1.2.4 Δεκαετία 90: ένα παγκόσμιο δίκτυο για όλους Όλο και περισσότερες χώρες συνδέονται στο NSFNET, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα 1990. Το 1993, το εργαστήριο CERN στην Ελβετία παρουσιάζει το World Wide Web (WWW) (Παγκόσμιο Ιστό) που αναπτύχθηκε από τον Tim Berners-Lee. Πρόκειται για ένα σύστημα διασύνδεσης πληροφοριών σε μορφή πολυμέσων (multimedia) που βρίσκονται αποθηκευμένες σε χιλιάδες υπολογιστές του Internet σε Σελίδα 11 από 110

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ ολόκληρο τον κόσμο και παρουσίασής τους σε ηλεκτρονικές σελίδες, στις οποίες μπορεί να περιηγηθεί κανείς χρησιμοποιώντας το ποντίκι. To γραφικό αυτό περιβάλλον έκανε την εξερεύνηση του Internet προσιτή στον απλό χρήστη. Παράλληλα, εμφανίζονται στο Internet διάφορα εμπορικά δίκτυα που ανήκουν σε εταιρίες παροχής υπηρεσιών Internet (Internet Service Providers - ISP) και προσφέρουν πρόσβαση στο Internet για όλους. Οποιοσδήποτε διαθέτει PC και modem μπορεί να συνδεθεί με το Internet σε τιμές που μειώνονται διαρκώς. Το 1995, το NSFNET καταργείται πλέον επίσημα και το φορτίο του μεταφέρεται σε εμπορικά δίκτυα (ΚΕ.Δ - Π.Θ., 1997). Εικόνα 1.1: Η κατάσταση σύνδεσης ανά χώρα, όπως είχε το 2001. Με μωβ εμφανίζονται οι χώρες με πλήρη σύνδεση στο Internet, με πράσινο οι χώρες που διαθέτουν πρόσβαση μόνον στην υπηρεσία E-mail και με κίτρινο οι χώρες που δεν διαθέτουν κανένα είδος σύνδεσης. Πηγή: ΚΕ.Δ - Π.Θ., 1997 Σελίδα 12 από 110

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΡΕΝΤΖΕΛΟΥ ΠΟΛΥΤΙΜΗ Η ανακάλυψη του WWW σε συνδυασμό με την ευκολία απόκτησης πρόσβασης στο Internet προσέλκυσε έναν μεγάλο αριθμό καινούργιων χρηστών και έφερε την "έκρηξη που παρακολουθήσαμε τα τελευταία χρόνια. Σήμερα, όπως φαίνεται και από την παραπάνω εικόνα, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Γης ζει σε χώρες που είναι συνδεδεμένες στο Internet. Παρατηρούμε ότι καθημερινά περιοδικά και εφημερίδες εκδίδονται "on-line και μας παραπέμπουν στις διευθύνσεις τους, επιχειρήσεις και ιδιώτες φτιάχνουν τις δικές τους σελίδες στο WWW, κλπ. Είναι προφανές ότι το Internet δεν αποτελεί πλέον ένα δίκτυο των φοιτητών και των ερευνητών, αλλά ότι επεκτείνεται και επιδρά στις καθημερινές πρακτικές όλων μας. Ήδη μιλάμε για ηλεκτρονικό εμπόριο, τηλεργασία, τηλεκπαίδευση, τηλεϊατρική, κλπ. μέσα από το Internet (ΚΕ.Δ - Π.Θ., 1997). 1.3 Ο Παγκόσμιος Ιστός (The World Wide Web ή The Web) Γενικά μιλώντας, μπορούμε να πούμε ότι το Web είναι όλες οι πληροφορίες και τα δεδομένα που είναι προσβάσιμα δια μέσου του Internet. Είναι ένας χώρος επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ των ανθρώπων, που επί του παρόντος κυριαρχείται από ιστοσελίδες (web pages) που συνδέονται μεταξύ τους με συνδέσμους (links). Οι σελίδες αυτές περιέχουν κείμενο, εικόνες, κινούμενα τρισδιάστατα γραφικά, ήχο και κίνηση, videos κτλ. Πολλοί μπερδεύουν το Web με το Internet αλλά πρόκειται για διαφορετικά πράγματα. Το Internet είναι απλά το μέσον για να λειτουργήσει το Web, ακριβώς όπως μία τηλεφωνική γραμμή είναι το μέσον με το οποίο γίνονται οι τηλεφωνικές συνδιαλέξεις. Το Web επίσης παρέχει την γλώσσα για να δημοσιευτούν, αλλά και τον τρόπο, το πρωτόκολλο, για να διακινηθούν τα δεδομένα του στο Internet. Το Internet αποτελείται κυρίως από υπολογιστές και καλώδια. Αυτό που έκαναν οι δημιουργοί του ήταν να Σελίδα 13 από 110

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ βρουν ένα τρόπο να χρησιμοποιήσουν αυτό το υλικό (hardware) για να διακινήσουν δεδομένα υπό μορφή μικρών δεμάτων (packets). Τα δέματα αυτά μοιάζουν με γράμματα που ταχυδρομούμε, και έχουν την διεύθυνση του αποστολέα και του παραλήπτη γραμμένη επάνω. Έτσι κάθε υπολογιστής συνδεδεμένος στο Internet όταν λάβει ένα τέτοιο δέμα γνωρίζει ποια γραμμή θα χρησιμοποιήσει για να το προωθήσει στον επόμενο έως ότου το δέμα φτάσει στον παραλήπτη του. Αυτό ακριβώς κάνει το Internet: παραδίδει δέματα που περιέχουν δεδομένα σε όλο τον κόσμο, και τα παραδίδει σε χρόνο αστραπή, συνήθως σε λιγότερο από ένα δευτερόλεπτο. Ένα σύνολο από διαφορετικά προγράμματα χρησιμοποιούν το Internet: Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο για παράδειγμα (electronic mail ή e-mail) που υπήρχε πολύ πριν δημιουργηθεί το Web. Το Web όπως το e-mail είναι μία από τις υπηρεσίες που παρέχει το Internet. Το Web υπάρχει χάρη σε προγράμματα που επιτρέπουν την επικοινωνία μεταξύ διαφορετικών, ασύμβατων, υπολογιστών που είναι συνδεδεμένοι στο Internet. Το Web δεν μπορεί να υπάρξει έξω από το Internet. Ωστόσο το Web έκανε το Internet χρήσιμο διότι οι άνθρωποι ενδιαφέρονται ιδιαίτερα να μάθουν πράγματα. Είναι πολλοί αυτοί που οραματίστηκαν την ανάπτυξη ενός διασυνδεδεμένου συστήματος από πληροφορίες και δεδομένα. Ο Δόκτωρ Vannevar Bush στην δεκαετία του '40 σε ένα άρθρο του με τίτλο "As we may think (Bush, 1945)_ περιγράφει τις σκέψεις του για ένα διασυνδεδεμένο σύστημα υπερκειμένου βασισμένο σε υπολογιστές. Το σύστημα αυτό το ονόμασε memex. Στο ίδιο άρθρο περιγράφει αναλυτικά τον τρόπο με τον οποίο θα γίνεται η πλοήγηση στο memex καθώς και η δυνατότητα που θα έχουν οι χρήστες να εισάγουν μόνοι τους νέες πληροφορίες και δεδομένα και να μεγαλώνουν τον ιστό του. Ο Δρ. Bush ήταν διευθυντής του γραφείου Επιστημονικής Έρευνας και Ανάπτυξης των ΗΠΑ στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ωστόσο το Web, με την σημερινή του μορφή, πήρε σάρκα και οστά πολύ αργότερα, στα τέλη της δεκαετίας του '80, στα εργαστήρια του CERN στην Σελίδα 14 από 110

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΡΕΝΤΖΕΛΟΥ ΠΟΛΥΤΙΜΗ Γενεύη. (Το CERN είναι ένα διεθνές κέντρο ερευνών όπου διεξάγονται πειράματα με σωματίδια υψηλών ενεργειών σε επιταχυντές.) Οι δημιουργοί του Web είναι βασικά δύο, ο Άγγλος Tim Berners-Lee και ο Γάλλος Robert Caillau. Και οι δύο δούλευαν στο CERN, και το 1989 συνεργάστηκαν για την δημιουργία ενός συνδεδεμένου συστήματος πληροφοριών (Interlinked Information System) που θα ήταν προσβάσιμο από όλους τους διαφορετικούς υπολογιστές που χρησιμοποιούνταν στο CERN εκείνη την περίοδο, και οι οποίοι ήταν στην πλειοψηφία τους ασύμβατοι ο ένας με τον άλλο. Την περίοδο εκείνη πολλοί ερευνητές χρησιμοποιούσαν TeX και PostScript για να γράψουν και να αποθηκεύσουν τα έγγραφά τους. Σχετικά λίγοι χρησιμοποιούσαν SGML (Standard Generalized Markup Language). Ο Tim Berners-Lee είχε την ιδέα να δημιουργήσει ένα σύστημα που θα επέτρεπε σε ερευνητές από απομακρυσμένα μεταξύ τους μέρη του κόσμου να οργανώσουν και να συνδέσουν όλο τον όγκο των εγγράφων που διέθεταν. Έτσι πρότεινε την εισαγωγή συνδέσμων (links) μέσα στο κείμενο του κάθε εγγράφου ώστε να είναι δυνατή η πρόσβαση από οποιοδήποτε σε οποιοδήποτε έγγραφο. Έτσι κάποιος καθώς διαβάζει ένα έγγραφο θα μπορεί μέσο των links να δει και να διαβάσει όλα τα σχετικά, όλα τα συνδεδεμένα, με το αρχικό έγγραφα. Αυτό απαιτούσε τη δημιουργία μιας γλώσσας κατανοητής από όλους τους διαφορετικούς υπολογιστές και παράλληλα ένας τρόπος επικοινωνίας, ένα πρωτόκολλο δηλαδή μεταξύ των υπολογιστών, ώστε να είναι δυνατή η ανάκτηση, το κατέβασμα κοινώς, των εγγράφων με την βοήθεια των συνδέσμων. Έτσι δημιουργήθηκε η γλώσσα οδηγιών HTML (Hypertext Markup Language), η οποία βασίστηκε στην προϋπάρχουσα SGML, και το πρωτόκολλο http (Hypertext Transfer Protocol), το πρωτόκολλο του Web. Το σύνολο όλων των συνδεδεμένων μεταξύ τους εγγράφων είναι το Web. Το 1991 το Web δόθηκε προς χρήση από το CERN μαζί με μία mailing list που ονομάστηκε www-talk. Οι Lee και Cailliau ξεκίνησαν μία συντονισμένη προσπάθεια να κάνουν γνωστό το Web σε όσο το δυνατόν περισσότερους χρήστες. Στην αρχή η Σελίδα 15 από 110

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ πρόοδος ήταν αργή αλλά ακολούθησε μία εκθετική αύξηση του αριθμού των χρηστών και των πληροφοριών (εγγράφων) που εισάγονταν και διακινούνταν στο Web. Το γεγονός που προκάλεσε την κατακλυσμιαία ανάπτυξη του Ιστού ήταν η δημιουργία ενός προγράμματος που είχε το όνομα Mosaic και το οποίο έδινε την δυνατότητα στους χρήστες να μπορούν να βλέπουν εκτός από κείμενο και γραφικά. Ο Mosaic ήταν το πρώτο πρόγραμμα ανάγνωσης ιστοσελίδων που μπορούσε να δείξει γραφικά. Από την δημιουργία του Web έχουν περάσει περισσότερα από δέκα χρόνια και πολλά έχουν γίνει στο μεταξύ. Η γλώσσα οδηγιών HTML έχει εμπλουτιστεί ώστε να είναι δυνατή η ενσωμάτωση στις ιστοσελίδες, πινάκων, εικόνων, κινούμενων γραφικών, ήχου και multimedia, ενώ παράλληλα έχουν δημιουργηθεί και οι λεγόμενες scripting languages, όπως είναι η JavaScript, η Visual Basic Script, η php, η asp, κτλ που ενσωματώνονται στον κώδικα html, γι' αυτό και ονομάζονται και Hypertext Embedded Scripting Languages (HESL), και επιτρέπουν την δημιουργία δυναμικών ιστοσελίδων που δέχονται δεδομένα από τον χρήστη, επικοινωνούν με βάσεις δεδομένων και επιστρέφουν πληροφορίες σχετικά με μία αναζήτηση. Κλασσικό παράδειγμα είναι οι μηχανές αναζήτησης που κάνουν την αναζήτηση πληροφοριών ευχάριστη, απλή και διασκεδαστική. Οι HESL επιτρέπουν επίσης την δημιουργία ιστοσελίδων με δυναμικό περιεχόμενο (dynamic content), περιεχόμενο δηλαδή που εξαρτάται από παραμέτρους, κάποιες από τις οποίες μπορεί να καθορίζει ο χρήστης. Σαν παράδειγμα αναφέρουμε τα αποτελέσματα μίας αναζήτησης. Οι ιστοσελίδες αυτές δημιουργούνται αφού ο χρήστης υποβάλλει τις λέξειςκλειδιά (keywords) στην μηχανή αναζήτησης που χρησιμοποιεί, και περιέχουν συνδέσμους (links) προς τις ιστοσελίδες, το περιεχόμενο των οποίων ταιριάζει με τις λέξεις-κλειδιά που υπέβαλλε ο χρήστης. Επίσης περιέχουν και μία σύντομη περιγραφή, συνήθως μία παράγραφο ή λιγότερο, των σελίδων αυτών. Ένα δεύτερο παράδειγμα είναι η σελίδα που βλέπεται όταν κάνετε log in σε κάποιο portal που έχετε e-mail account ή και web space. Συνήθως βλέπετε ένα μήνυμα σε κάποιο μέρος της Σελίδα 16 από 110

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΡΕΝΤΖΕΛΟΥ ΠΟΛΥΤΙΜΗ σελίδας που σας καλωσορίζει με το username που έχετε και σας ενημερώνει εάν έχετε νέα μηνύματα ή όχι. 1.3.1 Τα βασικά μέρη του Παγκόσμιου Ιστού Οι βασικές συνιστώσες του Web είναι: Α) Web servers (Διακομιστές του Web) Είναι υπολογιστές που αποθηκεύουν και διακινούν πληροφορίες, δεδομένα, και έγγραφα χρησιμοποιώντας το Internet. Τα έγγραφα αυτά είναι στη πλειοψηφία τους ιστοσελίδες, αλλά μπορεί να είναι και άλλα αρχεία όπως π.χ. λογιστικά φύλλα, παρουσιάσεις, αρχεία κειμένου, συμπιεσμένα αρχεία γενικώς. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα, o! ιστοσελίδες του site σας φυλάσσονται στο directory που έχετε και το οποίο βρίσκεται στο σκληρό δίσκο του Web server της εταιρίας που φιλοξενεί τις ιστοσελίδες σας. Εμείς λόγου χάρη έχουμε ένα directory, με όνομα skonstan, στον Web server που φιλοξενεί τις σελίδες χρηστών της εταιρίας Forthnet στην Αθήνα. Οι servers πρέπει να λειτουργούν όλο το 24ωρο ώστε οι χρήστες να έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες και τα έγγραφα που φυλάσσονται σε αυτούς. Β) Οι χρήστες του Web Είναι υπολογιστές συνδεδεμένοι στο Internet που μπορούν να κατεβάσουν δεδομένα από τους Web servers. Γ) Το πρωτόκολλο HTTP Γενικά μιλώντας, όταν λέμε πρωτόκολλο εννοούμε κανόνες επικοινωνίας μεταξύ υπολογιστών. Κάθε υπηρεσία στο Internet έχει το δικό της πρωτόκολλο. Το πρωτόκολλο του Web λέγεται HTTP (Hypertext Transfer Protocol) και είναι ένα σύνολο από κανόνες που ελέγχουν και καθορίζουν την διακίνηση των ιστοσελίδων από τους Web servers στους υπολογιστές των χρηστών. Όταν πληκτρολογείτε την ηλεκτρονική διεύθυνση μίας ιστοσελίδας, ξεκινάτε πάντα με http. Με αυτό τον τρόπο καθορίζεται τον τρόπο με τον οποίο θα πραγματοποιηθεί η συνδιαλλαγή μεταξύ του Σελίδα 17 από 110

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ υπολογιστή σας και του server στον οποίο φυλάσσετε η ιστοσελίδα που σκοπεύετε να κατεβάσετε. Δ) Προγράμματα ανάγνωσης ιστοσελίδων (browsers) Είναι λογισμικό που χρησιμοποιούν οι χρήστες για να παρουσιάσουν κείμενο, γραφικά, ήχο, multimedia, που έχουν κατεβάσει από το Internet. Ο Internet Explorer για παράδειγμα είναι το πιο δημοφιλές πρόγραμμα ανάγνωσης ιστοσελίδων για PCs. Επίσης υπάρχει ο Netscape Navigator, ο Opera κ.α. Ένα βασικό χαρακτηριστικό του Web, στο οποίο οφείλει ένα μεγάλο μέρος της ραγδαίας εξάπλωσής του, είναι η συμβατότητά του με υπολογιστές και συστήματα διαφορετικά μεταξύ τους. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι κάποιος μπορεί να έχει γράψει το site του σε ένα PC και κάποιος χρήστης που έχει Macintosh μπορεί να το κατεβάσει και να το δει. Η γλώσσα οδηγιών html, που είναι η γλώσσα που χρησιμοποιούμε για να γράψουμε σελίδες στο Web, είναι κατανοητή από διαφορετικούς και ασύμβατους μεταξύ τους υπολογιστές, όπως είναι οι Macs με τα PCs, τα PCs με τους σταθμούς εργασίας UNIX, οι Macs με τους σταθμούς εργασίας UNIX κλπ. Σελίδα 18 από 110

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 - Θετικά και Αρνητικά του Διαδικτύου 2.1 Τα θετικά στοιχεία του Διαδικτύου Τα βασικά πλεονεκτήματα της χρήσης του διαδικτύου μπορούν να κατηγοριοποιηθούν στα εξής : 2.1.1 Επικοινωνία Ο πρώτιστος στόχος του διαδικτύου είναι πάντα η επικοινωνία και το διαδίκτυο υπερέχει σε αυτό και έχει ξεπεράσει τις προσδοκίες. Οι μελέτες και οι έρευνες έχουν στόχο τις καινοτομίες που πρόκειται να το καταστήσουν γρηγορότερο και πιο αξιόπιστο. Από την εμφάνιση του διαδικτύου μέσω του υπολογιστή, η γη έχει πάρει τη μορφή ενός παγκόσμιου χωριού. Τώρα η επικοινωνία γίνεται σε ένα κλάσμα του δευτερολέπτου με ένα πρόσωπο που κάθεται στο άλλο μέρος του κόσμου. Σήμερα για την καλύτερη επικοινωνία, μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι υπηρεσίες του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Υπάρχουν πάρα πολλές υπηρεσίες για επικοινωνία. Με τις οποίες έχει γίνει πολύ εύκολη η καθιέρωση της παγκόσμιας φιλίας όπου μπορούν να μοιραστούν οι σκέψεις του καθενός και να ερευνηθούν πολιτισμοί διαφορετικού έθνους (Μυλωνάς, 2009). 2.1.2 Πληροφορίες Οι πληροφορίες είναι πιθανώς το μεγαλύτερο πλεονέκτημα του διαδικτύου διότι είναι ένας εικονικός θησαυρός πληροφοριών. Οποιοδήποτε είδος πληροφοριών για οποιοδήποτε θέμα είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο. Μπορεί να βρεθεί σχεδόν οποιοδήποτε τύπο στοιχείων όσον αφορά σχεδόν οποιοδήποτε είδος θέματος που ψάχνετε. Υπάρχει ένα τεράστιο ποσό πληροφοριών διαθέσιμο στο διαδίκτυο για κάθε θέμα που είναι γνωστό στον άνθρωπο, που επεκτείνεται από τον κυβερνητικό νόμο και τις υπηρεσίες του, τις εμπορικές εκθέσεις και τις διασκέψεις, πληροφορίες Σελίδα 19 από 110

ΘΕΤΙΚΑ ΚΑΙ ARNHTIKA ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ αγοράς, νέες ιδέες και τεχνική υποστήριξη, ο κατάλογος είναι ατελείωτος. Οι σπουδαστές και τα παιδιά είναι μεταξύ των χρηστών που κάνουν πλοήγηση στο διαδίκτυο για την έρευνα. Σήμερα, σχεδόν απαιτείται ότι οι σπουδαστές πρέπει να χρησιμοποιήσουν το διαδίκτυο για την έρευνα με σκοπό τη συλλογή στοιχείων. Οι καθηγητές έχουν αρχίσει τις αναθέσεις που απαιτούν την έρευνα στο διαδίκτυο. Σχεδόν κάθε μέρα, οι έρευνες για ιατρικά ζητήματα δημοσιεύονται στο διαδίκτυο και όλοι μπορούν να ενημερωθούν άμεσα. Πολυάριθμοι ιστοχώροι διαθέσιμοι στο δίκτυο προσφέρουν πληροφορίες στους ανθρώπους, για διάφορες ασθένειες και μιλούν στους γιατρούς on-line όπως, ο America's Doctor. Κατά τη διάρκεια του 1998 πάνω από 20 εκατομμύρια άνθρωποι καταγράφηκαν να αναζητούν on-line πληροφορίες υγείας (Μυλωνάς, 2009). 2.1.3 Ψυχαγωγία Η ψυχαγωγία είναι ένα δημοφιλές ερέθισμα γιατί πολλοί άνθρωποι προτιμούν να κάνουν απλά πλοήγηση και αναζήτηση στο διαδίκτυο. Τα μέσα του διαδικτύου έχουν γίνει αρκετά επιτυχή στο θέμα της ψυχαγωγίας. Το κατέβασμα (downloading) των παιχνιδιών, η επίσκεψη στα δωμάτια συνομιλίας ή απλά το σερφινγκ στο διαδίκτυο είναι μερικές από τις χρήσεις που έχουν ανακαλύψει. Υπάρχουν πολυάριθμα παιχνίδια που μπορούν να ληφθούν από το διαδίκτυο δωρεάν. Η βιομηχανία του on-line τυχερού παιχνιδιού(τζόγου) έχει εγκλωβίσει δραματικά τους εραστές αυτών των παιχνιδιών. Στην Ελλάδα τα δωμάτια συνομιλίας είναι τα πιο δημοφιλή επειδή οι χρήστες μπορούν να συναντήσουν εικονικά άλλους ενδιαφέροντες ανθρώπους. Η πλοήγηση στον διαδίκτυο μπορεί να προσφέρει πολυάριθμα πράγματα για λήψη στον προσωπικό υπολογιστή. Η μουσική, τα χόμπι, οι ειδήσεις και άλλα περισσότερα μπορούν να βρεθούν και να διαμοιραστούν στο διαδίκτυο (Μυλωνάς, 2009). Σελίδα 20 από 110

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΡΕΝΤΖΕΛΟΥ ΠΟΛΥΤΙΜΗ 2.1.4 Υπηρεσίες Υπάρχουν πολλές υπηρεσίες που παρέχονται τώρα στο διαδίκτυο όπως οι σε απευθείας σύνδεση τραπεζικές εργασίες, αναζήτηση εργασίας, δυνατότητα αγοράς εισιτηρίων για τους κινηματογράφους, υπηρεσίες καθοδήγησης σε πάρα πολλά θέματα για κάθε πτυχή της ζωής, τις κρατήσεις ξενοδοχείων κ.α. Συχνά αυτές οι υπηρεσίες δεν είναι διαθέσιμες όταν ο χρήστης δεν είναι συνδεδεμένος και σε ειδικές περιπτώσεις μπορούν να κοστίσουν όταν χρησιμοποιούνται. 2.1.5 Ηλεκτρονικό Εμπόριο (E-Commerce ) Το E-commerce είναι μια έννοια που χρησιμοποιείται για οποιοδήποτε τύπο εμπορικής διαδικασίας, ή διαφορετικά όταν η επιχείρηση μπορεί να πραγματοποιεί μεταφορά πληροφοριών ή και υλικών σε όλη την υδρόγειο μέσω διαδικτύου. Έχει γίνει ένα φαινόμενο που συνδέεται με οποιοδήποτε είδος αγορών. Στο σχήμα 2.1 παρουσιάζονται από μια άλλη σκοπιά τρεις θετικές κατηγορίες του διαδικτύου όπως η ανακάλυψη-αναζήτηση πληροφοριών, η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων από όλο τον κόσμο και η δημιουργία με επαγγελματικό ή καλλιτεχνικό χαρακτήρα. Σχήμα 2.1 : Θετικές πτυχές της χρήσης του διαδικτύου Σελίδα 21 από 110

ΘΕΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ Πηγή: Μυλωνάς, 2009 Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 η Υπηρεσία Προηγμένων Αμυντικών Ερευνών του υπουργείου Άμυνας των Ηνωμένων Πολιτειών έβαζε τα θεμέλια του διαδικτύου, οι πιο πολλοί πίστεψαν ότι πρόκειται για ένα ακόμα φαινόμενο που γρήγορα θα ξεπεραστεί. Μετά από τριάντα χρόνια, το διαδίκτυο όχι μόνο δεν αποτελεί παρελθόν, αλλά αντιθέτως αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία του ανθρώπου, ιδιαίτερα του επαγγελματία και του επιστήμονα. Κάποιοι, υπερβάλλοντας ίσως, το χαρακτήρισαν ως τη μεγαλύτερη εφεύρεση της ανθρωπότητας. Σήμερα στα προηγμένα κράτη του κόσμου το σύνολο σχεδόν των υπηρεσιών που προσφέρει το κράτος στους πολίτες παρέχεται μέσω του διαδικτύου (ηλεκτρονική διακυβέρνηση). Επίσης υπάρχει δυνατότητα συνδιαλλαγής με πλήθος φορέων, για τραπεζικές συναλλαγές κλπ. Ακόμη, προσφέρονται υπηρεσίες που δεν υπάρχουν στην ελληνική αγορά. Το lulu.com είναι εκδοτικός οίκος που εκδίδουν ένα βιβλίο χωρίς λογοκρισία και ο συγγραφέας υπογράφει με προνομιακούς όρους. Υπάρχουν ιστοσελίδες γνωριμιών με νέους φίλους όπως το hi5, facebook ή να ανταλλάξεις απόψεις σε blog. Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα εύρεσης πληροφοριών για οτιδήποτε μέσω ηλεκτρονικών εγκυκλοπαιδειών και μηχανών αναζήτησης όπως η google και η bing. Ένα από τα θετικά στοιχεία του διαδικτύου που επιδράει στην ανθρώπινη φύση έδειξαν σύμφωνα με νέες μελέτες η πλοήγηση στο διαδίκτυο βελτιώνει την εγκεφαλική δραστηριότητα. Η περιήγηση στο διαδίκτυο μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση των νοητικών ικανοτήτων ενός ανθρώπου καθώς μεγαλώνει, σύμφωνα με μια νέα μελέτη η οποία έδειξε ότι οι μεγαλύτερης ηλικίας ενήλικες που άρχισαν να ασχολούνται με το διαδίκτυο παρουσίασαν= βελτίωση στην εγκεφαλική τους λειτουργία μετά από λίγες ημέρες. Σύμφωνα με τους ερευνητές, άτομα που είχαν γνώριζαν ελάχιστα το διαδίκτυο παρουσίασαν μετά από μία εβδομάδα εξάσκησης μεγάλη αύξηση της εγκεφαλικής δραστηριότητας, ιδιαίτερα στις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη λήψη αποφάσεων (Μυλωνάς, 2009). Σελίδα 22 από 110

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΡΕΝΤΖΕΛΟΥ ΠΟΛΥΤΙΜΗ 2.2 Αρνητικές πτυχές της εκτεταμένης χρήσης του διαδικτύου Στην συνέχεια θα αναφερθούν μερικά από τα κύρια μειονεκτήματα της χρήσης του διαδικτύου και νέα προσθήκη σε αυτά με μια νέα απειλή, τον εθισμό στο διαδίκτυο. 2.2.1 Κλοπή προσωπικών στοιχείων Όταν κάποιος χρησιμοποιεί το διαδίκτυο, μπορεί να αντιμετωπίσει το σοβαρό κίνδυνο κλοπής των δεδομένων του, των προσωπικών πληροφοριών του όπως το όνομα, τη διεύθυνση, οι αριθμοί των πιστωτικών καρτών του κλπ 2.2.2 Spamming Το Spamming αναφέρεται στην αποστολή ανεπιθύμητων ηλεκτρονικών mails σε μεγάλη ποσότητα, τα οποία δεν παρέχουν κανέναν σκοπό και εμποδίζουν την ορθή λειτουργία του συστήματος. Τέτοιες παράνομες δραστηριότητες μπορούν να είναι πολύ απογοητευτικές, και δεν πρέπει απλώς να αγνοούνται από τον κάθε χρήστη αλλά πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια να σταματήσουν αυτές τις δραστηριότητες έτσι ώστε η χρησιμοποίηση του διαδικτύου να μπορεί να γίνει ασφαλέστερη. 2.2.3 Απειλή ιών Ο ιός δεν είναι παρά ένα πρόγραμμα που εμποδίζει την κανονική λειτουργία των συστημάτων και των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Οι υπολογιστές που συνδέονται με διαδίκτυο είναι περισσότερο ευάλωτοι σε επιθέσεις ιών και μπορούν ακόμα να καταλήξουν στη καταστροφή ολόκληρου του σκληρού δίσκου. Σελίδα 23 από 110

ΘΕΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ 2.2.4 Πορνογραφία Αυτό είναι ίσως η μεγαλύτερη απειλή σχετικά με την υγιή διανοητική ζωή των παιδιών. Ένα πολύ σοβαρό ζήτημα σχετικά με το διαδίκτυο. Υπάρχουν χιλιάδες πορνογραφικές περιοχές στο διαδίκτυο που μπορούν να βρεθούν εύκολα και μπορούν να είναι ένας καταστρεπτικός παράγοντας όταν τα παιδιά χρησιμοποιούν το διαδίκτυο χωρίς έλεγχο. Διάφοροι μελετητές του Διαδικτύου προτείνουν τον εξής πίνακα που περιγράφει σε κατηγορίες τις αρνητικές πτυχές της χρήσης του διαδικτύου με μερικά παραδείγματα. Σχήμα 2.2: Αρνητικές πτυχές της χρήσης του διαδικτύου Πηγή: Μυλωνάς, 2009 2.2.5 Εθισμός στο διαδίκτυο Σε αυτό το σημείο είναι αναγκαίο να προστεθεί μια μεγάλη κατηγορία η οποία ανήκει στην ανθρώπινη διάσταση του διαδικτύου, τον εθισμό στο διαδίκτυο. Σελίδα 24 από 110

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΡΕΝΤΖΕΛΟΥ ΠΟΛΥΤΙΜΗ Το πρόβλημα του εθισμού είναι πολύ εκτεταμένο και είναι υπεύθυνο για σοβαρές περιπτώσεις στις οποίες έφηβοι δεν φεύγουν από το σπίτι, δεν έχουν διαπροσωπικές σχέσεις και απομονώνονται μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή τα προηγούμενα δυο ή τρία χρόνια, ενώ μιλούν στη γλώσσα των χαρακτήρων που υποδύονται στα διάφορα παιχνίδια όπως σημειώνει η Louise Nadeau, Καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ. Η καθηγήτρια πιστεύει ότι σε λίγα χρόνια θα έχουμε ζευγάρια που θα έρχονται για θεραπεία, γιατί το διαδίκτυο θα έχει γίνει η κύρια ασχολία τους. Αυτό το θέμα θα μελετηθεί εκτενώς στο επόμενο κεφάλαιο. Ο εθισμός είναι η κυριότερη αρνητική παράμετρος από τη χρήση του διαδικτύου, όπως διαπιστώθηκε από την έρευνα της "Αγάπης (www.koagapi.gr, 2011). Από τις τρεις απαντήσεις των ερωτώμενων στο ερώτημα ποιες είναι οι αρνητικές παράμετροι από τη χρήση του διαδικτύου διαπιστώθηκε ότι ο εθισμός θεωρείται αρνητική παράμετρος για το 68,8%. Σύμφωνα με την έρευνα άλλες αρνητικές παράμετροι είναι η κατάχρηση προσωπικών δεδομένων για το 36%, τα οφθαλμολογικά προβλήματα για το 28,8%, η παραπληροφόρηση από αναξιόπιστες πηγές για το 26,6%, οι οικονομικές απάτες για το 22,7%, ο επηρεασμός από επιβλαβές ή παράνομο υλικό για το 17,7%, η παρενόχληση μέσω διαδικτύου για το 17,3%, το hacking για το 16,2%. Επιπλέον το 20% γνωρίζει πολύ καλά τρόπους για να προστατευτεί από τους κινδύνους του διαδικτύου. Το 43,2% δήλωσαν ότι γνωρίζουν αρκετά καλά τρόπους προστασίας, το 27% λίγο, το 7,7% καθόλου και το 2,1% δεν απάντησαν. Ενδιαφέρον για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου δείχνει το 76,5% των νέων, το 18,9% δεν έχει ενδιαφέρον, ενώ το 4,6% δεν απάντησε. Το 60,2% των νέων θεωρεί χρήσιμο αλλά όχι απαραίτητο το διαδίκτυο, το 35,3% βασική καθημερινή ανάγκη, το 2% περιττό, ενώ ένα ποσοστό 2,5% δεν παίρνει θέση. Όπως προκύπτει από την έρευνα οι άνδρες κάνουν χρήση διαδικτύου 3.8 ώρες καθημερινά κατά μέσο όρο, ενώ οι γυναίκες 3.1 ώρες. Οι νέοι ηλικίας 22-23 ετών κάνουν χρήση του διαδικτύου τις περισσότερες ώρες περίπου 3.8 και οι 18-21 ετών χρησιμοποιούν το διαδίκτυο 3.4 ώρες την ημέρα. Τα Σελίδα 25 από 110

ΘΕΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ παραπάνω συμπεράσματα προέκυψαν από έρευνα που διενήργησε η Κοινωνική Οργάνωση "Αγάπη υπό την επιστημονική επιμέλεια της ALCO. Ακολουθήθηκε η μέθοδος των προσωπικών συνεντεύξεων από εθελοντές της "Αγάπης σε 1.023 άτομα, ηλικίας 18-25 ετών, στο χώρο του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στην ίδια έρευνα από τους ερωτηθέντες χρήση διαδικτύου δήλωσε ότι κάνει το 93,6%, ενώ το 6,4% απάντησε αρνητικά. Το 65% συνδέεται στο διαδίκτυο από το σπίτι, ενώ όσοι δεν έχουν τη δυνατότητα χρήσης από το σπίτι διαπιστώθηκε από δύο απαντήσεις που έδωσαν ότι μπαίνουν στο διαδίκτυο σε ποσοστό 71,7% από υπολογιστή στο ίντερνετ καφέ, το 49,2% από τον υπολογιστή ενός φίλου - γνωστού, το 33,7% από υπολογιστή σχολείου, το 13,1% στο χώρο εργασίας, το 8,2 από κινητό τηλέφωνο. Ο κύριος λόγος χρήσης του διαδικτύου είναι η διασκέδαση-ψυχαγωγία με ποσοστό 74,6%. Άλλοι λόγοι χρήσης είναι η εύρεση εκπαιδευτικού υλικού (41,4%), η ενημέρωση (40,6%), η εργασία (13%). Σύμφωνα με την έρευνα στις πρώτες προτιμήσεις των νέων είναι οι ιστοσελίδες με μουσική και βίντεο (56,8%) και ακολουθούν οι ιστοσελίδες κοινωνικοποίησης (28%), οι ενημερωτικές ιστοσελίδες (22,4%), οι ιστοσελίδες με εκπαιδευτικό υλικό (21,6%), ιστοσελίδες με παιχνίδια on line (14,3%), chat rooms, blogs, forum (14,3%), ιστοσελίδες σχετικές με τη δουλειά τους (12,5%) και ιστοσελίδες ενηλίκων (4,3%). Χρήσιμο αλλά όχι απαραίτητο θεωρεί το διαδίκτυο το 51,5% των ανδρών και το 68,4% των γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα, βασική καθημερινή ανάγκη είναι για το 43,5% των ανδρών και το 27,5% των γυναικών, περιττό για το 2,2% των ανδρών και το 1,8%, ενώ το 2,8% των ανδρών και το 2,3% των γυναικών δεν παίρνουν θέση. Είναι πολύ σημαντικό να ερευνηθεί σε βάθος η εξάρτηση των χρηστών του διαδικτύου, η επιρροή του στους νέους, η εγκληματικότητα που προκύπτει ως συνέπεια, ο ελλιπής έλεγχος της χρήσης του και οι μέθοδοι και προσπάθειες θεραπείας που ακολουθούνται στον κόσμο. Σελίδα 26 από 110

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΡΕΝΤΖΕΛΟΥ ΠΟΛΥΤΙΜΗ 2.3 Θετικά και Αρνητικά του Διαδικτύου - Ανάλυση ανά Κατηγορία 2.3.1 Τι είναι η Πληροφορική Η Πληροφορική είναι νέα επιστήμη και τέχνη κατάλληλη για το χειρισμό της γνώσης με εργαλεία τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και τα δίκτυα. Τα προϊόντα της (προγράμματα, υπολογιστές, δίκτυα, αυτοματισμοί, ρομποτικές διατάξεις) συγκροτούν ένα σύνθετο πλέγμα εργαλείων που συμβάλλουν στην απόκτηση γνώσης και δεξιοτήτων, βοηθάνε τη σκέψη και τις αποφάσεις του ανθρώπου, ατομικά και συλλογικά. Με αυτά τα σύνθετα εργαλεία ο σημερινός πολιτισμός αντιμετωπίζει την πολυπλοκότητα της κοινωνικής ζωής και της παραγωγικής διαδικασίας. Η Πληροφορική διεκδικεί μια θέση στο στερέωμα της επιστήμης και της τέχνης ως γνήσιο τέκνο των Μαθηματικών και της Φυσικής και μαζί με την Αεροναυπηγική και τη Μοριακή Βιολογία κατατάσσεται στις επιστήμες υψηλής τεχνολογίας. Σήμερα, η Πληροφορική και τα "προϊόντα" της αντίστοιχης τεχνολογίας υπηρετούν επηρεάζοντας όλες τις άλλες επιστήμες και τεχνολογίες, τις τέχνες και σχεδόν όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες του ανθρώπου, αλλά και την οικογενειακή ή ατομική του ζωή. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής (ή αλλιώς ο σύγχρονος "άβακας") αξιοποιείται από την κάθε επιστήμη και τεχνολογία σε οργανική σύνδεση με αυτές και όχι μηχανιστικά σε απλή σύζευξη (π.χ. "Γεωγραφία και Υπολογιστές", "Μαθηματικά και Υπολογιστές", "Ιατρική και Υπολογιστές"). Η Γεωγραφία, τα Μαθηματικά, η Ιατρική είτε διδάσκονται, μαθαίνονται, ασκούνται με εργαλείο τον υπολογιστή είτε ανήκουν σε άλλη εποχή (Μαΐστρος, 2010). 2.3.2 Επιδράσεις Ο υπολογιστής μαζί με τα γενικά και εξειδικευμένα προγράμματά του καθώς και τα δίκτυα, αποτελούν ένα ισχυρότατο σύγχρονο εργαλείο του νου. Χάρη στη ραγδαία εξελισσόμενη αντίστοιχη επιστήμη και τεχνολογία Σελίδα 27 από 110

ΘΕΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΡΝΗΤΙΚΑ TOY ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ της γνώσης είναι φυσικό να επιδρά στην κοινωνία με πολλούς τρόπους αλλά και σε πολλά πεδία και δραστηριότητες του ανθρώπου. Οι τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ, ICT: Information and Communication Technology) μετασχηματίζουν τις παραγωγικές διαδικασίες αλλά και τις διαδικασίες και μεθόδους πρόσκτησης γνώσης και πρόσβασης στις πληροφορίες. Αλλάζουν επίσης τις διαδικασίες και τις μεθόδους επικοινωνίας και κατά συνέπεια τις διαδικασίες και τις μεθόδους της μάθησης και της διασκέδασης. Με λίγα λόγια κάθε στοιχείο της καθημερινότητας του πολίτη επηρεάζεται. Ακολουθούν συνοπτικά οι κυριότερες επιδράσεις αυτές. Η ταχύτητα και η μνήμη των σημερινών υπολογιστών μπορούν να συμβάλουν στην επίλυση πολύπλοκων υπολογισμών (π.χ. έγκαιρη πρόβλεψη καιρού ΕΜΥ) και στην αντιμετώπιση πολύπλοκων καταστάσεων (π.χ. διαχείριση πολεμικών επιχειρήσεων ή πλήθους διαδηλωτών). Ωστόσο, αρνητική επίπτωση αποτελεί η αύξηση της απόστασης των δράσεων του ανθρώπου από κάποιες ανθρωποκεντρικές λειτουργίες και ανθρωπομετρικές διαστάσεις. Παραδείγματα: Ο υπάλληλος της τράπεζας σηκώνει τα χέρια ψηλά και αρνείται να εξυπηρετήσει τον πελάτη λέγοντας "δεν δουλεύει ο υπολογιστής! Η πλήρης αυτοματοποίηση των λειτουργιών του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης κάποια στιγμή επέβαλε τη διακοπή του ρεύματος από τους υπευθύνους για να μην καταλυθούν οι κανόνες της αγοράς χρήματος... και να μην καταρρεύσει το καπιταλιστικό σύστημα, που ο άνθρωπος... έφτιαξε. 2.3.3 Στην Επικοινωνία Στη σύγχρονη επικοινωνία των ανθρώπων, η οποία διαμεσολαβείτε από τους υπολογιστές και τα δίκτυα, διαμορφώνονται νέες ομάδες ή Σελίδα 28 από 110

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΡΕΝΤΖΕΛΟΥ ΠΟΛΥΙΤΙΜΗ κοινωνικοί σχηματισμοί με βάση την κοινότητα απασχόλησης, τον τόπο διαμονής, την υλική βάση ή το ενδιαφέρον. Οι κοινωνικοί σχηματισμοί αυτοί είναι ορθογώνιοι προς τα υπάρχοντα κοινωνικά στρώματα και ομάδες. 2.3.3.1 Θετικές επιδράσεις: Η ταχύτατη και άμεση (on-line) επικοινωνία (π.χ. με το skype), οι ψηφιακές αίθουσες για 'συζήτηση' (chat rooms) και πλειάδα άλλων εργαλείων που προσφέρουν πολυτροπική επικοινωνία (ακουστική, οπτική, απτική) και ανοίγουν "νέους δρόμους" στην επικοινωνία των ανθρώπων μεταξύ τους. Μια νέα "αγορά" διαμορφώνεται για τη συνάντηση όσων επιθυμούν και έχουν τα μέσα. Κάθε πολίτης που διαθέτει υπολογιστή σε σύνδεση με το διαδίκτυο μπορεί να γίνει "συγγραφέας", "ανταποκριτής", "συντάκτης", καναλάρχης κ.λπ. εκτός από καταναλωτής στοιχείων γνώσης και ενημέρωσης. Έτσι, τα νέα μέσα ενημέρωσης (blogs, ψηφιακές εφημερίδες, ιστοσελίδες, λίστες ενημέρωσης, ηλεκτρονικά βιβλία κ.λπ.) αμφισβητούν την αυθεντία και τη μοναδικότητα, μερικές φορές και το μονοπώλιο, των κατεστημένων ΜΜΕ, των εκδοτικών οίκων κ.λπ. Επίσης, ανοίγονται νέοι δρόμοι συντονισμού και ενημέρωσης των πολιτών που θέλουν να συγκροτήσουν μονιμότερες ή πρόσκαιρες συλλογικότητες για να αντιδράσουν σε αυταρχικές πολιτικές επιλογές ή κυβερνητικές αυθαιρεσίες, μακριά από κάθε ιεραρχία ή έλεγχο. 2.3.3.2 Αρνητικές επιδράσεις: Στα νέα μέσα επικοινωνίας παρεισφρύει όμως και η σκόπιμη ή η ακούσια παραπληροφόρηση, ο κιτρινισμός, η παράνομη δημοσίευση προσωπικών στοιχείων, το spaming, το fishing και η σκόπιμη ή ακούσια μόλυνση με ιούς (παρεμπιπτόντως, οι ιοί είναι από τα πλέον ευφυή προγράμματα...). Εμφανίζονται νέου τύπου καταχρήσεις, παρανομίες και απάτες. Επίσης, διευκολύνεται και εξαπλώνεται με το διαδίκτυο η σεξουαλική εκμετάλλευση Σελίδα 29 από 110

ΘΕΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ παιδιών και το "εμπόριο λευκής σαρκός". Γενικά, προσφέρεται νέο πεδίο δράσης στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Πιο αθώα, χωρίς να είναι, μοιάζει η "πληροφορική ρύπανση", δηλαδή η πληθώρα αδόκιμων, ανυπόγραφων, ανοργάνωτων, μη διασταυρωμένων "πληροφοριών" που βλέπουν το φως της ηλεκτρονικής δημοσιότητας, πολλές φορές χωρίς να τηρούνται οι κανόνες ηθικής και δεοντολογίας (Μαΐστρος, 2010). 2.3.4 Εργασία - Σχόλη, Χώρος - Χρόνος Η διάκριση χρόνου εργασίας και ανάπαυλας αρχίζει να χάνεται. Διαφαίνονται ήδη οι πρώτες αντιφάσεις (π.χ. το ωράριο απασχόλησης αλλάζει, η εξαρτημένη εργασία υποκαθίσταται από την αυτοαπασχόληση). Ο χώρος εργασίας, εκπαίδευσης κ.λπ. παύει πλέον να περιορίζεται στους κλασικούς χώρους των γραφείων, των εργοστασίων ή των σχολικών μονάδων και διαχέεται στο σπίτι ή όπου επιθυμεί καθένας αρκεί να έχει πρόσβαση στα νέα μέσα πληροφορικής και επικοινωνιών. Η τεχνολογία προσφέρει τη δυνατότητα ευέλικτων πακέτων εξατομικευμένης εργασίας, επιμόρφωσης, διασκέδασης, που μπορούν να 'χωρέσουν' σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή της μέρας, είτε στη δουλειά είτε στην ξεκούραση, και σε οποιοδήποτε γεωγραφικό σημείο του πλανήτη. Βέβαια ο "στόχος" των κερδοσκοπικών φορέων που διαθέτουν τέτοια προϊόντα, συνήθως δωρεάν, είναι η ανέξοδη κατάρτιση και προετοιμασία της εργατικής δύναμης και η προσέλκυση της αγοραστικής δύναμης του πολίτη-καταναλωτή, και όχι η σχόλη, η άνεση και η ποιότητα ζωής του. Νέες εργασίες έχουν αναδίδει και μερικές παλιές εξαφανίζονται ή απαξιώνονται. 2.3.4.1 Θετικές επιδράσεις: Θετική επίδραση θεωρούμε το ότι με τον αυτοματισμό της παραγωγικής διαδικασίας έχει μειωθεί η χειρωνακτική εργασία στους παραγωγικούς τομείς προς όφελος της δημιουργικής εργασίας. Χαρτογιακάδες (white Σελίδα 30 από 110

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΡΕΝΤΖΕΛΟΥ ΠΟΛΥΤΙΜΗ collar) αντικαθιστούν τους κλασικούς εργάτες (blue collar) και αναδύονται οι 'εργάτες γνώσης'. Επίσης, στο κυρίαρχο καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής προσφέρεται η δυνατότητα μείωσης των ωρών εργασίας και η αύξηση του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων. Όμως αυτό δεν επέφερε την καλυτέρευση της ποιότητας ζωής του πολίτη αλλά τη θεσμοθέτηση ελαστικών μορφών εργασίας, τη μείωση των αποδοχών και τη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους. Ανάμεσα στα αρνητικά αποτελέσματα συγκαταλέγονται και οι απολύσεις εργαζομένων ως περιττών ή μη ψηφιακά καταρτισμένων ("ψηφιακά αναλφάβητων ). Στη σχόλη και τη διασκέδαση καθοριστικό ρόλο παίζει η αγορά προϊόντων ενημέρωσης και διασκέδασης που βομβαρδίζει τον καταναλωτή μέσω της οικιακής συσκευής (τηλεόρασης, υπολογιστή και κινητού τηλεφώνου) διεισδύοντας στο άδυτο του σπιτιού του. Ως θετική επίδραση καταγράφονται τα νέα ψηφιακά μέσα, τα διαδραστικά παιχνίδια και το νέο πεδίο που αναδύεται για τα πρόσωπα με ειδικές δεξιότητες στην κίνηση, τα οποία μπορούν πλέον να συμμετάσχουν σε συλλογικά αθλήματα ή παιχνίδια (π.χ. να παίξουν ποδόσφαιρο, μπάσκετ, τένις) ή να λάβουν μέρος σε διαγωνισμούς ισότιμα με όλους τους άλλους. 2.3.4.2 Αρνητικές επιδράσεις: Ανάμεσα στις αρνητικές επιδράσεις κεντρική είναι ο κίνδυνος απομονωτισμού του κάθε προσώπου (π.χ. που παίζει σκάκι με τον υπολογιστή αντί με τον φίλο του ή τον γείτονα). Επίσης, η σύγχυση του πραγματικού με το φανταστικό που ενδέχεται να εδραιωθεί με τη δυνητική πραγματικότητα (virtual reality) ιδίως στα μικρά παιδιά προσχολικής ηλικίας. Τέλος, η κατάχρηση και ο εθισμός ήδη καταγράφεται ανάμεσα στους εφήβους που καταφεύγουν σε ειδικά θεραπευτήρια για "απεξάρτηση. Σελίδα 31 από 110

ΘΕΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ 2.3.5 Στην Εκπαίδευση Η εκπαιδευτική διαδικασία αλλάζει, η σχέση διδάσκοντος - διδασκόμενου επίσης. Η ιεραρχία δίνει τη θέση της στη συλλογική διαδικασία, μεταλλάσσοντας τον ρόλο του εκπαιδευτή από "αυθεντία" σε "μαέστρο" μιας ορχήστρας που εξελίσσεται ή σε έμπειρο και επιδέξιο διαμεσολαβητή της γνώσης. Ο χώρος του εκπαιδευτηρίου πλέον δεν αποτελεί τον μοναδικό "ναό" κατοχής και διάθεσης της γνώσης. Οι επιδράσεις των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών συνοπτικά είναι: 2.3.5.1 Θετικές επιδράσεις: Οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών προσφέρουν τη δυνατότητα διευκόλυνσης της διδακτικής και της μαθησιακής διαδικασίας με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους: την ταχύτητα, την απομνημόνευση, την πρόσβαση σε ψηφιακό υλικό με τα εργαλεία αναζήτησης, επεξεργασίας και σύνθεσης γνώσης. Σε περιβάλλον διαδραστικότητας υπάρχουν νέα εργαλεία εκπαίδευσης και κατάρτισης (π.χ. διαδραστικά μαθήματα, flight simulation) που απελευθερώνουν εκπαιδευτικό δυναμικό και υλικό, μειώνουν τον χρόνο εκπαίδευσης και κατάρτισης και έχουν μηδαμινό κόστος κτήσης ή χρήσης για τον εκπαιδευόμενο. Θετική εκτιμάται η κατάργηση του "δασκάλου - αυθεντία" και της "από καθ' έδρας" διδασκαλίας, δηλαδή του μονολόγου. Αναδεικνύεται η δυνατότητα συλλογικής έρευνας και αναζήτησης από τους εκπαιδευόμενους, καθώς και η συμμετοχική -- μη ιεραρχική - διδασκαλία και η εξατομικευμένη μάθηση. 2.3.5.2 Αρνητικές επιδράσεις: Η ελλιπής ή ακατάλληλη υποδομή των εκπαιδευτηρίων, οι μη κατάλληλα καταρτισμένοι εκπαιδευτικοί που δεν απολαμβάνουν την υποστήριξη της πολιτείας και ειδικών κινήτρων απογοητεύουν τον διαθέσιμο και μαχόμενο Σελίδα 32 από 110

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΡΕΝΤΖΕΛΟΥ ΠΟΛΥΤΙΜΗ εκπαιδευτικό. Υπάρχουν πάντα οι κίνδυνοι υποκατάστασης του δασκάλου και αποξένωσης του μαθητή από τον εκπαιδευτικό με τη διαμεσολάβηση του υπολογιστή και των δικτύων, αν οι νέες τεχνολογίες εισάγονται μηχανιστικά και όχι με οργανική σύνθεση και ολιστικά. Επίσης ενεδρεύει ο κίνδυνος περαιτέρω τυποποίησης της "διδακτέας ύλης και ακύρωσης της δημιουργικής αναζήτησης - έρευνας. Είναι ανάγκη όχι μόνο να μην καταργηθούν αλλά να βαθύνουν ο αναστοχασμός και η αμφισβήτηση που αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία της εκπαιδευτικής και της μαθησιακής διαδικασίας και προετοιμάζουν ελεύθερους πολίτες με γνώσεις και δεξιότητες, έτοιμους να συμμετάσχουν ισότιμα στη σημερινή κοινωνία. 2.3.6 Στην Επιστήμη Στην επιστήμη, κατ' εξοχήν πεδίο έρευνας και αναζήτησης νέας γνώσης, συνοψίζουμε τις σημαντικές επιδράσεις. 2.3.6.1 Θετικές επιδράσεις: Ανάμεσα στις θετικές θεωρούμε ότι τα εργαλεία του νου και οι τεχνολογίες της γνώσης για πρώτη φορά στην ιστορία της επιστήμης στηρίζουν και προωθούν τη δημιουργία και την κατάκτηση νέας γνώσης αλλά και συμβάλλουν στη διάχυσή της. Καλλιεργείται η συλλογική έρευνα, η αναζήτηση, η συλλογική σύνθεση και δημιουργία νέας γνώσης. 2.3.6.2 Αρνητικές επιδράσεις: Ενώ ανάμεσα στις αρνητικές επιδράσεις σημειώνουμε το γεγονός ότι το διαδίκτυο στο σύνολό του δεν μπορεί να χαρακτηριστεί αυθεντική πηγή γνώσης. Πάντα απαιτείται από τον χρήστη αυστηρός έλεγχος των στοιχείων που αντλεί απ' αυτό ως προς το αν είναι δόκιμα ή όχι, αν αμφισβητούνται ή όχι, αν αποτελούν "νέα" γνώση ή "αντιγραφή", μέσω Σελίδα 33 από 110