Νομική διάσταση του Εθνικού Κτηματολογίου Χρυσή Πότσιου Επίκουρη Καθηγήτρια Ε.Μ.Π. chryssyp@survey.ntua.gr
Άδεια Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσηςάλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς.
Περιεχόμενα Νομή και κατοχή ακινήτου, χρησικτησία ακινήτου Κυριότητα ακινήτου, είδη κυριότητας, διαχωρισμός κυριότητας Δουλείες ακινήτων, βάρη ακινήτων Αυτοτελή ακίνητα, οριζόντια ιδιοκτησία, κάθετη ιδιοκτησία, σύνθετη κάθετη ιδιοκτησία 3
Κατοχή: η φυσική εξουσία του προσώπου σε ακίνητο. Κάτοχος (πρόσωπο), κατεχόμενο (ακίνητο) Νομή: η φυσική εξουσία του προσώπου σε ακίνητο (κατοχή) η οποία ασκείται με διάνοια κυρίου, δηλαδή με τη θέληση του προσώπου για εξουσίαση του ακινήτου για τον εαυτό του. Το έχει ως δικό του αδιάφορα αν είναι πραγματικά δικό του ή όχι. Νομέας (πρόσωπο), νεμόμενο (ακίνητο) Α Β Γ Α Ιδιοκτήτρια + κατοικεί = κύριος+ νομέας+ κάτοχος Α Ιδιοκτήτρια+ το ενοικιάζει στον Β. Α= κύριος+ νομέας. Β=κάτοχος Βκαταπάτησε γεωτεμάχιο της Ακαι το νοίκιασε στους Γ. Α =κύριος, Β=νομέας, Γ=κάτοχοι 4
Νομή: Καλόπιστη ή Κακόπιστη Η νομή χάνεται όταν σταματά η φυσική εξουσία ή εκδηλωθεί αντίθετη διάνοια κυρίου (διεκδικητική αγωγή του κυρίου κατά του νομέα για την αναγνώριση της κυριότητας και επιστροφή του ακινήτου) Χρησικτησία: πρωτότυποςτρόπος κτήσης από αυτόν που νέμεται το ακίνητο για μεγάλο χρονικό διάστημα (συνεχής + αδιάκοπη νομή)(νομέας=χρησιδεσπόζων). Δημιουργείται νέα κυριότητα με δικαστική απόφαση. οικονομικοί λόγοι δικαιολογούν τη χρησικτησία: εκκαθάριση ιδιοκτησιακών εκκρεμοτήτων, συνεχής εκμετάλλευση/αξιοποίηση ακινήτου, συντήρηση ακινήτου, προστασία καλόπιστου. Εξαιρούνται: ακίνητα δημοσίου, μονών, εκκλησιαστική περιουσία, ΟΤΑ Εικόνα 1. Ακίνητα δημοσίου 5
Κυριότητα: η από το νόμο αναγνωρισμένη πλήρης εξουσία πάνω στο ακίνητο, ως προς όλες τις χρησιμότητες, τις οποίες αυτό εξυπηρετεί όταν δεν προσκρούει στο νόμο ή σε δικαίωμα τρίτου. (πλήρες εμπράγματο δικαίωμα) Εξουσία: σύννομη, άμεση, απόλυτη, καθολική Περιορισμοί κυριότητας: κανόνες ιδιωτικού ή/και δημοσίου δικαίου που δεσμεύουν ή περιορίζουν την εξουσία του κυρίου στο ακίνητο. Έκταση κυριότητας: εφόσον ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά, στο χώρο πάνω από το έδαφος και κάτω από αυτό. Πλήρης κυριότητα: καθολική νομή ακινήτου + εξουσιαστική κυριότητα πάνω, επί και κάτω από το έδαφος. Εικόνα 2. Κατανομή δικαιωμάτων στο χώρο 6
Κτήση κυριότητας: με θέληση του προηγούμενου κυρίου, με χρησικτησία, με ειδικούς τρόπους. Παράγωγη κτήση: με συμβόλαιο και στηρίζεται σε προϋπάρχον δικαίωμα άλλου προσώπου (deed) Πρωτότυπη κτήση: όταν αποκτάται για πρώτη φορά (π.χ. χρησικτησία, προσκύρωση, επιδίκαση, ένωση, πράξη της πολιτείας-διανομή, απαλλοτρίωση, κλπ) (title) Μεταβολές κυριότητας: από νομικές και διοικητικές πράξεις. π.χ. αγοραπωλησίες, δωρεές, γονικές παροχές, συσταση οριζοντίας/καθετης ιδιοκτησίας, διανομές, ανταλλαγές, παραχωρητήρια, συνέννωση, κατάτμηση, χρησικτησία, απαλλοτρίωση, τακτοποίηση, προσκύρωση, πράξη εφαρμογής, αναδασμός, χρονομεριστική μίσθωση (time sharing), χρηματοδοτική μίσθωση (leasing), σύσταση εμπράγματου βάρους, κλπ. 7
Διαχωρισμός κυριότητας: 1. Διαχωρισμός της αδιαίρετης εξουσίας της κυριότητας σε περισσότερους κυρίους=συγκυριότητα (co-ownership)επί του ακινήτου (σε %, και όχι τμηματικά διακριτή) 2. Διαχωρισμός της κυριότητας με διαίρεση της εξουσίας σε εξουσία επικαρπίαςκαι εξουσία ψιλής κυριότητας. 3. Χρονικός διαχωρισμόςτης αδιαίρετης εξουσίας της κυριότητας= χρονομεριστική κυριότητα ακινήτου. Δουλείες ακινήτων: το εμπράγματο δικαίωμα πάνω σε ξένο ακίνητο, το οποίο παρέχει μερική εξουσία υπέρ συγκεκριμένου προσώπου (προσωπική δουλεία) ή υπέρ συγκεκριμένου ακινήτου (πραγματική δουλεία). 8
Προσωπική δουλεία: αποκλειστική ωφέλεια ορισμένου προσώπου, επικαρπία, οίκηση, περιορισμένες προσωπικές δουλείες π.χ. Επικαρπία (εξουσία για πλήρη χρήση και κάρπωση του ακινήτου). Δικαιούχος δουλείας=επικαρπωτής, Δικαιούχος κυριότητας= ψιλός κύριος Πραγματικές δουλείες: εμπράγματο δικαίωμα το οποίο μπορεί να αποκτηθεί από ακίνητο υπέρ άλλου ακινήτου και το οποίο παρέχει ωφέλεια στον εκάστοτε κύριο του τελευταίου. 9
Βάρη ακινήτου: δουλείες και εμπράγματες ασφάλειες Οι μεταγραφόμενες υποχρεώσεις από το νόμο ή από δικαιοπραξία που συνδέονται με το ακίνητο και το ακολουθούν: 1. Αυτά που σχετίζονται με άμεση μερική εξουσία, π.χ. Όλες οι δουλείες επί του ακινήτου 2. Αυτά που συνδέονται με παροχή εγγυήσεων, π.χ. Υποθήκη και προσημείωση υποθήκης Υποθήκη: η σύσταση εμπράγματου δικαιώματος σε ξένο ακίνητο για την εξασφάλιση απαίτησης (ορισμένου χρηματικού ποσού) με προνομιακή ικανοποίηση του δανειστή από το ακίνητο. Εικόνα 3. Η περίπτωση της υποθήκης 10
Οριζόντια ιδιοκτησία: η αποκλειστική κυριότητα σε τμήμα της οικοδομής και αναγκαστική συγκυριότητα (% συνδιοκτησίας) επί των κοινών μερών και στο γεωτεμάχιο (συμμετοχή του ακινήτου στο αδιαίρετο γεωτεμάχιο. Κάθετη ιδιοκτησία: η χωριστή, αποκλειστική κυριότητα σε ένα ή περισσότερα αυτοτελή κτήρια δομημένα σε ενιαίο γεωτεμάχιο και αποκλειστική κυριότητα (% στο αδιαίρετο γεωτεμάχιο) σε τμήμα του αδιαίρετου γεωτεμαχίου. Σύνθετη κάθετη ιδιοκτησία: σε περίπτωση που σε τμήμα γεωτεμαχίου της κάθετης έχει συσταθεί οριζόντια ιδιοκτησία (> 1 αυτοτελή ακίνητα σε ένα τμήμα της καθέτου). Εικόνα 4. Οριζόντια & Κάθετη Ιδιοκτησία 11
Περιεχόμενα Οργάνωση του χώρου, χωροταξικά, ρυθμιστικά, πολεοδομικά σχέδια Αστικό περιβάλλον, παραγωγή αστικού χώρου Οικισμοί προ του 1923 Παραδοσιακοί οικισμοί, οικισμοί για αποκατάσταση προσφύγων, οικισμοί μεχρι 2,000 κατοίκους Τακτοποίηση, προσκύρωση και αναλογισμός 12
Η κατανομή του παγκόσμιου πληθυσμού στον αστικό και αγροτικό χώρο Εικόνα 5. Η κατανομή του παγκόσμιου πληθυσμού στον αστικό και αγροτικό χώρο, 1950-2030 13
Περισσότερη από τη μισή ανάπτυξη συμβαίνει στην Ασία Εικόνα 6. Η ανάπτυξη στην Ασία 14
Προβλήµατα που χρειάζονται επίλυση µεταφορές ενέργεια έλλειψη υπηρεσιών Ανασφάλεια, εγκληµατικότητα Ρύπανση νερού, αέρα, εδάφους ιαχείριση φυσικών κινδύνων Κλιµατική αλλαγή Εικόνα 7. Η άλλη πλευρά της ανάπτυξης 15
Οι αναπτυξιακοί στόχοι των ΗΕ για τη χιλιετία Access to land, adequate housing and property rights is a fundamental human right Εικόνα 8. Οι αναπτυξιακοί στόχοι των ΗΕ για τη χιλιετία 16
Η οργάνωση του χώρου (1/7) Χωροταξικά σχέδια (κείμενα + σχέδια) Ορθολογική κατανομή των διαθέσιμων εδαφικών εκτάσεων στους τομείς παραγωγής, αριστοποίηση του συνδυασμού των χρήσεων, ανάπτυξη του αστικού ιστού, χωροθέτηση αστικών κέντρων Υπηρεσίες σε εθνική κλίμακα, δίκτυα, υποδομές Εθνικοί δρυμοί, προστασία του περιβάλλοντος Γενικό χωροταξικό (2008), ειδικά χωροταξικά Ρυθμιστικά σχέδια: ρύθμιση και έλεγχο της ανάπτυξης αστικής περιοχής σχετικά με τη χρήση της γης, την πυκνότητα οίκησης, και τα δίκτυα υποδομής στο πλαίσιο των κατευθύνσεων των εθνικών και περιφερειακών χωροταξικών Πολεοδομικά σχέδια 17
Η οργάνωση του χώρου (2/7) Εικόνα 9. Το ρυθμιστικό σχέδιο 18
Η οργάνωση του χώρου (3/7) Εικόνα 10.Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Κερατέας 1987,2003 19
Η οργάνωση του χώρου (4/7) Εικόνα 11.Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο των περιοχών Πύλιζα, Αγ. Αικατερίνη & Άνω Ν.Ζωή 20
Η οργάνωση του χώρου (5/7) Εικόνα 12.Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο των περιοχών Πύλιζα, Αγ. Αικατερίνη & Άνω Ν.Ζωή 21
Η οργάνωση του χώρου (6/7) Εικόνα 13.Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο των περιοχών Πύλιζα, Αγ. Αικατερίνη & Άνω Ν.Ζωή 22
Η οργάνωση του χώρου (7/7) Εικόνα 14.Πολεοδομικό σχέδιο οικισμού Κακιάς Θάλασσας, σε υπόβαθρο ορθοφωτογραφίας 23
Μεταβολή χρήσης από αγροτική σε αστική Εικόνα 15.Μεταβολή χρήσης από αγροτική σε αστική 24
Γεωλογική μελέτη Διαδικασία ένταξης περιοχής σε σχέδιο- Oρόλος του Κτηματολογίου Υδρολογική μελέτη Τοπογραφική αποτύπωση Καθορισμός Δασών Αρχαιολογικών χώρων Σύνταξη ΓΠΣ Συμμετοχή πολιτών ενστάσεις Έγκριση ΓΠΣ Πολεοδομική μελέτη Υπουργική απόφαση κτηματογράφηση Προεδρικό διάταγμα Συμμετοχή πολιτών ενστάσεις Πράξη εφαρμογής, Αλλαγή ιδιοκτησιών (θέση, σχήμα, μέγεθος) και δικαιωμάτων Έγκριση και μεταγραφή Απόφαση Νομάρχη 25 νέων δικαιωμάτων 25 στο κτηματολόγιο
Βασικό νομοθέτημα του πολεοδομικού σχεδιασμού της χώρας: ν.δ. 17.07.1923 «περί σχεδίων πόλεων, κωμών, και συνοικισμών του κράτους και οικοδόμησης αυτών» Ν. 1337/1983 Τακτοποίηση: διοικητική πράξη της πολεοδομίας με την οποία: Βελτιώνεται το σχήμα ενός οικοπέδου προκειμένου αυτό να καταστεί άρτιο και οικοδομήσιμο (πλευρά >5μ και να εγγραφεται κτήριο 50τμ). Αφορά σε οικόπεδα που εντάσσονται (υλοποιείται τώρα το σχέδιο που έγινε προ του 1983) ή που είναι ενταγμένα στο σχέδιο πόλεως πριν το 1983. Υλοποιείται: με ανταλλαγή τμημάτων γης γειτονικών ιδιοκτησιών χωρίς τη σύμπραξη του ιδιοκτήτη του ακινήτου, είτε με μονομερή τακτοποίηση, εφόσον το οικόπεδο δεν είναι άρτιο κατά πρόσωπο. 26
Προσκύρωση: διοικητική πράξη της πολεοδομίας με την οποία πραγματοποιείται αναγκαστική απαλλοτρίωση οικοπέδου υπέρ γειτονικού οικοδομήσιμου οικοπέδου, όταν δεν είναι δυνατή τακτοποίηση. Αναλογισμός: διοικητική πράξη της πολεοδομίας με την οποία γίνεται αναλογισμός των υποχρεώσεων (των προς αποζημίωση οικοπέδων τα οποία γίνονται κοινόχρηστα) λόγω ρυμοτομίας. 27
Εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο οικισμού ή σχέδιο πόληςή πολεοδομικό σχέδιο, ή πολεοδομική μελέτη, είναι το διάγραμμα με τον ειδικό πολεοδομικό κανονισμό που έχει εγκριθεί και καθορίζει τους ειδικούς όρους δόμησης, τους κοινόχρηστους και δομήσιμους χώρους και τις επιτρεπόμενες χρήσεις σε κάθε τμήμα ή ζώνη του οικισμού. Μοναδιαίο στοιχείο αναφοράς στην αστική γη είναι το «αστικό γεωτεμάχιο» ή το «αστικό οικόπεδο» ή απλά το Οικόπεδο:ορίζεται ως η συνεχόμενη έκταση γης που αποτελεί αυτοτελές και ενιαίο ακίνητο και που ανήκει σε εναν ή σε περισσότερους κυρίους εξ αδιαιρέτου, η οποία βρίσκεται εντός εγκεκριμένου σχεδίου πόλεως 28
Συνένωση οικοπέδων Η ενοποίηση όμορων οικοπέδων (Α, Β) από την οποία προκύπτει ένα ενιαίο και αυτοτελές οικόπεδο (Α+Β) με επιφάνεια ΕΑ+Β=ΕΑ+ΕΒ,στην οποία οι Α και Β έχουν αδιαίρετη συμμετοχή με ποσοστά: qaκαι qbαντίστοιχα. Αν η τιμή μονάδος φορολογηταίας αξίας τους είναι ίδια, τότε τα ποσοστά qiυπολογίζονται αναλογικά με τις επιφάνειες Εi των συνενούμενων οικοπέδων. Συνεπώς qi=ei/σεi και Σqi=1. Οι ανταλλασσόμενες επιφάνειες από και προς κάθε ιδιοκτήτη είναι ίσες και προσδιορίζονται από το ποσοστό qiτου καθενός επί την επιφάνεια του άλλου. 29
Σε περίπτωση συνένωσης 2 οικοπέδων έχουμε: qa=ea/(ea+eb) qb=eb/(ea+eb) qa+qb=1 EA EB B=EA.qB=EA. EB/(EA+EB) A=EB.qA=EB. EA/(EA+EB) & EA B=EB A Σε περίπτωση συνένωσης 3 οικοπέδων (τουλάχιστον ανά 2 όμορων) έχουμε: qa=ea/(ea+eb+εγ) qb=eb/(ea+eb +ΕΓ) qγ=eγ/(ea+eb +ΕΓ) & qa+qb+qγ=1 30
Συνένωση οικοπέδων διαφορετικής τιμής μονάδος Vi Τότε τα qi υπολογίζονται αναλογικά με τις συνολικές φορολογητέες αξίες ΕiVi των συνενούμενων οικοπέδων Συνεπώς: qi=eivi/σ(eivi) Οι ανταλλασσόμενες αξίες είναι ίσες: & Σqi=1 EA EB B=EA.qB=EA. EB.VB/(EA.VA +EB.VB) A=EB.qA=EB. EA.VA /(EA.VA +EB.VB) & EA B EB A & VA B=(EA.VA).qB= VB A=EB.VB.qA 31
Περιπτώσεις διαφοροποίησης της Αξίας όμορων οικοπέδων (1/2) Αν V η τιμή μονάδας γης (βασική φορολογική αξία) εντός ενός τυπικού μεσαίου οικοπέδου, τότε η αξία V κάθε διαφορετικού οικοπέδου επηρεάζονται από τους συντελεστές ci (αυξητικούς ή μειωτικούς) που δεν έχουν ληφθεί υπόψη στον υπολογισμό της V: Αν η πρόσοψη κάποιων οικοπέδων βρίσκεται σε δρόμο με συντελεστή εμπορικότητας (αυξητικός ci). Αν το οικόπεδο είναι γωνιακό, ή σε πλατεία, ή έχει >1 προσόψεις σε ενιαίο κοινόχρηστο χώρο (αυξητικός ci). Αν έχει πρόσοψη σε χώρο όπου η απόσταση των οικοδομικών γραμμών είναι <6.00m (μειωτικός ci). 32
Περιπτώσεις διαφοροποίησης της Αξίας όμορων οικοπέδων (2/2) Αν επικοινωνεί με δρόμο μόνο με πραγματική δουλεία και είναι οικοδομήσιμο (μειωτικός ci). Αν υπάγεται στο κριτήριο βάθους, αν β>3π (μειωτικός ci). Τότε αντί για V = ci. V, θεωρούμε ότι έχουμε την τιμή Vγια ένα οικόπεδο μικρότερης επιφάνειας Ε τέτοιας ώστε η συνολική αξία Σ V=Ε. Vτου ιδεατού οικοπέδου να είναι ίση με την αξία του πραγματικού. Η επιφάνεια Ε ισούται με το ημιάθροισματης επιφένειαςε του οικοπέδου και της Ε του ιδεατού με πρόσοψη π και βάθος 3π. 33
Πότε απαιτείται πράξη συνένωσης? (1/3) Συνένωση 2 μη άρτιων οικοπέδων με σκοπό τη δημιουργία 1 ή περισσοτέρων άρτιων (συνιστά μορφή τακτοποίησης & λαμβάνει χώρα με πράξη της διοίκησης, ανεξάρτητα από τη νόμιμη συναίνεση των ιδιοκτητών. Μπορεί όμως να γίνει και με συμβολαιογραφική πράξη. Όχι: συνένωση 2 μη άρτιων σε 1 κατά παρέκκλιση άρτιο! Δεν απαιτείται ούτε γίνεται πράξη συνένωσης για να θεωρηθούν ενιαίο οικόπεδο και να δομηθούν, 2 οικόπεδα που περιήλθαν στον ίδιο ιδιοκτήτη με χωριστούς τίτλους. Αν ο κύριος έχει «εν τοις πράγμασι» εκφράσει τη βούλησή του να θεωρεί τα 2 οικόπεδα ως 1 (συνήθως με δόμηση στο ενιαίο), τότε έχει επέλθει «φυσική συνένωση» και δεν οφείλεται φόρος. Αν 2 συνεχόμενα οικόπεδα ανήκουν το 1 στους Α & Β, και το 2 στους Α & Β & Γ απαιτείται πράξη συνένωσης για να δομηθούν ως ενιαίο. Στη συνέχεια απαιτείται σύσταση οριζοντίου ή και καθέτου ιδιοκτησίας για να προκύψουν αυτοτελή ακίνητα. 34
Πότε απαιτείται πράξη συνένωσης? (2/3) Αν 2 όμορα οικόπεδα ανήκουν το 1 στον σύζυγο και το άλλο στην σύζυγο τότε θεωρούνται ανεξάρτητες ιδιοκτησίες και απαιτείται πράξη συνένωσης και σύσταση συνιδιοκτησίας προκειμένου να δομηθούν ως ενιαίο. Όταν ανήκουν στους ίδιους συγκυρίους με διαφορετικά σε κάθε έναν ποσοστά συμμετοχής τότε απαιτείται πράξη συνένωσης και νέα σύσταση συνιδιοκτησίας. Φόρος συνένωσης: ο μισός του φόρου μεταβίβασης. Αν οι ανταλλασσόμενες αξίες είναι ίσες δεν οφείλεται φόρος. 35
Πότε απαιτείται πράξη συνένωσης? (3/3) Επιτρέπεται συνένωση αν: το ελάχιστου μήκους κοινό όριο είναι τουλάχιστον όσο το επιτρεπόμενο για το ΟΤ ελάχιστο πρόσωπο οικοπέδου κατά κανόνα ή παρέκκλιση μέχρι 6.00m. Ή 6.00mγια την περίπτωση μεγαλύτερου ως άνω προσώπου. Μεσαίο οικόπεδο: του οποίου το πρόσωπο είναι γραμμή ευθεία ή τεθλασμένη υπό γωνία >135 0 Γωνιαίο οικόπεδο: όταν έχει 2 πρόσωπα επί οιωνδήποτε κοινόχρηστων εκτάσεων συναντώμεναυπό γωνία ίση ή μικρότερη των 135 0 Οικόπεδο με πρόσωπο γραμμή καμπύλη εισέχουσαή τεθλασμένη υπό γωνία εισέχουσα = μεσαίο. 36
Κατάτμηση οικοπέδου Ένα συνεχόμενο, αυτοτελές οικόπεδο υφίσταται κατάτμηση όταν εξ αυτού δημιουργούνται με νόμιμες διαδικασίες και προϋποθέσεις 2 ή περισσότερα νέα αυτοτελή ακίνητα (καταργουμένων των αρχικών). Απαιτείται δικαιοπραξία και μετεγγραφή. 37
Παράρτημα (1/2) Εικόνα 2. «Κατανομή δικαιωμάτων στο χώρο» από Dale, P. & McLaughlin, J. 2000. Land administration. Oxford, Oxford University Press. CC:BY-NC-ND Εικόνα 3. «Η περίπτωση της υποθήκης»: «Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε ο κάτοχος του κύριου δικαιώματος επικοινωνήστε μαζί μας.» Εικόνα 5. «Η κατανομή του παγκόσμιου πληθυσμού στον αστικό και αγροτικό χώρο, 1950-2030»: «Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε ο κάτοχος του κύριου δικαιώματος επικοινωνήστε μαζί μας.» 38
Παράρτημα (2/2) Εικόνα 8. «Οι αναπτυξιακοί στόχοι των ΗΕ για τη χιλιετία» από United Nations (http://www.un.org/) CC:BY Εικόνα 9. «Το ρυθμιστικό σχέδιο» από Υπουργείο Εσωτερικών & Διοικητικής Ανασυγκρότησης (http://www.opengov.gr/minenv/wpcontent/uploads/downloads/2014/02/theorisi_aek.pdf) CC:BY Εικόνα 10. «Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Κερατέας 1987,2003» από Potsiou Chryssy, Dimitriadi Katerina, Surveying and Land Information Science, Volume 68, Number 2, June 2008, pp. 103-118(16) CC:BY-NC-SA 39
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Ε.Μ.Π.» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.