À Àƒ π π π π π ƒ Àª ø π ø π π π À Ó ÁÈÒÙË ÁÈ Ï ÃÚÈÛÙ Ó ÙÔ ÓÈ ÂÔ ÒÚ ª ÓÙË Â ÌÂÓ ÂÔÂÏÏËÓÈÎ ÔÁÔÙÂ Ó Àª π À  ÌÂÓ ÂÔÂÏÏËÓÈÎ ÔÁÔÙÂ Ó Àª π À µπµ π π À π À ƒ À à ª Àª 75% Àƒø π ø π ª π π 25% π À ƒ À ISBN 960-06-1935-2 ƒ π ª ø π π ø µπµ πø
Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ã Àª πoà BIB IO EK AI EYTIKOY
À ƒ º π ƒπ - πo O ºπ O O π πª π À À À H OÀ ª ª O À ƒ º À À À H TOY À O ƒ OÀ øºà O Ó ÁÈÒÙË ÁÈ Ï, Ó appleïëúˆù K ıëáëù ÙÔ ÏÏËÓÈÎÔ ÓÔÈÎÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô ÃÚÈÛÙ Ó ÙÔ ÓÈ, apple ÎÔ ÚË K ıëá ÙÚÈ ÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô Ú ÙË ÂÔ ÒÚ ª ÓÙË, ºÈÏfiÏÔÁÔ, Îapple È Â ÙÈÎfi µ/ıìè Îapple  ÛË ŒÏÏË ºÈÏÔÎ appleúô, ÎÙÔÚ ÙÔ ÓÂappleÈÛÙËÌ Ô ıëóòó Ï ı ÚÈÔ ÚÈ ÙÔÁÏÔ, ÔÏÈÎfi Ì Ô ÏÔ ÃÚ ÛÔ Ï ÂÏ, ºÈÏfiÏÔÁÔ, Îapple È Â ÙÈÎfi µ/ıìè Îapple  ÛË ÛappleÔÈÓ ªapple ÏÈ ÌË- ÙÂÊ Ó ÎÔ, ºÈÏfiÏÔÁÔ ÃÚ ÛÔ Ï µ ÈÎÔ, Ì Ô ÏÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ ÛËÌ Ó Ó ÁÓˆÛÙÔappleÔ ÏÔ, ºÈÏfiÏÔÁÔ, Îapple È Â ÙÈÎfi µ/ıìè Îapple  ÛË ÎÔ Ú Ë, ˆÁÚ ÊÔ ƒo À ø π ƒ π... / ππ / Ó ÚÁÂÈ 2.2.1 / ÙËÁÔÚ Ú ÍÂˆÓ 2.2.1. : «Ó ÌfiÚʈÛË ÙˆÓ appleúôáú ÌÌ ÙˆÓ ÛappleÔ ÒÓ Î È Û ÁÁÚ Ê Ó ˆÓ ÂÎapple È Â ÙÈÎÒÓ apple Î ÙˆÓ» π ø π O π π OÀ O ªÈ ÏË Á. apple fiappleô ÏÔ OÌfiÙÈÌÔ ıëáëù ÙÔ... Úfi ÚÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ Ú ÍË Ì ٠ÙÏÔ: «ÁÁÚ Ê Ó ˆÓ È Ï ˆÓ Î È apple Ú ÁˆÁ appleôûùëúèîùèîô ÂÎapple È Â ÙÈÎÔ ÏÈÎÔ Ì ÛË ÙÔ Î È Ù ÁÈ ÙÔ ÌÓ ÛÈÔ» appleèûùëìôóèîfi Àapple ı ÓÔ ŒÚÁÔ ÓÙÒÓÈÔ. ªappleÔÌapple ÙÛË Ì Ô ÏÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ Ó appleïëúˆù appleèûùëìôóèîô Àapple ı ÓÔÈ ŒÚÁÔ ÂÒÚÁÈÔ. ÏËfi Ì Ô ÏÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ πáó ÙÈÔ. à ٠Ë ÛÙÚ Ù Ô ªfiÓÈÌÔ Ú ÚÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ ŒÚÁÔ Û Á ÚËÌ ÙÔ ÔÙÔ ÌÂÓÔ 75% applefi ÙÔ Úˆapple Îfi ÔÈÓˆÓÈÎfi ÌÂ Ô Î È 25% applefi ÂıÓÈÎÔ applefiúô.
À OÀƒ πo π π π π ƒ Àª ø π ø π O π π OÀ O Ó ÁÈÒÙË ÁÈ Ï ÃÚÈÛÙ Ó ÙÔ ÓÈ ÂÔ ÒÚ ª ÓÙË OÃO À ƒ º Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ã Àª πoà BIB IO EK AI EYTIKOY Oƒ π ªO O ø π π ø µπµ πø
ƒπ Ã ª ηµοτικά τραγο δια ηµοτικά νανουρίσµατα «Να µου το πάρεις, πνε µου», «Κοιµήσου αστρί»..................... 10 «Της Πάργας»............................................................ 11 «Του γιοφυριο της Άρτας»............................................... 14 Κρητική λογοτεχνία Γεώργιος Χορτάτσης, «Ερωφίλη».......................................... 18 Βιτσέντσος Κορνάρος, «Ερωτ κριτος»..................................... 19 Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής, «O Κρητικ ς Π λεµος»........................ 21 Νεοελληνικ ς διαφωτισµ ς Ρήγας Βελεστινλής, «Θο ριος»............................................. 24 Αθανάσιος Χριστ πουλος, «Τώρα»......................................... 25 Ανώνυµος, «O Ρωσσαγγλογάλλος»......................................... 27 Αδαµάντιος Κοραής, «O Παπατρέχας»..................................... 29 Λ ρδος Μπάυρον, «Το προσκ νηµα του Τσάιλντ Χάρολντ».................. 30 Αποµνηµονε µατα Γιάννης Μακρυγιάννης, «Αποµνηµονε µατα»............................... 34 Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, «Αυτοβιογραφία»........................ 36 Παναγής Σκουζές, «O βίος µου»........................................... 38 Η λογοτεχνία στα Επτάνησα Ανδρέας Κάλβος, «Εις Πάργαν»........................................... 42 ιον σιος Σολωµ ς, «Ελε θεροι Πολιορκηµένοι»............................ 44 Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, «O ήµος και το καριοφίλι του».................. 47 Ανδρέας Λασκαράτος, «O κακ ς µαθητής»................................. 49 Λορέντζος Μαβίλης, «Λήθη».............................................. 50 Oι Φαναριώτες και οι Ροµαντικοί των Αθηνών Αλέξανδρος Σο τσος, «O επιστάτης των εθνικών οικοδοµών επί Ι. Καποδίστρια»............................................... 54 Σπυρίδων Βασιλειάδης, «Η χαρά».......................................... 56 Σάµιουελ Τ. Κ λεριτζ, «ουλειά χωρίς ελπίδα».............................. 57 Γρηγ ριος Παλαιολ γος, «O ζωγράφος».................................... 59 Εµµανουήλ Ρο δης, «Τα υαλοπωλεία»...................................... 60 H Nέα Aθηναϊκή Σχολή (1880-1922) Γεώργιος Βιζυην ς, «Στο χαρέµι».......................................... 64 Αλέξανδρος Παπαδιαµάντης, «Τ αγνάντεµα».............................. 66 [5]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Άντον Τσέχωφ, «O Παχ ς και ο Αδ νατος»................................. 68 Ανδρέας Καρκαβίτσας, «O Ζητιάνος»...................................... 70 Κωστής Παλαµάς, «Ίαµβοι και ανάπαιστοι»,............................... 71 «Ύµνος στον Παρθενώνα»........................................... 74 Κ.Π. Καβάφης, «Φωνές»,................................................. 76 «σο µπορείς»,.................................................... 77 «Στα 200 π.χ.»...................................................... 78 Γρηγ ριος Ξεν πουλος, «O τ πος και η ουσία».............................. 81 Κωνσταντίνος Θεοτ κης, «Η τέχνη του αγιογράφου»........................ 84 Πηνελ πη έλτα, «Πρώτες ενθυµήσεις».................................... 86 Άγγελος Σικελιαν ς, «Γιατί βαθιά µου δ ξασα»............................. 88 Κώστας Βάρναλης, «Oρέστης»............................................. 90 Ναπολέων Λαπαθιώτης, «Νυχτεριν»...................................... 92 H νε τερη λογοτεχνία Η λογοτεχνία απ το 1922 ως το 1945 Κ.Γ. Καρυωτάκης, «Σαν δέσµη απ τριαντάφυλλα»,........................ 96 «Βράδυ»........................................................... 97 Μαρία Πολυδο ρη, «Γιατί µ αγάπησες».................................... 99 Γιάννης Σκαρίµπας, «Oυλαλο µ».......................................... 101 Ζυλ Λαφ ργκ, «Μοιρολ ι φεγγαριο στην επαρχία»........................ 103 Άγγελος Τερζάκης, «O µατωµένος λυρισµ ς».............................. 105 Στράτης Μυριβήλης, «Τα ζα»............................................. 107 Νίκος Καζαντζάκης, «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορµπά»............... 110 Γιώργος Σεφέρης, «Με τον τρ πο του Γ.Σ.»,............................... 112 «Τρία χαϊκο»,..................................................... 113 «Oµιλία στη Στοκχ λµη»........................................... 115 Ανδρέας Εµπειρίκος, «Τριαντάφυλλα στο παράθυρο»...................... 117 Νίκος Εγγον πουλος, «Μπολιβάρ»........................................ 119 Oδυσσέας Ελ της, «Το Άξιον Εστί» («Η Γένεσις»)......................... 121 «Το Άξιον Εστί» («Τα Πάθη, Ε»)................................... 123 «ώρο ασηµένιο ποίηµα»........................................... 125 Γιάννης Ρίτσος, «Αρχαίο θέατρο»......................................... 128 «Ρωµιοσ νη»...................................................... 129 Νίκος Καββαδίας, «Kuro Siwo»........................................... 132 Φραντς Κάφκα, «Ποσειδώνας»........................................... 133 Γιώργος Θεοτοκάς, «Η διαδήλωση»....................................... 135 Μ. Καραγάτσης, «Ένας Ρώσος συνταγµατάρχης στη Λάρισα»............... 137 Κοσµάς Πολίτης, «Η γνωριµία µε τη Μ νικα».............................. 138 Μέλπω Αξιώτη, «Η ψυχή του νησιο»..................................... 141 [6]
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Μεταπολεµική και σ γχρονη λογοτεχνία Μίλτος Σαχτο ρης, «Τα δώρα»............................................ 146 Μαν λης Αναγνωστάκης, «Στο παιδί µου»................................. 148 Κική ηµουλά, «Τα πάθη της βροχής»..................................... 150 Τζένη Μαστοράκη, «Oι µεγάλοι»......................................... 152 ηµήτρης Χατζής, «Η τελευταία αρκο δα του Πίνδου».................... 154 Αντώνης Σαµαράκης, «Ζητείται ελπίς».................................... 156 Κώστας Ταχτσής, «Κι έχουµε π λεµο!».................................... 157 Ρέα Γαλανάκη, «Η µεταµφίεση»........................................... 159 [7]
HMOTIKA TPAΓOY IA
ª π Àƒπ ª Να µου το πάρεις, πνε µου Κοιµήσου αστρί Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές δ ο απ τα ωραι τερα νανουρίσµατα, µε ειδικά στοιχεία το καθένα, ανάλογα µε το φ λο του µικρο παιδιο προς το οποίο απευθ νεται. ª π ƒ Αγάπη για το παιδί Τρυφερ τητα και προσδοκίες της µάνας Ονειρική ατµ σφαιρα Σ µβολα της δ ναµης και της ανδρείας για το αγ ρι Προσδοκία και ευχή για έναν καλ και πλο σιο γάµο για την κ ρη π π ƒ ª À π ƒ π Στο πρώτο νανο ρισµα, η µητέρα βάζει φρουρο ς γ ρω απ το κοιµισµένο της παιδί: τον ήλιο, τον αετ και το βοριά. Πρ κειται για τρία ισχυρά σ µβολα, που δηλώνουν τ σο την ανάγκη προφ λαξης του παιδιο σο και την αξία του ως προβολή στο µέλλον. Και οι τρεις βιγλάτορες που η µητέρα επικαλείται είναι αντρειω- µένοι, πως θα γίνει µελλοντικά και το αγ ρι, που κοιµάται ήσυχο στην κο νια του. Εκτ ς απ την ανδρεία, που είναι ένα χαρακτηριστικ το οποίο πρ κειται να αποκτηθεί, το βρέφος φαίνεται τι κατάγεται απ αρχοντική γενιά: «χρυσ ν υγι ν εβίγλιζα στην αργυρή του κο νια». Αυτή η τελευταία αναφορά µπορεί να µην ανταποκρίνεται σε µια πραγµατική κατάσταση, αλλά να δηλώνει µεταφορικά την αξία του βρέφους στα µάτια της µητέρας του. Στο νανο ρισµα αυτ οι προσωποποιήσεις, που συχνά απαντώνται στο δηµοτικ τραγο δι, είναι ολοφάνερες, ιδιαίτερα στην περίπτωση του κυρ Βοριά. Ο κυρ Βοριάς είναι η προσωποποίηση του ζωηρο αγοριο που αργεί να γυρίσει στο σπίτι του και έµµεσα µας υποβάλλει τις αντιλήψεις για την ανατροφή των αγοριών. Ποτέ µια τέτοια αφηγηµατική εν τητα δε θα παρεµβαλλ ταν σε νανο ρισµα για κορίτσι. Έτσι, στο επ µενο νανο ρισµα για κορίτσι, ήδη απ τον πρώτο στίχο προβάλλεται η οµορφιά του µε τις µετωνυµίες «αστρί, αυγή, νιο φεγγάρι», ενώ στο δε τερο ο προορισµ ς του: «που να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει». λη η φαντασίωση εν ς µεγαλείου και µιας πολυτέλειας, µέσα στα οποία θα αναδειχτεί η οµορφιά, κλιµακώνεται µε τις αναφορές της µάνας στις µεγάλες αγορές της Π λης και της Βενετιάς, που έχουν παραγγελθεί τα στολίδια και τα προικιά της κ ρης. Μάλιστα σε ορισµένες περιοχές, αντί για «χρυσά», υπάρχει η παραλλαγή «προικιά». Εξάλλου, το πάπλωµα που ράβεται στην Π λη παραπέµπει στο γαµήλιο πάπλωµα, που µαζί µε τα προικιά µεταφέρε- [10]
HMOTIKA TPAΓOY IA ται και στρώνεται στο καινο ριο σπίτι της ν φης. Επίσης, ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι το γεγον ς τι, εδώ, η κο νια δεν είναι πολ τιµη πως στο προηγο µενο νανο ρισµα. Είναι µια απλή κο νια µε «παχιά πανιά». Ακ µα, ο παραστάτης που επικαλείται εδώ η µητρική αγάπη είναι µια άλλη γυναίκα και µάνα: «η Παναγιά η δέσποινα». Και στα δ ο νανουρίσµατα είναι κοιν ς ο τρυφερ ς τ νος αλλά και το αίσθηµα περηφάνιας της µάνας για το παιδί της. Κοινή επίσης και η αγωνία για την ασφάλεια του βρέφους αλλά και η ελπίδα για το µέλλον. Το φαντασιακ στοιχείο, που χαρακτηρίζει και τα δ ο τραγο δια, δηµιουργεί ένα ονειρικ κλίµα, εναρµονισµένο µε την ήρεµη κατάσταση του παιδικο πνου. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Η προσεκτική ανάγνωση των δ ο τραγουδιών οδηγεί στη διαπίστωση τι το πρώτο απευθ νεται σε αγ ρι και το δε τερο σε κορίτσι. Ποια είναι τα στοιχεία που δείχνουν τη διαφορά των φ λων και ποιες αντιλήψεις απηχο ν; 2. Θυµάστε κάποιο νανο ρισµα που σας έλεγαν ταν ήσαστε µικρά παιδιά; Aναζητήστε στο οικογενειακ και φιλικ σας περιβάλλον νανουρίσµατα και να τα παρουσιάσετε στην τάξη. 3. Το πρώτο νανο ρισµα εκτ ς απ λυρικά έχει και αφηγηµατικά στοιχεία. Aναδείξτε τα και µετατρέψτε τον ποιητικ λ γο σε πεζ. 4. Ακο στε νανουρίσµατα του Φεντερίκο Γκαρθία Λ ρκα απ τους δίσκους Ματωµένος γάµος του Μάνου Χατζιδάκι και Αχ έρωτα του Χρήστου Λεοντή, µε σκοπ να συγκρίνετε το περιεχ µενο αυτών των ποιηµάτων µε τα δηµοτικά µας τραγο δια. Της Πάργας Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα αντιπροσωπευτικ κείµενο απ την κατηγορία των ιστορικών δηµοτικών τραγουδιών. ª π ƒ Η αγάπη για την πατρίδα Τα δεινά του πολέµου Η δ ναµη του χρήµατος και η προδοσία Το αίσθηµα της ελευθερίας Ο σεβασµ ς στους προγ νους και τη θρησκεία π π ƒ ª À π ƒ π Το ιστορικ αυτ δηµοτικ τραγο δι είναι ηπειρώτικο, έχει ελεγειακ χαρακτήρα και αναφέρεται στο γεγον ς της παραχώρησης της Πάργας στους Το ρκους. Οι [11]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Παργινοί θεώρησαν τι προδ θηκαν απ τους Άγγλους, επειδή, ενώ ζήτησαν µ νοι τους την αγγλική προστασία και υποδέχτηκαν θερµά το αγγλικ αποβατικ άγηµα, οι Άγγλοι ο τε καν τους ενηµέρωσαν τι η π λη τους πουλήθηκε στους Το ρκους. Το θέµα αυτ προκάλεσε την αγανάκτηση πολλών Ευρωπαίων, πως π.χ. του Γάλλου περιηγητή και συγγραφέα Πουκεβίλ, του Άγγλου στρατιωτικο και φιλέλληνα Τσωρτς, και του Iταλοζακ νθιου ποιητή Ο γο Φ σκολο. Ο Φ σκολο µάλιστα, εξ ριστος στην Αγγλία, διαµαρτυρήθηκε έντονα για την αγγλική πολιτική στο βιβλίο του Αι ατυχίαι και η παραχώρησις της Πάργας, Λονδίνο 1819. Στο βιβλίο αυτ συµπεριέλαβε και µια παραλλαγή του δηµοτικο τραγουδιο «Της Πάργας», την οποία παραθέτουµε πιο κάτω. Το τραγο δι που ανθολογείται καταγράφηκε για πρώτη φορά απ τον Iταλ φιλέλληνα συγγραφέα Νικολ Τοµαζέο και δηµοσιε τηκε στη συλλογή του Canti popolari Creci, Βενετία 1842. Κεντρικ ς θεµατικ ς άξονας του τραγουδιο είναι η έκφραση της αγανάκτησης για την πώληση της Πάργας και ο θρήνος για την αναγκαστική εξορία των κατοίκων της. Μοιάζει µε µοιρολ ι και µπορεί να διακριθεί σε τρεις εν τητες: α) στο προοίµιο (1-3), β) στη µνεία της ανδρείας των Παργινών και της προδοσίας, και γ) στην παραίνεση για την αποδηµία µε την κα ση των προγονικών οστών, για να µη συληθο ν απ τους Οθωµανο ς. Το θεµατικ µοτίβο των πουλιών, µε το οποίο ανοίγει το ποίηµα, είναι σηµαδιακ και µαγικ, ενώ το τρίτο, το «κατάµαυρο» πουλί, έχει διπλ ρ λο: το τραγο δι του είναι ταυτ χρονα µοιρολ ι και χρησµ ς, δείχνει δηλαδή το θέληµα της µοίρας, πως συνέβαινε και στο τραγο δι «Του γιοφυριο της Άρτας». Ένα απ τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του τραγουδιο είναι η ποιητική σ ζευξη χριστιανικών και παγανιστικών στοιχείων, προκειµένου να αποδοθεί η ποταπ τητα της συµπεριφοράς των Άγγλων. ƒ π ª 1. ιον σιος Σολωµ ς, Ελε θεροι Πολιορκηµένοι,Β Σχεδίασµα. Ποιήµατα, επιµέλεια σηµειώσεις Λίνος Πολίτης, Ίκαρος 1979 4,σ.225. Ψυχή µεγάλη και γλυκιά, µετά χαράς σ το λέω: θαυµάζω τες γυναίκες µας και στ νοµά τους µνέω. Εφοβήθηκα κάποτε µη δειλιάσουν και τες επαρατήρησα αδιάκοπα, Για η δ ναµη δεν είν σ αυτές ίσια µε τ άλλα δώρα. Απ ψε, ενώ είχαν τα παράθυρα ανοιχτά για τη δροσιά, µια απ αυτές, η νεώτερη, επήγε να κλείσει, αλλά µια άλλη της είπε: «χι παιδί µου, άφησε να µπει η µυρωδιά απ τα φαγητά είναι χρεία να συνηθίσουµε [ ]». [12]
HMOTIKA TPAΓOY IA 2. Νικ λαου Γ. Πολίτη, «Της Πάργας», Εκλογαί απ τα τραγο δια του ελληνικο λαο, 1914, σ. 20. Μα ρο πουλάκι π ρχεσαι απ τ αντίκρυ µέρη, πες µου τι κλάψες θλιβερές, τι µα ρα µοιρολ για απ την Πάργα βγαίνουνε, που τα βουνά ραγίζουν; Μήνα την πλάκωσε Τουρκιά και π λεµος την καίει; εν την επλάκωσε Τουρκιά, π λεµος δεν την καίει. Τους Παργινο ς επο λησαν σα γίδια, σα γελάδια, κι λοι στην ξενιτιά θα παν να ζήσουν οι καηµένοι. Τραβο ν γυναίκες τα µαλλιά, δέρνουν τ άσπρα τους στήθια, µοιρολογο ν οι γέροντες µε µα ρα µοιρολ για, παπάδες µε τα δάκρυα γδ νουν τες εκκλησιές τους. Βλέπεις εκείνη τη φωτιά, µα ρο καπν που βγάνει; Εκεί καίγονται κ καλα, κ καλα αντρειωµένων, που την Τουρκιά τροµάξανε και το Βεζίρη κάψαν. Εκεί ναι κ καλα γονιο, που το παιδί τα καίει, να µην τα βρο νε οι Λιάπηδες, Το ρκοι µην τα πατήσουν. Ακο ς το θρήνο τον πολ ν, οπο βογκο ν τα δάση, και το δαρµ, που γίνεται, τα µα ρα µοιρολ για; Είναι π αποχωρίζονται τη δ λια την πατρίδα, φιλο ν τις πέτρες και τη γη κι ασπάζονται το χώµα. 3. Γιώργος Σεφέρης, «Άνοιξη µ.χ.», Ηµερολ γιο Καταστρώµατος Β (1944). Ποιή- µατα, Ίκαρος 1982 14,σ.173-174. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Συγκρίνετε το κείµενο που ανθολογείται µε τα δηµοτικά «Της Λένως του Μπ τσαρη», «Της έσπως», καθώς και µε το απ σπασµα απ το Β Σχεδίασµα των Ελε θερων Πολιορκηµένων του ιον σιου Σολωµο. Πώς εµφανίζονται οι γυναίκες στα κείµενα αυτά; Ποια χαρακτηριστικά τους τονίζονται; Συµφωνο ν µε τη διαδεδοµένη άποψη για τη φ ση και τη θέση της γυναίκας σε παλι τερες εποχές; 2. Συγκρίνετε το τραγο δι «Της Πάργας» µε την οµώνυµη παραλλαγή. Ποιες οµοι τητες και ποιες διαφορές παρατηρείτε; [13]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Του γιοφυριο της Άρτας Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές µία απ τις καλ τερες και πιο γνωστές παραλογές και να µελετήσουν τα ιδιαίτερα γνωρίσµατα του είδους. ª π ƒ Οι θυσίες που απαιτο νται για τα µεγάλα έργα Το συναίσθηµα ευθ νης του πρωτοµάστορα Η δ ναµη της κατάρας Η αδερφική αγάπη π π ƒ ª À π ƒ π Η θεµελίωση του γεφυριο της Άρτας φαίνεται αδ νατη, παρά τις προσπάθειες εν ς πλήθους µαστ ρων και του πρωτοµάστορα. Ο χρησµ ς που δίνεται απ το γνώριµο πουλί-αγγελιαφ ρο των δηµοτικών τραγουδιών φέρνει θλίψη στον πρωτο- µάστορα, αφο του ζητά να θυσιάσει την αγαπηµένη του γυναίκα, για να στεριώσει το γεφ ρι. Παρά τον π νο του υπακο ει στην εσωτερική φωνή του καθήκοντος, που υπαγορε ει την ολοκλήρωση της αποστολής του. Παραγγέλνει στη γυναίκα του να έρθει σο πιο αργά µπορεί πράγµα που υποδεικν ει και τη δραµατική πάλη που γίνεται µέσα στην ψυχή του αλλά το πουλί διαστρέφει τα λ για του και η γυναίκα έρχεται σο πιο γρήγορα µπορεί κοντά στον αγαπηµένο της. Στο γεφ ρι, µε ένα τέχνασµα σηµαδιακ το δαχτυλίδι του πρωτοµάστορα που υποτίθεται τι έπεσε στα θεµέλια την κάνουν να κατέβει µε τη θέλησή της. Η γυναίκα, ταν αντιλαµβάνεται τι πρ κειται να εντοιχιστεί, θρηνεί για την άδικη µοίρα της και καταριέται το γεφ ρι. ταν µως της θυµίζουν τι µπορεί να περάσει αποκεί ο αδελφ ς της, παίρνει πίσω την κατάρα της και τη µετατρέπει σε ευχή, δηλώνοντας τη δ να- µη της αδερφικής αγάπης, στοιχείο που παραπέµπει στην αρχαία τραγωδία (Αντιγ νη, Ιφιγένεια). Το θέµα του ποιήµατος αναπτ σσεται σε 46 δεκαπεντασ λλαβους ανοµοιοκατάληκτους ιαµβικο ς στίχους και οι µετρικοί τ νοι βρίσκονται στην προτελευταία συλλαβή, έχουµε δηλαδή στίχους παροξ τονους. Ο κεντρικ ς άξονας πάνω στον οποίο στηρίζεται η αφήγηση είναι η ανάγκη της θυσίας, της προσωπικής-ατοµικής ευτυχίας για το γενικ καλ. Η διάσταση ανάµεσα στο θέλω και στο πρέπει δίνει δραµατική ένταση και συγκινησιακ βάθος στην περιγραφή των πρωταγωνιστών, του πρωτοµάστορα δηλαδή και της γυναίκας του. Ενώ ο πρωτοµάστορας παρά τη βαθιά του θλίψη («πέφτει του θανάτου») ιεραρχεί πρώτα το καθήκον και την ευθ νη του απέναντι στο κοινωνικ σ νολο, η θυσιαζ µενη γυναίκα, το αθώο θ µα, µπροστά στο άµεσο ενδεχ µενο του θανάτου της εξεγείρεται, χι απέναντι στον άντρα της, αλλά απέναντι στη µοίρα. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το τι η γυναίκα [14]
HMOTIKA TPAΓOY IA αλλάζει τη βαριά κατάρα της µ νο στην υπ µνηση του αδερφο της. Εδώ το στοιχείο της οικογένειας ισχυρ τατο στην παραδοσιακή κοινωνία κατορθώνει να διασώσει το γενικ καλ µέσα απ µια ιδι τυπη έκφραση του ατοµικο. Ο αδερφ ς, για µια γυναίκα που δεν έχει αποκτήσει ακ µα παιδιά, είναι, πως συµβαίνει και στην Ιφιγένεια εν Τα ροις του Ευριπίδη, το στοιχείο της συνέχειας της γενιάς, της συγγένειας του αίµατος. Το θέµα της θυσίας υπάρχει επίσης και µπορεί να συσχετιστεί µε τη βιβλική (θρησκευτικά) ή τη λογοτεχνική (Β. Κορνάρος, Η θυσία του Αβραάµ) εκδοχή της θυσίας του Ισαάκ. ƒ π ª 1. Ο πρωτοµάστορας, θεατρικ έργο του Νίκου Καζαντζάκη (περ. Παναθήναια, 1910), το οποίο µελοποίησε ο συνθέτης Μαν λης Καλοµοίρης και κυκλοφ ρησε σε δίσκο το 1939. 2. Γιώργος Θεοτοκάς, Το γεφ ρι της Άρτας, [θεατρικ έργο] (1944). Θεατρικά έργα,β, 1966. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Ποιο το ήθος του πρωτοµάστορα; Απ ποια σηµεία του κειµένου διαπιστώνου- µε την τραγική διάσταση του ρ λου του; 2. Τι δείχνει η αλλαγή της κατάρας σε ευχή, σχετικά µε τη σχέση ανάµεσα στα µέλη της παραδοσιακής οικογένειας; 3. Βρείτε τα αφηγηµατικά και τα δραµατικά στοιχεία του τραγουδιο. 4. Αναζητήστε τα σχήµατα λ γου που υπάρχουν στο τραγο δι, δίνοντας απ ένα παράδειγµα. 5. Εντοπίστε και άλλες θυσίες απ την αρχαία και τη νεοελληνική λογοτεχνική παράδοση και επισηµάνετε οµοι τητες και διαφορές µε τη θυσία της γυναίκας του πρωτοµάστορα. B π µ π ƒ º π Η Καθηµερινή της Κυριακής, «Επτά Ηµέρες», αφιέρωµα «Πέτρινα γεφ ρια», 13.2.2000. Κρο πη Ελευθερία, «ραµατοποίηση του γιοφυριο της Άρτας απ µαθητές», Φιλολογική, τχ. 84, 2004, σ. 34-39. Τσ τσος Γιώργος, Μακεδονικά γεφ ρια, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1997. Τα ανθολογηµένα κείµενα προέρχονται απ τη συλλογή του Νικ λαου Γ. Πολίτη, Εκλογαί απ τα τραγο δια του ελληνικο λαο, 1914. [15]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ π H µ π µ π ƒ º I Αποστολάκης Γιάννης, Το κλέφτικο τραγο δι: Το πνε µα και η τέχνη του, Βιβλιοπωλείον της Εστίας 1954. Fauriel Claude, Ελληνικά ηµοτικά Τραγο δια, εκδοτική επιµέλεια Αλέξης Πολίτης, Πανεπιστηµιακές Eκδ σεις Κρήτης, Ηράκλειο 1999. Καψωµένος Ερατοσθένης, Το σ γχρονο κρητικ ιστορικ τραγο δι, 1979., ηµοτικ τραγο δι: Μια διαφορετική προσέγγιση, 1990. K ντογλου Φώτης, «Τα έµορφα τραγο δια µας, η αναπνοή της φυλής µας», Η πονεµένη Ρωµιοσ νη,αστήρ 1963. Κυριακίδης Στίλπων, Το δηµοτικ τραγο δι: Συναγωγή µελετών, επιµέλεια Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος, Ερµής 1978. Νέα Εστία, αφιέρωµα στο δηµοτικ τραγο δι, τχ. 1762, εκέµβριος 2003. Παραλογές, επιµέλεια Γιώργος Ιωάννου, Ερµής 1983 2. Το δηµοτικ τραγο δι: Κλέφτικα, επιµέλεια Αλέξης Πολίτης, Ερµής 1973., Η ανακάλυψη των ελληνικών δηµοτικών τραγουδιών, Θεµέλιο 1984. Saunier G., Ελληνικά δηµοτικά τραγο δια: Συναγωγή µελετών (1968-2000), µτφρ. Iφιγένεια Mποτουροπο λου, επιµέλεια Γιώργος Aνδρειωµένος, Ίδρυµα Κώστα και Ελένης Ουράνη 2001. Σηφάκης Γρηγ ρης, Για µια ποιητική του ελληνικο δηµοτικο τραγουδιο, Πανεπιστηµιακές Eκδ σεις Κρήτης, Ηράκλειο 1988. www.e-yliko.gr: Σε αυτή την ιστοσελίδα του ΥΠΕΠΘ κατατίθενται διδακτικές προτάσεις, άρθρα και κείµενα ευρ τερου παιδαγωγικο προβληµατισµο. [16]
KPHTIKH ΛOΓOTEXNIA
øƒ π Ã ƒ Ερωφίλη Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα αντιπροσωπευτικ έργο του κρητικο θεάτρου. Το απ σπασµα επικεντρώνεται στον πονεµένο έρωτα δ ο νέων, µέσω του οποίου εκφράζονται δυνατά ανθρώπινα συναισθήµατα και διαχρονικές αξίες ζωής (αγάπη, πίστη, ρκος). ª π ƒ Η οµορφιά (κάλλος και ψυχική αρετή) Η ερωτική αφοσίωση των δ ο αγαπηµένων που επισφραγίζεται µε ρκο π π ƒ ª À π ƒ π Το απ σπασµα συνδυάζει το ερωτικ µε το δραµατικ συναίσθηµα, καθώς οι δ ο πρωταγωνιστές βρίσκονται σε µεγάλη ψυχική ένταση και βιώνουν µια έντονη απειλή. Ο καθηγητής θα πρέπει να καθοδηγήσει τους µαθητές, ώστε να παρακολουθήσουν την κορ φωση της δραµατικής έντασης µέσα απ τα λ για αγάπης και πίστης που ανταλλάσσουν οι δ ο ερωτευµένοι, αλλά και να τονίσει την έξοχη ποιητική απ δοση της αγάπης, δίνοντας έµφαση στο γλωσσικ ερωτικ κώδικα. Ιδιαίτερα έντονη είναι η ψυχική ένταση της Ερωφίλης, στην προσπάθειά της να πείσει τον Πανάρετο για τη σταθερ τητα της αγάπης της. Η Ερωφίλη το υπ σχεται τι θα υπερνικήσει κάθε δοκιµασία ή θα επιλέξει το θάνατο για να του αποδείξει την αγάπη της. Οικεία στην αντίληψη της κρητικής λογοτεχνίας είναι η επίκληση του Έρωτα ως εγγυήτριας δ να- µης που επισφραγίζει τα λ για των ερωτευµένων, καθώς και οι προσωποποιήσεις των φυσικών στοιχείων (ουραν ς, θάλασσα, γη, αέρας κ.ά.), τα οποία οφείλουν να παρέµβουν σε περίπτωση αθέτησης της υπ σχεσης. ηλώνεται έτσι η αποφασιστικ τητα και η καθολική ισχ ς των λ γων της Ερωφίλης, µε εκφραστικά µέσα και λειτουργίες που συναντάµε στο δηµοτικ τραγο δι. Η σ γκριση του αποσπάσµατος µε το προτειν µενο παράλληλο κείµενο αναδεικν ει κοινά σηµεία αλλά και βασικές διαφορές ανάµεσα στα δ ο έργα, τ σο στην ερωτική ιστορία σο και στο λογοτεχνικ χειρισµ της υπ θεσης και της πλοκής τους. Στην Ερωφίλη υπερτερεί το στοιχείο της θεατρικ τητας, ενώ ο Ερωτ κριτος διακρίνεται για την προφορικ τητα του ποιητικο λ γου. Και τα δ ο ποιήµατα είναι γραµµένα σε δεκαπεντασ λλαβο οµοιοκατάληκτο δίστιχο. ƒ A K E I M E N O Ερωτ κριτος, [Υπ σχεση αιώνιας πίστης] Γ. 1355-1552, κριτική έκδοση Στυλιαν ς Αλεξίου, Ερµής 1980, σ. 242-249. À ª ƒ ø ª π E ƒ A I E 1. Τι ζητά ο Πανάρετος απ την Ερωφίλη και πώς εκείνη ανταποκρίνεται στην επιθυµία του; [18]
KPHTIKH ΛOΓOTEXNIA 2. Ποιες δυνάµεις επικαλείται η Ερωφίλη, για να εγγυηθο ν την πιστ τητα των λ γων της; Τι δηλώνουν αυτές οι επικλήσεις απ την πλευρά της ηρωίδας; 3. Συγκρίνετε τις δ ο ερωτικές σκηνές στην Ερωφίλη και τον Ερωτ κριτο και εξηγήστε µε ποιον τρ πο τα δ ο ζευγάρια προσπαθο ν να διασφαλίσουν την αγάπη τους µέσα στις δυσκολίες. µ π µ π ƒ º I Αλεξίου Στυλιαν ς, Αποσκίτη Μάρθα, «Εισαγωγή» στο Γεώργιος Χορτάτσης, Ερωφίλη, Στιγµή 1988, σ. 11-88. Πολίτης Λίνος, «Η παράσταση της Ερωφίλης: Ποιητικ ς λ γος και σκηνική ερµηνεία», Θέµατα της λογοτεχνίας µας, τ µ. 2, Κωνσταντινίδης, Θεσσαλονίκη 1976, σ. 66 κ.εξ. Πο χνερ Βάλτερ, «Η Ερωφίλη στη δηµώδη παράδοση της Κρήτης», Αριάδνη [Ρεθ µνου], τ µ. 1, 1983, σ. 173 κ.εξ. Σολοµ ς Αλέξης, Το κρητικ θέατρο:απ τη φιλολογία στη σκηνή, Πλειάς 1973, σ. 39-60. Χασάπη Ευσεβία, «Η νεοελληνική δραµατουργία στα Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Μέσης Εκπαίδευσης, Κ.Ν.Λ. Γ Γυµνασίου», Σ γχρονη εκπαίδευση, τχ. 61, 1991, σ. 54-56. http://www.snhell.gr/lakeim.html H Γεώργιος Χορτάτσης (µέσα 16ου-αρχές 17ου αι.), Ερωφίλη (γράφτηκε γ ρω στα 1595 τυπώθηκε στη Βενετία το 1676), Πράξις Τρίτη-Σκηνή ε τερη, στ. 147-184, επιµέλεια Στυλιαν ς Αλεξίου, Μάρθα Αποσκίτη, Στιγµή 1988, σ. 152-153. µπ ƒ ƒ Ερωτ κριτος Ã I Να γνωρίσουν οι µαθητές το αντιπροσωπευτικ τερο και καλ τερο έργο της κρητικής λογοτεχνίας, σε συνδυασµ µε κοινωνικά ήθη και αντιλήψεις που ίσχυαν στις τοπικές κοινωνίες της εποχής. Στο δε τερο απ σπασµα ερχ µαστε σε επαφή µε τον επικ χαρακτήρα του έργου. ª π ƒ Οι αξίες της γνώσης και της αρετής Η ανυπέρβλητη κοινωνική διαφορά ως εµπ διο στο γάµο των δ ο νέων Το αποτυχηµένο προξενι και η δ ναµη της βασιλικής βίας Η πολεµική ορµή και ο επικ ς χαρακτήρας του Ερωτ κριτου [19]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ π π ƒ ª À π ƒ π Το πρώτο απ σπασµα αναφέρεται στο προξενι, που ο Πεζ στρατος για χάρη του γιου του αναλαµβάνει να διεκπεραιώσει. Οι µαθητές θα πρέπει να κατανοήσουν τη δυσκολία του εγχειρήµατος. Τα λ για του Πεζ στρατου προκαλο ν την οργισµένη αντίδραση του βασιλιά, η οποία οφείλεται στην κατώτερη κοινωνική θέση του υποψήφιου γαµπρο και συνάδει µε τον πληγωµένο εγωισµ του. Ο Ηρακλής δεν ανέχεται τη θρασ τητα του υπηκ ου του να ελπίζει σε γάµο µε τη βασιλοπο λα, καθώς ο γάµος αυτ ς δηµιουργεί εµπ δια στα µελλοντικά σχέδιά του για ένα πετυχηµένο προξενι, το οποίο θα ενίσχυε την πολιτική θέση και θα εξασφάλιζε ειρήνη στο βασίλειο. Με τον εκφοβισµ του Πεζ στρατου και την εξορία του Ερωτ κριτου ο βασιλιάς επιβάλλει βίαια την εξουσία του, οι αποφάσεις µως που παίρνει αποδεικν ονται στην πραγµατικ τητα ανώφελες, καθώς η δοκιµασία ενισχ ει την αγάπη και την πίστη των δ ο νέων. Η Αρετο σα αρνείται πεισµατικά κάθε προξενι και, παρά τη φυλάκιση, η καρδιά της δε λυγίζει. Ο Ερωτ κριτος, πάλι, είναι παρών ταν θα τον χρειαστεί το πολιορκο µενο βασίλειο. Μεταµορφωµένος, χάρη σε ένα µαγικ υγρ, θα ανδραγαθήσει σε έναν επικ αµυντικ αγώνα, µε τελικ έπαθλο την ποθητή Αρετο σα και το θρ νο του βασιλείου. Το δε τερο απ σπασµα έχει επικ χαρακτήρα, προσφέρεται για αισθητική ανάλυση και σ γκριση µε ανάλογες πολεµικές περιγραφές απ την Ιλιάδα, τ σο στη µορφή σο και στο περιεχ µενο. Έχει ενδιαφέρον π.χ. να εξεταστεί συγκριτικά η δοµή και η λειτουργία της πλατιάς παροµοίωσης στα δ ο κείµενα, µέσα στη γενικ τερη ατµ σφαιρα της ανδραγαθίας και της πολεµικής ορµής. ƒ π ª 1. Αντώνιος Μάτεσης, Ο Βασιλικ ς, Σκηνή έκτη (1830), εισαγωγή Άγγελος Τερζάκης, Ερµής 1973, σ. 85-92. 2. «Ο ιγενής στους Απελάτες, στ. 659-701» (12ος αι.), Βασίλειος ιγενής Ακρίτης και το Άσµα του Αρµο ρη, κριτική έκδοση Στυλιαν ς Αλεξίου, Ερµής 1985, σ. 26-27. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Γιατί ο Πεζ στρατος χρησιµοποιεί πολλά «ξ µπλια» και παραβολές πριν µιλήσει στο βασιλιά για το προξενι ; 2. Ποιες διαταγές έδωσε ο Ηράκλης στον Πεζ στρατο; Τι πιστε ει τι θα πετ χει ο βασιλιάς µε τον εξορισµ του Ερωτ κριτου; 3. Συγκρίνετε τις δ ο σκηνές προξενιών στο ποίηµα του Ερωτ κριτου και στο θεατρικ έργο Ο Βασιλικ ς. 4. Στο δε τερο απ σπασµα αναδεικν εται η γενναι τητα και η ψυχική ανωτερ τητα του Ερωτ κριτου. Βρείτε στοιχεία του κειµένου που επιβεβαιώνουν αυτή την άποψη. 5. Συγκρίνετε την ηρωική εµφάνιση του Ερωτ κριτου και του ιγενή, κρίνοντας απ τον τρ πο που εξαίρει τις πολεµικές αρετές τους ο κάθε ποιητής. [20]
KPHTIKH ΛOΓOTEXNIA 6. Ακο στε µελοποιηµένα αποσπάσµατα του Ερωτ κριτου απ το CD: Γιώργος Κουµεντάκης, Λουδοβίκος των Ανωγείων, Νίκος Ξυδάκης, Ψαραντώνης, Τέσσερις δρ µοι για τον Ερωτ κριτο, Lyra 2000. µ π µ π ƒ º π Αλεξίου Στυλιαν ς, «Εισαγωγή» στο Βιτσέντσος Κορνάρος, Ερωτ κριτος, Ερµής 1986 2. Κακριδής Ι.Θ., «Ερωτ κριτος και Οδυσσέας», Φιλ λογος [Θεσσαλονίκης], τχ. 16, 1979, σ. 68 κ.εξ. Κριαράς Ε., «Πηγές και επιδράσεις του Ερωτοκρίτου», Νέα Εστία, τ µ. 42, 1947, σ. 1297 κ.εξ. Παγώνη Σ ρµω, «Θεατρικά στοιχεία στον Ερωτ κριτο», Αναζητήσεις [Ρεθ µνου], τ µ. 1, σ. 21-24. Πολίτης Λίνος, «Η ποίηση του Ερωτ κριτου», Θέµατα της λογοτεχνίας µας, τ µ. 1, Κωνσταντινίδης, Θεσσαλονίκη 1976, σ. 93 κ.εξ. Σεφέρης Γιώργος, «Ερωτ κριτος», οκιµές, τ µ. 1, Ίκαρος 1974 3,σ.268-319. Βιτσέντσος Κορνάρος (1553-1613), Ερωτ κριτος (Βενετία, 1713) Γ. 891-936,. 1003-1037, κριτική έκδοση Στυλιαν ς Αλεξίου, Ερµής 1980, σ. 226-227, 299-300. ª ƒπ ª À π Ο Κρητικ ς Π λεµος Ã Να µελετήσουµε ένα ποίηµα της στερης κρητικής λογοτεχνίας, µε θέµα εµπνευσµένο απ σ γχρονο ιστορικ γεγον ς, την άλωση της Κρήτης (1669). ª π ƒ Ο χαµένος κρητικ ς π λεµος και οι συνέπειές του Στέρηση περιουσίας, χαράς και ελευθερίας π π ƒ ª À π ƒ π Το απ σπασµα αναφέρεται, µε άµεσο τρ πο και λαϊκ φος, στα προβλήµατα που προκ πτουν στη ζωή των σκλαβωµένων Κρητικών. Το προσωποποιηµένο κάστρο του Ηρακλείου θρηνεί για το λα του, ο οποίος στο εξής θα στερείται την ελευθερία, τη χαρά της ζωής και τις υλικές απολα σεις του τ που του. Με την αναλυτική αναφορά στα αγαθά της γης και στην κοινωνική οργάνωση των Κρητικών, ο ποιητής σκιαγραφεί θαυµάσια τον καθηµεριν, ευχάριστο τρ πο ζωής, την οικονοµική [21]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ευρωστία, τις ασχολίες και τις διασκεδάσεις των κατοίκων, που ευφραίνονται µέσα στη φυσική πανδαισία του τ που τους. Το κείµενο µπορεί επιτυχηµένα να διδαχτεί συγκριτικά µε το παρακάτω δηµοτικ τραγο δι του 1830 και να σχολιαστεί η αντίδραση των Κρητικών µπροστά σε δυσµενείς ιστορικές εξελίξεις. ƒ π ª ηµοτικ «Ο καταδικασµ ς της Κρήτης» [απ σπασµα] (1830) στο Νικ λαου Γ. Πολίτη, Εκλογαί απ τα τραγο δια του ελληνικο λαο, 1914, σ. 25-26. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Βασικά χαρακτηριστικά του ποιήµατος είναι η λαϊκή γλώσσα και το αυθ ρµητο φος του. Τι πετυχαίνει να δείξει µε αυτά τα εκφραστικά µέσα ο ποιητής; 2. Το ιστορικ δηµοτικ τραγο δι αναφέρεται σε µια άλλη αρνητική συγκυρία: το 1830 έγινε γνωστ στην Κρήτη τι το νησί δεν περιλαµβάνεται στα ρια του νεοσ στατου ελληνικο βασιλείου. Συγκρίνετε τον τρ πο αντίδρασης των Κρητικών στα 1669 και στα 1830, µε βάση τα δ ο κείµενα. Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής (17ος αι.), Ο Κρητικ ς Π λεµος (1645-1669) [1681] 570. 2-22, επιµέλεια Στυλιαν ς Aλεξίου, Mάρθα Αποσκίτη, Στιγµή 1995, σ. 514-515. π H µ π µ π ƒ º I Αλεξίου Στυλιαν ς, Η κρητική λογοτεχνία και η εποχή της, 1985., Κρητικά φιλολογικά, 1999. Κρήτη: Ιστορία και Πολιτισµ ς, τ µ. 1-2, επιστηµονική επιµέλεια Ν.Μ. Παναγιωτάκης, Ηράκλειο 1988. Κρητική Ανθολογία (ΙΕ -ΙΖ αιώνας), εισαγωγή ανθολ γηση σηµειώµατα Στυλιαν ς Αλεξίου, Ηράκλειο 1969 2. Κριαράς Εµµανουήλ, «Πηγές και επιδράσεις του Ερωτοκρίτου», Νέα Εστία, τ µ. 42, 1947, σ. 1297-1299. Μαντατοφ ρος, αφιέρωµα στην κρητική λογοτεχνία, τχ. 33, 1999, σ. 7-56. Λογοτεχνία και κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, επιµέλεια David Holton, µτφρ. Ν. εληγιαννάκη, Ηράκλειο 1997. Πολίτης Λίνος, Η Κρητική ποίηση του 17ου αιώνα. Ποιητική Ανθολογία, τ µ. 3, ωδώνη 1967 2. Σολοµ ς Αλέξης, Το Κρητικ θέατρο: Απ τη φιλολογία στη σκηνή, Κέδρος 1998. Ντέιβιντ Χ λτον, Μελέτες για τον Ερωτ κριτο, Καστανιώτης 2000. [22]
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ
ƒ µ π Θο ριος Ã π Να αναδειχτεί η ιστορική σηµασία του εθνεγερτικο αυτο ποιήµατος στην ιδεολογική προετοιµασία της ελληνικής επανάστασης. Να αναφερθο µε γενικ τερα στις κοινωνικοπολιτικές ιδέες του Ρήγα. ª π ƒ Ελευθερία ή θάνατος Κοιν ς ρκος και αγώνας των Ελλήνων για την ελευθερία Συλλογική ευθ νη για την τ χη της Ελλάδας π π ƒ ª À π ƒ π Να τονιστεί ιδιαίτερα ο εθνεγερτικ ς χαρακτήρας του Θο ριου, σε συνδυασµ τ σο µε την επαναστατική δράση και τα κοινωνικοπολιτικά οράµατα του Ρήγα σο και µε τις εθνικές επιδιώξεις του νεοελληνικο διαφωτισµο. Επιβάλλεται να δοθο ν οι απαραίτητες πληροφορίες για τον ιστορικ φωτισµ των συνθηκών που γέννησαν τις επαναστατικές ιδέες και συντέλεσαν στη µεγάλη απήχηση του Θο ριου στους απανταχο Έλληνες, αλλά και στους υπ λοιπους καταπιεσµένους βαλκανικο ς λαο ς, τη συµµετοχή των οποίων επιζητο σε ο Ρήγας στη µελλοντική κοινοπολιτεία που οραµατιζ ταν (Χάρτα). Θα πρέπει επίσης να διευκρινιστο ν οι προθέσεις του Ρήγα στην εισαγωγή του Θο ριου σχετικά µε τη δηµιουργία εν ς ελε θερου κράτους, στο οποίο θα άρχει η εν τητα των Ελλήνων και ο ν µος, ιδέες που συγκλίνουν µε τις προσδοκίες και του ανώνυµου συγγραφέα της Ελληνικής Νοµαρχίας (1806). Ειδική αναφορά απαιτείται στην κοινή στάση των δ ο συγγραφέων µπροστά στο ενδεχ µενο της αναρχίας, η οποία παραλληλίζεται µε τη σκλαβιά. Γνωρίζοντας καλά τ σο τις ιστορικές συνθήκες σο και την ψυχοσ νθεση των Ελλήνων, ο Ρήγας προσπαθεί να προβλέψει και να αντιµετωπίσει τους ενδεχ µενους κινδ νους για τον εθνικ αγώνα. Έτσι δίνει µεγάλη βαρ τητα στην ανάγκη εθνικής συσπείρωσης και εν τητας, και καλεί τους πατριώτες να δεσµευτο ν µε ρκο για την υπεράσπιση του κοινο αγώνα και της οµ νοιας. ƒ π ª «ρκος των Φιλικών» [απ σπασµα] Ορκίζοµαι εις το ιερ ν νοµά σου, ω ιερά και αθλία πατρίς, ορκίζοµαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου, ορκίζοµαι εις τα πικρά δάκρυα των αιχµαλώτων και καταδίκων κατοίκων σου, τα οποία τ σους αιώνας κατά στιγµήν υποφέρουν τα ταλαίπωρα τέκνα σου, τι αφιερο µαι λος εις εσέ, τι εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία [24]
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ και ο σκοπ ς των διαλογισµών µου, το νοµά σου οδηγ ς των πράξεών µου και η εδική σου ευτυχία η ανταµοιβή των κ πων µου. À ª ƒ ø ª π ƒ π Συγκρίνετε το περιεχ µενο του ρκου, που ενσωµατώνει στο Θο ριο ο Ρήγας, µε τον ρκο της Φιλικής Εταιρείας. Βρείτε τα βασικά κοινά σηµεία και επισηµάνετε τις διαφορές τους. µ π µ π ƒ º π Βρανο σης Λέανδρος, Ρήγας: Έρευνα, συναγωγή και µελέτη, Αετ ς-ζαχαρ πουλος 1957., Pήγας Bελεστινλής (1757-1798), Σ λλογος προς ιάδοσιν Ωφελίµων Bιβλίων 1963. ιαβάζω, τχ. 235, 1990, σ. 44-84. Kιτροµηλίδης Πασχάλης M., Ρήγας Βελεστινλής, Θεωρία και πράξη, 1998. Κουλουφάκος Κώστας, Κείµενα και αναλ σεις, τ µ. 1, ιογένης 1978 3,σ.300-306. http://www.parliament.gr/onlinepublishing/index.htm http://www.snhell.gr/lakeim.html Ρήγας, Θο ριος, στ. 1-40. Ρήγα Βελεστινλή, Απάνθισµα κειµένων, επιλογή Πασχάλης Μ. Κιτροµηλίδης, Βουλή των Ελλήνων 1998, σ. 134-135. π Ãπ À Τώρα à Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα χαρακτηριστικ δείγµα αστικο φαναριώτικου τραγουδιο, µέσω του οποίου εκφράζονται η νοοτροπία και οι αντιλήψεις περί ευζωίας της φαναριώτικης κοινωνίας. ª π ƒ Ανέµελη ζωή ιασκέδαση Έρωτας και υλικές απολα σεις π π ƒ ª À π ƒ π Ο Χριστ πουλος ήταν ένας απ τους πιο γνωστο ς και αγαπητο ς τραγουδοποιο ς της εποχής του. Συνέθετε, µελοποιο σε και τραγουδο σε τους στίχους του, οι οποίοι [25]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ήταν πολ δηµοφιλείς στην υψηλή κοινωνία, αν κρίνουµε και απ τις πολλές εκδ σεις που γνώρισε το έργο του. Στο κείµενο αυτ ο καθηγητής µπορεί αφεν ς να αναδείξει την απ λυτη αντίθεσή του µε τις φιλελε θερες αγωνιστικές ιδέες του Ρήγα, αφετέρου να επισηµάνει απηχήσεις των ιδεών του ευρωπαϊκο διαφωτισµο, σχετικά µε την ελε θερη βο ληση και τα ατοµικά δικαιώµατα του ανθρώπου. Το ελαφρ θέµα και η ανεµελιά του φαναριώτικου τραγουδιο αντικατοπτρίζουν τη γενικ τερη χαλαρ τητα της αστικής τάξης, οι επιδιώξεις, τα ήθη και η διασκέδαση της οποίας συγκλίνουν αρκετά µε το σ γχρονο καταναλωτικ τρ πο ζωής. ƒ π ª Αντώνιος Μάτεσης, «Ανακρεοντικ ν» [απ σπασµα] (1881), στο Λίνου Πολίτη Ποιητική Ανθολογία, τ µ. 5, ωδώνη 1980 2,σ.66. Με την Αφροδίτη, ω αδέλφια, µε τον Βάκχο ας ενωθο µε, µη ποσώς αργοπορο µε, διατί οι ηµέρες µας πετο ν. Απ εµάς ας ξεµακρ νει πάσα µάταιη ελπίδα, µ νην να χωµεν φροντίδα το κρασί και το φιλί. Kαι της φήµης και της δ ξας και του χρυσαφιο η µωρία ας συγχ ζει την καρδία των εχθρών µας των κακών. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Με ποιον τρ πο «πασχίζει να χαρεί τη ζωή του» ο ποιητής; 2. Το ποίηµα έχει γραφτεί στις αρχές του 19ου αι. Ποιες απ τις αντιλήψεις που εκφράζονται στο ποίηµα πιστε ετε τι έχουν σχέση µε το πνε µα του νεοελληνικο διαφωτισµο ; Αιτιολογήστε την απάντησή σας. µ π µ π ƒ º π Λάµπρος Σπ. Π., Ρήγας Βηλαράς Χριστ πουλος, ιαλέξεις περί Ελλήνων ποιητών του ΙΘ αιώνος, 1916, σ. 38-50. Πεχλιβάνος Μίλτος, «Οι εκδ σεις των Λυρικών του Αθανάσιου Χριστ πουλου έως το τέλος του γραπτο», Μνήµη Ελένης Τσαντσάνογλου, Θεσσαλονίκη 1998, σ. 115-136. [26]
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ Τσαντσάνογλου Ελένη, «Εισαγωγή», στο Αθανάσιος Χριστ πουλος, Λυρικά, επιµέλεια Ελένη Τσαντσάνογλου, Ερµής 1970, σ. 7-32. http://www.snhell.gr/lakeim.html Αθανάσιος Χριστ πουλος (1772-1847), «Τώρα», Λυρικά (Βιέννη, 1811) επιµέλεια Ελένη Τσαντσάνογλου, Ερµής 1970, σ. 93-94. ø Àª Ο Ρωσσαγγλογάλλος à Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα διαλογικ ποίηµα µε σατιρικ περιεχ µενο, το οποίο θίγει σ γχρονα ιδεολογικοπολιτικά προβλήµατα της προεπαναστατικής Ελλάδας. ª π ƒ Σκλαβιά και τουρκική τυραννία Σ γκριση µε τους αρχαίους Έλληνες Φιλελληνισµ ς και µισελληνισµ ς ιαφωτισµ ς και αγώνας για την ελευθερία π π ƒ ª À π ƒ π Το διαλογικ αυτ κείµενο σατιρίζει µε (φιλελληνική) κακεντρέχεια την κατάντια της σκλαβωµένης Ελλάδας, µε στ χο να ωθήσει τους Έλληνες να αυτενεργήσουν για την εθνική τους αποκατάσταση. Ο πλασµατικ ς Ρωσσαγγλογάλλος, κράµα πολλών και αντικρου µενων συµφερ ντων, απ τη µια ειρωνε εται τη δυσχερή θέση της Ελλάδας, απ την άλλη κωλυσιεργεί, και πολλές φορές συµπράττει µε τους εχθρο ς της Ελλάδας, µε σκοπ να συντηρήσει την υπάρχουσα κατάσταση, η οποία εξυπηρετεί τα συµφέροντά του στην περιοχή. Ο ανώνυµος συγγραφέας σε πολλά σηµεία του έργου αποκαλ πτει τις πραγµατικές προθέσεις των αλλογενών, φιλοδοξώντας να διαλ σει τις αυταπάτες ορισµένων συµπατριωτών του που στηρίζουν τις ελπίδες τους στους ξένους. Πολ διαφωτιστική για τη γενικ τερη αντίδραση αρκετών ευαισθητοποιηµένων συγγραφέων της εποχής απέναντι στις αρνητικές επιπτώσεις του φιλελληνισµο αυτο του είδους, αποβαίνει η σ γκριση µε τα προτειν µενα παράλληλα κείµενα. Ο καθηγητής καλ είναι να γνωρίζει τι εξαρχής το σατιρικ έργο είχε κινήσει το ενδιαφέρον ξένων περιηγητών και συγγραφέων (Β ρων κ.ά.), εξαιτίας της [27]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ περίεργης µορφής και του ιδιάζοντος περιεχοµένου του, που εξιστορεί την απάθεια των προνοµιο χων τάξεων µπροστά στον επαναστατικ αναβρασµ της εποχής. ƒ π ª 1. Ελληνική νοµαρχία ήτοι λ γος περί ελευθερίας (1806), απ σπασµα 94-96, φιλολογική επιµέλεια Γ. Βαλέτας, Αποσπερίτης 1982 4,σ.198-199. 2. Ανδρέας Κάλβος, «Αι ευχαί», στροφές α -δ, Λυρικά (1826). Ωδαί, Ίκαρος 1970, σ. 134-135. Της θαλάσσης καλ τερα φουσκωµένα τα κ µατα να πνίξουν την πατρίδα µου ωσάν απελπισµένην έρηµον βάρκαν. Στη στερεάν, στα νησία καλ τερα µίαν φλ γα να ιδώ παντο χυµένην, τρώγουσαν π λεις, δάση, λαο ς και ελπίδας. Καλ τερα, καλ τερα διασκορπισµένοι οι Έλληνες να τρέχωσι τον κ σµον µε εξαπλωµένην χείρα ψωµοζητο ντες, παρά προστάτας να χωµεν. Με ποτέ δεν εθάµβωσαν πλο τη ή µεγάλα ον µατα, µε ποτέ δεν εθάµβωσαν σκήπτρων ακτίνες. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Ο Φιλέλληνας, στην απάντησή του, και ο συγγραφέας, στο τέλος του έργου, προσωποποιο ν την Ελλάδα. Ποια εικ να σχηµατίζετε για την ιστορική κατάσταση της Ελλάδας απ τα λ για του Φιλέλληνα; 2. Γιατί εφευρίσκεται και τι υπονοεί το πλασµατικ πρ σωπο του Ρωσσαγγλογάλλου; 3. Πώς παρουσιάζουν τους ξένους, φιλέλληνες ή µη, τα παραπάνω κείµενα; Συγκρίνετε µε την εντ πωση που σας δηµιουργεί ο Ρωσσαγγλογάλλος. µ π µ π ƒ º π ηµαράς Κ.Θ., Ο Ρωσσαγγλογάλλος, κριτική έκδοση µε επιλεγ µενα, Πορεία 1990.,«Το κείµενο του Ρωσσαγγλογάλλου», Ελληνικά [Θεσσαλονίκης], τ µ. 17, 1962, σ. 188-201. Παναγιωτ πουλος Βασίλης, «Ένα σχ λιο στον Ρωσσαγγλογάλλο», Επιστηµονική συνάντηση στη µνήµη του Κ.Θ. ηµαρά, 1994, σ. 79-86. Ο Ρωσσαγγλογάλλος, στ. 1-37 (1812), κριτική έκδοση µε επιλεγ µενα, επιµέλεια Κ.Θ. ηµαράς, Πορεία 1990, σ. 11-12. [28]
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ ª π ƒ Ο Παπατρέχας Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα σηµαντικ κείµενο του νεοελληνικο διαφωτισµο, µε πρωταγωνιστή έναν αντιπροσωπευτικ λαϊκ τ πο, τον αγράµµατο Παπατρέχα, τον οποίο ο επιστολογράφος και συγγραφέας αναδεικν ει, µέσω της παιδείας, σε φωτισµένη προσωπικ τητα και υπέρµαχο της ελληνικής αρχαι τητας. ª π ƒ Ξένοι περιηγητές στην Ελλάδα Πρώτες επαφές των σ γχρονων Ελλήνων µε την ελληνική αρχαι τητα Προάσπιση της εθνικής µας κληρονοµιάς Αξία και αγαθά της παιδείας Έλληνες/ Ευρωπαίοι π π ƒ ª À π ƒ π Αντιπροσωπευτικ εκφραστή της θετικής επενέργειας του νεοελληνικο διαφωτισµο στο απαίδευτο γένος αποτελεί ο ιδεατά πλασµένος Παπατρέχας, ο οποίος, σ µφωνα µε το συνοµιλητή και δηµιουργ του Κοραή, καλλιέργησε µε την παιδεία και ανέδειξε σε µεγάλο βαθµ τις έµφυτες αρετές του. Ο Κοραής, µέσω του Παπατρέχα, µοιάζει να πειραµατίζεται σχετικά µε την απήχηση της παιδείας στην απλή λαϊκή ψυχή. Τα αποτελέσµατα του πειραµατισµο επιβραβε ουν την αξία της παιδείας, καθώς ο αγράµµατος Παπατρέχας σταδιακά µεταµορφώνεται σε ένα είδος λαϊκο φιλοσ φου µε ενδιαφέρον για τοπικά και εθνικά ζητήµατα, πως η διαχείριση της πολιτισµικής µας κληρονοµιάς, που τον απασχολεί έντονα στο παρ ν απ σπασµα. Ο αγαθ ς και καλοπροαίρετος παπάς, µε τον ενθουσιασµ και την αφέλεια του νεοφώτιστου αλλά και τη λαχτάρα της παιδείας, προοιωνίζεται ευδ κιµο µέλλον για τις ιδέες του νεοελληνικο διαφωτισµο και την προβολή της ιστορικής συνέχειας του ελληνισµο. Ενδιαφέρον έχει ακ µη να σχολιαστο ν οι συµβουλευτικές παρεµβάσεις του Κοραή υπέρ του φιλελε θερου πνε µατος που επικρατεί στη Γαλλία, µε σκοπ να µετριαστεί ο υπέρµετρος ζήλος του Παπατρέχα, που τον οδηγεί ακ µα και σε ξενοφοβικές εξάρσεις «ταν ακο ση Άγγλον επιδηµο ντα», επειδή έχει συνδέσει την παρουσία των ξένων περιηγητών µε την απειλή της αρπαγής των προγονικών κειµηλίων. ƒ π ª Γιάννης Ψυχάρης, «Οι αρχαίοι», Το ταξίδι µου (1888), επιµέλεια Άλκης Αγγέλου, Ερµής 1983 3,σ.158-168. [29]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Ποιους κινδ νους διατρέχουν τα αρχαία συγγράµµατα και µνηµεία, σ µφωνα µε τον Παπατρέχα; 2. Εξαιτίας του ενθουσιασµο αλλά και της νεοφώτιστής του αντίληψης, ο Παπατρέχας υποστηρίζει κάποια ακραία µέτρα για την προστασία της αρχαίας κληρονοµιάς. Ποια είναι τα µέτρα αυτά και σε τι αποβλέπουν; 3. Πώς αντιµετωπίζουν την ελληνική αρχαι τητα οι δ ο Χιώτες συγγραφείς, Κοραής και Ψυχάρης; Σε ποιο απ τα δ ο κείµενα πιστε ετε τι είναι εντον τερο το ενδιαφέρον για την τοπική ιστορική παράδοση και γιατί; µ π µ π ƒ º π Βρετανοί ταξιδιώτες στην Ελλάδα 1750-1820, Ίδρυµα Ελληνικο Πολιτισµο 1995. ιαβάζω, τχ. 82, 1983. ιήµερο Κοραή, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, 1984. Ηλιο Φίλιππος, Ιδεολογικές χρήσεις του Κοραϊσµο στον 20 αιώνα, Ο Πολίτης 1989. Παγαν ς Γιώργος, Η νεοελληνική πεζογραφία, Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1983, σ. 131-134. Πολυκανδριώτη Ράνια, «Αυτοβιογραφικ ς λ γος και µυθοπλασία: Η περίπτωση του Κοραή», Μνήµη Γ.Π. Σαββίδη, Ερµής 2001, σ. 358-367. Στεργι πουλος Κώστας, «Ο Κοραής αφηγητής», Περιδιαβάζοντας, τ µ. 2, Κέδρος 1986, σ. 11-16. Αδαµάντιος Κοραής (1748-1833), Ο Παπατρέχας [(Προλεγ µενα στη Β ραψωδία της Ιλιάδας (1817)], επιµέλεια Άλκης Αγγέλου, Ερµής 1978, σ. 56-60. ƒ ª Ωƒ Το προσκ νηµα του Τσάιλντ Χάρολντ Ã Γνωριµία των µαθητών µε µια µορφή εµβληµατική, τ σο για τη νεοελληνική ιστορία, σο και για την ευρωπαϊκή λογοτεχνία των αρχών του 19ου αιώνα. ª π ƒ Ο φιλελληνισµ ς και η ροµαντική διάθεση ως λογοτεχνικά γνωρίσµατα της βυρωνικής ποίησης Η αρχαιογνωσία και η καταδίκη της αρχαιοκαπηλίας [30]
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ π π ƒ ª À π ƒ π Ο τίτλος του έργου στο πρωτ τυπο είναι Childe Harold s Pilgrimage. Ο ρος «προσκ νηµα» παραπέµπει γενικά σε ταξίδι µε θρησκευτικ σκοπ, και ειδικ τερα στο ταξίδι που έκαναν παλι τερα οι χριστιανοί, για να προσκυνήσουν τους Αγίους τ πους. Το έργο αυτ βασίζεται στις ταξιδιωτικές εµπειρίες του Μπάυρον και στα συναισθήµατα και στις σκέψεις που τον διακατείχαν κατά την επίσκεψή του στους ιστορικο ς κυρίως χώρους. Η ποιητική σ νθεση χωρίζεται σε τέσσερα Άσµατα (1812-1818), που οργανώνονται σε εννιάστιχες στροφές. Το Β Άσµα παρουσιάζει µεγαλ τερο ενδιαφέρον για τους Έλληνες, γιατί εκεί αναφέρεται στη δραµατική κατάσταση της νε τερης Ελλάδας, στη σ γκριση της παλιάς δ ξας µε το σ γχρονο ξεπεσµ. Στις στροφές Χ-XV ο ποιητής αναπτ σσει κυρίως ένα θέµα που απασχολεί ακ µα τους Έλληνες: τη µεταφορά της Καρυάτιδας και άλλων µνηµείων του Παρθενώνα στην Αγγλία απ το Σκ το Έλγιν. Παράλληλα θίγει και άλλα επιµέρους ζητήµατα: α) τις συνέπειες της φθοράς, του χρ νου, και της αδιαφορίας των ανθρώπων πάνω στα αρχαία δείγµατα του πολιτισµο και της τέχνης, β) τη βρετανική αδιαφορία απέναντι στην προσβολή προς τον κ σµο της αρχαίας Ελλάδας και του σ γχρονου ελληνισµο. Σε λο το απ σπασµα βρίσκονται στοιχεία που δείχνουν την αρχαιοµάθεια του Μπάυρον και, σε προέκταση, των καλλιεργηµένων Ευρωπαίων της εποχής του, προς τους οποίους απευθ νεται το ποίηµα. Επίσης, στις στροφές αυτές ανιχνε εται και αυτ που ο Μπάυρον ον µασε «ποίηση της πολιτικής», γιατί για εκείνον ποίηση και πολιτική µε την ευρ τερη έννοια του ρου δεν ξεχωρίζουν. Ο Μπάυρον αγωνίζεται για τις ιδέες, και κάνει πράξη τις ιδέες αυτές, πως κατέδειξε και η αφοσίωσή του στον αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας. ƒ π ª 1. ιον σιος Σολωµ ς, «Εις το θάνατο του Λορδ Μπάυρον», Ποιήµατα, Ίκαρος 1979 4. 2. Βλ. επίσης τα κείµενα του Ανώνυµου [Ρωσσαγγλογάλλος] και του Κοραή [Παπατρέχας] στα Κ.Ν.Λ. της Γ Γυµνασίου. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. ώστε έναν τίτλο σε καθεµία απ τις πέντε στροφές και εξετάστε πώς συνδέονται σε µια µεγαλ τερη εν τητα. 2. Απ ποια σηµεία φαίνεται η νοσταλγία του ποιητή για το παρελθ ν; 3. Τι είναι αυτ που προκαλεί τη µελαγχολία του; 4. Εξετάστε σε ποιο βαθµ οι στροφές αυτές περιέχουν και στοιχεία «πολιτικής». µ π µ π ƒ º π Γεωργαντά Αθηνά, Αιών Βυρωνοµανής Ο κ σµος του Byron και η νέα ελληνική ποίηση, Εξάντας 1992. Ρα ζης Μάριος Β ρων, Αγγλ φωνη φιλολογία. Συγκριτικές µελέτες, Κέδρος 1980. [31]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ http://www.komvos.edu.gr/diaglossiki/revmata/romantismos/romantismos.htm http://www.komvos.edu.gr/diaglossiki/poetry/byron/byron.htm http://engphil.astate.edu/gallery/byron.html http://www.geocities.com/athens/delphi/7086/donjuan.htm http://eir.library.utoronto.ca/rpo/display/poet45.html http://englishhistory.net/byron.html http://www.theatlantic.com/unbound/flashbks/byron.htm Λ ρδος Μπάυρον, «Το προσκ νηµα του Τσάιλντ Χάρολντ» [απ σπασµα], Τα τραγο δια του για την Ελλάδα, µτφρ. Στέφανος Μ ρτας, 1924, σ. 80-82. π H µ π µ π ƒ º I ηµαράς K.Θ., Nεοελληνικ ς διαφωτισµ ς, Eρµής 1983 2., Eλληνικ ς ρωµαντισµ ς, Eρµής 1985 2. ιζικιρίκης Γιώργος, Ο νεοελληνικ ς διαφωτισµ ς και το ευρωπαϊκ πνε µα 1750-1821, Φιλιππ της 1984. Ο Ερανιστής, Νεοελληνικ ς διαφωτισµ ς Αφιέρωµα στον Κ.Θ. ηµαρά, τ µ. 11, 1980. Ψηφιακή Βιβλιοθήκη «Ελληνοµνήµων» του ΕΚΠΑ: Mεγάλη ψηφιακή βιβλιοθήκη του Πανεπιστηµίου Αθηνών µε πολλά φιλοσοφικά και επιστηµονικά κείµενα της περι δου 1600-1821. [32]
ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ
π ª ƒà π Αποµνηµονε µατα à π Nα κατανοήσουν οι µαθητές τις επιδιώξεις που οµολογεί ο Mακρυγιάννης στο ξεκίνηµα του αυτοβιογραφικο του εγχειρήµατος και να ελέγξουν τους τρ πους, µε τους οποίους επιχειρεί να κερδίσει την εµπιστοσ νη του αναγνώστη του, ώστε να τον πείσει για την αξιοπιστία του έργου του. ª π ƒ Αγράµµατος συγγραφέας Η τιµι τητα της διαγωγής και η εντιµ τητα της γραφής Πατρίδα Θρησκεία Εθνική συνείδηση Συλλογική και ατοµική συνείδηση Αλτρουισµ ς π π ƒ ª À π ƒ π Στην Eισαγωγή του στα Aποµνηµονε µατα, ο Mακρυγιάννης προβάλλει τα ακ λουθα σηµεία ως βασικές αρχές του αυτοβιογραφικο του εγχειρήµατος: α. Την αντιφατική θέση του αγράµµατου συγγραφέα, για την οποία απολογείται στον αναγνώστη, αλλά εµµέσως την προβάλλει και ως τεκµήριο αξιοπιστίας. Φέρνοντας το συγγραφικ του εαυτ σε αντίθεση µε τους «µεγάλους άντρες και σοφο ς της κοινωνίας» η ικαν τητα των οποίων να γράφουν περίτεχνα τους επιτρέπει να γοητε ουν, αλλά συγχρ νως και να εξαπατο ν τον αναγνώστη ο Mακρυγιάννης απολογείται για το µαθησιακ του έλλειµµα που τον υποχρεώνει να γράφει την αλήθεια και υποστηρίζει τη δήλωσή του: «Eγώ την αλήθεια θα την ειπώ γυµνή». β. H τιµι τητα της διαγωγής και της κοινωνικής συµπεριφοράς, πως αυτή µαρτυρείται απ τα τεκµήρια που το ίδιο το έργο ενσωµατώνει και µεταφέρει στον αναγνώστη, προτείνεται επίσης ως τεκµήριο αξιοπιστίας: «Aν είµαι τίµιος άνθρωπος, θέλω γράψει την αλήθεια». γ. Στην κατάληξη του κειµένου, ο Mακρυγιάννης επικαλείται τα ιδεώδη του πατριωτισµο, της αλληλεγγ ης και της συλλογικ τητας.aµέσως µετά, µως, καταγγέλλει έναν απροσδι ριστο αριθµ αγωνιστών (απ τους οποίους κατονοµάζει τον Kολοκοτρώνη, τον Γκο ρα, το Mαµο ρη, τον Kριτζώτη και άλλους) ως διεφθαρµένους που πλο τισαν απ τον Aγώνα και εκµεταλλε ονται το νεοσ στατο κράτος, αρπάζοντας λο και περισσ τερα. O µ νος αγωνιστής, που ο Mακρυγιάννης φαίνεται να εξαιρεί απ αυτ ν τον καν να της εξαχρείωσης και της διαφθοράς, είναι ο εαυτ ς του. δ. Bάσει της τελευταίας παρατήρησης, τα Aποµνηµονε µατα προτείνονται ως αποτελεσµατική µέθοδος για οριστικ ξεκαθάρισµα εκκρεµοτήτων και λογαριασµών, ένα πεδίο εµφ λιας διαµάχης, στο οποίο πρ κειται να διασταυρωθο ν [34]
ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ συκοφαντίες και προσωπικές εκδοχές της αλήθειας, γυρε οντας την απ λυτη κυριαρχία. Έτσι ο Mακρυγιάννης καταλήγει προκαλώντας τον αντίπαλο: «Aς γράψει άλλος διά µένα,τι γνωρίζει». ƒ π ª Γιώργος Σεφέρης, «Σαλαµίνα της Κ προς», Ποιήµατα, Ίκαρος 1982 14,σ.263-264. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Tα Aποµνηµονε µατα του Mακρυγιάννη ( πως και του Σκουζέ) αρχίζουν µε την αναφορά στο χρ νο σ νθεσης του έργου. Tι εξυπηρετεί αυτ ; 2. «τι κρικέλα δεν έχει η γης να την πάρει κανείς εις την πλάτη του». Πώς καταλαβαίνετε αυτήν τη φράση του Mακρυγιάννη; 3. «Kατοικίσαµεν τους κατοίκους µέσα στα σπήλαια και ζο νε µε τα θερία, και ρηµώσαµε τους τ πους και εγίναµε η παραλυσία του κ σµου». Σε τι αναφέρεται αυτή η πρ ταση; 4. Ακο στε τραγο δια απ το δίσκο Γράµµατα στον Μακρυγιάννη του Ηλία Ανδρι πουλου, σε ποίηση Μάνου Ελευθερίου. B π µ π ƒ º π Aσδραχάς Σπ ρος, «Mακρυγιάννης και Παναγιώτης Zωγράφος: Tο ιστορικ της εικονογραφίας του αγώνα», Eλληνική κοινωνία και οικονοµία, ιη και ιθ αιώνες (υποθέσεις και προσεγγίσεις), Eρµής 1982, σ. 315-349, 407-420. Γιαννουλ πουλος Γιώργος, ιαβάζοντας τον Mακρυγιάννη, Π λις 2003. Kαγιαλής Tάκης, «O Mακρυγιάννης του Σεφέρη», στο συλλογικ τ µο Mοντερνισµ ς και ελληνικ τητα, Πανεπιστηµιακές Εκδ σεις Kρήτης, Hράκλειο 1997, σ. 31-64. Κεχαγι γλου Γιώργος, Η παλαι τερη πεζογραφία µας, τ µ. 2, Σοκ λης 1999, σ. 252-270, 462-479. Σεφέρης Γιώργος, «Ένας Έλληνας Ο Μακρυγιάννης», οκιµές, τ µ. 1, Ίκαρος 1984, σ. 228-263. Σιµ πουλος Κυριάκος, Ιδεολογία και Αξιοπιστία του Μακρυγιάννη, Στάχυ 2000. http://www.ekebi.gr/1935/detail.asp?id=445 Στρατηγ ς Mακρυγιάννης (1797-1864), Aποµνηµονε µατα, Mπάυρον χ.χ., σ. 89-90, 91-92. [35]
ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ π µ ª À -ª ƒ π À Αυτοβιογραφία Ã Nα κατανοήσουν οι µαθητές το ιδεώδες της ελευθερίας, απ την οπτική γωνία µιας νέας γυναίκας στα Eπτάνησα, την εποχή της ελληνικής επανάστασης. ª π ƒ Αλληλεγγ η Εθνική απελευθέρωση Γυναικεία σκλαβιά, εγκλεισµ ς και ταπείνωση π π ƒ ª À π ƒ π Tα ανθολογηµένα αποσπάσµατα απ την Aυτοβιογραφία της Eλισάβετ Mουτζάν- Mαρτινέγκου µας προσφέρουν τη σπάνια δυνατ τητα να συνδέσουµε την εξέγερση του 1821 µε τους περιορισµο ς που αντιµετώπιζε µια προικισµένη και συνειδησιακά χειραφετηµένη νέα γυναίκα της εποχής. Tο πρώτο απ σπασµα φανερώνει τι η Mαρτινέγκου αντικρίζει την επανάσταση απ διπλή σκοπιά: ως Ελληνίδα, που χαίρεται και αισθάνεται αλληλέγγυα προς τον απελευθερωτικ αγώνα των οµοεθνών της, και ως γυναίκα, στην οποία η είδηση της επανάστασης οξ νει το αίσθηµα του προσωπικο αδιεξ δου, καθώς της υπενθυµίζει τι το δράµα της αποµ νωσης, του ετεροπροσδιορισµο και του αποκλεισµο απ την πνευµατική δραστηρι τητα δεν αποτελεί συλλογικ αίτηµα. Έτσι, η χαρµ συνη είδηση της επανάστασης προκαλεί στην αφηγήτρια δυσάρεστους συνειρµο ς, αφο συνειδητοποιεί τι η ίδια δεν µπορεί να ελπίζει σε ανάλογα ευοίωνη προοπτική για την εκδοχή της σκλαβιάς που προσωπικά βιώνει. Tο δε τερο απ σπασµα αναλ ει τις παραµέτρους που συγκροτο ν τη γυναικεία σκλαβιά: ο γάµος χωρίς επιλογή απ την πλευρά της γυναίκας, η απαγ ρευση της απ συρσης σε µοναστήρι ή εξοχική αγροικία, ο εγκλεισµ ς στο σπίτι, ο αποκλεισµ ς απ κάθε µορφή δηµ σιας ζωής, αλλά ακ µα και απ τη συζήτηση µε τους άνδρες- µέλη της οικογένειας, οδηγο ν την αφηγήτρια στη σκέψη της αυτοκτονίας. Tο απ σπασµα καταλήγει µε µια περίτεχνη και εξαιρετικά αποτελεσµατική µεταφορά, καθώς η αφηγήτρια στοχάζεται τη µοίρα των καταφρονεµένων απ το περιβάλλον της πνευµατικών της παιδιών (των «συγγραµµάτων» της), στερα απ το θάνατ της, και βλέπει τις ξεσκισµένες σελίδες των γραπτών ως διαµελισµένα µικρά παιδιά, που τα µεταχειρίζονται οι δο λοι για τις ανάγκες των µαγειρείων. Έτσι η Mαρτινέγκου αντιστρέφει έξοχα τη στερε τυπη αντίληψη της εποχής, σ µφωνα µε την οποία η γυναίκα δεν είναι κατάλληλη ή ικανή για πνευµατικ έργο, παρουσιάζοντας τη συγ- [36]