Ειςαγωγή Ο εποικιςμόσ του Ευξείνου Πόντου άρχιςε από τα μέςα του 8 ου αι. π. Φ. ςύμφωνα με τισ πηγέσ. Ο Πόντοσ ςυνδέεται με τουσ Μυρίουσ του Ξενοφώντα (4 οσ αι. π.φ.) και το Μιθριδάτη. Σο 63 π.φ. κατελήφθη από τουσ Ρωμαίουσ. Επί Βυζαντίου αποτελούςε τη βορειανατολική επαρχία τησ Αυτοκρατορίασ. τα 1204 ιδρύθηκε η Αυτοκρατορία τησ Σραπεζούντασ. Σο 1461 οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Σραπεζούντα.
Βαςικό πρόβλημα επί Σουρκοκρατίασ υπήρξαν οι εξιςλαμιςμοί. Υαινομενικά αςπάζονταν τον Ιςλαμιςμό οι Κρυπτοχριςτιανοί, γνωςτοί ωσ Κρωμλήδεσ ή Κρωμιώτεσ. Οι περιοχέσ τησ Σόνγιασ και του Όφη, δυτικά κι ανατολικά τησ Σραπεζούντασ, εξιςλαμίςθηκαν ομαδικά το 17 ο αι., αλλά καταφεύγουν και ςήμερα ςτην ποντιακή διάλεκτο. Με το Φάττι Φουμαγιούν (1856) φανερώνεται η πραγματική θρηςκευτική πίςτη των Κρυπτοχριςτιανών. Ανάμεςα ςτα έτη 1916 1923 εξοντώθηκαν περίπου 350.000 Πόντιοι λόγω των διώξεων, των ςφαγών και των πορειών θανάτου. Τπήρξε «μια γενοκτονία α λα τούρκα». Σο 1994 η Βουλή των Ελλήνων ομόφωνα ανεγνώριςε τη Γενοκτονία των Ποντίων. Κατά το 1914 1918 οργανώθηκαν ςτον Πόντο ανταρτικά ςώματα, ενώ μετά την ανακωχή του Μούδρου (1918) ςτόχοσ υπήρξε η ίδρυςη ανεξάρτητησ Δημοκρατίασ του Πόντου. Οι Μουςταφά Κεμάλ και Σοπάλ Οςμάν υπήρξαν οι καταςτροφείσ του ποντιακού Ελληνιςμού.
Ο όροσ «Πόντοσ» ςτα νεότερα χρόνια εμφανίςτηκε περί το τέλοσ του Α Παγκοςμίου Πολέμου, όταν προέβαλε το ενδεχόμενο ανακήρυξησ του Πόντου ςε ανεξάρτητη Δημοκρατία. Από τον 8 ο αι. μ.φ. ο όροσ ήδη ςτην πολιτικοδιοικητική του μορφή είχε περιέλθει ςε αχρηςτία.
Η ιςτορία του ποντιακού Ελληνιςμού δεν περιλαμβάνεται ςτα ςχολικά εγχειρίδια ςτο βαθμό που θα έπρεπε.
Η ποντιακή διάλεκτοσ χρηςιμοποιείται ακόμη και ςήμερα από Ποντίουσ τησ τρίτησ γενιάσ ή ομιλούν τα Ελληνικά με τη χαρακτηριςτική ποντιακή προςωδία. Η αςτική τάξη του Πόντου (προ του 1922) γνώριζε τη νεοελληνική γλώςςα μέςω τησ διδαςκαλίασ τησ ςτα ςχολεία. Οι περιςςότεροι Έλληνεσ τησ Γεωργίασ και του Καυκάςου ομιλούςαν Ποντιακά. Για τισ ανάγκεσ των Ελληνοποντίων τησ Ε...Δ. κατά τισ δεκαετίεσ του 1920 1930 ςυνεγράφη Γραμματική τησ Ποντιακήσ Διαλέκτου με φωνητική γραφή.
Ο Πόντοσ αποτελείτο από τα βιλαέτια τησ Σραπεζούντασ, τησ Καςταμονήσ, τησ εβάςτειασ κι Άγκυρασ. Ο πληθυςμόσ του Πόντου ποικίλλει αναλόγωσ των ερευνητών : π.χ. το 1914 οι Έλληνεσ του Πόντου με τουσ Έλληνεσ κατοίκουσ τησ Ρωςίασ προςεγγίζουν τα 1.579.000 άτομα. Σο 1865 οι Έλληνεσ του Πόντου ανέρχονται ςε 260.000. Κατά το 1820 1840 παρατηρείται λόγω μετανάςτευςησ εκτόσ Πόντου μείωςη του ελληνικού του πληθυςμού, ενώ ςτα 1840 1880 υπάρχει αύξηςή του. Ανέκαθεν υπήρχαν εγκατεςτημένοι ελληνικοί πληθυςμοί ςτη Ρωςία και τον Καύκαςο. Σο 19 ο αι. [1821, κατά τουσ τρεισ ρωςοτουρκικούσ πολέμουσ, κατά και μετά τον κριμαΰκό πόλεμο (1856 1866) και μετά τον ρωςοτουρκικό πόλεμο του 1876] κατέφυγαν Έλληνεσ ςτισ περιοχέσ αυτέσ. Κατά τη διάρκεια των διωγμών των ετών 1916 1923 περίπου 200.000 μετέβηςαν ςτον Καύκαςο, κυρίωσ ςτη Ρωςία και Γεωργία.
Σο «Φάττι Φουμαγιούν» (1856) οδήγηςε Ποντίουσ, που διαβιούςαν ςτα ορεινά να μετακινηθούν ςτισ πιο εύφορεσ περιοχέσ. Ο κεφαλικόσ φόροσ διήρκεςε μέχρι την επανάςταςη των Νεοτούρκων (1908), όταν άρχιςε η ςτρατολογία των Φριςτιανών.
τον Πόντο υπήρχε ο θεςμόσ των Δημογερόντων. Με τουσ κανονιςμούσ του Πατριαρχείου (μετά το 1856) οι Κοινότητεσ ανήγειραν ςχολεία, εκκληςίεσ και κοινοτικά κτίρια. το δυτικό Πόντο η πλειονότητα διαβιούςε ςε αγροτικέσ κοινότητεσ. Εκεί υπήρχαν και ελληνορθόδοξοι τουρκόφωνοι πληθυςμοί.
Ο ποντιακόσ Ελληνιςμόσ αξιοποιούςε τον ορυκτό ή / και αγροτικό πλούτο. την ίδια οικογένεια υπήρχε τισ περιςςότερεσ φορέσ η ταυτόχρονη άςκηςη των εμπορικού και γεωργικού ρόλων. Επρόκειτο για αγροτοαςτούσ. Πόλεισ, όπωσ η Σραπεζούντα, υπήρξαν κέντρα διαμετακομιςτικού εμπορίου. Η εκμετάλλευςη των ορυχείων, π.χ. τησ Αργυρούπολησ διήρκεςε επί 200 έτη (1650 1850). Οι ακτήμονεσ Πόντιοι ήταν ςυνήθωσ μικρέμποροι, αγρότεσ και τεχνίτεσ. Επομένωσ, η οικονομία του Πόντου εδραζόταν ςτο εξαγωγικό ειςαγωγικό εμπόριο και κυρίωσ ςτην αγροτική παραγωγή.
τον Πόντο ιδιαίτερη δράςη ανέπτυξαν οι φιλεκπαιδευτικοί κι άλλοι ςύλλογοι.πριν από το «Φάττι Φουμαγιούν» η παιδεία παρεχόταν μόνο από την Εκκληςία και ιδίωσ τα μοναςτήρια. Μετά αναπτύχθηκαν εκπαιδευτήρια, όπωσ το Υροντιςτήριο τησ Σραπεζούντασ. Περί το 1890 ςτον Πόντο λειτουργούςαν περίπου 500 ςχολεία. Από την εποχή των Νεοτούρκων άρχιςε να πλήττεται η ελληνική εκπαίδευςη. Πόλεισ, όπωσ η Σραπεζούντα, δεν διέφεραν ωσ προσ την εκπαίδευςη από τη μύρνη ή την Κων/πολη με τη διδαςκαλία ξένων γλωςςών π.χ. των Γαλλικών.
Σα μοναςτήρια π.χ. τησ Παναγίασ του ουμελά, των Αγ. Γεωργίου Περιςτερεώτα και Ι. Βαζελώνα διαδραμάτιςαν ςημαντικό ρόλο με τα προνόμια που εξαςφάλιςαν. Δικαίωσ, ο Πόντοσ χαρακτηρίςτηκε «μοναςτική πολιτεία».
τον Πόντο αναπτύχθηκε το θέατρο, ειδικά μετά το Σανζιμάτ (1856) ςτην ποντιακή διάλεκτο ή τα Ελληνικά. Μετά το 1830 ςυντελεί ςτην αφύπνιςη τησ εθνικήσ ςυνείδηςησ.
Εφημερίδεσ και περιοδικά ςτην Ελληνική, Σουρκική ή και τη Ρωςική κυκλοφορούςαν ςτον Πόντο, ιδίωσ ςτην Σραπεζούντα.
Σρεισ (03) είναι οι περίοδοι του Ελληνιςμού ςτην Ε...Δ. μετά το 1917 : Η α 1917 1937, η β φάςη 1937 1984 και η γ 1985 μέχρι ςήμερα. Οι διωγμοί ςτην πρώην Ε...Δ. έλαβαν χώρα ςε δύο (02) ςτάδια : (α) 1937 1938 και (β) 1944 1949. Σο 1993 η Γεωργία δοκιμάςτηκε από εθνικιςτικέσ ςυγκρούςεισ. Οι περιςςότεροι Έλληνεσ Πόντιοι εκτόσ Ελλάδοσ είναι εγκατεςτημένοι ςτη Ρωςία, κυρίωσ ςτη Μαύρη Θάλαςςα και ςτον Καύκαςο. Η δυτική διαςπορά των Ποντίων κατοικεί ςτισ Η.Π.Α., Γερμανία, Αυςτραλία και Καναδά.
Ιδρύματα πρωτοςτατούν ςτη μελέτη κι έρευνα του ποντιακού Ελληνιςμού ςτο μικραςιατικό Πόντο : (α) η Επιτροπή Ποντιακών Μελετών, (β) το Κέντρο Ποντιακών Μελετών και (γ) η τέγη Κειμηλίων Ποντιακού Ελληνιςμού. Για τον ανύπαρκτο ουςιαςτικά πολιτικό ρόλο των Ελλήνων Ποντίων ςτον Πόντο, ιδιαίτερα μετά την Επανάςταςη των Νεοτούρκων και παρά τισ προςπάθειεσ για την ίδρυςη τησ Δημοκρατίασ του Πόντου (1918 1920), βλ. Ι.Ε.Ε. (1978), τόμοσ ΙΕ, Εκδοτική Αθηνών, ς.ς.112 113.
Υαγητά Ιςτορικέσ
Έργα ζωγραφικήσ του μαθητή Λεωνίδα Μιαούλη ΜΗΣΡΟΠΟΛΙΣΗ ΦΡΤΑΝΘΟ ΥΙΛΙΠΠΙΔΗ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΝΑΛΙΟ ΒΗΑΡΙΩΝ
ΠΙΝΑΚΑ ΔΗΜΗΣΡΙΟΤ ΠΑΝΟΤΟΠΟΤΛΟΤ ΑΓΙΑ ΟΥΙΑ Έργα ζωγραυικής Δημήτρη Πανοσσόποσλοσ
ΠΙΝΑΚΑ ΔΗΜΗΣΡΙΟΤ ΠΑΝΟΤΟΠΟΤΛΟΤ -ΜΤΡΝΗ
ΠΙΝΑΚΑ ΑΓΓΕΛΙΝΑ ΣΑΚΙΔΗ -ΚΩΝΣΑΝΣΙΝΟΤΠΟΛΗ
ΠΙΝΑΚΑ ΑΓΓΕΛΙΝΑ ΣΑΚΙΔΗ - ΠΑΝΑΓΙΑ ΟΤΜΕΛΑ