ΑΥΤΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΕΜΑΣ

ΙΑΝ ΓΚΟΛΝΤΙΝ, ΤΖΕΦΡΥ ΚΑΜΕΡΟΝ, ΜΙΡΑ ΜΠΑΛΑΡΑΤΖΑΝ ΑΥΤΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΕΜΑΣ Το παρελθόν και το μέλλον της μετανάστευσης μετάφραση Ελένη Αστερίου ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ Ιδρυτική δωρεά Παγκρητικής Ενώσεως Αμερικής 2013

ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣ Ίδρυμα Tεχνολογίας και Έρευνας Ηράκλειο Kρήτης: Νικ. Πλαστήρα 100, Βασιλικά Βουτών, 700 13 Tηλ. 2810 391097, Fax: 2810 391085 Αθήνα: Κλεισόβης 3, 106 77 Tηλ. 210 3849020, Fax: 210 3301583 info@cup.gr www.cup.gr ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ / 6 υπεύθυνοι σειράς Θ. Σαμαρτζής - Ν. Κουμπιάς Τίτλος πρωτοτύπου Exceptional People: How Migration Shaped Our World and Will Define Our Future 2011 Princeton University Press 2013 για την ελληνική γλώσσα πα νε πι στη μια κες εκ δοσεις κρη της μετάφραση Ελένη Αστερίου επιμέλεια Νίκος Κουμπιάς, Παναγιώτης Σουλτάνης τυπογραφική διόρθωση Μιχάλης Παπανικολάου εκτύπωση φωτολιο & τυπικον βιβλιοδεσία θ. ηλιοπουλοσ - π. ροδοπουλοσ σχεδιασμός εξωφύλλου Ιφιγένεια Βασιλείου α έκδοση ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013 (2.000 αντίτυπα) ISBN 978-960-524-400-2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 17 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 23 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ: ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ 1. απο ΤΟΥΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ώς τον Κολόμβο... 41 Η ΠΡΩΙΜΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ... 44 Πέρα από την Αφρική... 44 Οι μετανάστες εποικίζουν τη Γη... 49 Η ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ... 54 Η γεωργική επανάσταση... 54 Εμπόριο σε μεγάλες αποστάσεις και αγροτικοί πολιτισμοί... 61 Αυτοκρατορία και κατάκτηση... 75 Εμπορικές ανταλλαγές και σύγκλιση... 82 ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ... 93 2. μεταναστεύσεις σε ολόκληρο τον κόσμο: πρώτο βήμα για μια παγκόσμια οικονομία... 95 Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΕΩΝ... 97 Οι εκστρατείες της πυρίτιδας... 97 Ασθένειες...102

8 ΑΥΤΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΕΜΑΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΞΑΝΑΓΚΑΣΜΟΣ... 107 ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΕΙΣ: ΔΟΥΛΕΙΑ ΚΑΙ ΔΕΣΜΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ... 111 Άνοδος και πτώση του διατλαντικού δουλεμπορίου... 111 Δέσμια εργασία... 122 Η «ΕΛΕΥΘΕΡΗ» ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ (περ. 1840 - περ. 1914)... 130 Διατλαντική μετανάστευση... 131 Ενδοευρωπαϊκή μετανάστευση... 140 Οι μεταναστεύσεις στην Ασία... 143 ΣΚΑΠΑΝΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ... 148 3. η «ελεγχόμενη» μετανάστευση του 20ού αιώνα (1914-1973)... 151 Η ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΦΤΑΝΕΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ... 153 Σύνορα, διαβατήρια και ιθαγένεια... 153 Επιστροφή του σοβινισμού: Φυλή, εθνοτική ταυτότητα και εθνικισμός... 159 Διαχωρισμός του πληθυσμού... 164 Ο ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΣ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ... 168 Διαβατήρια Νάνσεν και το διεθνές καθεστώς για τους πρόσφυγες... 177 Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟΝ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ... 182 Μια νέα εποχή μεταναστεύσεων... 182 Αλλεπάλληλα κύματα προσφύγων: Διώξεις και απελάσεις 192 ΤΕΛΙΚΑ, ΓΙΑΤΙ ΕΠΙΒΑΛΛΟΝΤΑΙ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ;... 197

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 9 ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ: ΤΟ ΠΑΡΟΝ 4. αφήνοντας την πατρίδα: η απόφαση για μετανάστευση και οι διαδικασίες... 203 MIKΡΟΕΠΙΠΕΔΟ: ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ... 207 Άτομο: Υπολογισμός κόστους/οφέλους... 208 Οικογένεια: Αντιστάθμιση των κινδύνων... 214 ΜΕΣΟΕΠΙΠΕΔΟ: ΔΙΚΤΥΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ... 217 ΜΑΚΡΟΕΠΙΠΕΔΟ: ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ... 228 Δημογραφία... 228 Οικονομικές συνθήκες... 232 Πολιτικές συνθήκες... 238 Σύγκρουση και εκτόπιση... 238 Κρατική πολιτική... 241 ΑΤΟΜΟ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ... 249 5. εισερχόμενη μετανάστευση και o έλεγχος των συνόρων... 251 ΔΙΑΥΛΟΙ ΚΑΙ ΡΟΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ... 253 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ... 263 Μετανάστευση υψηλής ειδίκευσης... 264 Μετανάστευση χαμηλής ειδίκευσης... 267 Μετανάστευση χωρίς βίζα... 274 Φοιτητική μετανάστευση... 282 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ... 287 Οικογενειακοί δίαυλοι... 288 Δίαυλοι που βασίζονται στην καταγωγή των προγόνων.. 292 ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ... 301 ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΣΥΝΟΡΩΝ...................... 311 Τεχνολογία και επιτήρηση... 312

10 ΑΥΤΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΕΜΑΣ Συντονισμός του ελέγχου των συνόρων........... 316 Τρίτοι φορείς... 319 Κέντρα κράτησης... 321 ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΩΝ ΣΥΝΟΡΩΝ... 324 6. οι επιπτώσεις της μετανάστευσης... 327 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΥΠΟΔΟΧΗΣ... 331 Οικονομικές επιπτώσεις... 332 Ανάπτυξη... 332 Αμοιβές.... 335 Καινοτομία... 338 Δημοσιονομικές επιπτώσεις... 342 Κοινωνικές επιπτώσεις... 349 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ... 358 Διαρροή εγκεφάλων και κυκλοφορία εγκεφάλων... 361 Μεταναστευτικά εμβάσματα... 375 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ... 387 Απασχόληση και μισθοί... 388 Παράγοντες ευημερίας... 394 Υγεία... 395 Εκπαίδευση... 397 Ξενοφοβία και κοινωνικός αποκλεισμός.... 403 Ευάλωτη κατάσταση... 409 Μετανάστες χαμηλής ειδίκευσης... 411 Παράνομη διακίνηση ανθρώπων... 413 Πρόσφυγες.......................... 416 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ... 417

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 11 ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ : ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ 7. το μέλλον της μετανάστευσης... 423 ΤΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ... 427 ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ... 436 Διατήρηση της ανισότητας και των μισθολογικών διαφορών μεταξύ των χωρών... 438 Η οικονομική ανάπτυξη στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες... 443 Αστυφιλία... 447 Άνοδος του μορφωτικού επιπέδου... 451 Αύξηση του πληθυσμού παραγωγικής ηλικίας στις αναπτυσσόμενες χώρες... 457 Κλιματική αλλαγή και περιβαλλοντική πίεση... 464 ΖΗΤΗΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ... 475 Μείωση και γήρανση του πληθυσμού... 477 Αύξηση στη ζήτηση εργασίας χαμηλής ειδίκευσης... 489 Εθνική ανταγωνιστικότητα και κινητικότητα της εργασίας υψηλής ειδίκευσης... 496 8. η παγκόσμια μετανάστευση έρχεται στο προσκήνιο... 507 ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ....................... 511 Απαγόρευση της μετανάστευσης... 512 Ανοιχτά σύνορα... 516 ΕΝΑ ΜΑΚΡΟΠΝΟΟ ΟΡΑΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΩΝ... 520 ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ... 531 1. Επέκταση των διεθνικών δικαιωμάτων... 534 2. Προώθηση της κοινωνικής και οικονομικής προόδου των μεταναστών... 538 3. Διεύρυνση της νόμιμης μετανάστευσης.... 543

12 ΑΥΤΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΕΜΑΣ 4. Καταπολέμηση της ξενοφοβίας, των διακρίσεων και της κακομεταχείρισης... 547 5. Βελτίωση της συγκέντρωσης δεδομένων... 550 Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΓΕΣΙΑ... 552 Σημειώσεις... 561 Βιβλιογραφία... 613 Εικόνες και Πίνακες (κατάλογος)... 645 Ευρετήριο... 649

Στην Tess, την Olivia και τον Alex, που δοκιμάστηκαν από τη μεταναστευτική μου παρόρμηση, στον Andrew Glyn και τον Stan Trapido, που σφράγισαν τον τρόπο σκέψης μου, όμως άφησαν αυτό τον κόσμο όταν εγώ έμπαινα στον δικό τους. Ian Goldin Στη μαμά και τον μπαμπά για όλα, στη Lita γιατί ανοίγει νέους ορίζοντες μπροστά μας. Geoffrey Cameron Αφιερώνεται με αγάπη στους γονείς μου. Meera Balarajan

«Στις μέρες μας, η πρόοδος της ανθρωπότητας κινείται με απογοητευτικούς ρυθμούς. Γι αυτό και έχει ανεκτίμητη αξία να συναναστρεφόμαστε ανθρώπους διαφορετικούς, με νοοτροπίες και συμπεριφορές αληθινά πρωτόγνωρες. ( ) Αυτή η επαφή ήταν πάντοτε και στην εποχή μας είναι πιο πολύ από ποτέ ένας από τους κύριους μηχανισμούς της προόδου.» John Stuart Mill

Ευχαριστίες Αυτό το βιβλίο γράφτηκε όταν δουλεύαμε στη Σχολή Τζέιμς Μάρτιν του 21ου αιώνα, στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Στη Σχολή υπήρχε ένα ιδεώδες πνευματικό περιβάλλον, πλούσιο σε ερεθίσματα. H συναναστροφή με συναδέλφους απ όλο το Πανεπιστήμιο ήταν μια συνεχής προτροπή για θεωρητικό στοχασμό. Ήμαστε ιδιαίτερα ευτυχείς που είχαμε τη στήριξη του Ινστιτούτου Διεθνούς Μετανάστευσης της Σχολής και των διαδοχικών διευθυντών του, των καθηγητών Stephen Castles και Robin Cohen. Οι δύο καθηγητές έδειξαν τεράστια πνευματική γενναιοδωρία και προσέφεραν απλόχερα τον πολύτιμο χρόνο τους για να σχολιάσουν το χειρόγραφό μας από την πρώτη έως την τελευταία σελίδα του. Κατά τη συγγραφή του βιβλίου, οι συνάδελφοί μας στη Σχολή ιδίως η Laura Lauer και η Verity Ross-Smith υιοθέτησαν με προθυμία απαιτητικά χρονοδιαγράμματα και δημιούργησαν ένα περιβάλλον γόνιμης εργασίας. Είχαμε επίσης την τύχη να στηριχθούμε στη δουλειά ορισμένων ιδιαίτερα ικανών βοηθών ερευνητών. Ο Alan

18 ΑΥΤΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΕΜΑΣ Gamlen έδωσε μια ιδιαίτερη φρεσκάδα στη δομή και στο περιεχόμενο του βιβλίου. Η συμβολή του αποτυπώνεται στον τρόπο παρουσίασης του υλικού και σε άλλα στοιχεία του έργου. Ο Ted Maxwell και η Emma Menell βοήθησαν στα ιστορικά κεφάλαια και στα θέματα που αφορούν το νομικό και ρυθμιστικό πλαίσιο, αντίστοιχα. Πρέπει επίσης να ευχαριστήσουμε τον Wolfgang Lutz για τα εύστοχα σχόλιά του στο Κεφάλαιο 7. Ο Tom King κατάφερε να ετοιμάσει πολλές απ τις εικόνες του βιβλίου μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Χρόνο και πρωτότυπες ιδέες συνεισέφεραν μεταξύ άλλων οι Alessio Cangiano, Peter Healey, Miles Hewstone, Jaco Hoffman, Judith McNeill, Kathleen Newland, Michael Oppenheimer, Bob Sutcliffe, Darshan Vigneswaran και δύο ανώνυμοι επιμελητές. Η συνεργασία με τον εκδοτικό οίκο Princeton University Press ήταν άψογη. Ο Richard Baggaley μας καθοδηγούσε με ιδιαίτερο ζήλο, από την πρώτη στιγμή. Είμαστε ευγνώμονες για την ολόπλευρη στήριξη του Peter Dougherty και όλων των συναδέλφων του στις εκδόσεις Princeton University Press, οι οποίοι φρόντισαν το βιβλίο μέχρι τις τελικές φάσεις της επιμέλειας και της έκδοσής του. Ian Goldin H συγγραφή αυτού του βιβλίου κράτησε πέντε χρόνια. Όμως η κυοφορία του υπήρξε πολύ πιο μακρά: συνδέεται με το παθιασμένο ενδιαφέρον μου για το φαινόμενο της μετανάστευσης, ενδιαφέρον που κρατάει από πολύ παλιά.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 19 Σφυρηλατήθηκε από το γεγονός ότι τόσο εγώ όσο και οι γονείς και οι παππούδες μου υπήρξαμε πρόσφυγες από τυραννικά καθεστώτα, αλλά καταφέραμε να οικοδομήσουμε μια καινούργια, δημιουργική ζωή σε νέους τόπους. Πρώτος ο Francis Wilson, όταν ολοκλήρωνα τις πανεπιστημιακές σπουδές μου, με βοήθησε να δώσω διέξοδο στο ενδιαφέρον αυτό μέσα από την οικονομική ανάλυση. Δεκαετίες αργότερα, στην Παγκόσμια Τράπεζα, είχα την τύχη να συνεργαστώ με τον Nick Stern, ο οποίος στήριξε με σθένος την προσπάθειά μου να καταρτίσω ένα πρόγραμμα για τη μετανάστευση και την ανάπτυξη. Ο Jim Wolfensohn μου επέτρεψε να υλοποιήσω τα σχέδιά μου, όταν ήμουν αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας, και με την εξαιρετική βοήθεια του Andrew Beath στο πεδίο της έρευνας κατάφερα να αναπτύξω ένα γενικό πλαίσιο για τη μετανάστευση, το οποίο αρχικά δημοσιεύτηκε ως ένα από τα κεφάλαια του βιβλίου Globalization for Development, που γράψαμε με τον Kenneth Reinert. Ωστόσο, το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας δεν θα υπήρχε δίχως τη συμβολή των ερευνητών που με πλαισίωσαν. Στη Meera Balarajan οφείλεται ένας μεγάλος πλούτος βασικού υλικού, που αντανακλά το εύρος των γνώσεων και την αφοσίωσή της στην έρευνα για τη μετανάστευση. Το υλικό αυτό υπήρξε η αναντικατάστατη πρώτη ύλη από την οποία γεννήθηκε το βιβλίο. Στη συνέχεια, ο Geoffrey Cameron επεξεργάστηκε όλα αυτά τα δεδομένα, όπως και μεγάλο όγκο πρόσθετου υλικού. Με ένα στιλ γραφής που απολάμβανα να συνδυάζω με το δικό μου,

20 ΑΥΤΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΕΜΑΣ αποδείχθηκε ένας ιδιαίτερα αφοσιωμένος και αποτελεσματικός συνεργάτης, χωρίς τον οποίο αυτό το βιβλίο δεν θα είχε ποτέ ολοκληρωθεί. Είμαι βαθιά ευγνώμων σε αρκετούς συναδέλφους στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, κυρίως στη Laura Lauer, αλλά και στον Peter Dougherty των εκδόσεων Princeton University Press, για τον εντυπωσιακό επαγγελματισμό και για την αμέριστη υποστήριξή τους στα πρώτα δύσκολα βήματα του όλου εγχειρήματος. Το μεγαλύτερο, βέβαια, χρέος το οφείλω στην οικογένειά μου, η οποία χρειάστηκε να υπομείνει ατελείωτες νύχτες και αμέτρητα Σαββατοκύριακα που μοναδική σκέψη και ασχολία μου δεν ήταν άλλη από το βιβλίο αυτό. Geoffrey Cameron Πριν από κάθε άλλον, θα πρέπει να ευχαριστήσω τους γονείς μου για τον πλούτο που μου χάρισε μια παιδική ζωή μοιρασμένη σε τρεις διαφορετικές χώρες, συνέπεια της επιθυμίας τους να γνωρίσουν από πρώτο χέρι την πολυμορφία του κόσμου. Επιπλέον, μεγάλωσα μελετώντας τα κείμενα του μπαχαϊσμού, μιας μονοθεϊστικής θρησκείας που ανάγεται στον 19ο αιώνα. Όλες αυτές οι εμπειρίες με ώθησαν να σκεφτώ σε βάθος τις ευρύτερες προοπτικές της παγκόσμιας ανάπτυξης. Ευχαριστώ θερμά τη Laura Lauer και τον Ian Goldin για την πρόσκλησή τους στη Σχολή Τζέιμς Μάρτιν του 21ου αιώνα, αφού έτσι μπόρεσα να ενταχθώ στη δυναμική ερευνητική ομάδα της, μια ομάδα με κύρια

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 21 ενασχόληση τον στοχασμό για το μέλλον. Κατά τη συγγραφή του βιβλίου, ο Ian ήταν ένας συνεργάτης που με ενέπνεε και με ενθάρρυνε. Πέρα απ αυτό, όμως, μου υπενθύμιζε ακούραστα την ηθική δέσμευση που είχαμε απέναντι στην ανθρωπότητα, ιδίως απέναντι σε όσους δεν μοιάζουν με εμάς. Τον ευχαριστώ προπάντων! γι αυτό. Χρωστώ βαθύτατη ευγνωμοσύνη στη σύζυγό μου, Lita, για τις αμέτρητες συζητήσεις μας σχετικά με το ερευνητικό πλαίσιο και τις ιδέες που ενσωματώθηκαν στο βιβλίο. Επίσης, την ευχαριστώ που βρήκε ένα εύσχημο πρόσχημα για να μείνουμε στην Οξφόρδη όσο καιρό χρειάστηκε ώστε να προχωρήσει το όλο εγχείρημα. Αν και το βιβλίο ολοκληρώθηκε αφότου άρχισα να εργάζομαι στο Υπουργείο Εξωτερικών και Διεθνούς Εμπορίου του Καναδά, οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό δεν συμπίπτουν κατ ανάγκην με τις απόψεις της καναδικής κυβέρνησης. Meera Balarajan Συμμετείχα στη συγγραφή του βιβλίου την περίοδο που βρισκόμουν στη Σχολή Τζέιμς Μάρτιν του 21ου αιώνα. Ήμουν αληθινά τυχερή που βρέθηκα στη Σχολή όταν η ιδέα ενός τέτοιου βιβλίου βρισκόταν ακόμη στα σπάργανα. Κι ακόμη, ήταν αληθινά συναρπαστικό το να συνεργάζομαι με τον Ian σ αυτή την τόσο δημιουργική περίοδο. Η συμβολή μου δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τη βοήθεια πολλών συναδέλφων στο Κέντρο για τη Μετανάστευση, την Πολιτική

22 ΑΥΤΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΕΜΑΣ και την Κοινωνία (Centre on Migration, Policy and Society, COMPAS), στην Οξφόρδη, και κυρίως χωρίς την υποστήριξη τoυ καθηγητή Steve Vertovec και του δρα Nick Van Hear. Θέλω επίσης να ευχαριστήσω αρκετούς επιστήμονες και φίλους απ όλο τον κόσμο, οι οποίοι επηρέασαν καθοριστικά την ακαδημαϊκή μου εξέλιξη στο πεδίο των μεταναστευτικών σπουδών, και πριν απ όλους τον δρα Frank Pieke και τη δρα Rachel Murphy. Tέλος, είμαι βαθιά υπόχρεη στους γονείς μου, που κι οι ίδιοι υπήρξαν μετανάστες, χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν πολλές προκλήσεις, όμως δημιούργησαν ένα θαυμάσιο περιβάλλον που αποτελεί ακλόνητο στήριγμα σε μένα και στην οικογένειά μου. Ian Goldin, Οξφόρδη Geoffrey Cameron, Οτάβα Meera Balarajan, Λονδίνο Δεκέμβριος 2010

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ζούμε σε μια εποχή μεγάλων αλλαγών και ταχύτατης παγκοσμιοποίησης. Οι λαοί του πλανήτη συναντιούνται, γνωρίζονται και συμβιώνουν όλο και πιο συχνά. Αυτό θέτει σε δοκιμασία τους καθιερωμένους κανόνες συμπεριφοράς και τις κυρίαρχες πρακτικές σε πολλές κοινωνίες. Ο κατακερματισμός και η ανασύνθεση των κοινωνιών αυτό που σήμερα ονομάζουμε ολοκλήρωση είναι αλληλένδετες διαδικασίες που εξελίσσονται ταυτόχρονα. Έτσι, λοιπόν, παγιωμένοι πολιτισμικοί κώδικες αναγκάζονται να προσαρμοστούν στα δεδομένα της εποχής, νέες οικονομικές δυνάμεις αναδύονται, η καινοτομική σκέψη ανθεί και κυριαρχεί, ενώ οι κοινωνικοί θεσμοί αγωνίζονται απελπισμένα να επιβιώσουν στις νέες συνθήκες. Πολλοί πιστεύουν ότι οι προκλήσεις που συνδέονται με τη μετανάστευση είναι κάτι που χαρακτηρίζει αποκλειστικά τη δική μας εποχή, την εποχή του μεταμοντερνισμού, της

24 ΑΥΤΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΕΜΑΣ πολυπολιτισμικότητας και του διάχυτου κοσμοπολιτισμού. Κάποιοι νοσταλγούν ένα παρελθόν που δεν υπήρξε παρά μόνο στη φαντασία τους, ένα παρελθόν όπου οι άνθρωποι μοιράζονταν περισσότερα πράγματα. Είναι αλήθεια ότι η κλίμακα, ο ρυθμός και η ένταση των ανθρώπινων μετακινήσεων έχουν σήμερα αυξηθεί. Ωστόσο, το φαινόμενο της μετανάστευσης και οι αναστατώσεις που το συνοδεύουν είναι τόσο παλιό όσο κι η ίδια η ανθρωπότητα. Οι τοπικές κοινωνίες πάντα αντιδρούσαν αρνητικά στους νεοφερμένους. Όμως ο ρους της ιστορίας διεύρυνε συνεχώς τα όρια κάθε ανθρώπινης κοινότητας. Και τα πολιτισμικά και πολιτικά σύνορα που μας χωρίζουν βαθμιαία υποχωρούν. Στα πιο πολλά μέρη του κόσμου οι αρχέγονες διακρίσεις ανάμεσα σε γένη, πατριές και φυλές έχουν σήμερα μικρότερη σημασία απ ό,τι τα εθνικά σύνορα. Ενώ άλλοτε «μετανάστης» ίσως ήταν κάποιος που είχε παντρευτεί και ζούσε σ ένα γειτονικό χωριό, σήμερα «μετανάστευση» συνήθως θεωρείται το να βγει κανείς από τα σύνορα της χώρας του, συχνά για να εγκατασταθεί ίσως όχι πρόσκαιρα σε ένα άλλο κράτος. Σε πολλές κοινωνίες, οι χαρακτηρισμοί «μετανάστης» και «αιτών άσυλο» δημιουργούν αρνητικές εντυπώσεις, διότι απηχούν τον παμπάλαιο φόβο απέναντι στον «βάρβαρο». Οι κυβερνήσεις και οι κοινωνίες βλέπουν Η προεπισκόπηση των επόμενων σελίδων δεν είναι διαθέσιμη καχύποπτα τους ανθρώπους που αν και γεννήθηκαν στο άλφα εθνικό κράτος θέλουν να φτιάξουν τη ζωή τους στο βήτα. Είναι μια καχυποψία με βαθιές ρίζες στο παρελθόν. Αυτή, μάλιστα, είναι υπεύθυνη που οι περισσότεροι θεω-