Αλέξανδρος Χρηστίδης οµήνικος Χρυσικός ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΛΟΥ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Αλέξανδρος Χρηστίδης οµήνικος Χρυσικός ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΛΟΥ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ 2 ο Πειραµατικό ΓΕΛ Αθηνών Α6 2008/ 2009

Περιεχόµενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 1. ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ 6 2. ΕΡΕΧΘΕΙΟ 8 3. ΠΡΟΠΥΛΑΙΑ 11 4. ΝΑΟΣ ΑΘΗΝΑΣ ΝΙΚΗΣ 13 5. ΑΓΑΛΜΑ ΑΘΗΝΑΣ ΠΡΟΜΑΧΟΥ 16 6. ΒΡΑΥΡΩΝΕΙΟ 17 7. ΝΑΟΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 18 8. ΒΑΘΡΟ ΤΟΥ ΑΓΡΙΠΠΑ 19 9. ΠΥΛΗ ΒEULÉ 20 10. TEIXOΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ 21 11. ΧΑΛΚΟΘΗΚΗ 23 12. ΑΡΧΑΙΟΣ ΝΑΟΣ ΑΘΗΝΑΣ 24 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 26 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ακρόπολη σηµαίνει το ψηλότερο µέρος της πόλης (άκρα πόλις). Στην αρχαία Ελλάδα, που ως γνωστόν ήταν κατακερµατισµένη σε αναρίθµητες πόλεις κράτη, η καθεµιά απ αυτές είχε και τη δική της ακρόπολη, ένα λόφο από τη φύση οχυρό που, ενισχυµένος µε τείχη, χρησίµευε σε περίπτωση ανάγκης, δηλαδή συνήθως εχθρικών επιδροµών, ως έσχατο καταφύγιο των κατοίκων της περιοχής. Ωστόσο, ακροπόλεις συναντούµε και στη δυτική Μικρά Ασία, την Κάτω Ιταλία και τη Σικελία. Απ αυτές η περισσότερο και πιο δίκαια-φηµισµένη στάθηκε η Ακρόπολη των Αθηνών, η οποία µε τα χρόνια µονοπώλησε και την έννοια της λέξης. Συνεπώς και παρακάτω, όπου χρησιµοποιείται η λέξη «Ακρόπολη», θα εννοείται η Ακρόπολη των Αθηνών, εκτός και αν δηλώνεται το αντίθετο. Άποψη της Ακρόπολης από την Ανατολή. εσπόζει ο Παρθενώνας, δεξιά το Ερέχθειο και στο βάθος διακρίνονται τα Προπύλαια. Ο βράχος της Ακρόπολης βρίσκεται στο νότιο τµήµα της πόλης των Αθηνών και αποτελεί γεωγραφική συνέχεια µιας διακεκοµµένης λοφοσειράς, που διαιρείται στα Τουρκοβούνια, το Λυκαβηττό και την Ακρόπολη των Αθηνών. Ο βράχος της Ακρόπολης είναι φυσικά οχυρός και απρόσιτος από όλες του τις πλευρές, εκτός από τη δυτική, όπου και βρίσκεται η οχυρή είσοδος, διακοσµηµένη µε τα λαµπρά Προπύλαια. Ο λόφος έχει ύψος 156 µ. από την επιφάνεια της θάλασσας και 60-80 µ. από την πεδιάδα. Η κορυφή του έχει σχήµα τραπεζοειδές, µήκος σχεδόν 300 µ. και µέγιστο πλάτος 150 µ. Η επιφάνειά του είναι σχετικά επίπεδη και κλίνει από τα ανατολικά προς τα δυτικά. 3

Άποψη της Ακρόπολης από τα υτικά. Σε πρώτο πλάνο βρίσκονται τα Προπύλαια. εξιά της εισόδου φαίνεται ο Ναός της Αθηνάς Νίκης και αριστερά το βάθρο του Αγρίππα. Σο κάτω µέρος της φωτογραφίας µόλις διακρίνεται η Πύλη Beulé. Η είσοδος στον Ιερό Βράχο γίνεται είτε από την πύλη Beulé, τη µία από τις δύο πύλες που κατασκευάσθηκαν µετά την επιδροµή των Ερούλων, τον 3ο αι. µ.χ., είτε από µικρή είσοδο κάτω από τον πύργο του ναού της Αθηνάς Νίκης. ια µέσου των Προπυλαίων φθάνει κανείς στον κυρίως ιερό χώρο της Ακρόπολης, στην κορυφή του λόφου. Εδώ βρίσκονται συγκεντρωµένα τα αριστουργήµατα της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής, που οικοδοµήθηκαν κυρίως κατά τη διάρκεια του 5ου αι. π.χ., µε πρωτοβουλία του Περικλή. Ανάµεσά τους ξεχωρίζει ο Παρθενώνας, το κορυφαίο µνηµείο του αρχαίου ελληνικού πολιτισµού. Ανάµεσα στα Προπύλαια και στον Παρθενώνα, κατά µήκος του νότιου τείχους, διακρίνονται λαξευµένα στο βράχο τα ίχνη από δύο κτήρια του 5ου αι. π.χ., του Βραυρωνίου και της Χαλκοθήκης. Στα ανατολικά του Παρθενώνα σώζεται ένας µικρός κυκλικός ναός που χρονολογείται γύρω στο 27 π.χ., αφιερωµένος στον Αύγουστο και στη Ρώµη. Στο ψηλότερο σηµείο του βράχου, στην ανατολική πλευρά του λόφου, διακρίνονται λαξεύµατα που ανήκαν στο ιερό του ιός Πολιέως, ενώ στη θέση του σηµερινού µουσείου υπήρχε ιερό αφιερωµένο στον τοπικό ήρωα Πανδίονα. Στη βόρεια πλευρά του λόφου βρίσκεται το Ερέχθειο. Κατά µήκος του νότιου τοίχου του Ερεχθείου σώζονται τα θεµέλια του ''Αρχαίου ναού''. Βορειοδυτικά του Ερεχθείου, κατά µήκος του βόρειου τείχους της Ακρόπολης, βρισκόταν το Αρρηφόριο, µικρό τετράγωνο κτίσµα, όπου έµεναν οι Αρρηφόροι, νεαρές κοπέλες που ύφαιναν τον πέπλο της θεάς για τη γιορτή των Παναθηναίων και λάµβαναν µέρος σε µυστηριακές τελετές. Συνολικά, ο βράχος της Ακρόπολης ήταν αφιερωµένος στη θεά Αθηνά. Τα σηµαντικότερα από τα µνηµεία περιγράφονται αναλυτικά παρακάτω. 4

Αναπαράσταση της Ακρόπολης µε τα κύρια µνηµεία και οικοδοµήµατα της Κλασσικής Εποχής. Ιστορία Ο λόφος επιλέχθηκε ήδη από τα νεολιθικά χρόνια (4000/3500-3000 π.χ.) ως τόπος εγκατάστασης των κατοίκων της περιοχής. Κατά το 13ο αι. π.χ., ο βράχος τειχίσθηκε και αποτέλεσε την έδρα του τοπικού ηγεµόνα. Τον 8ο αι. π.χ. η Ακρόπολη απέκτησε για πρώτη φορά τον αποκλειστικά ιερό της χαρακτήρα µε την καθιέρωση της λατρείας της Αθηνάς Πολιάδος. Στα µέσα του 6ου αι. π.χ., την εποχή που τύραννος της Αθήνας ήταν ο Πεισίστρατος, το ιερό απέκτησε µεγάλη αίγλη. Καθιερώθηκαν τα Παναθήναια, η µεγαλύτερη γιορτή των Αθηναίων προς τιµή της θεάς και ιδρύθηκαν τα πρώτα µνηµειακά κτήρια και οι ναοί για τη λατρεία της. Το 490 π.χ., οι Αθηναίοι επιχείρησαν να κτίσουν ένα πολύ µεγαλύτερο ναό στη θέση του Παρθενώνα, γνωστό ως Προπαρθενώνα. Το 480 π.χ., οι Πέρσες εισέβαλαν στην Αττική, λεηλάτησαν την Ακρόπολη και πυρπόλησαν τα µνηµεία. Μετά την αποχώρηση των εχθρών, οι Αθηναίοι ενταφίασαν το γλυπτό διάκοσµο των κατεστραµµένων ναών καθώς και όσα αναθήµατα είχαν διασωθεί. Η Ακρόπολη οχυρώθηκε µε νέο τείχος, αρχικά από το Θεµιστοκλή (Θεµιστόκλειο, 479 π.χ., στη βόρεια πλευρά) και στη συνέχεια από τον Κίµωνα (Κιµώνειο, 467 π.χ., στη νότια πλευρά). Την εποχή του Περικλή, όταν η Αθήνα γνώρισε µεγάλη ακµή, ο Παρθενώνας, το Ερέχθειο, ο ναός της Αθηνάς Νίκης και άλλα οικοδοµήµατα εντάχθηκαν στο οικοδοµικό πρόγραµµα του Αθηναίου ηγέτη (450-429 π.χ.) και διαµόρφωσαν τη φυσιογνωµία του ιερού βράχου. Από το 404 π. Χ. έως τον 1ο αι. π.χ., δεν οικοδοµήθηκαν άλλα σηµαντικά µνηµεία πάνω στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, εκτός από το µνηµείο του Αγρίππα. Το 27 π.χ., στα ανατολικά του Παρθενώνα κτίσθηκε µικρός ναός αφιερωµένος στο Ρωµαίο αυτοκράτορα Αύγουστο 5

και στη Ρώµη. Στη διάρκεια επιδροµών, όπως του Ρωµαίου στρατηγού Σύλλα (86 π.χ.) και των Ερούλων (267 µ.χ.), πολλά µνηµεία υπέστησαν σοβαρές καταστροφές. Με την επικράτηση του χριστιανισµού και ιδιαίτερα από τον 6ο αι. µ.χ., οι ναοί µετατράπηκαν σε χριστιανικές εκκλησίες. Στα χρόνια της Φραγκοκρατίας (1204-1456) η Ακρόπολη µετατράπηκε σε φρούριο και ενισχύθηκαν οι οχυρώσεις, ενώ επί Τουρκοκρατίας αποτέλεσε έδρα του Τούρκου φρούραρχου και τόπο κατοικίας τούρκικων οικογενειών. Το 1687 µία βόµβα των Ενετών ανατίναξε τον Παρθενώνα που είχε µετατραπεί σε πυριτιδαποθήκη. Μεταξύ των ετών 1801-1802, ο λόρδος Έλγιν άρπαξε και φυγάδευσε στο Λονδίνο σηµαντικά τµήµατα από το γλυπτό διάκοσµο του Παρθενώνα καθώς και γλυπτά από το Ερέχθειο και το ναό της Αθηνάς Νίκης. Το 1822 η Ακρόπολη πέρασε οριστικά στην κυριαρχία των Ελλήνων και το 1834 µετατράπηκε σε αρχαιολογικό χώρο, ενώ ξεκίνησαν και οι πρώτες ανασκαφές. Το 1863 οικοδοµήθηκε το µουσείο της Ακροπόλεως, όπου στεγάζονταν τα εκθέµατα µέχρι το 2008, οπότε και ολοκληρώθηκε το νέο µουσείο. Το 1975 συστάθηκε η Επιτροπή Συντήρησης Μνηµείων Ακροπόλεως που έχει ως στόχο τη µελέτη και τη διεξαγωγή εργασιών συντήρησης, που συνεχίζονται µέχρι σήµερα σε συνεργασία µε την Υπηρεσία Αναστήλωσης Μνηµείων Ακροπόλεως και την Α Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισµού. 1. ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ Είναι ο ναός που κτίστηκε προς τιµήν της προστάτιδας της πόλης της Αθήνας, την Θεά Αθηνά. Είναι το λαµπρότερο δηµιούργηµα της αθηναϊκής δηµοκρατίας στην περίοδο της µεγάλης ακµής της και το αρτιότερο ως προς τη σύνθεση και την εκτέλεση από τα οικοδοµήµατα του Ιερού Βράχου. Κτίστηκε την εποχή ανάµεσα στα έτη 447-438 π.χ. µε πρωτοβουλία του Περικλή πάνω στη θέση παλαιότερων ναών αφιερωµένων στην Αθηνά. Ο Περίκλειος Παρθενών (Παρθενών ΙΙΙ) διαδέχθηκε έναν προηγούµενο ναό, το µαρµάρινο Προπαρθενώνα (Παρθενών ΙΙ), που άρχισε να κτίζεται µετά τη νίκη στο Μαραθώνα, περίπου το 490 π.χ., αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ γιατί καταστράφηκε το 480 π.χ. από τους Πέρσες. Αυτός µε τη σειρά του είχε οικοδοµηθεί στη θέση παλαιοτέρου ναού, του πρωταρχικού Παρθενώνα (Παρθενών Ι), που κτίσθηκε γύρω στο 570 π.χ. Ο µαρµάρινος Παρθενώνας των χρόνων του Περικλή ήταν σχεδιασµένος από τον Ικτίνο και τον Καλλικράτη. Την ευθύνη του γλυπτού διακόσµου και του χρυσελεφάντινου αγάλµατος της Αθηνάς, που βρισκόταν στο εσωτερικό του, καθώς και όλου του οικοδοµικού προγράµµατος του ναού, είχε ο διάσηµος γλύπτης Φειδίας. 6

Παρθενώνας Παρθενώνας ωρικός ρυθµός, 447-438 π.χ., Ικτίνος- Καλλικράτης Αναστήλωση 1896 Άποψη του Παρθενώνα από τα Προπύλαια Πρόκειται για περίπτερο διπλό δωρικό ναό, που παρουσιάζει πολλά πρωτότυπα και µοναδικά στοιχεία στον αρχιτεκτονικό του σχεδιασµό. Έχει κυρίως ναό, ένα οπίσθιο διαµέρισµα στα δυτικά, πρόσταση στη δυτική και στην ανατολική πλευρά, και πτερό µε 8 κίονες στη στενή πλευρά και 17 στη µακριά. Η διάµετρός τους ήταν ίδια µε αυτή των κιόνων του Παρθενώνα ΙΙ, ώστε να αξιοποιηθούν τα µάρµαρα που είχαν ετοιµασθεί για εκείνους. Για την κατασκευή του ναού χρειάσθηκε να διαπλατυνθεί η στενή πλευρά του. Το εσωτερικό του εκφράζει µία πρωτοποριακή αντίληψη, που συνδυάζει παλαιότερα και νέα στοιχεία: στο σηκό, όπου έµπαινε κανείς από τα ανατολικά, υπήρχε δίτονη δωρική κιονοστοιχία σε σχήµα Π και στο βάθος του ήταν τοποθετηµένο το χρυσελεφάντινο άγαλµα της Αθηνάς Παρθένου, που παριστανόταν πάνοπλη, φέρνοντας µε το δεξί της χέρι τη Νίκη στους Αθηναίους. Στο δυτικό διαµέρισµα, όπου φυλασσόταν ο θησαυρός της πόλης, τοποθετήθηκαν τέσσερις ιωνικοί κίονες. Η στέγη του ναού ήταν δίρριχτη, καλυµµένη µε µαρµάρινα κεραµίδια. Στις άκρες των µακρών πλευρών της υπήρχαν µαρµάρινα ακροκέραµα σε σχήµα ανθεµίου και στις τέσσερις γωνίες µαρµάρινες ψευδοϋδρορρόες σε σχήµα λεοντοκεφαλών. Στις γωνίες των αετωµάτων είχαν τοποθετηθεί αγάλµατα ως ακρωτήρια και στην κορυφή τους περίτεχνα µαρµάρινα ανθέµια µεγάλου µεγέθους. Τα αετώµατα του ναού κοσµούνται µε γλυπτές συνθέσεις εµπνευσµένες από τη ζωή της θεάς Αθηνάς. Στο ανατολικό εικονίζεται η γέννηση της θεάς από το κεφάλι του πατέρα της ία µε την παρουσία όλων των θεών του Ολύµπου και στο δυτικό η διαµάχη της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την κηδεµονία της πόλης των Αθηνών, µε την παρουσία θεών, µυθικών βασιλέων και ηρώων της Αττικής. Οι 92 µετόπες, που εναλλάσσονται µε τα τρίγλυφα, είναι τοποθετηµένες πάνω από το επιστύλιο της εξωτερικής κιονοστοιχίας του ναού και 7

κάτω από το γείσο. Είναι διακοσµηµένες µε ανάγλυφες παραστάσεις, τα παλαιότερα από τα αρχιτεκτονικά γλυπτά του Παρθενώνα. Αναπαράσταση του Παρθενώνα Ο Παρθενώνας διατήρησε αυτή τη µορφή µέχρι τον 5ο αι. µ.χ., οπότε µετατράπηκε σε ναό αφιερωµένο στην Αγία Σοφία και αργότερα στην Παναγία. Πιο µετά έγινε και τζαµί ενώ το 1687 ανατινάχθηκε από βόµβα των Ενετών. Στις αρχές του 19ου αιώνα πολλά γλυπτά που τον διακοσµούσαν κλάπηκαν και λεηλατηθήκαν. Τώρα πολλά από αυτά τα γλυπτά βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο. Η συντήρηση και αναστήλωση του Παρθενώνα άρχισε το 1896. Από το 1975 το πρόγραµµα αναστήλωσης πραγµατοποιείται από την Υπηρεσία Αναστήλωσης Μνηµείων Ακροπόλεως σε συνεργασία µε την Α Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, υπό την επίβλεψη της Επιτροπής Συντήρησης Μνηµείων Ακροπόλεως. 2. ΕΡΕΧΘΕΙΟ Κατά τη µυθολογία στο σηµείο αυτό έγινε η φιλονικία της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την κυριαρχία της πόλης. Σύµφωνα µε τον µύθο, ο θεός της θάλασσας Ποσειδώνας χτύπησε το βράχο µε την τρίαινά του και από το σηµείο αυτό ξεπήδησε θαλασσινό νερό. Με τη σειρά της η Αθηνά χτύπησε µε το δόρυ της και φύτρωσε µια ελιά. Οι θεοί που ήταν κριτές έδωσαν τη νίκη στην Αθηνά. Οι Αθηναίοι όµως θέλοντας να συµβιβάσουν τους δύο αντίπαλους θεούς τους αφιέρωσαν από ένα ιερό κάτω από την ίδια στέγη. Το πρώτο ήταν αφιερωµένο στην Αθηνά Πολιάδα και καταλαµβάνει το ανατολικό τµήµα του κτηρίου, ενώ στο δυτικό 8

τµήµα, που βρισκόταν σε χαµηλότερο επίπεδο, λατρευόταν ο Ερεχθέας, που αργότερα ταυτίστηκε µε τον Ποσειδώνα και κατά τη µυθολογία είχε σε αυτό το σηµείο την κατοικία του. Σε αυτόν οφείλεται και το όνοµα του ναού, το οποίο αναφέρεται πρώτη φορά από τον Παυσανία. Οικοδοµήθηκε µεταξύ του 425 και του 406 π.χ. σύµφωνα µε σχέδια του αρχιτέκτονα Καλλίµαχου και αποτελεί το πιο ιδιόµορφο ίσως από τα οικοδοµήµατα της Ακρόπολης από άποψη αρχιτεκτονικού σχεδίου. Έχει κατασκευασθεί από πεντελικό µάρµαρο, ενώ για τη ζωφόρο του χρησιµοποιήθηκε γκρίζα ελευσινιακή πέτρα και για τα θεµέλια πειραϊκός ακτίτης. Αντικατέστησε έναν πρωιµότερο ναό, γνωστό και ως «Αρχαίο ναό», που βρισκόταν λίγο πιο νότια και ήταν αφιερωµένος στην Αθηνά Πολιάδα. Θεωρείται ένα από τα αριστουργήµατα του ιωνικού ρυθµού. Εσωτερικά ο ναός ήταν χωρισµένος σε δύο µέρη. Το ανατολικό µέρος προς την πρόσοψη ήταν αφιερωµένο στην Αθηνά, το άλλο στον Ποσειδώνα. Στην πρόσοψη του ανατολικού τµήµατος υψώνεται εξάστυλη ιωνική στοά, όπου βρισκόταν και η είσοδος. Στο εσωτερικό του ναού βρισκόταν το ξόανο της θεάς, δηλ. ένα άγαλµά της κατασκευασµένο από ξύλο ελιάς για το οποίο πιστευόταν ότι είχε πέσει από τον ουρανό. Στο ιερό του Ποσειδώνα, που βρισκόταν χαµηλότερο επίπεδο, η είσοδος γινόταν από ένα πρόπυλο σε σχήµα Π, στη βόρεια πλευρά, µε τέσσερις ιωνικούς κίονες στην πρόσοψη και από έναν σε κάθε πλευρά. Η ξηλωµένη σ ένα σηµείο στέγη και οι τρεις τρύπες στο βράχο του δαπέδου προκλήθηκαν από το χτύπηµα της τρίαινας του θεού, όπως πίστευαν οι αρχαίοι. Το πιο γνωστό όµως µέρος του Ερεχθείου είναι η «Πρόστασις των Κορών». Πρόκειται για µία µικρή στοά σχήµατος Π, της οποίας η στέγη στηρίζεται όχι σε κίονες, αλλά σε έξι αγάλµατα κοριτσιών εξαιρετικής τέχνης, τις περίφηµες Καρυάτιδες. Φιλοτεχνήθηκαν πιθανότατα από τον γλύπτη Αλκαµένη ή, σύµφωνα µε άλλους από τον γλύπτη Καλλίµαχο. Εξ αυτών τα πέντε αγάλµατα βρίσκονται σήµερα στο Μουσείο Ακροπόλεως και το έκτο στο Βρετανικό Μουσείο, ενώ στη θέση τους έχουν τοποθετηθεί αντίγραφα από χυτό υλικό. Όλο το οικοδόµηµα διακοσµούσε µία ζωφόρος, όπου πιθανόν απεικονίζονταν σκηνές σχετικές µε τους µυθικούς βασιλείς της Αθήνας. Έκτοτε το µνηµείο έχει γνωρίσει σηµαντικές καταστροφές, µε τις κυριότερες να έχουν συµβεί τον 1 ο αι. π.χ από βαρβαρικές επιδροµές και το 1827 µ.χ. από τουρκική οβίδα. Επιπλέον, έχει µετατραπεί σε εκκλησία (τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους), ενώ έχει χρησιµοποιηθεί και ως παλάτι (Φραγκοκρατία, 1204-1456 και Τουρκοκρατία, 1456-1833). Στις αρχές του 19 ου αι. αποσπάστηκαν µία από τις Καρυάτιδες και ένας κίονας από το λόρδο Έλγιν. Το Ερέχθειο είναι το πρώτο από τα µνηµεία της Ακρόπολης, του οποίου ολοκληρώθηκε η αναστήλωση κατά τη διάρκεια των ετών 1979-1987, στο πλαίσιο των αναστηλωτικών εργασιών που εκτελούνται στο χώρο της Ακρόπολης. Η αναστήλωση αυτή βραβεύθηκε από την Europa Nostra. 9

Ερέχθειο Ιωνικός ρυθµός, 425-406 π.χ., Καλλίµαχος Αναστήλωση 1979-1987 Ιερό Αθηνάς Πολιάδας Ιερό Ποσειδώνα Πρόστασις Κορών Καρυάτιδες Όψεις του Ερεχθείου 10

3. ΠΡΟΠΥΛΑΙΑ Τα Προπύλαια, η είσοδος της Ακρόπολης των Αθηνών, κτίσθηκαν στη δυτική πλευρά του βράχου, στη θέση όπου τοποθετείται και η πύλη του οχυρού της µυκηναϊκής ακρόπολης. Το πρώτο πρόπυλο κτίστηκε γύρω στα µέσα του 6ου αι. π.χ. Ένα νέο πρόπυλο κατασκευάσθηκε µεταξύ των ετών 510-480 π.χ., αλλά καταστράφηκε από τους Πέρσες το 480 π.χ. Μετά τα Περσικά επισκευάσθηκε ή ανοικοδοµήθηκε κατά τη διάρκεια της εφαρµογής του προγράµµατος τειχισµού της Ακρόπολης, από το Θεµιστοκλή και τον Κίµωνα. Τα µνηµειώδη Προπύλαια των κλασικών χρόνων που βλέπει σήµερα ο επισκέπτης, αποτελούν µέρος του µεγαλεπήβολου οικοδοµικού προγράµµατος που συντελέσθηκε στην Ακρόπολη από τον Περικλή. Κτίσθηκαν µεταξύ των ετών 437-432 π.χ., µετά την ολοκλήρωση του Παρθενώνα, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Μνησικλή. Οι εργασίες σταµάτησαν λόγω της έναρξης του Πελοποννησιακού πολέµου. Το αρχικό σχέδιο του οικοδοµήµατος ήταν πρωτοποριακό από αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική άποψη, αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ στο σύνολό του. Το οικοδόµηµα έχει κατασκευασθεί κυρίως από πεντελικό µάρµαρο και χωρίζεται σε τρία τµήµατα. Το κεντρικό ορθογώνιο τµήµα, το οποίο είναι ένα ναόσχηµο µακρύ κτίσµα µε ψηλό αέτωµα και όψη δωρικού ναού, συνιστά το κυρίως πρόπυλο. Στην ανατολική και δυτική όψη έχει δύο εξάστυλες στοές δωρικού ρυθµού, δηλαδή πτέρυγες µε στέγη αετοειδή, µεταξύ των οποίων παρεµβάλλεται εγκάρσιος τοίχος µε πέντε θύρες. Η δίοδος προς την Ακρόπολη γινόταν από την κεντρική θύρα, που πλαισιώνεται, µεταξύ της δυτικής στοάς και του εγκάρσιου τοίχου, από τρεις κίονες ιωνικού ρυθµού σε κάθε πλευρά. Το κεντρικό οικοδόµηµα ακολουθούσε την ανωφέρεια του εδάφους, ενώ τα µικρότερα µέρη του βρίσκονταν σε διαφορετικά επίπεδα, όπως συνέβαινε περίπου και στο Ερέχθειο. Το πρόβληµα της ανωφέρειας του εδάφους αντιµετωπιζόταν και στο εσωτερικό του κτηρίου, µε βαθµίδες που υπήρχαν στην πρόσοψη και στον εγκάρσιο τοίχο. Η βόρεια πτέρυγα των Προπυλαίων αποτελείται από ένα δωµάτιο, γνωστό από την περιγραφή του περιηγητή Παυσανία ως «Πινακοθήκη», επειδή η αίθουσα ήταν κοσµηµένη µε πολυάριθµους ζωγραφικούς πίνακες. Μπροστά του έχει µία µικρή δωρική στοά από τρεις κίονες και η είσοδος σε αυτό γινόταν από πόρτα που πλαισιώνεται από δύο παράθυρα. Σύµφωνα µε ορισµένους µελετητές, η αίθουσα αυτή ήταν χώρος ανάπαυσης ή εστιάσεων των επισκεπτών της Ακρόπολης και στο εσωτερικό της πιθανολογείται ότι υπήρχαν κλίνες. Στην νότια πτέρυγα των Προπυλαίων, που αρχικά φαίνεται να σχεδιάσθηκε όµοια µε τη βόρεια, κατασκευάσθηκε µόνο µία στοά αποτελούµενη από τρεις κίονες λόγω της ύπαρξης του προγενέστερου ιερού της Νίκης. Από τη δυτική πλευρά της ήταν δυνατή η πρόσβαση στο ναό της Αθηνάς Νίκης. Το αρχικό σχέδιο του οικοδοµήµατος φαίνεται ότι προέβλεπε την κατασκευή πλευρικών δωµατίων και στην ανατολική πλευρά, αυτά, όµως, δεν κατασκευάσθηκαν ποτέ. 11

Κεντρικό τµήµα ΠΡΟΠΥΛΑΙΑ (437-432 π.χ., Περικλής) Ναός Απτέρου Νίκης Κύρια είσοδος Εξάστυλη στοά Βάθρο Αγρίππα Αναπαράσταση των Προπυλαίων (πάνω). Στην φωτογραφία (κάτω) φαίνεται η κατάσταση των Προπυλαίων πριν τις πρόσφατες εργασίες αποκατάστασης. 12

Τα Προπύλαια έχουν υποστεί αρκετές µετατροπές στο πέρασµα των αιώνων, αρχής γενοµένης την παλαιοχριστιανική περίοδο (4oς-7ος αι. µ.χ.), οπότε η νότια πτέρυγα µετατράπηκε σε εκκλησία. Τον 10ο αιώνα το κεντρικό τµήµα επίσης λειτούργησε ως εκκλησία αφιερωµένη στους Ταξιάρχες. Κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας (13-14ος αι.) τα Προπύλαια αποτέλεσαν την κατοικία του Φράγκου ηγεµόνα, ενώ στην δεξιά πτέρυγα κτίστηκε ο πύργος, ο γνωστός ως Κουλάς, που δεν διασώζεται στις µέρες µας. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας (1458-1830) τα Προπύλαια έγιναν η έδρα του Τούρκου φρούραρχου και χρησιµοποιήθηκαν ως πυριτιδαποθήκη. Σαν αποτέλεσµα, ανατινάχθηκαν από έκρηξη το 1640. Οι πρώτες αναστηλωτικές επεµβάσεις πραγµατοποιήθηκαν στις µεταξύ των ετών 1909 και 1917. Το σύγχρονο έργο αποκατάστασης των Προπυλαίων άρχισε το 1982, στο πλαίσιο του ευρύτερου αναστηλωτικού προγράµµατος που πραγµατοποιείται στην Ακρόπολη από το 1975 από την Υπηρεσία Αναστήλωσης Μνηµείων Ακροπόλεως σε συνεργασία µε την Α Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, υπό την επίβλεψη της Επιτροπής Συντήρησης Μνηµείων Ακροπόλεως. 4. ΝΑΟΣ ΑΘΗΝΑΣ ΝΙΚΗΣ Ο ναός της Αθηνάς Νίκης βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά του Ιερού Βράχου. Στη θέση του, τα µυκηναϊκά χρόνια, βρίσκονταν ο πύργος του τείχους της ακρόπολης. Ο ναός κτίστηκε το 426 µε 421 π.χ. µε σχεδιαστή τον Καλλικράτη. Ο πρώτος χρονολογείται στα µέσα του 6ου αιώνα π.χ., ήταν ξύλινος και καταστράφηκε από τους Πέρσες το 480 π.χ. Στην ίδια περίοδο χρονολογείται και ένας βωµός, η «εσχάρα». Η κατασκευή του κλασικού ναού της Αθηνάς Νίκης εντάσσεται στο µεγάλο οικοδοµικό πρόγραµµα που συντελέσθηκε στην Ακρόπολη την εποχή του Περικλή. Ο ναός είναι µικρός, ιωνικού ρυθµού, αµφιπρόστυλος, µε µία σειρά από τέσσερις µονολιθικούς κίονες σε κάθε στενή πλευρά. εν έχει πρόναο, αλλά µόνο µικρό σηκό, του οποίου οι πλαϊνοί τοίχοι καταλήγουν σε παραστάδες, που ανάµεσά τους έχουν δύο πεσσούς. Τα κενά ανάµεσα στις παραστάδες και στους πεσσούς έκλειναν µε κιγκλιδώµατα, όπως και τα κενά ανάµεσα στις παραστάδες και στους γωνιακούς κίονες, δίνοντας την εντύπωση µικρού προνάου. Πάνω από το επιστύλιο ο ναός φέρει ζωφόρο, που φιλοτεχνήθηκε από τον Αγοράκριτο. Στις τρεις πλευρές της απεικονίζονται σκηνές από µάχες Ελλήνων µε Πέρσες και Ελλήνων οπλιτών µε άλλους οπλίτες και στην ανατολική πλευρά παρουσιάζονται οι θεοί του Ολύµπου να παρακολουθούν τις µάχες αυτές. Ελάχιστα τµήµατα διασώζονται από τα αετώµατα. Πιθανολογείται ότι στο δυτικό απεικονιζόταν η Γιγαντοµαχία και στο ανατολικό η Αµαζονοµαχία. Ο βωµός βρισκόταν ανατολικά, έξω από το ναό. 13

ν Όψη και αναπαράσταση του Ναού της Αθηνάς Νίκης, πριν τις πρόσφατες εργασίες αναστήλωσης του Ναού. 14

Φάσεις των εργασιών αναστήλωσης του Ναού της Αθηνάς Νίκης Ο ναός αυτός είχε επίσης µετατραπεί σε εκκλησία ενώ την εποχή της Τουρκοκρατίας λειτουργούσε ως πυριτιδαποθήκη. Το 1686 µ.χ οι Τούρκοι χρησιµοποίησαν το δοµικό του υλικό για να φτιάξουν οχυρό και να σταθούν ενάντια στους Βενετούς. Η πρώτη αναστήλωση του ναού έγινε το 1835. Ακόµα από το 2000 εκτελούνται εργασίες αναστήλωσης από την Υπηρεσία Αναστήλωσης Μνηµείων Ακροπόλεως σε συνεργασία µε την Α Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, υπό την επίβλεψη της Επιτροπής Συντήρησης Μνηµείων Ακροπόλεως. 15

5. ΑΓΑΛΜΑ ΑΘΗΝΑΣ ΠΡΟΜΑΧΟΥ Η «µεγάλη χαλκή Αθηνά» ήταν έργο του περίφηµου γλύπτη Φειδία και αφιερώθηκε στην Αθηνά Πρόµαχο (Πρόµαχος: που µάχεται στην πρώτη γραµµή), που ως γνωστόν ήταν προστάτιδα της πόλης των Αθηνών. Το άγαλµα,εξολοκλήρου κατασκευασµένο από χαλκό πάνω σε µία µαρµάρινη βάση, βρισκόταν ανάµεσα στα Προπύλαια και το Ερέχθειο. Για την εκτέλεση του έργου οι Αθηναίοι διέθεσαν το ένα δέκατο («δεκάτη») από τα λάφυρα της νίκης στο Μαραθώνα το 490 π.χ. ωστόσο, το γλυπτό πρέπει να κατασκευάσθηκε µία γενιά µετά τους Μαραθωνοµάχους, πιθανότατα µετά τη νίκη των Αθηναίων στον Ευρυµέδοντα ποταµό (470 ή 467 π.χ.) ή ενδεχοµένως την Καλλίειο συνθήκη (450/49 π.χ.). Σήµερα σώζεται µόνο τµήµα της βάσης του και των οικοδοµικών επιγραφών του. Παρ όλα αυτά γνωρίζουµε από βυζαντινές περιγραφές καθώς και παραστάσεις πάνω σε µεταγενέστερα νοµίσµατα ότι το άγαλµα πατούσε σε βάση διαστάσεων5,50 5,60 2µ. και είχε συνολικό ύψος 9µ. Έφερε δόρυ στο δεξί της χέρι και ασπίδα στο αριστερό κατά µία άλλη εκδοχή, µε το αριστερό της χέρι κρατούσε δόρυ και στήριζε την ασπίδα στο αριστερό της πόδι, ενώ στο δεξί της κρατούσε ίσως ένα µικρό άγαλµα της Νίκης. Η ασπίδα της θεάς ήταν διακοσµηµένη µε παράσταση Κενταυροµαχίας που σχεδίασε ο ζωγράφος Παρράσιος και εκτέλεσε ο τορευτής Μύς. Πιθανώς η Αθηνά Πρόµαχος να αποτέλεσε το πρότυπο για την µεταγενέστερη Αθηνά Παρθένο. Μάλιστα, φαίνεται πως υπήρχε µία µορφή ανταγωνισµού ανάµεσα στα δύο αγάλµατα, αν κρίνουµε από τις επίθετες µορφές που προστέθηκαν στην ασπίδα της Προµάχου αργότερα µέσα στον ίδιο αιώνα. Άγαλµα Αθηνάς Προµάχου Πίνακας του Γερµανού ζωγράφου, συγγραφέα και αρχιτέκτονα Leo von Klenze. ιακρίνεται το άγαλµα της Αθηνάς Προµάχου 16

Γεγονός είναι πάντως ότι το άγαλµα της Αθηνάς Προµάχου προξενούσε µεγάλη εντύπωση στην αρχαιότητα. Χαρακτηριστική ως προς αυτό είναι η µαρτυρία του περιηγητή Παυσανία (2ος αι. µ.χ.), σύµφωνα µε τον οποίο η αιχµή του δόρατος (θα πρέπει το δόρυ να είχε µήκος 9-16µ.) και το λοφίο του κράνους της θεάς ήταν ήδη ορατά όταν πλησίαζε κανείς (στον Πειραιά) πλέοντας από το Σούνιο. Κατά µία άλλη παράδοση, ο ηγέτης των Βησιγότθων Αλάριχος (370-410 µ.χ.), τον καιρό που διενεργούσε επιδροµές κατά των ελληνικών κτήσεων του Βυζαντίου, είδε την Αθηνά Πρόµαχο επάνω στην Ακρόπολη να κινείται και από φόβο αποφάσισε να µην εισβάλει στην Αθήνα. Το άγαλµα της Αθηνάς Προµάχου «επόπτευε» την Αθήνα για περίπου µία χιλιετία, έως το 456 µ.χ., οπότε και µεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Πιστεύεται ότι καταστράφηκε το 1203 (δηλ. ένα χρόνο πριν την πρώτη άλωση της Πόλης) από φανατισµένους Χριστιανούς που θεώρησαν ότι το άγαλµα «έγνεφε» στους Σταυροφόρους, που πολιορκούσαν την πόλη. 6. ΒΡΑΥΡΩΝΕΙΟ Το Βραυρώνιο βρίσκεται στην εσωτερική πλευρά του νότιου τείχους της Ακρόπολης, αµέσως νότια των Προπυλαίων. Ήταν ιερό αφιερωµένο στη Βραυρωνία Αρτέµιδα, προστάτιδα των επιτόκων και των λεχώνων, και θεωρείται ότι λειτουργούσε ως παράρτηµα του µεγάλου ιερού της θεάς που βρίσκεται στη Βραυρώνα της Αττικής. Αναπαράσταση του Βραυρώνειου 17

Η ίδρυσή του Βραυρώνειου χρονολογείται στα µέσα του 6ου αι. π.χ., ενώ σύµφωνα µε µια άλλη υπόθεση κτίστηκε το 459 π.χ. Η ανέγερση του αποδίδεται στον Αθηναίο τύραννο Πεισίστρατο, ο οποίος καταγόταν από την περιοχή της Βραυρώνας. Πιθανότατα το κύριο µέρος του ιερού ήταν µία δωρική στοά σε σχήµα Π, µε µήκος περίπου 38 µ. και πλάτος 7 µ. Ήταν ανοικτή προς βορρά µε δέκα κίονες στην πρόσοψη, ενώ η νότια, πίσω πλευρά της ακολουθούσε την πορεία του νότιου τείχους του βράχου. Στα άκρα της σχηµατίζονταν δύο προεξέχουσες κλειστές πτέρυγες, όπου φυλάσσονταν οι «θησαυροί». Προς βορρά ο χώρος έκλεινε µε περίβολο, στη βορειοανατολική γωνία του οποίου βρισκόταν η είσοδος του ιερού. Κατά τον 5ο αι. π.χ., κατά την οικοδόµηση της µνηµειακής εισόδου των Προπυλαίων από το Μνησικλή, κατασκευάσθηκε η κλίµακα της εισόδου µε τις επτά βαθµίδες, που είναι σήµερα ορατή, καθώς και ο βόρειος τοίχος του περιβόλου. Στον υπαίθριο χώρο ήταν τοποθετηµένα τα αναθήµατα των πιστών. Στο εσωτερικό του ιερού θα φυλασσόταν το ξύλινο άγαλµα (ξόανο), αφιερωµένο στην Αρτέµιδα, αντίστοιχο µε εκείνο που υπήρχε στο ιερό της στη Βραυρώνα. Από τα µέσα του 4ου αι. π.χ., σύµφωνα µε τον Παυσανία, υπήρχε και ένα δεύτερο άγαλµα της θεάς, έργο του γλύπτη Πραξιτέλη. Σε µεταγενέστερη εποχή, πιθανότατα τον 4ο αι. π.χ., οικοδοµήθηκε µπροστά από την ανατολική πτέρυγα της στοάς µια νέα ορθογώνια κατασκευή. Αυτή, µαζί µε την ανατολική πτέρυγα του ιερού αποτελούσε το όριο του χώρου προς τα ανατολικά. Σήµερα από το µνηµείο δε διακρίνονται παρά µόνο µερικά λαξεύµατα στο βράχο, που υποδηλώνουν τη θέση και την πρόσβαση προς το ιερό και ανήκουν κυρίως σε υποδοχές και θεµελιώσεις τοίχων. 7. ΝΑΟΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ Ο ναός αυτός ήταν αφιερωµένος στην Ρώµη και στον πρώτο αυτοκράτορά της Οκταβιανό Αύγουστο και κτίστηκε στα τέλη του 1ου αιώνα π.χ. Είχε κυκλικό σχήµα διαµέτρου 8,6 µέτρων περίπου και αποτελείτο από 9 ιωνικούς κίονες. Στεγαζόταν από ηµισφαιρική ή κωνική οροφή µε µαρµάρινα κεραµίδια. Όλος ο ναός ήταν κατασκευασµένος από πεντελικό µάρµαρο. Ο µικρός ναός ήταν κυκλικός και µονόπτερος, δηλαδή δεν είχε τοίχο πίσω από την κιονοστοιχία του, την οποία αποτελούσαν εννέα ιωνικοί κίονες. Χαρακτηριστικό είναι ότι δεν διέθετε σηκό, δηλαδή τοίχο πίσω από τους κίονες (µονόπτερος ναός). Οι κίονες του µοιάζουν µε αυτούς του Ερεχθείου και οι ερευνητές πιστεύουν ότι τους έκανε ο αρχιτέκτονας που έκανε τις επιδιορθώσεις στο Ερέχθειο µετά την καταστροφή του από φωτιά. 18

Τα ερείπια του Ναού της Ρώµης και του Αυγούστου, όπως φαίνονται σήµερα 8. ΒΑΘΡΟ ΤΟΥ ΑΓΡΙΠΠΑ Το µνηµείο του Αγρίππα υψώνεται στα δυτικά των Προπυλαίων της Ακρόπολης, ακριβώς απέναντι από τη βόρεια πτέρυγα του µνηµείου και την «Πινακοθήκη», και περίπου φθάνει σε ύψος τον πύργο του ναού της Αθηνάς Νίκης, που βρίσκεται στα νότιά του. Κατασκευάσθηκε αρχικά προς τιµήν του βασιλιά Ευµένη Β της Περγάµου, το 178 π.χ., ύστερα από τη νίκη του στους Παναθηναϊκούς αγώνες. Στο επάνω µέρος του υπήρχε χάλκινο τέθριππο, στο οποίο απεικονίζονταν ως ηνίοχοι ο ίδιος ο Ευµένης και ο αδελφός του, Άτταλος. Στη συνέχεια, γύρω στο 27 π.χ., το τέθριππο αυτό αντικαταστάθηκε από άλλο, που αναρτήθηκε από το δήµο των Αθηναίων προς τιµήν του Μάρκου Αγρίππα, γαµπρού του Αυγούστου, µε αφορµή την ανέγερση στην Αγορά του ωδείου, που προσέφερε ο Αγρίππας στην Αθήνα. Στη δυτική πλευρά του βάθρου υπάρχει ακόµα η αντίστοιχη επιγραφή, ενώ κάτω από αυτή διακρίνονται τα ίχνη παλαιότερης, η οποία προφανώς συνδεόταν µε το τέθριππο του Ευµένη και σβήστηκε προκειµένου να χαραχθεί η νέα. 19

Το βάθρο του ανδριάντα του Αγρίππα Από το µνηµείο σήµερα σώζεται µόνο το βάθρο, κατασκευασµένο από γκριζογάλανο µάρµαρο Υµηττού και από λευκό πεντελικό µάρµαρο στη βάση και στην επίστεψή του. Είναι ορθογώνιο και κτισµένο κατά το ψευδοϊσόδοµο σύστηµα, που ήταν ιδιαίτερα αγαπητό στην ελληνιστική εποχή. Έχει ορθογώνια βαθµιδωτή θεµελίωση, διαστάσεων 3,31 x 3,80 x 4,50 µ. Επάνω της πατά το βάθρο, που έχει ύψος 8,91 µ. και στενεύει ελαφρά προς την κορυφή του. Η µορφή του θυµίζει έντονα τα βάθρα άλλων µνηµείων της ελληνιστικής εποχής. 9. ΠΥΛΗ BEULÉ Βρίσκεται στη δυτική πλευρά της Ακρόπολης και αποτελεί σήµερα την κύρια είσοδό της. Οικοδοµήθηκε στα µέσα του 3ου αι. µ.χ. Λόγος ήταν µια καταστρεπτική επιδροµή των Ερούλων. Έτσι µετά από αυτό το γεγονός χτίστηκε για να ενισχύει την οχύρωση της Ακρόπολης. Πήρε το όνοµα της (Beulé) από το Γάλλο αρχαιολόγο που πραγµατοποίησε τις έρευνες στο χώρο το 1852. 20

Η πύλη Beulé, όπως φαίνεται από τα Προπύλαια Για την κατασκευή της χρησιµοποιήθηκαν τµήµατα από άλλα κτίσµατα όπως το µνηµείο του Νικία. Πλαισιώνεται από δύο ορθογώνιους πύργους, ένα στα βόρεια και ένα στα νότια. Επάνω στο επιστύλιο της πύλης διακρίνεται ακόµα η εντοιχισµένη αναθηµατική επιγραφή, που αναφέρεται στη χορηγική νίκη του Νικία Νικοδήµου. 10. ΤΕΙΧΟΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ Η Ακρόπολη λόγω της γεωµορφολογίας της αποτέλεσε χώρο καταφυγής των κατοίκων της περιοχής ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους. Κατά τη µυκηναϊκή περίοδο, γύρω στο 1200 π.χ., κατασκευάσθηκε το πρώτο οχυρωµατικό τείχος, το λεγόµενο ''κυκλώπειο'', που περιβάλλει την κορυφή του λόφου. Ίχνη αυτής της οχύρωσης είναι ορατά έως σήµερα, κυρίως στα νοτιοανατολικά των Προπυλαίων. Η κύρια είσοδος στο χώρο βρισκόταν (όπως και σε όλες τις ιστορικές περιόδους) στη δυτική πλευρά του λόφου, που είχε ενισχυθεί µε πύργο, στη θέση του οποίου οικοδοµήθηκε αργότερα ο ναός της Αθηνάς Νίκης. Το τείχος αυτό µε ενισχύσεις και µικρές τροποποιήσεις φαίνεται ότι διατηρήθηκε µέχρι το 480 π.χ., οπότε υπέστη σοβαρές ζηµιές κατά την επιδροµή των Περσών. 21

Άποψη του Βόρειου (Θεµιστόκλειου) Τείχους. ιακρίνονται ενταγµένοι σπόνδυλοι από ναούς προγενέστερους του Παρθενώνα. Μετά την αποχώρηση των Περσών, µε πρωτοβουλία του Θεµιστοκλή, η Ακρόπολη επανατειχίσθηκε, παράλληλα µε την τείχιση η πόλη της Αθήνας. Αρχικά, κατασκευάσθηκε το βόρειο τείχος, που ονοµάσθηκε «Θεµιστόκλειο». Στην οικοδόµησή του χρησιµοποιήθηκε υλικό από τα µνηµεία που κατέστρεψαν οι Πέρσες. Σήµερα ο επισκέπτης µπορεί να διακρίνει στην περιοχή βόρεια και δυτικά του Ερεχθείου αποµεινάρια του Προ-Παρθενώνα και του αρχαίου ναού της Αθηνάς. Το νότιο τείχος οικοδοµήθηκε την εποχή του Κίµωνα, µετά τη νίκη στον Ευρυµέδοντα ποταµό το 467 π.χ. και ονοµάσθηκε «Κιµώνειο» προς τιµήν του. Για την κατασκευή του χρειάσθηκε να διευρυνθεί η επιφάνεια του βράχου της Ακρόπολης στο νότιο τµήµα της µε την ύψωση τεχνητού ανδήρου (προχώµατος). Στην οικοδόµησή του επίσης χρησιµοποιήθηκε υλικό από τον αρχαίο ναό και τον Προ-Παρθενώνα. Τον 3ο αι. µ.χ., µε αφορµή την επιδροµή των Ερούλων, στα δυτικά της Ακρόπολης και κάτω από τα Προπύλαια κατασκευάσθηκε συµπληρωµατική οχύρωση και δύο πύλες, από τις οποίες η δυτική είναι η πύλη Beule. Κατά τη µεσαιωνική περίοδο, το 13ο αιώνα, επισκευάσθηκε το νότιο τείχος της Ακρόπολης και κατασκευάσθηκαν δύο νέοι πύργοι, ένας στα δυτικά των Προπυλαίων, ο λεγόµενος «Κουλάς», που δεν σώζεται σήµερα, και ένας στα βορειοανατολικά. Πρόσφατες επισκευές του τείχους διενεργήθηκαν µετά το Β Παγκόσµιο Πόλεµο, στη νοτιοανατολική γωνία του, και εκτενέστερα στο πρόσφατο έργο αναστήλωσης. 22

Άποψη του Νότιου (Κιµώνειου) Τείχους. ιακρίνονται οι ισχυρές αντηρίδες. 11. ΧΑΛΚΟΘΗΚΗ Ήταν κτισµένη κατά µήκος του νότιου τείχους της Ακρόπολης, στα ανατολικά και σε συνέχεια του Βραυρωνίου. Η ύπαρξη και η χρήση της µας είναι γνωστά από αναφορές σε αρχαίες επιγραφές. Το κτήριο φιλοξενούσε κυρίως µεταλλικά αναθήµατα που είχαν προσφέρει οι πιστοί στην Ακρόπολη (όπως όπλα, αγαλµατίδια και υδρίες) και αποτελούσαν περιουσία της θεάς Αθηνάς. Σύµφωνα µε ένα ψήφισµα που έχει σωθεί, τα αντικείµενα που περιέχονταν στη Χαλκοθήκη έπρεπε να καταγραφούν και να αναγραφούν σε λίθινη στήλη, που επρόκειτο να αναρτηθεί µπροστά από το κτήριο. 23

Τα αποµεινάρια της Χαλκοθήκης Το οικοδόµηµα κτίσθηκε στα µέσα του 5ου αι. π.χ., αλλά πρέπει να υπέστη επισκευές και προσθήκες στα µεταγενέστερα χρόνια, όπως δείχνουν αρχιτεκτονικά µέλη που έχουν βρεθεί στο χώρο. Κατά µία άλλη άποψη, το κτίριο κατασκευάστηκε ολόκληρο στην α δεκαετία του 4ου αι. π.χ., και µάλιστα µετά τον Κόνωνα (394 π.χ.). Ήταν ορθογώνιο στην κάτοψη, µε πρόσοψη στη βόρεια µακρά πλευρά του, ενώ ο οπίσθιος τοίχος του ακολουθούσε την πορεία του νότιου τείχους της Ακρόπολης. Εσωτερικά, κατά µήκος του µακρού άξονά του υπήρχε σειρά έξι κιόνων, που στήριζαν τη στέγη και διαιρούσε το εσωτερικό του σε δύο κλίτη. Επίσης, υπήρχαν συνολικά τρεις είσοδοι προς το βορρά. Αργότερα, στις αρχές του 4ου αι. π.χ. στην πρόσοψη προστέθηκε µία στοά. Σήµερα στη θέση όπου βρισκόταν η Χαλκοθήκη σώζονται µόνο λίγα λαξεύµατα στο βράχο και κατάλοιπα από τα πώρινα θεµέλιά της. 12. ΑΡΧΑΙΟΣ ΝΑΟΣ ΑΘΗΝΑΣ Ο παλαιότερος ναός της Ακρόπολης βρίσκεται ανάµεσα στον Παρθενώνα και στο Ερέχθειο. Είναι αφιερωµένος στην Αθηνά Πολιάδα και στις αρχαίες πηγές αναφέρεται ως ''αρχαίος νεώς''. Λέγεται πως χτίστηκε το τρίτο τέταρτο του 6 ου αιώνα π.χ. στη θέση ενός µυκηναϊκού ανακτόρου. Το 480 π.χ. καταστράφηκε από επίθεση των Περσών και αναδοµήθηκε σύντοµα, ενώ µέρος του χρησιµοποιήθηκε στο κτίσιµο του τείχους της Ακρόπολης. Μετά την δεύτερη καταστροφή του το 406 π.χ. δεν επισκευάστηκε ποτέ ξανά. 24

Οι δύο λίθινες βάσεις του αρχαίου ναού της Αθηνάς Ερευνητές παρατήρησαν κίονες και κιονόκρανα που βρέθηκαν στο σηµείο που τοποθετείται το µνηµείο που δείχνουν ότι ο ναός ήταν δωρικού ρυθµού, µε 6 κίονες στις στενές πλευρές και 12 στις µακρές. Η εσωτερική του διαρρύθµιση ήταν αρκετά ιδιόρρυθµη. Το ανατολικό τµήµα του αποτελείτο από πρόναο, δίστυλο εν παραστάσει, και σηκό µε δύο κιονοστοιχίες που τον χώριζαν σε τρία κλίτη. Εδώ φυλασσόταν το ξύλινο λατρευτικό άγαλµα (ξόανο), της θεάς Αθηνάς. Στο δυτικό τµήµα υπήρχαν τρία δωµάτια αφιερωµένα σε διαφορετικές λατρείες: του Ποσειδώνα- Ερεχθέα, του Ήφαιστου και του Βούτη. Ο ναός αποκαλύφθηκε το 1885 και ο W. Dorpfeld ήταν ο πρώτος που αναγνώρισε το µνηµείο. Σήµερα διασώζονται µόνο τα θεµέλιά του κατά µήκος της νότιας πλευράς του Ερεχθείου, ενώ στο χώρο είναι ορατές και δύο λίθινες βάσεις κιόνων. 25

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ www.culture.gr (ιστοσελίδα Υπουργείου Πολιτισµού, Μάρτιος Απρίλιος 2009) www.wikipedia.org (Μάρτιος Απρίλιος 2009) www.stoa.org (Μάρτιος Απρίλιος 2009) www.eie.gr (ιστοσελίδα Εθνικού Ιδρύµατος Ερευνών, Μάρτιος Απρίλιος 2009) Εγκυκλοπαίδεια «οµή» Σχολική εγκυκλοπαίδεια «Πατάκης Oxford» Νικολάου Παπαχατζή, «Παυσανίου Ελλάδος Περίηγησις, Αττική», Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., 1994 Γεωργίου οντά, «Η Ακρόπολις και το Μουσείο της», Εκδόσεις Κλειώ, 1974 26