ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ. Θετικές Επιστήμες και Αρχαιολογικά Υλικά: Οι φορείς της έρευνας συζητούν και προτείνουν

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ Θετικές Επιστήμες και Αρχαιολογικά Υλικά: Οι φορείς της έρευνας συζητούν και προτείνουν 3

4

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΜΕΤΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ Θετικές Επιστήμες και Αρχαιολογικά Υλικά: Οι φορείς της έρευνας συζητούν και προτείνουν 7 ΜΑΪΟΥ 2007 Υπό την Αιγίδα του ΥΠ.ΠΟ Αμφιθέατρο ΥΠ.ΠΟ. Μπουμπουλίνας 20-22, Αθήνα ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2008 5

6

ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ (Δ.Σ. Ε.Α.Ε) Πρόεδρος : Νίκος Ζαχαριάς Αντιπρόεδρος : Νίνα Κυπαρίσση-Αποστολίκα Γραμματέας : Μυρτώ Γεωργακοπούλου Ταμίας : Θέμης Βάκουλης Μέλη : Γιάννης Μπασιάκος Κυριακή Πολυκρέτη Γιώργος Φακορέλλης 7

8

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η Ελληνική Αρχαιομετρική Εταιρεία (Ε.Α.Ε.) με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 25 χρόνων από την ίδρυσή της είχε την ιδέα και την πρωτοβουλία της πραγματοποίησης της Ημερίδας με τίτλο Θετικές Επιστήμες και Αρχαιολογικά Υλικά: οι Φορείς της Έρευνας Συζητούν και Προτείνουν η οποία φιλοξενήθηκε στο αμφιθέατρο του Υπουργείου Πολιτισμού (ΥΠ.ΠΟ) στις 7 Μαΐου 2007. Η Ημερίδα επεδίωξε την συνάντηση και συνεισφορά απόψεων από όλο το φάσμα των φορέων που δραστηριοποιούνται στην έρευνα, εφαρμογή και διδασκαλία των εφαρμογών των θετικών επιστημών στα αρχαιολογικά υλικά, από εργαζόμενους φορέων του ΥΠ.ΠΟ, τα Ακαδημαϊκά και Ερευνητικά Ιδρύματα, τους μηκερδοσκοπικούς Οργανισμούς καθώς και τον Ιδιωτικό Τομέα. Η συμμετοχή κυμάνθηκε σε υψηλό επίπεδο, καλύπτοντας με ομιλίες και τοποθετήσεις την απόλυτη πλειοψηφία των σχετικών φορέων της χώρας. Ένα τέταρτο του αιώνα πέρασε, στην διάρκεια του οποίου ο τομέας της Αρχαιομετρίας στην Ελλάδα, βημάτισε από την αρχική περίοδο της μερικής -έως πλήρους-ενασχόλησης λίγων αρχικά ανθρώπων, στη σημερινή κατανομή της ύπαρξης διψήφιου αριθμού ερευνητικών εργαστηρίων, καθώς και στην διδασκαλία σημαντικού α- ριθμού προπτυχιακών και μεταπτυχιακών μαθημάτων. Αλλά, επίσης, και αυτό είναι πολύ σημαντικό, καθιερώθηκε η χρήση των θετικών επιστημών ώστε να απαντώνται ερωτήματα χρονολόγησης, χαρακτηρισμού, ταυτοποίησης, προέλευσης υλικών και τέχνεργων, κ.ά, μέσα από διεπιστημονικές προσεγγίσεις επιστημόνων όλων των ειδικοτήτων (αρχαιολόγων, συντηρητών, φυσικών, μηχανικών, γεωλόγων,...). Η Ημερίδα και ειδικά τα πορίσματά της, ευχόμαστε να αποτελέσουν το έναυσμα για στενότερη, περισσότερο επιτυχημένη και ουσιαστικότερη συνεργασία των φορέων της. Ελπίζουμε οι συγκροτημένες προτάσεις των εισηγήσεων, καθώς και η συνολική σύνοψη που επιχείρησε η Ε.Α.Ε να τύχουν της δέουσας προσοχής και να οδηγήσουν στην σταδιακή υλοποίησή τους προς όφελος του κλάδου, της 9

κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης και της προβολής της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της χώρας. Παρουσιάζονται οι προτάσεις των ομιλητών, με την σειρά παρουσίασής τους στην Ημερίδα. Στο τέλος παρατίθενται μια σύνοψη των απόψεων- προτάσεων, η οποία θα αποτελέσει το σχέδιο δράσης της Ε.Α.Ε για την προώθηση των σχετικών αιτημάτων προς φορείς και διευθύνσεις οι οποίοι θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην κατεύθυνση της εφαρμογής τους. 10

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ Έναρξη Χαιρετισμοί 09:30 10:00 Δρ. Ν. Ζαχαριάς, Πρόεδρος Οργανωτικής Επιτροπής / Ε.Α.Ε. Β. Βασιλοπούλου, Γενικός Διευθυντής Αρχαιοτήτων ΥΠ.ΠΟ 1 η Ενότητα - Υπουργείο Πολιτισμού 10:00 10:40 Προεδρείο Ομιλητές Δρ. Ν. Κυπαρίσση-Αποστολίκα, Δρ. Θ. Βάκουλης Δρ. Ν. Κυπαρίσση - Αποστολίκα, Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας Ν. Μίνως σελ. 15 Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεώτερων Μνημείων ΥΠ.ΠΟ Γ. Μωραΐτου σελ. 17 Τμήμα Εφαρμοσμένης Έρευνας, Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεώτερων Μνημείων ΥΠ.ΠΟ 2 η Ενότητα Υπουργείο Παιδείας 10:40 12:00 Προεδρείο Καθ. Γ. Λυριτζής, Δρ. Γ. Φακορέλλης Ομιλητές Αν. Καθ. Ι. Τζαχίλη σελ. 26 Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης Καθ. Ι. Λυριτζής σελ. 27 Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Καθ. Τ. Μοροπούλου σελ. 31 Σχολή Χημικών Μηχανικών, Ε. Μ. Πολυτεχνείο Καθ. Γ. Τσόκας σελ. 33 11

Τμήμα Γεωλογίας, Αριστοτέλειο Παν/μιο Θεσσαλονίκης, Καθ. Π. Θεουλάκης σελ. 35 Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης, ΤΕΙ Αθήνας διάλειμμα καφές 12:00 12:20 3 η Ενότητα Ερευνητικά Κέντρα 12:20 13:20 Προεδρείο Ομιλητές Δρ. Γ. Μπασιάκος, Δρ. Μ. Γεωργακοπούλου Δρ. Β. Κυλίκογλου, Ερευνητής Ινστιτούτο Επιστήμης Υλικών, Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. Δημόκριτος Δρ. Ν. Τσιρλιγκάνης, Ερευνητής Ινστιτούτο Πολιτιστικής και Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας, Ξάνθη Δρ. Δ. Άγγλος, Ερευνητής Ι.Η.Δ.Λ. - Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, Ηράκλειο Κρήτης 4 η Ενότητα Ξένες Αρχαιολογικές Σχολές ΥΠ.ΠΟ Ιδιωτικοί Φορείς 13:20 14:20 Προεδρείο Δρ. Κ. Πολυκρέτη, Δρ. Ε. Αλούπη Ομιλητές Δρ. S. Fox, Εργαστήριο Wiener Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών Αθήνας Δρ. Β. Kυριατζή, Εργαστήριο Fitch, σελ. 38 Βρετανική Σχολή Αθήνας Δρ. Ε. Αλούπη σελ. 40 ΘΕΤΙΣ AUTHENTICS Ε.Π.Ε. διάλειμμα γεύμα 14:20 15:00 Τοποθετήσεις Καθ. Δ. Κοντοπούλου σελ. 44 Τμήμα Γεωλογίας, Α.Π. Θεσσαλονίκης Λέκτ. Σ.Μ. Βαλαμώτη σελ. 46 Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Α.Π. Θεσσαλονίκης 12

Καθ. Μαζαράκης-Αινιάν Τμήμα ΙΑΚΑ, Παν/μιο Θεσσαλίας Δρ. Ν. Μαραβελάκη ΚΕ ΕΠΚΑ, Επ. Καθ. Ν. Καλλίθρακας Γεν. Τμ. Πολ/νείο Κρήτης σελ. 50 Επ. Καθ. Κ. Ιωαννίδης, Α. Οικονόμου, Δρ. Κ. Σταμούλης, Δρ. Χ. Παπαχριστοδούλου σελ. 52 Τμήμα Φυσικής, Παν/μίου Ιωαννίνων Δρ. Α. Καρύδας, Ερευνητής / Δρ. Σ. Χαρισόπουλος, Ερευνητής σελ. 54 Ινστιτούτο Πυρηνικής Φυσικής, Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. Δημόκριτος Δρ. Σ. Σωτηροπούλου, Δρ. Γ. Καραγιάννης ΙΔΡΥΜΑ «ΟΡΜΥΛΙΑ» - Διαγνωστικό Κέντρο Έργων Τέχνης, Ορμύλια, Χαλκιδικής Δρ. Γ. Οικονόμου, Δρ. Π. Τσόμπος, Δρ. Ε. Χιώτης σελ. 58 Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών, Αθήνα Δρ. Γ. Φακορέλλης σελ. 62 Διδάσκων Τμήματος ΙΑΚΑ, Παν/μιο Θεσσαλίας Δρ. Ε. Νοδάρου INSTAP Study Center for East Crete Δρ. Ι. Ηλιόπουλος Τμήμα Γεωλογίας, Παν/μιο Πατρών Γ. Μωραΐτου σελ. 63 International Institute for Conservation (IIC) Ελληνικό Τμήμα Δρ. Γ. Βαρουφάκης σελ. 64 Ναϊάδων 102, Π. Φάληρο, 17 562 Αττική Κλείσιμο Ημερίδας Συζήτηση 15:00 17:00 Προεδρείο Δρ. Ν. Κυπαρίσση, Δρ. Ν. Ζαχαριάς 13

14

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΟΜΙΛΗΤΩΝ Νίκος Μίνως Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεώτερων Μνημείων Υπουργείου Πολιτισμού Ο συντηρητής αρχαιοτήτων περισσότερο από κάθε άλλο ειδικό κλάδο που εμπλέκεται στη διάσωση και διατήρηση των αντικειμένων της πολιτιστικής κληρονομιάς, συνειδητοποιεί ήδη από τη διάρκεια της εκπαίδευσής του την αναγκαιότητα της διεπιστημονικής συνεργασίας που απαιτεί η προσέγγιση των ειδικών προβλημάτων που καλείται να αντιμετωπίσει. Έτσι από τα πρώτα στάδια της προμελέτης του, αναζητεί την υ- ποστήριξη των ειδικών ερευνητικών μεθόδων που θα τον βοηθήσουν στην τεκμηρίωση της δομής του αντικείμένου, της κατάστασης διατήρησής του, των συνθηκών του περιβάλλοντος κάτω από το οποίο βρέθηκε, στην ερμηνεία των αιτίων φθοράς του, στην επιλογή της κατάλληλης επέμβασης που θα προταθεί για τη συντήρησή του. Η αναγκαιότητα της υποστήριξης αυτής, διατυπώνεται για πρώτη φορά στον Οργανισμό του ΥΠ.ΠΟ το 1978 που προβλέπει Τμήμα Έρευνας στη Διεύθυνση Συντήρησης και επαναλαμβάνεται στον Οργανισμό του 2003, αν και το τμήμα αυτό δεν λειτούργησε ποτέ μέχρι σήμερα, λόγω έλλειψης εργαστηριακής υποδομής και στελέχωσης. Οι ανάγκες έρευνας που προκύπτουν για διάφορες κατηγορίες αντικειμένων, καλύπτονται μέχρι σήμερα από το Κέντρο Λίθου, το Χημείο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, αλλά κυρίως σε συνεργασία με τα ερευνητικά εργαστήρια του Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. Δημόκριτος και τον προϊστάμενό του Δρ. Ι. Μανιάτη, το Εργαστήριο Ραδιογραφίας, το Εργαστήριο Ανάλυσης Υλικών του Ινστιτούτου Πυρηνικής Φυσικής, με το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών, κ.ά. 15

Η εμπειρία αυτή αποδεικνύει αφ ενός ότι η διεπιστημονική συνεργασία αποτελεί σήμερα τη μοναδική διασφάλιση για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της προστασίας και συντήρησης των έργων της πολιτιστικής κληρονομιάς και αφετέρου, την αναγκαιότητα της διαρκούς αναβάθμισης της έρευνας και της εκπαίδευσης και την α- ξιοποίηση νέων ερευνητικών τομέων για την βαθύτερη κατανόηση των επιστημονικών προβλημάτων που σχετίζονται με τα αντικείμενα, δημιουργώντας τις πιο σταθερές προϋποθέσεις ώστε η συντήρηση να συνεισφέρει αποφασιστικά στην κατανόηση των καλλιτεχνικών και ιστορικών γεγονότων και στην ενσωμάτωσή τους στο παρόν και στο μέλλον. 16

Γεωργιάννα Μωραΐτου Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων & Νεώτερων Μνημείων Εκπρόσωπος ΥΠ.ΠΟ στο πρόγραμμα RER/1/006 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η Έρευνα θετικών & τεχνολογικών επιστημών στο ΥΠ.ΠΟ. Σύμφωνα με τον Οργανισμό του (ΠΔ 191/2003 ΦΕΚ Α 146/ 13.6.2003), το Υπουργείο Πολιτισμού (ΥΠ.ΠΟ) διαθέτει 11 Τμήματα που περιλαμβάνουν στην αρμοδιότητά τους την Έρευνα (θετικών & τεχνολογικών επιστημών) και 96 Τμήματα Συντήρησης, από τα ο- ποία τα δύο δραστηριοποιούνται ως Κέντρα Έρευνας, Συντήρησης& Τεκμηρίωσης. Η Έρευνα στο ΥΠ.ΠΟ στον τομέα της επιστήμης της συντήρησης. Η συντήρηση- αποκατάσταση (προστασία) βασίζεται και θεμελιώνεται σε γνώσεις που είναι επιστημονικές. Με τον όρο έρευνα εννοείται η διαδικασία απόκτησης αυτής της γνώσης. Με τον γενικό όρο έρευνα (θετικών επιστημών) στο ΥΠΠΟ εννοείται η εφαρμοσμένη έρευνα και μπορεί να αναλυθεί στα ακόλουθα πεδία: Χαρακτηρισμός των υλικών Φυσικοχημική ανάλυση Προσδιορισμός τεχνολογίας κατασκευής Προσδιορισμός τεχνικής κατασκευής Ταύτιση υλικών Δομική διάγνωση Έλεγχος μεταβολών Προσδιορισμός κατάστασης διατήρησης/βλαβών Προσδιορισμός ιδιοτήτων των υλικών Αποκάλυψη μηχανισμών διάβρωσης Έλεγχος αποτελεσματικότητας των επεμβάσεων συντήρησης Αναστολή φθοράς 17

Παρακολούθηση (Monitoring) Μεταφορά Τεχνογνωσίας & Τεχνολογίας Ανάπτυξη Μεθοδολογίας Συντήρησης Άλλο Η Έρευνα στο ΥΠ.ΠΟ στον τομέα της Αρχαιολογικής Επιστήμης (Αρχαιομετρία). Η αρχαιολογική επιστήμη (Αρχαιομετρία) δραστηριοποιείται κυρίως: Χρονολόγηση Προσδιορισμός προέλευσης Πιστοποίηση αυθεντικότητας Αρχαία τεχνολογία Ποιοι δραστηριοποιούνται στην εφαρμοσμένη έρευνα στο ΥΠ.ΠΟ. Το επιστημονικό προσωπικό θετικών και τεχνολογικών επιστημών: ΠΕ Περιβάλλοντος (χημικοί, φυσικοί, γεωλόγοι, βιολόγοι, παλαιοανθρωπολόγοι) ΠΕ Μηχανικοί (χημικοί μηχανικοί, πολιτικοί μηχανικοί) ΠΕ και ΤΕ Συντηρητές Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης Σε συνεργασία με αρχαιολόγους, ιστορικούς της Τέχνης. ΧΑΡΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΥΠ.ΠΟ Στο πλαίσιο του προγράμματος RER/1/006 της Διεθνούς Επιτροπής Ατομικής ενέργειας με τίτλο: «Πυρηνικές Τεχνικές για τη Μελέτη και Προστασία Αντικειμένων Πολιτιστικής Κληρονομιάς», στο οποίο συμμετέχει το ΥΠΠΟ ως εθνικός φορέας Συντήρησης, η Διεύθυνση Συντήρησης απευθύνθηκε με έγγραφο προς όλες τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟ (ΥΠΠΟ/ΣΥΝΤ/Φ42/5371/6.11.06) με σκοπό να καταρτιστεί ένας Χάρτης της Ερευνητικής Δραστηριότητας που περιλαμβάνει πυρηνικές και ατομικές τεχνικές. Ζητήθηκαν οι ακόλουθες πληροφορίες: Ιδία υποδομή /εξοπλισμός Συνεργασία με άλλους φορείς στην Ελλάδα και διεθνώς μέσα από προγράμματα χρηματοδότησης 18

Προτεραιότητες Προτάσεις για δράσεις Το έγγραφο απευθύνθηκε σε συνολικά 108 Κεντρικές, Περιφερειακές και Ειδικές Περιφερειακές Υπηρεσίες του ΥΠ.ΠΟ.: Απάντησαν 29 (27%), Θετικά 16 (15%) Αρνητικά 13 (12%), Δεν απάντησαν 79 (73%) Οι υπηρεσίες που απάντησαν θετικά: 1. Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων 2. Διεύθυνση Τεχνικών Ερευνών Αναστήλωσης 3. Κέντρο Λίθου 1 4. Β Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων 5. ΙΓ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (Βόλος) 6. ΙΔ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (Λαμία) 7. ΙΣΤ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων 8. ΛΒ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (Ηγουμενίτσα) 9. ΚΕ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (Χανιά) 10. 10 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων 11. 28 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων 12. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο 13. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης 14. Νομισματικό Μουσείο 15. Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Θεσσαλικών Σπουδών 16. Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας- Σπηλαιολογίας Βόρειας Ελλάδος 17. Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων & Τεχνικών Έργων Ηπείρου 1 Το Κέντρο Λίθου δεν απάντησε στο έγγραφο της ΔΣΑΝΜ. Αναφέρεται όμως επειδή αποτελεί αυτόνομο θεσμοθετημένο φορέα έρευνας που λειτουργεί ως Τμήμα υπαγόμενο απευθείας στη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς 19

Οι υπηρεσίες που απάντησαν αρνητικά έχουν συσταθεί πρόσφατα, δεν διαθέτουν προσωπικό παρόλα αυτά όμως εκδήλωσαν ενδιαφέρον. Ο εξοπλισμός σε αναλυτικές συσκευές που διαθέτει το ΥΠΠΟ σύμφωνα με όσους απάντησαν είναι: Συσκευή ακτινογράφησης (X-Ray) Φασματοσκοπία φθορισμού ακτίνων X (XRF) Φασματοσκοπία Ατομικής Απορρόφησης (AAS) 1. ΙΓ ΕΠΚΑ, Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου, Εργαστήριο Συντήρησης 2. Νομισματικό Μουσείο, 3. Διεύθυνση Συντήρησης 1. ΙΓ ΕΠΚΑ, Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου, Εργαστήριο Συντήρησης 2. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο 3. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης 4. Κέντρο Λίθου 1. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο 2. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης ΕΘΝΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟ- ΝΟΜΙΑΣ Το 2004, με έγγραφό της, η ΔΣΑΝΜ (ΥΠΠΟ/ΣΥΝΤ/Φ43/2786/ 42979/7.6.04) ζήτησε από το Υπουργείο Ανάπτυξης, Γενική Γραμματεία Έρευνας & Τεχνολογίας να ενημερωθεί για τα περατωμένα και σε εξέλιξη ερευνητικά προγράμματα στον τομέα της συντήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Από την απάντηση διαπιστώθηκε ότι το ΥΠ.ΑΝ, ΓΓΕ&Τ δεν διαθέτει διακριτό πεδίο αναζήτησης του τομέα συντήρησης, έτσι δεν υπάρχει εύκολος τρόπος ενημέρωσης του δείκτη απορρόφησης των κονδυλίων στον τομέα της συντήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς. 20

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ Τα αποτελέσματα της έρευνας δημοσιεύονται σε πρακτικά ημερίδων, συνεδρίων και σε επιστημονικά περιοδικά ή δημοσιοποιούνται σποραδικά στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Το ΥΠ.ΠΟ (ΔΣΑΝΜ) διαθέτει επίσης κεντρική τράπεζα δεδομένων, η οποία καταρτίζεται με βάση το αρχείο δειγματοληψιών (Χορήγηση αδειών αναλύσεων αρχαιολογικού υλικού ΥΠΠΟ/ ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α2/Φ30/22268/778). Στο πλαίσιο του προγράμματος RER/1/006 της Διεθνούς Επιτροπής Ατομικής ενέργειας, επιχειρήθηκε η άντληση στατιστικής πληροφορίας από το αρχείο δειγματοληψίας. Στοιχεία από Βάση δεδομένων Αρχείου Δειγματοληψίας. Αιτήσεις για εφαρμογή Πυρηνικών Τεχνικών. Περίοδος 1998-2004. Σύνολο αιτήσεων 61 ΥΛΙΚΟ: Κεραμική (31) 50,8% Μέταλλο (8) 13,2% Τοιχογραφία, Χρωστικές (7) 11,4% Οψιανός (4) 6,6% Λίθοι(2) 3,3% Γυαλί (1) 1,6% Οστέϊνο ανθρωπολογικό υλικό (1) 1,6% Άλλο (7) 11,4% ΤΕΧΝΙΚΗ: XRF (37) 60,7% NAA (21) 34,5% PIXME/PIGME (1) 1,6% NMR (1) 1,6% RBS (1) 1,6% Διαπιστώθηκε ότι η βάση δεδομένων αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο παρακολούθησης /καταγραφής της έρευνας (θετικών επιστημών) που προαπαιτεί δειγματοληψία, η στατιστική όμως επεξεργασία των δεδομένων είναι δυσχερής έως αδύνατη λόγω της μη ενιαίας ορολογίας. 21

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΟΥ ΥΠ.ΠΟ. σε ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Διαπιστώθηκε ότι οι υπηρεσιακές ανάγκες του ΥΠ.ΠΟ σε ερευνητική υποστήριξη ικανοποιούνται από ένα ευρύ φάσμα κρατικών και μη φορέων εργαστηρίων. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΥΠ.ΠΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Ενδεικτικά αναφέρονται: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (ΙΓΜΕ) ΙΔΡΥΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (ΙΤΕ) ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΑΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΘΗΝΩΝ TEI ΑΘΗΝΑΣ 22

ΕΠΟΠΤΕΥΟΜΕΝΑ από το ΥΠ.ΠΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ (Fitch Laboratory) ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (Wiener Laboratory) ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΗΣ INSTAP ΚΡΗΤΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Δασολογικό Ινστιτούτο ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ Περιφερειακά Νοσοκομεία ΙΔΙΩΤΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΟΡΜΥΛΙΑ Διαγνωστικό Κέντρο ΘΕΤΙΣ ΕΠΕ ARTEX ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 1. Τα εργαστήρια έρευνας (θετικών & τεχνολογικών επιστημών) του ΥΠ.ΠΟ. καλύπτουν μικρό μέρος των συνολικών υπηρεσιακών αναγκών 2. Διαπιστώνεται ότι μεταξύ αρχαιολογικής επιστήμης και επιστήμης συντήρησης υπάρχει μερική επικάλυψη, ειδικά στο πεδίο του χαρακτηρισμού των υλικών και της μελέτης της τεχνολογίας. 3. Απομόνωση και έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ των εργαστηρίων έρευνας του ΥΠ.ΠΟ. 4. Επικάλυψη αρμοδιοτήτων 5. Η λειτουργία των Υπηρεσιών του ΥΠ.ΠΟ. δεν ακολουθεί το θεσμικό πλαίσιο, αλλά τις πραγματικές ανάγκες( έρευνα δε γίνεται μόνο στα εργαστήρια έρευνας, αλλά και στα εργαστήρια συντήρησης) 6. Δεν ασκείται εθνική ή κεντρική πολιτική στον τομέα της Έρευνας & Τεχνολογίας για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς 23

7. Το ΥΠ.ΠΟ. έχασε Κοινοτικούς πόρους που χρηματοδοτούσαν εργαστηριακές υποδομές και διεξαγωγή προγραμμάτων έρευνας. 8. Θέματα δειγματοληψίας: a. Η διαδικασία αδειοδότησης δειγματοληψίας είναι εξαιρετικά χρονοβόρος. b. Η επεξεργασία των δεδομένων είναι δυσχερής έως αδύνατη. 9. Η ζήτηση σε ερευνητική υποστήριξη αυξάνεται λόγω της στελέχωσης του ΥΠ.ΠΟ. με επιστημονικό προσωπικό Συντήρησης 10. Υπάρχει ανάγκη ερευνητικής υποστήριξης των μελετών συντήρησης ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Για άμεση υλοποίηση 1. Να αποσαφηνιστεί η έννοια της έρευνας μέσα από διάλογο των εμπλεκόμενων φορέων. 2. Αναβάθμιση της επικοινωνίας και δικτυακής υποδομής για μεταφορά δεδομένων 3. Δημιουργία δικτύων: 1. Εργαστηρίων συντήρησης και έρευνας στο ΥΠ.ΠΟ. 2. Δημιουργία εθνικού δικτύου έρευνας στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς 3. Συμμετοχή εργαστηρίων του ΥΠ.ΠΟ. σε υφιστάμενα διεθνή δίκτυα (Eu-Artech, Labs-Tech) 4. Ανάπτυξη Πρωτοκόλλου Συνεργασίας με Εργαστήρια εκτός ΥΠ.ΠΟ. 5. Ενεργοποίηση των Τμημάτων Συντήρησης και Έρευνας στο ΥΠ.ΠΟ. 6. Δημιουργία κωδικού στον προϋπολογισμό του ΥΠ.ΠΟ. για δαπάνες έρευνας 7. Δημιουργία περιοδικής επιστημονικής & τεχνικής έκδοσης για δημοσίευση των αποτελεσμάτων έρευνας και εφαρμογής 8. Μηχανοργάνωση της αίτησης δειγματοληψίας και ενσωμάτωση της μη καταστροφικής μελέτης των υλικών. Μεσοπρόθεσμες 1. Ίδρυση Διαγνωστικού Κέντρου 24

2. Θεσμοθέτηση διεπιστημονικής Επιτροπής (Συμβουλίου) Έρευνας στο ΥΠ.ΠΟ. 3. Δημιουργία διαχειριστικής αρχής στο ΥΠ.ΠΟ. για κονδύλια του FP7 4. Σύνδεση Υπουργείου Πολιτισμού με Υπουργείο Ανάπτυξης & Υπουργείο Παιδείας για θέματα Έρευνας & Τεχνολογίας στη μελέτη, συντήρηση και εν γένει προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. 25

Αν. Καθ. Ίρις Τζαχίλη Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης Αρχαιολόγοι και αρχαιομέτρες: μία σχέση σε συνεχή οικοδόμηση Οι σχέσεις της αρχαιομετρίας και της αρχαιολογίας μετά από πολλές διακυμάνσεις διανύουν μία περίοδο ωριμότητας. Έχει γίνει πια συνείδηση ότι δεν είναι δυνατόν να γίνει διάλογος χωρίς και οι δύο να κατανοήσουν σε κάποια έκταση τους εκατέρωθεν πειραματισμούς, τις δεσμεύσεις, τα όρια του δυνατού, και ε- πίσης, τις αμφιβολίες. Όπως πια έχει γίνει συνείδηση ότι δεν δίνει απλώς πληροφορίες ο ένας στον άλλο, αλλά επιδιώκεται κάτι πολύ παραπάνω, η συνέργια, γιατί εκεί, στο μεταίχμιο των επιστημονικών πεδίων βρίσκεται η δυνατότητα ανοιγμάτων προς νέες γνώσεις. Εκεί όλοι μας συγκεντρώνουμε τις προσπάθειές μας, για να φύγουμε από την απλή α- ριθμητική επανάληψη του γνωστού, να ερευνήσουμε πιθανά ανοίγματα και να απαντήσουμε σε ερωτήματα που από κοινού και μετά από πολύ συζήτηση θέσαμε. 26

Καθ. Ιωάννης Λυριτζής Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών, Πανεπιστημίου Αιγαίου, Ρόδος Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου δημιούργησε την πρώτη σε ελληνικά ΑΕΙ θεσμοθετημένη θέση ΔΕΠ στην Αρχαιομετρία το 1999, στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών στη Ρόδο. Αμέσως ακολούθησε το πρώτο θεσμοθετημένο εργαστήριο αρχαιομετρίας σε ελληνικά ΑΕΙ (2000). Από τότε έχει αναπτύξει δραστηριότητα στην έρευνα και διδασκαλία και προώθηση 5 διδακτορικών σε Αρχαιομετρικά θέματα (χρονολόγηση και ανάλυση οψιανών, φωταύγεια, αρχαιοαστρονομία, μέταλλα, χρωστικές). Από την εμπειρία μας καταθέτουμε πρόταση για την περαιτέρω ενίσχυση του κλάδου. Οι απόψεις που εκτίθενται υπάρχουν εν δυνάμει (προς ενεργοποίηση από το ΕΡΓ.Α του ΤΜΣ), και προς υλοποίηση από το Παν/μιο Αιγαίου, ελπίζοντας ότι θα συμβάλλουν ουσιαστικά στα Πρακτικά Πορίσματα της Ημερίδας μέσω της ΕΑΕ. Η Πρόταση αφορά το Θέμα της Ημερίδας όπως αποτελέσει Νέα Βασική Εκπαιδευτική Μονάδα σε ΑΕΙ/ ΤΕΙ της Χώρας μας, αλλά και μια πρώτη Επαφή με τη Β βάθμια Εκπαίδευση. Σε δεύτερη ή και παράλληλη φάση, το εκπαιδευτικό αυτό δίκτυο να συνδεθεί με μια ad hoc διυπουργική επιτροπή και το ΕΣΕΤ για την χρηματοδότηση αρχαιομετρικών δράσεων κοινωνικής και οικονομικής σημασίας. Η βασική πρόταση προοπτική της Ημερίδας αναφέρεται στην ανάγκη ανάνηψης Κινητικότητας σε Πανελλήνια Κλίμακα που α- φορά: 1. Την Ανάδειξη της Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς σε Εθνικό Α- καδημαϊκό Επίπεδο, μέσω ενός δικτύου Επιστημόνων (Network) από Πανεπιστήμια ΤΕΙ Ερευνητικά Κέντρα, με σκοπό την προώθηση των Νεότερων Τεχνολογιών από την Αρχαιομετρία και τη εφαρμογή τους στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες, ιδιαίτερα στην μελέτη και ανάδειξη της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. 2. Την Προώθηση της εκπαιδευτικής έρευνας στην Ελλάδα (σε ΑΕΙ ΤΕΙ) και την ανάδειξή της σε σημαντικό μοχλό ανανέωσης του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος (Καθηγητές Β βάθμιας Εκπαίδευσης). 27

3. Επιδιώκεται όχι μόνο η ουσιαστική ενίσχυση της εκπαιδευτικής έρευνας αλλά και η αναβάθμιση του εκπαιδευτικού έργου αφού αναμένεται η αξιοποίηση των ερευνών αυτών και στο εκπαιδευτικό έργο. Πρόκειται για αποτίμηση, σχεδιασμό και προώθηση νέας διδακτικής ενότητας διεπιστημονικού χαρακτήρα, ως μια συνέργεια θετικών επιστημών με την μελέτη του πολιτισμού. ΜΕΣΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: Μια τέτοια δραστηριότητα θα μπορούσε να υλοποιηθεί μέσα από 5 Πιλοτικές Δράσεις, όπως: 1: ΣΕΜΙΝΑΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ - ΗΜΕΡΙΔΕΣ σε φοιτητές ΑΕΙ ΤΕΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ Β ΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 2. ΠΙΛΟΤΙΚΕΣ Εργαστηριακές Μετρήσεις 3: ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΝΟΣ (1) ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ για την ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ και Κατασκευή Μόνιμης Σχετικής Ιστοσελίδας για την ενημέρωση της Παν/μιακής Kοινότητας και της Β βάθμιας Εκπαίδευσης. 4: Δημιουργία Υποδειγματικών CD Διδασκαλίας Νέων Τεχνολογιών & Φυσικών Επιστημών στην Ανάδειξη της Πολιτιστικής Κληρονομιάς 5: Μελέτη για την σύνδεση των αποτελεσμάτων της έρευνας μάθησης με την Περιφερειακή-Οικονομική Ανάπτυξη. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΤΑΣΗΣ: Η πρόταση μπορεί να περιλαμβάνει: 1) Σεμιναριακά Μαθήματα (διαλέξεις) που θα γίνουν σε φοιτητές Τμημάτων και Καθηγητές Β Βαθμιας Εκπαίδευσης σε πόλεις της Ελλάδας. 2) Σύνδεση των Μαθημάτων: Μελέτη Πολιτιστικής Κληρονομιάς με την εισαγωγή Νέων Τεχνολογιών από τις Φυσικές Επιστήμες. Στόχος Εκπαίδευση Περιβάλλον - Πολιτισμός. Με τη κατασκευή αντίστοιχων CD με τη χρήση των νέων τεχνολογιών ε- νοποιούνται το τρίπτυχο αυτό σε ένα κοινό διεπιστημονικό πεδίο και εντάσσεται στο σύγχρονο πνεύμα της συνέργιας και σφαιρικής μαθησιακής πρόσληψης. 3) Σύνδεση των αποτελεσμάτων της έρευνας, μελετών και μάθησης με την Περιφερειακή-Οικονομική Ανάπτυξη. 4) Σύνδεση Τοπικών Εφορειών Αρχαιοτήτων (Υπουργείου Πολιτισμού) με τις Πανεπιστημιακές Δραστηριότητες. 28

5) Επιμόρφωση Καθηγητών ΜΕ (και στη συνέχεια Ξεναγών) με τις Νέες Τεχνολογίες και τις Φυσικές Επιστήμες με σκοπό την Ανάδειξη της Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς. Προ-παιδεία και εγρήγορση, προώθηση εκπαιδευτικής έρευνας μέσα από την ενημέρωση νεότερων τάσεων και τεχνικών στην χρήση των θετικών επιστημών, συνεργεία και συμπληρωματικότητα του διώνυμου ανθρωπιστικές με τις θετικές επιστήμες. Συμβολή στην ηθική των α- ξιών και την προαγωγή ανθρωπισμού και πολιτισμού με τη χρήση σύγχρονης τεχνολογίας. 6) ΠΙΛΟΤΙΚΕΣ Εργαστηριακές Μετρήσεις. 7) Δημιουργία Υποδειγματικών CD Διδασκαλίας τέτοιων μαθημάτων. Χρήσιμο υλικό σε διδάσκοντες 3βάθμιας εκπαίδευσης, σε φοιτητές αρκετών Τμημάτων από τις ανθρωπιστικές και Θετικές Επιστήμες, και για τους καθηγητές 2βάθμιας εκπαίδευσης και μαθητές Λυκείου. ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ 1) Καταγραφή της υπάρχουσας υποδομής και (Προπτυχιακών & Μεταπτυχιακών) μαθημάτων σε ΑΕΙ και ΤΕΙ της Χώρας, σε προσωπικό και εργαστήρια με σχετικό Ερωτηματολόγιο. 2) Δημιουργία δικτύου Ερευνητών (Μέλη ΔΕΠ, ΕΠ, Ερευνητές) για την ενεργοποίηση και ανάληψη διδασκαλίας και έρευνας σε τέτοια θέματα. 3) Εκπαιδευτικές δραστηριότητες στο πεδίο της Πρότασης σε όλη την Ελλάδα με σκοπό τη βελτίωση του εκπαιδευτικού σχεδιασμού σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο καταρχήν σε 3βάθμια και σε προκαταρκτικό στάδιο και στη 2βάθμια εκπαίδευση. 4) Αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της παρούσας έρευνας στους ίδιους τους εκπαιδευτικούς (Β Βαθμιας Εκπαίδευσης), 5) Διευκόλυνση και διεύρυνση των δυνατοτήτων πρόσβασης σε νέα αντικείμενα 6) Αύξηση της διεθνούς α- νταγωνιστικότητας των ελληνικών πανεπιστημίων με σπουδές υψηλού επιπέδου, 7) Προώθηση της Έρευνας και η υποστήριξη της α- νταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας με ικανά και επιστημονικά εξειδικευμένα στελέχη στο διώνυμο τεχνολογία και πολιτιστική κληρονομιά, και 8) Σύνδεση ανθρωπιστικών αντικειμένων με την τεχνολογία. Εγρήγορση και συνειδητοποίηση της επαγγελματικής δεοντολογίας για επιστήμονες και τεχνικούς. Η προώθηση αυτής της έρευνας αποτελεί μια διαχρονική ανάγκη την ευθύνη του ανθρώπου για τη σωστή η λανθασμένη χρήση της επιστημονικής γνώ- 29

σης. Ενισχύει τους κρίκους της γνώσης (ενοποίηση, εκλαΐκευση, διάδοση, χρηστή χρήση). ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ: Η νέα προτεινόμενη εκπαιδευτική ενότητα συνδέεται άμεσα με την αειφόρο οικονομική-περιφερειακή ανάπτυξη, την έρευνα και επιμόρφωση, το περιβάλλον και τον πολιτισμό, ουσιαστικές διαστάσεις προόδου για την Χώρα μας, και σε εναρμονισμό με τους Ευρωπαϊκούς άξονες προτεραιότητας και χρηματοδότησης (βλ. 7 ο ΚΠ 2007-13, υποπρόγραμμα Κοινωνικό-οικονομικές & Ανθρωπιστικές Επιστήμες και συνέργεια με Υποπρογράμματα Περιβάλλον, Ικανότητες, όπου ενθαρρύνονται οι νέες τεχνολογίες στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, υποστηρίζονται η κατάρτιση και επαγγελματική εξέλιξη ερευνητών και διδασκόντων (ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: http://cordis.europa.eu/fp7/, Ι. Λυριτζής, 2007 Φυσικές Επιστήμες στην Αρχαιολογία, 2 η Εκδ. Τυπωθήτω- Γ.Δαρδανός, Αθήνα, Ι. Λυριτζής, 2006 Αρχαιολογία & Περιβάλλον, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθηνα, Λ. Ορφανίδη & Ι. Λυριτζής, 2006 Εισαγωγή στην Μουσειολογία & την Προληπτική Συντήρηση, Εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα). 30

Καθ. Τόνια Μοροπούλου Σχολή Χημικών Μηχανικών, Ε. Μ. Πολυτεχνείο Το Ε.Μ. Πολυτεχνείο δραστηριοποιείται σχεδόν από την ίδρυσή του στην εκπαίδευση και έρευνα θεμάτων που αναφέρονται στην πολιτισμική κληρονομιά, τα αρχαιολογικά υλικά και μνημεία. Μεταξύ των σύγχρονων εκπαιδευτικών του δράσεών του επιλέγεται να γίνει αναφορά του διατμηματικού προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΔΠΜΣ) του Ε.Μ.Π. «Προστασία Μνημείων» με δυο κατευθύνσεις: 1) Συντήρηση και αποκατάσταση Ιστορικών Κτιρίων και Συνόλων και 2) Υλικά και Επέμβασης Συντήρησης, το ο- ποίο λειτουργεί από το 1989 μέσω σύμπραξης των Σχολών Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Χημικών Μηχανικών, Πολιτικών Μηχανικών και Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών του Ε.Μ.Π. Το αναφερόμενο ΔΠΜΣ έχει ως βάση του την διεπιστημονικότητα, η οποία αποτυπώνεται και στην ταυτότητα των φοιτητών του οι οποίοι προέρχονται τόσο από τον χώρο των θετικών όσο και ανθρωπιστικών σπουδών. Σημειώνεται δε η μεγάλη απορρόφηση των αποφοίτων του στην αγορά εργασίας (Εκπαιδευτικά και Ερευνητικά Ιδρύματα, Διευθύνσεις του ΥΠ.ΠΟ., Ιδιωτικός Τομέας). Το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, διαμέσου της Μόνιμης Επιτροπής του για την Πολιτισμική Κληρονομιά οργανώνει δράσεις και εκπονεί σχετικές μελέτες, ενώ παράλληλα απευθύνει κατά καιρούς συγκροτημένες προτάσεις προς το ΥΠ.ΠΟ., όπως η δημιουργία αυστηρών διεθνών τεχνικών προδιαγραφών, την έννοια του μητρώου των μνημείων, κ.ά. Απαιτούνται οργανωμένες προσπάθειες εισαγωγής διατάξεων στον νέο αρχαιολογικό νόμο (Ν3028/2002) οι οποίες θα εισάγουν και θα ρυθμίζουν της έννοιες της διάγνωσης, συμβατότητας των υ- λικών επέμβασης, καθώς και ύπαρξης προδιαγραφών στην μελέτη των αρχαιολογικών υλικών. Κρίνεται ως απόλυτα θετική και προς την σωστή κατεύθυνση η δημιουργία Δικτύων για τη διασύνδεση Νέων Τεχνολογιών και Πολιτισμικής Κληρονομιάς καθώς και η προώθηση της μονιμότερης 31

διασύνδεσης των θεμάτων Πολιτισμικής Κληρονομιάς Εκπαίδευση Έρευνα, ανάμεσα στους εμπλεκόμενους φορείς. Θεωρούμε αναγκαία την στήριξη άμεσων προτάσεων για την βελτίωση και ενίσχυση του ρόλου των θετικών επιστημών στην μελέτη, ανάδειξη και προστασία της πολιτισμικής κληρονομιάς. 32

Καθ. Γρηγόρης Ν. Τσόκας Τμήμα Γεωλογίας, Α.Π. Θεσσαλονίκης Από τα μέσα της δεκαετίας του 1940, οι γεωφυσικές μέθοδοι διασκόπησης εφαρμόζονται στον εντοπισμό και τη χαρτογράφηση θαμμένων αρχαιοτήτων. Οι μέθοδοι αυτές εφαρμόζονται στην εξερεύνηση αρχαιολογικών χώρων σε παγκόσμια κλίμακα και αναφέρονται σ όλα τα βιβλία εισαγωγής στην αρχαιολογική επιστήμη. Στηρίζονται στο γεγονός ότι οι αρχαιότητες αποτελούν διαταράξεις στην ομοιογένεια των ανωτέρων στρωμάτων της γης, και επομένως προκαλούν ανωμαλίες σε φυσικά ή τεχνητά πεδία. Οι ανωμαλίες αυτές καταγράφονται με τη βοήθεια κατάλληλων οργάνων, επεξεργάζονται βάσει διεθνώς παραδεκτών μεθόδων και τελικά παρουσιάζεται κυρίως μια χαρτογράφηση των υπεδάφιων αρχιτεκτονικών λειψάνων. Η χρησιμότητα των χαρτών αυτών στην αρχαιολογική έρευνα είναι προφανής. Ο ανασκαφέας αρχαιολόγος μπορεί να κατευθύνει επιλεκτικά τη έρευνά του, να εξάγει συμπεράσματα και στη συνέχεια να τα προεκτείνει για όλη την περιοχή που μελετά στηριζόμενος στο γεωφυσικό χάρτη. Η εφαρμογή των μεθόδων αυτών γίνεται σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και με μικρό κόστος. Καλύπτονται δε με τον τρόπο αυτό μεγάλες σχετικά εκτάσεις. Στις μέρες μας, η βασική έρευνα στις μεθόδους αυτές είναι προσανατολισμένη σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Όσον αφορά τη μαγνητική μέθοδο διασκόπησης, έχει εισαχθεί η λεγόμενη τεχνολογία των picotesla, δηλαδή όργανα που είναι ικανά να μετρήσουν το μαγνητικό πεδίο με πολύ μεγάλη ακρίβεια και να πραγματοποιούν συνεχή καταγραφή. Τα όργανα αυτά είναι τοποθετημένα σε κινούμενα συστήματα έτσι, ώστε να μπορούν να εξερευνούν μεγάλες ε- κτάσεις σε πολύ σύντομα χρονικά διαστήματα. Ταυτόχρονα, η μεγάλη ευαισθησία τους τα καθιστά ικανά να διακρίνουν σήματα που προέρχονται από πολύ ασθενείς πηγές, αυξάνοντας έτσι το ποσό της πληροφορίας που παίρνουμε για το υπέδαφος. Μελετώνται επίσης οι κατάλληλες μέθοδοι επεξεργασίας και ερμηνείας. 33

Γίνεται έρευνα στη θεωρία του μαγνητικού σήματος, κυρίως ως προς τους τρόπους ανόρθωση και την αντιστροφή του. Τα αποτελέσματα οδηγούν σε μορφές απεικόνισης της κατανομής του μαγνητικού πεδίου, οι οποίες προσομοιάζουν την κάτοψη των ερειπίων που είναι θαμμένα στο υπέδαφος. Η έρευνα στοχεύει επίσης στην δημιουργία νέων και πιο αποτελεσματικών μεθόδων αποθορυβοποίησης. Στον τομέα αυτόν, ιδιαίτερα πολλά υποσχόμενη είναι η εφαρμογή της θεωρίας του κυματιδιακού μετασχηματισμού. Κινούμενα συστήματα αναπτύσσονται και για την κλασική μέθοδο της ηλεκτρικής χαρτογράφησης. Μερικά από αυτά είναι ικανά και για τη συλλογή τομογραφικών δεδομένων. Η μέθοδος της ηλεκτρικής τομογραφίας αναπτύχθηκε έτσι, ώστε κατέστη δυνατή η χρήση της μέσα σε σωζόμενα μνημεία ή για εξερεύνηση του εσωτερικού των τοίχων τους. Επίσης, έγινε εφικτή η χρήση της σε δομημένα περιβάλλοντα, κάτι το οποίο ήταν αδιανόητο πριν από μια δεκαετία. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην εισαγωγή των ηλεκτροδίων χωρητικότητας και των λεγομένων ηλεκτροδίων επαφής. Ταυτόχρονα όμως, αναπτύχθηκαν και οι κατάλληλοι μαθηματικοί αλγόριθμοι. Η ανάπτυξη αλγορίθμων για τρισδιάστατη αντιστροφή δεδομένων ηλεκτρικής τομογραφίας αποτελεί επίσης μια σημαντική κατεύθυνση της σύγχρονης έρευνας. Η έρευνα στον τομέα αυτό διευρύνει τις δυνατότητες της μεθόδου, εφόσον αυξάνει σημαντικά τις δυνατότητες και την ακρίβεια της στην απεικόνιση θαμμένων αρχαιοτήτων. Λόγω του μεγάλου όγκου των δεδομένων που συλλέγονται σε τρισδιάστατες διασκοπήσεις, διερευνώνται τρόποι μείωσης του όγκου της συνολικής δουλειάς και ιδιαίτερα των αριθμητικών πράξεων που υπεισέρχονται. Αποτέλεσμα της έρευνας είναι επίσης οι νέες δυνατότητες της τομογραφίας για χρήση της μέσα σε γεωτρήσεις. Η δυνατότητα αυτή δίνει στη μέθοδο ιδιαίτερο βάρος για την επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων. 34