ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Ειδίκευσης στις Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές Κατεύθυνση: Διεθνής Πολιτική Οικονομία ΜΑΘΗΜΑ : ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ : κ. ΑΡΒΑΝΙΤΟΠΟΥΛΟΣ, κ. ΡΟΥΣΣΟΣ, κ. ΦΑΚΙΟΛΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΒΙΒΛΙΟΥ: HEDLEY BULL «Η ΑΝΑΡΧΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ» ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ : ΣΕΡΓΑΚΗ ΦΙΛΙΑ Α.Μ. 1207 Μ. 072 ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2007-2008

-2- Εισαγωγή Γενικά Ο Hedley Βull ήταν ένας φιλόσοφος της διεθνούς πολιτικής που ασχολήθηκε με την διατύπωση μιας συστηματικής θεωρίας της διεθνούς κοινωνίας. Μαζί με τον Martin Wight θεωρούνται ίσως και οι πιο σημαντικοί εκπρόσωποι αυτής της σχολής. Από την άλλη πλευρά ο Wight, όπως είδαμε και στο προηγούμενο μάθημα ήταν ουσιαστικά ένας ιστορικός της διπλωματίας που ενδιαφέρθηκε για την δυναμική αλληλεπίδραση των θεμελιωδών ιδεών των Διεθνών Σχέσεων, του ρεαλισμού, του ορθολογισμού και του επαναστατισμού. Το βιβλίο του Bull «Άναρχη Κοινωνία», γράφτηκε το 1977 και είναι το γνωστότερο και σημαντικότερο έργο της λαμπρής ακαδημαϊκής του καριέρας. Μαζί με τους Carr και White, o Bull προσπαθεί με την σειρά του να συνεισφέρει στα τρία πιο κρίσιμα ζητήματα που σχετίζονται με τις «Διεθνείς Επεμβάσεις» και την «παγκοσμιοποίηση». Αυτά είναι: 1. Η κατανομή ισχύος στο διεθνές σύστημα 2. Η σημασία του κράτους ως καθεστώτος ρύθμισης των σύγχρονων Διεθνών Σχέσεων 3. Η σημασία άσκησης βίας στην διεθνή πολιτική. Μερικά στοιχεία για την «διεθνή κοινωνία» ή «αγγλική σχολή», όπως επίσης ονομάζεται. Η διεθνής κοινωνία αποδίδει ιδιαίτερη έμφαση στην παραδοσιακή προσέγγιση, βασισμένη στην ιστορία, τις αξίες, την κριτική ικανότητα και τις ανθρώπινες σχέσεις, απορρίπτοντας τον συμπεριφορισμό ο οποίος με δοκιμές, πρακτικές συμβουλές, πειράματα και συλλογή στοιχείων από μετρήσεις και εμπειρικές μεθόδους προσπαθούσε να καταδείξει την ενδεδειγμένη πρόταση πολιτικής. Επίσης, απέρριπτε την αυστηρή διάκριση ανάμεσα στην στενά ρεαλιστική και στενά φιλελεύθερη θεώρηση των Διεθνών Σχέσεων. Οι μελετητές που πρόσκεινται στην διεθνή κοινωνία με πρώτο τον Bull, αναγνωρίζουν την σημασία της ισχύος στην διεθνή πολιτική και εστιάζουν στον ρόλο του κράτους και του διακρατικού συστήματος. Δεν δέχονται όμως την χομπεσιανή κατάσταση της διεθνούς ζούγκλας και την απουσία διεθνών κανόνων. Αναγνωρίζουν επίσης την σημασία του ατόμου φτάνοντας σε κάποιο σημείο να υποστηρίξουν ότι τα άτομα έρχονται σε πρώτη μοίρα σε σχέση με τα κράτη. Αντίθετα με

-3- τον σύγχρονο φιλελευθερισμό, θεωρούν τους διεθνικούς οργανισμούς ως περιθωριακούς και όχι κεντρικούς παίκτες στο διεθνές σύστημα. Αποδίδουν ιδιαίτερη σημασία στα κράτη και υποβαθμίζουν την σημασία των υπερεθνικών δικτύων. Ο Bull, στην Άναρχη Κοινωνία,αναλύει όλους τους παράγοντες και τα κριτήρια που αφορούν την ισχύ, το δίκαιο, τους θεσμούς, την διπλωματία αλλά και τον πόλεμο σαν σύνηθες φαινόμενο της άναρχης διεθνούς κοινωνίας. Δεν προσπαθεί να εξηγήσει τις σχέσεις ανάμεσα στα κράτη με επιστημονικό τρόπο, απλά να τις κατανοήσει και να τις ερμηνεύσει. Σχοινοβατώντας ανάμεσα στα ρευστά σύνορα των τριών κυρίαρχων θεωριών του διεθνούς συστήματος, την χομπεσιανή φυσική κατάσταση, την καντιανή παράδοση διεθνούς αλληλεγγύης και την γκροτιανή στάση της οικονομικής αλληλεξάρτησης και συνεργασίας, προσπαθεί να προσδιορίσει τον χαρακτήρα της «διεθνούς κοινωνίας». Η τάξη στην κοινωνική ζωή είναι ένα σύνολο πραγμάτων που στηρίζεται σε κάποια ευδιάκριτη αρχή, είναι ένα μοντέλο που οδηγεί σε συγκεκριμένο αποτέλεσμα, μια ρύθμιση της κοινωνικής ζωής που προωθεί ορισμένους σκοπούς ή αξίες. Αυτό λοιπόν το μοντέλο στηρίζει στοιχειώδης και οικουμενικούς σκοπούς της κοινωνικής ζωής που είναι οι εξής: 1. Όλες οι κοινωνίες διασφαλίζουν την ζωή από την βία. 2. Όλες οι κοινωνίες διασφαλίζουν ότι οι υποσχέσεις θα τηρηθούν και οι συμφωνίες θα εφαρμοστούν. 3. Όλες οι κοινωνίες διασφαλίζουν την ιδιοκτησία των πραγμάτων δίχως όρια αμφισβήτησης. Αν δεν επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι, δεν μιλάμε για ύπαρξη κοινωνίας. Βέβαια η τάξη δεν είναι η μοναδική αξία που διαμορφώνει την ανθρώπινη συμπεριφορά. Στην συνέχεια ο Bull κάνει διάκριση ανάμεσα στο κράτος, το σύστημα κρατών και την κοινωνία κρατών. Κράτος ή ανεξάρτητη πολιτική κοινότητα είναι ένα σύστημα διακυβέρνησης που ασκεί κυριαρχία σε ένα γεωγραφικό μέρος και σε ένα σύνολο πληθυσμού. Σύστημα Κρατών έχουμε όταν 2 ή περισσότερα κράτη αναπτύσσουν σχέσεις μεταξύ τους, επηρεάζουν αποφάσεις εκατέρωθεν και συμπεριφέρονται ως μέρη ενός συνόλου. Διακρίσεις στα συστήματα κρατών(κατά τον Wight) Διεθνές σύστημα κρατών (μία δύναμη ασκεί μόνιμη και αδιαφιλονίκητη ηγεμονία)

-4- Σύστημα επικυρίαρχου κράτους (η ηγεμονία περιέχεται από την μία δύναμη στην άλλη και αποτελεί διαρκώς αντικείμενο φιλονικίας) Πρωτογενές σύστημα κρατών (αποτελείται από κράτη) Δευτερογενές σύστημα κρατών (αποτελείται από σύστημα κρατών) Κοινωνία κρατών είναι μια ομάδα κρατών με επίγνωση κοινών συμφερόντων και αξιών, οι οποίες συνδέονται με κοινό σύνολο κανόνων και συμμετέχουν στην λειτουργία κοινών θεσμών. Η Διεθνής Κοινωνία, είναι το μοντέλο συμπεριφοράς που εξυπηρετεί στοιχειώδεις κοινωνικούς στόχους των κρατών ή της κοινωνίας. Οι στόχοι αυτοί είναι: 1. ο στόχος της διατήρησης του ίδιου του συστήματος και της κοινωνίας των κρατών. 2. ο στόχος της διατήρησης της ανεξαρτησίας ή της εξωτερικής κυριαρχίας των μεμονωμένων κρατών. 3. ο στόχος της ειρήνης. 4. οι στόχοι της κοινωνικής ζωής (ο περιορισμός της βίας, η τήρηση ων υποσχέσεων και η σταθεροποίηση της κατοχής με κανόνες ιδιοκτησίας). Διεθνής Τάξη, είναι η τάξη ανάμεσα στα μέλη ενός διακρατικού συστήματος ή μιας διεθνούς κοινωνίας. Η Παγκόσμια Τάξη είναι τα μοντέλα της ανθρώπινης συμπεριφοράς που υποστηρίζουν τους στοιχειώδεις στόχους της κοινωνικής ζωής στα πλαίσια της ανθρωπότητας στο σύνολό της. Η παγκόσμια τάξη θεωρείται πιο θεμελιώδης καθώς οι βασικές κοινωνικές μονάδες είναι οι άνθρωποι και προηγείται ηθικά της διεθνούς τάξης εφόσον ιεραρχεί πρώτα τις ανθρώπινες αξίες. Στην ιστορία του σύγχρονου συστήματος κρατών υπήρχαν 3 ανταγωνιστικές παραδόσεις σκέψης: 1. η χομπεσιανή ή ρεαλιστική παράδοση (θεωρεί την διεθνή πολιτική ως μία κατάσταση πολέμου, η περίοδος ειρήνης είναι περίοδος ανασυγκρότησης μεταξύ δυο πολέμων. Οι διεθνείς σχέσεις είναι ένα πεδίο μάχης που το κράτος στρέφεται εναντίων όλων των άλλων και οι μόνοι ηθικοί στόχοι που υπάρχουν είναι του ίδιου του κράτους)

-5-2. η καντιανή ή οικουμενική παράδοση (θεωρεί ότι στην διεθνή πολιτική σκηνή υπάρχει δυνητικά μια κοινότητα της ανθρωπότητας, εδώ η σύγκρουση αφορά τους κοινωνικούς δεσμούς των ανθρώπων μεταξύ απελευθερωτών και καταπιεσμένων) 3. η γκροτιανή ή διεθνιστική παράδοση (θεωρεί ότι η διεθνής πολιτική λαμβάνει χώρα στο εσωτερικό μιας διεθνούς κοινωνίας, τα κράτη δεν εμπλέκονται σε πολέμους αλλά περιορίζονται από κοινούς κανόνες και θεσμούς. Τα άμεσα μέλη της διεθνούς κοινωνίας είναι τα κράτη και όχι τα άτομα. Τα κράτη συνδέονται με κοινωνικές και εμπορικές επαφές και υπακούν σε κοινούς κανόνες) Τα 3 μοντέλα σκέψης μορφοποιήθηκαν για πρώτη φορά κατά την χριστιανική διεθνή κοινωνία (15 Ο 16 Ο και 17 Ο αιώνα), η οποία είχε τα εξής χαρακτηριστικά: 1. οι αξίες που υποστήριζαν ήταν χριστιανικές 2. οι θεωρητικοί αυτής της περιόδου δεν παρείχαν σαφή καθοδήγηση ως προς ποια ήταν τα μέλη της διεθνούς κοινωνίας 3. στο πλαίσιο της ιδέας της διεθνούς κοινωνίας την περίοδο αυτή αναγνωριζόταν η υπεροχή του φυσικού δίκαιου 4. η ιδέα της διεθνούς κοινωνίας ήταν ότι οι κανόνες της συνύπαρξης ήταν ατελείς από την προϋπόθεση μιας οικουμενικής κοινωνίας 5. η ιδέα της διεθνούς κοινωνίας καθόριζε ένα σύνολο θεσμών που απέρρεαν από την συνεργασία κρατών Κατά την ευρωπαϊκή διεθνή κοινωνία (18 Ο και 19 Ο αιώνα) η διεθνής κοινωνία προσδιοριζόταν περισσότερο ως ευρωπαϊκή παρά ως χριστιανική αναφορικά με αξίες και κουλτούρα. Αυτή την περίοδο αναπτύχθηκε το αίσθημα διαχωρισμού μεταξύ Ευρώπης και υπολοίπων κρατών και το κριτήριο ένταξης στην διεθνή αυτή κοινωνία ήταν καθαρά πολιτισμικό. Οι θεωρητικοί της διεθνούς κοινωνίας εγκαταλείπουν το φυσικό δίκαιο και στρέφονται προς το θετικό διεθνές δίκαιο. Το διεθνές δίκαιο αντικαθιστά το δίκαιο των εθνών που είχε ήδη αντικαταστήσει το δίκαιο της φύσης. Τέλος η παγκόσμια διεθνής κοινωνία (20 ος αιώνας) έχοντας τροφοδοτηθεί από 2 παγκοσμίους πολέμους δεν είναι πλέον Ευρωπαϊκή αλλά Παγκόσμια. Ο Grotius κάνει διάκριση των αιτιών πολέμου σε «δικαιολογήσιμες»,«πειστικές» και «πόλεμο για αγρίους». Στο επιχείρημα ότι τα κράτη δεν συνιστούν μια κοινωνία επειδή βρίσκονται σε αναρχία έχει τρεις αδυναμίες:

-6- το σύγχρονο διεθνές σύστημα δεν μοιάζει με την χομπεσιανή κατάσταση της φύσης, η απουσία του σωστού και του λάθους συμπεριλαμβανομένης και της ιδιοκτησίας δεν υφίσταται στις σύγχρονες διεθνείς σχέσεις. Βασίζεται σε εσφαλμένες βάσεις αναφορικά με τις συνθήκες της τάξης που επικρατούν μεταξύ ατόμων από διαφορετικά κράτη. Αγνοεί τα όρια της εσωτερικής αναλογίας. Αναφορικά, η διεθνής κοινωνία παρέχει ένα στοιχείο τάξης στην διεθνή πολιτική. Η τάξη όμως είναι εύθραυστη και ατελής. Η διατήρηση της τάξης σε κάθε κοινωνία προϋποθέτει την ύπαρξη κοινών συμφερόντων (περιορισμός βίας, διασφάλιση τήρησης συμφωνιών και σταθεροποίηση της ιδιοκτησίας). Αυτό το αίσθημα του κοινού συμφέροντος χρειάζεται καθοδήγηση και η συμβολή των κανόνων μπορεί να τη διασφαλίσει. Οι κανόνες είναι γενικές επιβεβλημένες αρχές που απαιτούν-εξουσιοδοτούν τάξεις ατόμων να συμπεριφέρονται με καθορισμένους τρόπους. Πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψη την μαρξιστική άποψη ότι οι κανόνες εξυπηρετούν ειδικά κυβερνητικά συμφέροντα και όχι τόσο τα κοινά των μελών μιας κοινωνίας. Ως αποτελεσματικός ορίζεται εκείνος ο κανόνας που είναι σεβαστός αλλά και παραβιάζεται επίσης. Οι κανόνες είναι κοινωνικά αποτελεσματικοί όταν εκπληρώνουν τις ακόλουθες λειτουργίες: Πρέπει να κατασκευάζονται Πρέπει να κοινοποιούνται Πρέπει να εφαρμόζονται Πρέπει να ερμηνεύονται Πρέπει να επιβάλλονται Πρέπει να νομιμοποιούνται Πρέπει να προσαρμόζονται Πρέπει να προστατεύονται Εδώ πρέπει να αναφέρουμε 3 συμπλέγματα κανόνων που είναι απαραίτητα στην διατήρηση της διεθνούς τάξης. 1. η θεμελιώδης ή καταστατική κανονιστική αρχή της παγκόσμιας πολιτικής (η κοινωνία των κρατών είναι η ανώτατη αρχή της πολιτικής οργάνωσης) 2. κανόνες συνύπαρξης (περιορίζουν την θέση της βίας στην παγκόσμια πολιτική)

-7-3. ρύθμιση συνεργασίας μεταξύ των κρατών (οικονομικής, στρατηγικής ή κοινωνικής φύσης) Στη συνέχεια ο Βull απασχολείται με το θέμα τάξη και δικαιοσύνη κάνοντας διακρίσεις της δικαιοσύνης σε γενική (ενάρετη συμπεριφορά)και ειδική (δικαιοσύνη μεταξύ δίκαιων συμπεριφορών), ουσιαστική (κανόνες που εκχωρούν καθορισμένα δικαιώματα) και τυπική (εφαρμογή των κανόνων σε άτομα), αριθμητική (ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις) και αναλογική (κατανέμονται ανάλογα με τον σκοπό), ανταποδοτική (αμοιβαία δικαιοσύνη) και διανεμητική (αποτιμάται προς το κοινό όφελος). Εφαρμόζοντας τις ανωτέρω διακρίσεις προχωράμε και σε περεταίρω για την μελέτη των φορέων της παγκόσμιας πολιτικής θεωρίας, στις οποίες παραχωρούνται τα ηθικά δικαιώματα και οι υποχρεώσεις. Έτσι έχουμε διεθνής ή διακριτική δικαιοσύνη (όλα τα κράτη έχουν τα ίδια δικαιώματα) ατομική ή ανθρώπινη δικαιοσύνη (οι ηθικοί κανόνες πουν παραχωρούν δικαιώματα και υποχρεώσεις σε μεμονωμένα άτομα) κοσμοπολίτικη η παγκόσμια δικαιοσύνη (τι είναι καλό για όλο τον κόσμο) Είναι συμβατές η τάξη και η δικαιοσύνη; Η δικαιοσύνη είναι εφικτή μόνο σε ένα γενικό πλαίσιο τάξης, όταν υπάρχει ένα μοντέλο κοινωνικής δραστηριότητας, στο οποίο διασφαλίζονται οι πρωταρχικοί αλλά και οι δευτερογενής στόχοι. Παρουσιάζονται όμως ορισμένα εμπόδια στην συμβατότητα αυτή, όπως η εχθρική δομή της διεθνούς τάξης στα αιτήματα για ανθρώπινη δικαιοσύνη ή όταν θέματα της ανθρώπινης δικαιοσύνης αποκτούν προέχουσα θέση στην ημερήσια διάταξη της παγκόσμιας πολιτικής συζήτησης μόνο επειδή πρέπει ή ακόμα όταν στην εφαρμογή της ανθρώπινης δικαιοσύνης εμπλέκονται όχι άτομα αλλά κράτη. Κατά συνέπεια αντιλαμβανόμαστε πως η διεθνής τάξη διατηρείται με μέσα που πλήττουν συστηματικά τις αρχές της διεθνούς δικαιοσύνης, για παράδειγμα ο πόλεμος διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην διατήρηση της διεθνούς τάξης, της ισορροπίας ισχύος και την επίτευξη των δίκαιων αλλαγών. Υπάρχει λοιπόν ασυμβατότητα ανάμεσα στους κανόνες και τους θεσμούς που στηρίζουν την τάξη στην κοινωνία των κρατών και στα αιτήματα για παγκόσμια δικαιοσύνη. Τέλος στο ερώτημα τι προέχει δικαιοσύνη ή διεθνής τάξη? Διακρίνουμε 3 δόγματα: 1. η συντηρητική ή ορθόδοξη άποψη που υποστηρίζει την τάξη έναντι της δικαιοσύνης 2. η επαναστατική άποψη που θεωρεί ότι η δικαιοσύνη προέχει της τάξης

-8-3. η φιλελεύθερη ή προοδευτική άποψη που προσπαθεί διαρκώς να συμφιλιώσει τις 2 αξίες κι διστάζει να αποδεχθεί την σύγκρουση μεταξύ της τάξης και της δικαιοσύνης. Η αλήθεια είναι ότι ο Bull δεν παίρνει σαφή θέση στο παραπάνω ερώτημα. Εν συνεχεία τον Bull απασχολεί η ισορροπία ισχύος και τη διεθνή τάξη. Κατά τον Vαttel ισορροπία ισχύος είναι μια κατάσταση που καμία δύναμη να μην είναι σε θέση υπεροχής, ώστε να μπορεί να επιβάλλει τον νόμο στις άλλες. Διακρίσεις ισορροπίας: απλή (μεταξύ 2 δυνάμεων) σύνθετη (μεταξύ πολλών δυνάμεων) γενική (απουσία 1 υπερισχύουσας δύναμης) ειδική ή τοπική (ανά περιοχή ή τμήμα του συστήματος) υποκειμενική (δεν υπάρχει κανένα κράτος που να υπερισχύει σε δύναμη) αντικειμενική (αναφέρει την πραγματική κατάσταση) τυχαία (όχι συνειδητή) σχεδιασμένη τόσο τοπικά όσο γενικά οι ισορροπίες ισχύος έχουν προσφέρει τις συνθήκες μέσα στις οποίες άλλοι θεσμοί, από τους οποίους εξαρτάται η διεθνής τάξη (π.χ. διπλωματία, πόλεμος...) μπόρεσαν να λειτουργήσουν. Η κύρια λειτουργία της ισορροπίας ισχύος δεν είναι η διατήρηση της ειρήνης αλλά η διατήρηση του ίδιου του συστήματος κρατών προς όφελος των μεγάλων δυνάμεων. Ένα παράδοξο που συμβαίνει είναι ότι ενώ η ύπαρξη ισορροπίας ισχύος αποτελεί προϋπόθεση της λειτουργίας του διεθνούς δικαίου, η ενέργειες για την διατήρησή της συχνά συνεπάγονται παραβίαση των εντολών του διεθνούς δικαίου. Σήμερα η ιδέα της ισορροπίας ισχύος τείνει να συγχέεται με το Ευρωπαϊκό σύστημα ισχύος του 19 ΟΥ αιώνα και εκπληρώνει τις 3 ίδιες λειτουργίες σε σχέση με την διεθνή τάξη που επιτελούσε σε παλαιότερες εποχές. 1. η γενική ισορροπία ισχύος εμποδίζει την μετατροπή του συστήματος κρατών σε οικουμενική αυτοκρατορία. 2. οι τοπικές ισορροπίες ισχύος χρησιμεύουν ως προστασία της ανεξαρτησίας των κρατών από την αφομοίωση ή την κυριαρχία μιας υπερέχουσας δύναμης.

-9-3. η γενική αλλά και οι τοπικές ισορροπίες συμβάλλουν στην εξασφάλιση των συνθηκών που οι θεσμοί της διεθνούς τάξης μπορούν να λειτουργήσουν. Μια ξεχωριστή περίπτωση ισορροπίας ισχύος αποτελεί η αμοιβαία πυρηνική αποτροπή, η οποία απαιτεί 3 προϋποθέσεις 1. υπάρχει απειλή μιας χώρας προς μία άλλη 2. η μία εκ των 2 μπορεί να αποτολμήσει την δράση 3. υπάρχει η ικανότητα από την μια να πραγματοποιήσει την απειλεί οπότε δεν προχωρά στην δράση. Η αμοιβαία αποτροπή είναι μια κατάσταση πραγμάτων στην οποία 2 ή περισσότερες δυνάμεις αποτρέπουν η μία την άλλη από την δράση τυχαία ή κατόπιν σχεδιασμού. Εδώ η διατήρηση ισορροπίας ισχύος απαιτεί ισότητα ή ισοτιμία επειδή οι ανισότητες μπορούν να αντισταθμιστούν από συμφωνίες σύναψης συμμαχιών. Η σχέση αμοιβαίας πυρηνικής αποτροπής, η οποία σήμερα υπάρχει μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής ένωσης συνέβαλε στην διατήρηση πυρηνικής ειρήνης ανάμεσα στις δύο αυτές κορυφαίες πυρηνικές δυνάμεις και των συμμάχων τους και συνέβαλε στην διατήρηση της γενικής ισορροπίας ισχύος στο διεθνές σύστημα. Το διεθνές δίκαιο είναι ένα σύνολο κανόνων (γενικές αναγκαστικές προτάσεις) που δεσμεύουν τα κράτη και τους άλλους παράγοντες της διεθνούς πολιτικής στις μεταξύ τους σχέσεις και που θεωρείται ότι έχουν θέση νόμου. Επηρεάζεται τόσο από τα κράτη όσο και από μεμονωμένα άτομα ή οργανισμούς. Ο Hobbes υποστηρίζει την παράδοση σκέψης ότι το δίκαιο είναι προϊόν κυρώσεων και βίας όπου «δεν υπάρχει καμία κοινωνική εξουσία, δεν υπάρχει κανένα δίκαιο». Κατά το Austin, το διεθνές από το εσωτερικό δίκαιο διαφέρει διότι το εσωτερικό στηρίζεται από την εξουσία της κυβέρνησης. Από την άλλη ο Kelsen δέχεται την ιδέα ότι το δίκαιο είναι μια καταναγκαστική πράξη με χαρακτηριστικό την εγκαθίδρυση του «μονοπωλίου της βίας». Στο εσωτερικό του κράτους το δίκαιο επιβάλλεται από την κεντρική εξουσία, ενώ στη διεθνή κοινωνία οι κυρώσεις εφαρμόζονται με την αρχή της αυτοδικίας (και στα 2 είδη υπάρχει μονοπώλιο βίας). Η κεντρική δυσκολία της θέσης του Κelsen είναι ότι σε ειδικές περιπτώσει πολέμου η διεθνής κοινωνία δεν συναινεί στο πια πλευρά αντιπροσωπεύει τους παραβάτες και ποια την διεθνή κοινότητα.

-10- Από την άλλη πλευρά ο Hart υποστηρίζει ότι αυτό που διακρίνει το νομικό σύστημα είναι η ένωση πρωτογενών (οι κανόνες που αφορούν ορισμένες πράξεις) και δευτερογενών (οι κανόνες που αφορούν κανόνες) κανόνων. Το ερώτημα που γεννάται είναι εάν οι κανόνες διεθνούς δικαίου τηρούνται σε ικανοποιητικό βαθμό. Πολλές φορές οι κανόνες παραβιάζοντας. Η παραβίαση ενός κανόνα έρχεται σε αντίθεση με την συμπεριφορά συμμόρφωσης σε έναν άλλο κανόνα Η παραβίαση ενίοτε εμπεριέχει στοιχεία συμμόρφωσης στον παραβιασμένο κανόνα Όταν υπάρχει παράβαση το ίδιο το κράτος προσπαθεί να αποδείξει την δέσμευσή του προς τον εν λόγω κανόνα Το διεθνές δίκαιο είναι μια κοινωνική πραγματικότητα κοινή στο βαθμό που υπάρχει συμμόρφωση στους κανόνες του. Δεν συνεπάγεται όμως ότι το διεθνές δίκαιο είναι η κινητήριος δύναμη στην παγκόσμια πολιτική. Η σημασία άλλωστε του διεθνούς δικαίου στηρίζεται στην συμμόρφωση των κρατών στις αρχές βάση οφέλους. Ποια η συμβολή του δικαίου στη διεθνή τάξη? Αναγνωρίζει τις αρχές της οικουμενικής πολιτικής και διακηρύσσει την υπεροχή της Διατυπώνει βασικούς κανόνες συνύπαρξης μεταξύ των κρατών Συμμόρφωση με τους κανόνες της διεθνούς κοινωνίας Το διεθνές δίκαιο δεν είναι απαραίτητη προϋπόθεση της διεθνούς τάξης, δεν αρκεί από μόνο του για να επιφέρει την τάξη και μερικές φορές αποτελεί εμπόδιο στην διατύπωσή της. Ένα άλλο σημείο διάστασης του διεθνούς δικαίου και της τάξης είναι οι κυρώσεις κατά του επιθετικού πολέμου και της επέμβασης. Η διεύρυνση του πεδίου του διεθνούς δικαίου ώστε να περικλείει οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα συνιστά ενίσχυση της συμβολής στην διεθνή τάξη (αντιμετώπιση απειλών κατά της διεθνούς τάξης) Τέλος το επίτευγμα του διεθνούς δικαίου στην εποχή μας, είναι ότι βοήθησε στη διατήρηση της υφιστάμενης δομής της διεθνούς τάξης σε μια ιδιαίτερα πιεστική περίοδο και όχι τόσο στην ενίσχυση του στοιχείου της τάξης. Διπλωματία και Διεθνής Τάξη.

-11- Ο Bull εξηγώντας τον όρο διπλωματία, λέει ότι είναι ο χειρισμός των σχέσεων μεταξύ των κρατών με ειρηνικά μέσα μέσω επαγγελματιών διπλωματών ή άλλων επίσημων εκπροσώπων με τρόπο αβρό και λεπτό. Οι διπλωματικές σχέσεις διακρίνονται σε διμερείς ή πολυμερείς, ανάλογα εάν εκτελούνται μεταξύ δύο κρατών ή λαών ή εντός των διεθνών οργανισμών. Επίσης μπορεί να εκτελείται σε ad hoc βάση ή να είναι θεσμοποιημένη. Στην θεσμοποιημένη της μορφή προϋποθέτει την ύπαρξη της Διεθνούς Κοινωνίας. Η διπλωματία διευκολύνει την επικοινωνία, την διαπραγμάτευση συμφωνιών και την ελαχιστοποίηση των τριβών μεταξύ κρατών, ενώ συμβάλλει στην συγκέντρωση ειδήσεων ή πληροφοριών από ξένες χώρες. Ο Bull, προσπαθεί να ερμηνεύσει γιατί στην σύγχρονη κοινωνία η μυστική διπλωματία δεν γίνεται εύκολα αποδεκτή, αναφέροντας σαν αιτία την πολιτική δραστηριοποίηση των λαών και την απαίτησή τους για δημόσια αιτιολόγηση της εξωτερικής πολιτικής. Οι διπλωματικοί μηχανισμοί, συμβάλλουν όχι μόνο στην καθιέρωση των κρατών ως οντοτήτων στο διεθνές σύστημα αλλά και στη ύπαρξη της διεθνούς κοινωνίας στο σύνολό της. Τελικά ο Bull με τα λεγόμενα του, ισχυρίζεται ότι η επιρροή της διπλωματίας στην τήρηση της διεθνούς τάξης στο πέρασμα του χρόνου παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό ισχυρή. Πόλεμος και Διεθνής Τάξη. Σύμφωνα με τον Bull, πόλεμος είναι η οργανωμένη βία με εντεταλμένο και επίσημο χαρακτήρα που διεξάγεται ανάμεσα σε πολιτικές μονάδες. Στο σύγχρονο σύστημα διακρίνουμε : Τον πόλεμο με την γενική έννοια της οργανωμένης βίας (Μη Κρατικό θα τον λέγαμε), που μπορεί να διεξάγεται από κάποια πολιτική μονάδα (φυλή, αυτοκρατορία ηγεμονία κ.λ.π) και τον διεθνή ή διακρατικό πόλεμο που ασκείται από κυρίαρχα κράτη. Στο σύγχρονο σύστημα κρατών μόνο ο διεθνής πόλεμος υπήρξε νόμιμος και τα κυρίαρχα κράτη επιχείρησαν να διατηρήσουν αυτά το μονοπώλιο της βίας. Ο Bull εδώ επισημαίνει ότι «ιστορικά η εναλλακτική λύση του πολέμου ήταν ακόμα πιο εκτεταμένη βία» (όπως π.χ η κοινωνική αναρχία που χαρακτήριζε την μεσαιωνική

-12- εποχή). Επομένως, τα κράτη, διατηρώντας το μονοπώλιο του πολέμου περιορίζουν την βία παγκοσμίως και συμβάλλουν με αυτό τον τρόπο στην διατήρηση της τάξης. Ο Bull επίσης παρατηρεί ότι, ì ετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν μειωθεί οι πόλεμοι μεταξύ των κρατών όχι όμως και οι πόλεμοι εντός των κρατών. Οι ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα στις υπερδυνάμεις (Κορέας, Βιετνάμ ) έγιναν σε ξένο έδαφος, ενώ υπήρξε αύξηση στους πολέμους εθνικής απελευθέρωσης, εμφύλιες συρράξεις, πόλεμοι εναντίον της διεθνούς τρομοκρατίας κ.ο.κ). O Bull, αποδίδει την μείωση των διεθνών πολέμων στην ψυχροπολεμική αντιπαράθεση, στις απαγορεύσεις της Χάρτας του ΟΗΕ για επιθετικούς πολέμους και στην διεθνή κοινή γνώμη που στηρίζει τις απαγορεύσεις αυτές. Ο πόλεμος μεταξύ άλλων αποτελεί: Για το κράτος ένα μέσο για να επιτευχθούν οι στόχοι του. Για το διεθνές σύστημα ένα καθοριστικό παράγοντα για την επιβίωση,την κυριαρχία ή την εξαφάνιση των κρατών μέσα σε αυτό. Είναι αδιανόητο να μιλάμε για ισορροπίες ισχύος,σφαίρες επιρροής, μεγάλες δυνάμεις, εάν δεν τις προσεγγίσουμε μέσα από την στρατιωτική τους δυνατότητα στον πόλεμο. Για την διεθνή κοινωνία ο πόλεμος αποτελεί μία απειλή για την ίδια της την ύπαρξη, όμως σε πολλές περιπτώσεις η διεθνής κοινωνία τον χρησιμοποιεί για να επιβάλλει τους δικούς της κανόνες δικαίου ή την διατήρηση της ισορροπίας ισχύος μεταξύ των κρατών ή την επιβολή μιας δίκαιης αλλαγής. Η διεθνής κοινωνία διστάζει να θεωρήσει τον πόλεμο ως μέσο επιβολής δικαίου με εξαίρεση τις περιπτώσεις προσφυγής σε αυτόν για λόγους νόμιμης άμυνας. Ο Bull, αναλύοντας διεξοδικά το ψυχροπολεμικό τοπίο μεταξύ ΗΠΑ-ΕΣΣΔ καταλήγει στα εξής συμπεράσματα: 1. Παρά το γεγονός ότι στην σημερινή εποχή ή ύπαρξη των πυρηνικών όπλων έχει αλλάξει τα δεδομένα του πολέμου, από μόνη δεν οδηγεί απαραίτητα στην αποτροπή. 2. Η δυνατότητα πολιτικής εκμετάλλευσης μιας απειλής βίας στηριγμένης στην κατοχή ΠΟ, θα παραμείνει ισχυρή ακόμα και στην περίπτωση διάχυσης της πυρηνικής τεχνολογίας σε όλα τα έθνη. 3. Σύμφωνα με τον Bull, ένας πόλεμος ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ θα είχε ως κίνητρο την ασφάλεια και όχι την ιδεολογία όπως ισχυρίστηκε ο Fred Halliday. Οι απόψεις του Bull, για τους λόγους στους οποίους τα κράτη καταφεύγουν σε πόλεμο είναι:

-13-1. Οικονομικά οφέλη 2. Επίτευξη ασφαλείας 3. Προώθηση ιδεολογικών στόχων Ο Bull φαίνεται να πιστεύει ότι, τα κράτη θα δίσταζαν σήμερα να ξεκινήσουν ένα πόλεμο, εκτός εάν ήταν για λόγους ασφαλείας. Συγκεφαλαιώνοντας, θα λέγαμε πως ή άποψη του Bull είναι ότι, ο πόλεμος και η απειλή του πολέμου, συμβάλλουν αποφασιστικά στην τήρηση της Διεθνούς Τάξης. Μεγάλες Δυνάμεις και Διεθνής Τάξη Με τον όρο Μεγάλες δυνάμεις, ο Bull εννοεί δύο ή περισσότερες δυνάμεις ισοδύναμου κύρους, με μοναδικό κριτήριο την στρατιωτική τους δύναμη. Ο ρόλος τους στην διατήρηση της παγκόσμιας τάξης είναι καθοριστικός και αποδεκτός από τα υπόλοιπα μέλη της διεθνούς κοινωνίας. Πιστεύει ότι είναι λάθος η ταύτιση του όρου μεγάλη δύναμη ή «υπερδύναμη», με την κατοχή στρατηγικών πυρηνικών όπλων, ενώ θεωρεί ότι την εποχή που έγραψε το βιβλίο, μεγάλες δυνάμεις ήταν οι ΗΠΑ, η ΕΣΣΔ και η Κίνα. Την Δυτική Ευρώπη δεν την θεωρεί ως μεγάλη δύναμη αφού δεν έχει εξελιχθεί σε ενιαίο κράτος. Στην συνέχεια ο Bull αναλύει τους τρόπους με τους οποίους οι μεγάλες δυνάμεις συμβάλουν (ή τουλάχιστον θα μπορούσαν να συμβάλλουν) στην διεθνή τάξη. Οι τρόποι αυτοί είναι α) η διαχείριση των μεταξύ τους σχέσεων β) Η εκμετάλλευση της υπεροχής τους με τέτοιο τρόπο ώστε να παρέχουν μία κεντρική διαχείριση στις υποθέσεις της διεθνούς κοινωνίας. Στην πράξη όμως, οι μεγάλες δυνάμεις υπάρχουν περιπτώσεις, στις οποίες συμπεριφέρονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να συμβάλλουν στην αταξία και στην διατάραξη της γενικής ισορροπίας (παράδειγμα ο Β Παγκόσμιος πόλεμος με την αποτυχία των μεγάλων δυνάμεων να αναλάβουν τις ευθύνες τους, ελέγχοντας την άνοδο Γερμανίας και Ιαπωνίας). Η σοβιετική και η αμερικανική ηγεμονία δημιουργούν αμφότερες ένα είδος τάξης, αφού τα μικρότερα κράτη δεν μπορούν να ασκήσουν βία μεταξύ τους, παρά μόνο με έγκριση της μεγάλης δύναμης. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι και οι δύο «υπερδυνάμεις» δεν υπήρξαν περιπτώσεις στις οποίες φέρθηκαν ανεύθυνα στις μεταξύ τους σχέσεις με παρολίγον τραγικές συνέπειες (κρίση της Κούβας). Η διεθνής τάξη που στηρίζουν αυτές οι μεγάλες δυνάμεις, σύμφωνα με τον Bull, δεν παρέχει την ίδια δικαιοσύνη για όλα τα κράτη, γεγονός όμως το οποίο αποδεικνύεται στην πράξη ότι είναι αποδεκτό από τα υπόλοιπα μέλη της διεθνούς κοινωνίας.

-14- Εναλλακτικές προτάσεις στο σύγχρονο σύστημα κρατών α. Αφοπλισμός Πλήρης αφοπλισμός κατά τον Bull είναι αδύνατο να υπάρξει και αυτό διότι η φυσική ικανότητα για οργανωμένη βία είναι έμφυτη στην ανθρώπινη κοινωνία. Ακόμα όμως και σε έναν ελαφριά εξοπλισμένο κόσμο, θα μας απασχολούσαν ακριβώς τα ίδια θέματα με αυτά που μας απασχολούν σήμερα και τελικά τα κράτη μέσω του σταδιακού ανταγωνισμού τους θα ξαναγύριζαν στο ίδιο επίπεδο εξοπλισμών. β. Αλληλεγγύη των Κρατών Σύμφωνα με το γκροτιανό δόγμα, τα κράτη μέσω της στενής συνεργασίας και αλληλεγγύης επιτυγχάνουν την από κοινού αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων. Στον 20 ο αιώνα, η αλληλεγγύη, μεταφράζεται στην ισορροπία ισχύος η οποία χρησιμοποιείται κατάλληλα από μία ένωση κρατών, τα οποία είναι αποδεκτά ως αντιπρόσωποι της υπόλοιπης κοινωνίας, ώστε να επιβάλουν την τάξη στο όνομα μιας ανώτερης αρχής όπως ο ΟΗΕ. Ο Bull πιστεύει ότι παρά το γεγονός ότι στην πράξη στο 20 ο αιώνα έχουν αποτύχει οι προσπάθειες για επίτευξη τέτοιας αλληλεγγύης, δεν αποκλείεται αυτό στο μέλλον να πραγματοποιηθεί. γ. Κόσμος με πολλές πυρηνικές δυνάμεις Ο Bull αναλύοντας διάφορα επιχειρήματα περί επίτευξης της επιθυμητής ειρήνης μέσω της πλήρους διάδοσης των ΠΟ, καταλήγει λέγοντας ότι, όπως το όραμα του αφοπλισμένου κόσμου έτσι και η κατοχή ΠΟ από όλα τα κράτη, δεν εγγυώνται την ασφάλεια και την τάξη. δ. Ιδεολογική Ομοιογένεια Είναι ανέφικτη η επίτευξή της, για το λόγο αυτό θα ήταν προτιμότερο να μιλάμε για τάξη που επιτυγχάνεται χάρη στην ανοχή ιδεολογικών διαφορών μεταξύ των κρατών. Τάξη χωρίς τα κράτη Κράτη τα οποία είναι μέλη ενός διεθνούς συστήματος χωρίς να είναι διεθνής κοινωνία, δύσκολα θα πετύχουν την τάξη και το πιθανότερο είναι ότι θα αποτελούσαν παραδείγματα της χομπεσιανής φύσης. Από την άλλη πλευρά, η εφαρμογή ενός οικουμενικού απομονωτισμού των κρατών, θα οδηγούσε σε εξάλειψη βασικών πλεονεκτημάτων που συνεπάγεται η συστηματική αλληλεπίδραση μεταξύ των κρατών, όπως ο διεθνής καταμερισμός εργασίας, βοήθεια από τους έχοντες και ισχυρούς στους μη έχοντες και αδύναμους κ.τ.λ.

-15- Μία παγκόσμια κυβέρνηση, που θα προέκυπτε σαν αποτέλεσμα μιας καταστροφής, μέσω ενός κοινωνικού συμβολαίου ή μέσω κατάκτησης, θα μπορούσε να πετύχει την τάξη, όμως θα μπορούσε να είναι ολέθρια για την ελευθερία και την ανεξαρτησία των κρατών εθνών. Αντίθετα, μία αναβίωση της μορφής μεσαιωνισμού, δεν θα χαρακτηριζόταν από υπερβολική συγκέντρωση εξουσίας, όμως, εάν εμφανιζόταν στην μορφή της δυτικής χριστιανοσύνης θα περιλάμβανε μεγαλύτερη βία και ανασφάλεια από ότι το σύγχρονο σύστημα κρατών. Η Αχρηστία του Συστήματος των Κρατών Ο Bull, εξετάζοντας τις επιδόσεις των κρατών σε θέματα ειρήνης, ασφάλειας, οικονομικής κοινωνικής δικαιοσύνης και επίτευξης περιβαλλοντολογικών στόχων καταλήγει στα εξής συμπεράσματα: Σε θέματα ειρήνης και ασφάλειας Το μοντέλο της πλουραλιστικής κοινότητας ασφάλειας (με παραδείγματα την σχέση Καναδά και Βρετανίας με τις ΗΠΑ ή το σκανδιναβικό μοντέλο ειρηνικών σχέσεων), δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να επικρατήσει στο μέλλον σε όλο τον κόσμο. Η βία μεταξύ των ανθρώπων, δεν είναι απόρροια του συστήματος των κρατών και για τον λόγο αυτό μία παγκόσμια διακυβέρνηση ή μια μορφή μεσαιωνικής τάξης δεν μπορούν να εγγυηθούν για την εξάλειψή της. Άλλωστε η συγκράτηση ανόμοιων (εννοεί πολιτιστικά, ιδεολογικά, θρησκευτικά) κοινωνιών κάτω από μία παγκόσμια αρχή, μπορεί να δημιουργήσει περισσότερη βία από ότι υπάρχει σήμερα με την ύπαρξη των κρατών. Επίσης αισιοδοξία εκφράζει o Bull ότι, η αυτοσυγκράτηση που έχουν δείξει μέχρι τώρα τα κράτη στην χρήση πυρηνικών όπλων, θα μπορούσε με την προώθηση συγκεκριμένων μέτρων να συνεχιστεί και στο μέλλον. Σε θέματα οικονομικής-κοινωνικής δικαιοσύνης/περιβαλλοντολογικής ευθύνης Και στα θέματα αυτά, τα αίτια του προβλήματος είναι βαθύτερα από την ύπαρξη του συστήματος των κρατών και ότι και οι εναλλακτικές μορφές διακυβέρνησης θα εκτίθονταν ακριβώς στα ίδια προβλήματα στην προσπάθεια επίλυσής τους (παράδειγμα της καχυποψίας των σοσιαλιστικών χωρών ή του τρίτου κόσμου για την παγκόσμια διακυβέρνηση και την προτίμησή τους στην ύπαρξη του συστήματος των κρατών. Επιπλέον κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί μία παγκόσμια κυριαρχία απαλλαγμένη από τυρρανικές τάσεις ή εμφύλιες διαμάχες παγκόσμιων διαστάσεων).

-16- Από την άλλη πλευρά, ο θεσμός του κράτους, με τους μηχανισμούς που διαθέτει, αποτρέπει παρεμβάσεις που θα απειλούσαν όσα θετικά έχουν ήδη επιτευχθεί στον τομέα της οικονομικής και κοινωνικής δικαιοσύνης και του περιβάλλοντος ενώ στο μέλλον και ενώ θα συνεχίζεται το σύστημα κρατών, δεν μπορεί κανείς να αποκλείσει ότι θα επιβιώσει και θα αναπτυχθεί περισσότερο το αίσθημα του παγκόσμιου κοινού καλού με την μορφή μεγαλύτερης αλληλεγγύης και συνοχής από αυτή που υπάρχει σήμερα. Αναμόρφωση του Συστήματος των Κρατών Ένας τρόπος αναμόρφωσης του ήδη υπάρχοντος συστήματος κρατών, είναι το «μοντέλο Kissinger» ή αλλιώς το κονσέρτο των Μεγάλων Δυνάμεων. Ένα τέτοιο κονσέρτο θα προσανατολιζόταν στην δημιουργία ενός οικοδομήματος ειρήνης, αλλά μιας ειρήνης μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και όχι του κόσμου γενικότερα. Επίσης, στόχος του μπορεί να είναι η διεθνής οικονομική δικαιοσύνη αλλά όχι σε καθαρά επίπεδο ατομικών ανθρώπινων αναγκών. Τέλος, η προσοχή που δίνει σε επίπεδο περιβάλλοντος είναι περισσότερο ρητορική παρά πρακτική. Ο Bull είναι κατηγορηματικός όταν ισχυρίζεται ότι οι ενέργειες προώθησης συνεργασίας και συμφερόντων μεταξύ των υπερδυνάμεων ΗΠΑ και ΕΣΣΔ και ενδεχομένως της Κίνας, προωθούν ταυτόχρονα και τα συμφέροντα της διεθνούς κοινωνίας. Από την άλλη πλευρά το ριζοσπαστικό μοντέλο σωτηρίας του κόσμου υπόσχεται την μεγαλύτερη ικανοποίηση συμφερόντων όχι μόνο των μεγάλων δυνάμεων, αλλά όλης της ανθρωπότητας μέσω ριζικών αλλαγών. Οι ριζοσπάστες διανοούμενοι που το υποστηρίζουν, παραδέχονται ότι δεν υπάρχει επί του παρόντος, αλλά ελπίζουν να το δημιουργήσουν. Στόχοι του μοντέλου αυτού, δεν θα είναι μόνο η επίτευξη ειρήνης και ασφάλειας, αλλά μία ευρύτερη σειρά στόχων για την κοινωνία. Παρόλα αυτά, ο Bull δεν φαίνεται να υποστηρίζει τις απόψεις των ριζοσπαστών διανοουμένων, θεωρώντας τις αφελής και αλαζονικές σε κάποια σημεία, ενώ στερούνται συγκεκριμένων προγραμμάτων δράσης. Ένα τρίτο μοντέλο είναι αυτό των περιφερειακών οργανισμών και ομοσπονδιών με γεωγραφικό προσδιορισμό, όπως αυτό περιγράφεται από τον Rajni Kothari στο βιβλίο του «Footsteps in the Future». Αυτό το μοντέλο αντιτάσσεται σε κάθε μορφή παγκόσμιας διακυβέρνησης και υπερασπίζεται την ανακατανομή της ισχύος υπέρ του Τρίτου Κόσμου. Ο Bull, προβάλλει όμως το επιχείρημα ότι η διεθνής τάξη θα εξαρτιόταν άμεσα από τις σχέσεις μεταξύ αυτών των συνομοσπονδιών όπως ακριβώς τώρα εξαρτιέται από τις σχέσεις των κρατών. Επιπλέον, τα μικρά κράτη δεν φοβούνται τόσο τις μεγάλες δυνάμεις, όσο τους

-17- γείτονές τους και μια ομοσπονδιακή κατηγοριοποίηση γειτονικών χωρών θα μπορούσε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα σταθερότητας στις ομοσπονδίες αυτές. Ένα τελευταίο μοντέλο είναι αυτό του μαρξιστικού επαναστατισμού το οποίο δίνει προτεραιότητα στην δίκαιη αλλαγή έναντι της διατήρησης της υφιστάμενης τάξης. Για την τάξη δεν προβαίνει σε κάποια ιδιαίτερη ανάλυση, απλά ισχυρίζεται ότι μπορεί να επιτευχθεί μέσω της κατάργησης του καπιταλισμού και της εκμετάλλευσης των τάξεων. Για το μέλλον της διεθνούς κοινωνίας ο Bull πιστεύει τα κάτωθι: α. Το σύστημα κρατών μπορεί να επιβιώσει μόνο εάν το στοιχείο της διεθνούς κοινωνίας συνεχίσει να υπάρχει μέσα σε αυτό. Η συναίνεση στον καθορισμό κοινών συμφερόντων και αξιών πρέπει να επεκταθεί όχι μόνο μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων αλλά λαμβάνοντας υπόψη τα αιτήματα των χωρών του τρίτου κόσμου. β. Η διεθνής κοινωνία στηρίζεται άμεσα στην κουλτούρα όπως αυτή υπήρξε μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών τον 18 ο και 19 ο αιώνα, η οποία προφανώς δεν ισχύει σήμερα. Για να επιτευχθεί η κοσμοπολίτικη κουλτούρα σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι απαραίτητο να ενσωματωθούν σε αυτή πολύ περισσότερα στοιχεία μη δυτικής κουλτούρας. Μόνο με τον τρόπο αυτό θα γίνει δυνατή μια οικουμενικά διεθνής κοινωνία. Επίλογος - Σύντομη Κριτική Το βιβλίο του Bull αποτελεί μία έμμεση υπεράσπιση του συστήματος των κρατών και πιο συγκεκριμένα της διεθνούς κοινωνίας. Η διεθνής τάξη μέσω διαφόρων παραγόντων υπάρχει και διατηρείται με διάφορους τρόπους. Παρά την ύπαρξη διαφόρων εναλλακτικών προτάσεων στο σύστημα των κρατών δεν υπάρχει προς το παρόν καμία ένδειξη ότι αυτό βρίσκεται σε παρακμή, υπό τον όρο βέβαια της διατήρησης και ενίσχυσης της κοινωνίας μέσα σε αυτό. Ο τελικός σκοπός των κρατών με βάση την ηθική θα πρέπει να είναι η επίτευξη της παγκόσμιας τάξης δηλαδή της τάξης που περιλαμβάνει όλη την ανθρωπότητα. Το βιβλίο του Bull είναι από τα πρώτα που αναλύουν σε τέτοιο βαθμό θέματα παγκόσμιας πολιτικής. Παρόλα αυτά φαίνεται να καθιερώνει ορισμούς έτσι ώστε ο κόσμος του να ταιριάζει με τους ορισμούς του. Ένα άλλο στοιχείο που χαρακτηρίζει την «Άναρχη Κοινωνία» είναι η σχεδόν παντελής έλλειψη οικονομικών στοιχείων και παραμέτρων από την παγκόσμια ιστορία.

-18- Σε μία άλλη σημαντική απορία του Bull, για το πώς μία μεγαλύτερη αίσθηση ανθρώπινης αλληλεγγύης θα μπορούσε να αναπτυχθεί στο εγγύς μέλλον και να αποδώσει μεγαλύτερη τάξη μεταξύ των κρατών, δεν προσπαθεί ο ίδιος να δώσει κάποια απάντηση, αφού δεν εξετάζει τις κοινωνικές δυναμικές που κρύβονται κάτω από την επέκταση της κοινωνικής αλληλεγγύης. Επιπλέον, δεν μας αναλύει, ποια μη δυτικού τύπου στοιχεία κουλτούρας οικονομικής κοινωνικής δικαιοσύνης πρέπει να απορροφηθούν από την παγκόσμια κοσμοπολίτικη κουλτούρα ή γιατί είναι αναγκαίο να γίνει κάτι τέτοιο, ή πως θα γίνει η ενσωμάτωσή τους. Το βιβλίο του Bull δεν δίνει τέτοιες απαντήσεις και επικεντρώνεται στην ανάλυση του δικαίου και της τάξης παρά στην διαδικασία της αλλαγής.