УНИВЕРЗИТЕТ Св. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ - БИТОЛА - Технички факултет Битола Отсек за сообраќај и транспорт - патен сообраќај -

УНИВЕРЗИТЕТ Св. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ - БИТОЛА - Технички факултет Битола Отсек за сообраќај и транспорт - патен сообраќај - - Регулација на сообраќајните токови - Битола, март 003.

ПРИРАЧНИК Регулација на... Автори: Вонр. проф. д-р Кристи Бомбол Даниела Колтовска, дси М-р Иле Цветановски, дси Рецензент: Проф. д-р Боро Ристиќ Издавач: Технички факултет Битола Тираж: 00 примероци CIP Каталогизација во публикација Матична и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски", Битола 656. (035) БОМБОЛ, Кристи Прирачник : регулација на сообраќајните Токови / Кристи Бомбол, Даниела Колтовска, Иле Цветановски. Битола : Технички факултет, Отсек За сообраќај и транспорт - патен сообраќај, 003. 5 стр. : илустр. во бои ; 30 см Тираж 00. Белешка за авторите: стр. 6-7. - Библиографија: стр. 03. - Прилози: стр. 04-5 ISBN 9989-786-3-3. Колтовска, Даниела. Цветановски, Иле Спонзори: KI RO DANDARO Печатница Киро Дандаро - Битола

ПРИРАЧНИК Регулација на... СОДРЖИНА Предговор I. ТЕОРИЈА НА СООБРАЌАЈНИТЕ ТОКОВИ. ОСНОВНИ ПАРАМЕТРИ НА СООБРАЌАЈНИОТ ТОК 3. Основни релации меѓу протокот, брзината и густината 5.. Проценка на временската празнина (меѓуинтервал) - дел од временскиот интервал на следење 8.3 Анализа на податоците од измерените моментни брзини 6.4. Метод на подвижен набљудувач 8.5 Автоматска класификација на возилата (АКВ) 5 II СВЕТЛОСНА СИГНАЛИЗАЦИЈА 30. ПРОЕКТИРАЊЕ И АНАЛИЗА НА РАБОТАТА НА СВЕТЛОСНИТЕ СИГНАЛИ 3.. Основни концепти и дефиниции 3.. Фази и сигнални состојби 34.3. Постапка (процедура) при пресметката на работата на светлосните сигнали 46.4. Сечење (скратување) на фазите 46.5. Пресметка на должинатa на редовитe 55.6. Примена на теоријата на редови 57.7. Временски загуби кај сигналите 58.8. Линиска координација 60 III. РЕШЕНИ ЗАДАЧИ 63 IV. ПРОГРАМСКИ ЗАДАЧИ 80 КОРИСТЕНА ОСНОВНА ЛИТЕРАТУРА 03 ПРИЛОЗИ 04 Прилог : Дополнителна корисна литература 05 Прилог : Речник на поими 06 Прилог 3: Упатство за авторите на семинарските работи 0 Прилог 4: Насловна корица на семестралната (годишната) задача 4 Прилог 5: Белешка за авторите 6

ПРИРАЧНИК Регулација на... Извадоци од рецензијата ПРИРАЧНИКОТ по Регулација на сообраќајните токови од авторите Кристи БОМБОЛ, Даниела КОЛТОВСКА и Иле ЦВЕТАНОВСКИ, претставува самостоен труд којшто на систематски, концизен и практичен начин ја проучува компонентата во состав на сообраќајното инженерство, како што е регулацијата на сообраќајните токови. Начинот на којшто е проучена проблематиката, е сосема прифатлив за различна категорија на корисници, од студенти на сообраќајни факултети, па сè до оформени сообраќајни стручњаци кои решаваат проблеми од областа на управувањето на сообраќајот. Прирачникот е подготвен на високо професионален начин во поглед на техничката обработка на текстот и на графичките прилози. Јазикот на којшто прирачникот е напишан, сосема е разбирлив, концизен и јасен. Уште повеќе, приодот е систематизиран, лесен за совладување, а сепак на пристојно академско рамниште. Долго време се чувствуваше потреба од издавање на едно вакво учебно помагало во Република Македонија. Токму затоа, обидот на авторите претставува одличен пример како треба да се пристапи кон практично проучување на проблемите од областа на регулацијата на сообраќајните токови. Целта којашто авторите ја поставија пред себе за напуштање на стереотипниот начин на изучување на материјата, постигната е со целосен успех. Прирачникот внесува свежина во постојната литература од односната област, како за самите студенти, така и за останатите стручни лица кои се занимаваат со сообраќајното инженерство. Им честитам за делото на авторите Кристи Бомбол, Даниела Колтовска и Иле Цветановски. Топло го препорачувам овој ПРИРАЧНИК како вредно помагало во практичното изучување на материјата од областа на Регулацијата на патниот сообраќај. Битола, 07.04.003. Рецензент Проф. д-р Бора РИСТИЌ

ПРИРАЧНИК Регулација на... Предговор В еќе поодамна се чувствува потреба од издавање печатен материјал на македонски јазик од областа на управувањето и контролата на сообраќајните токови. Студентите на Отсекот за сообраќај и транспорт на Техничкиот факултет Битола се соочуваат со одредени проблеми при подготвување на испитот и реализирањето на нивните обврски изработката на годишните проекти и семинарски работи по предметот Регулација на сообраќајните токови. Најчесто се упатуваа забелешки од типот на недостиг на домашна литература, неконзистенстност, несистематизираност на понудената странска литература. Имајќи ги предвид забелешките, препораките и желбите на студентите, кому овој прирачник им е првенствено наменет, авторите се обидоа на концизен, продлабочен и едноставен начин да им понудат систематизиран прирачник од областа на регулацијата на сообраќајните токови. Цел на прирачникот е да се биде основен водич во изработката на програмските задачи по предметот Регулација на сообраќајните токови, како и полесно да се совладува проблематиката од вежби и предавања по истиот предмет. Исто така, стручњаците, кои се занимаваат со сообраќајно проектирање и проектирање на работата на светлосните сигнали на изолирани и координирани крстосници, се добредојдени да се послужат со овој прирачник. Изразуваме особена благодарност кон печатницата Киро Дандаро Битола за несебичната помош, разбирање и висококвалитетниот печат при обликувањето на насловната корица на ПРИРАЧНИКОТ. Авторите ја изразуваат својата благодарност кон сите оние кои помогнаа во обликувањето и издавањето на овој Прирачник, како и на студентите, кои со своите предлози, препораки и желби придонесоа за постигање соодветно ниво на квалитет на ПРИРАЧНИКОТ, првенствено во нивен интерес. Од името на групата автори, Кристи БОМБОЛ

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови. ОСНОВНИ ПАРАМЕТРИ НА СООБРАЌАЈНИОТ ТОК Постојат пет основни променливи величини што се користат во опишувањето на сообраќајниот ток, и тоа: Проток q Брзина v Густина g Просторен интервал на следење ( s h ) Временски интервал на следење Протокот (q) претставува број на возила коишто поминуваат низ одредена точка на патот (фиксиран пресек на патот) во единица време. Единици мерки во кои се изразува протокот се возила/час (за градски услови), или возила /ден (за вонградски услови). Брзината (V) го означува изминатото растојание на возилото во единица време. Типичните единици мерки се m/s или km/h Постојат многу дефиниции за брзината во зависност од примената, и тоа: - Моментна брзина (V i ): брзина измерена во дадена точка (со радар) - Средна временска брзина ( V t ) : аритметичка средина од измерените брзини (моментите брзини) на сите возила што поминуваат во фиксирана точка на патот во одреден временски интервал, т.е: N Vi i V t N Каде што е: N бројот на возила, i =,.,n, компонентите на сообраќајните токови, V i - брзините на протоците q. i - Брзина на патување ( V j ): просечна брзина на возилото без застои. - Средна просторна брзина V s : аритметичка средина од измерените брзини на сите возила во сообраќајниот ток на зададена делница од патот во даден временски интервал. Кога средната временска брзина е аритметичка средина од моментните брзини, тогаш средната просторна брзина е нивна хармониска средина. t h V s n i n i q q V i i i N j N V j Каде што е: V j, за j =,.N - моментните брзини на N возила во токот. 3

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови За даден сообраќаен ток, средната временска брзина е секогаш поголема од средната просторна брзина, т.е. V s, V t V s t Брзините се мерат поради: Одредување на ограничувањето на брзината; Преуредување на крстосниците; Проектирање на нови крстосници и нивно обележување; Проектирање на работата на сигналите. Густина g : претставува број на возила коишто се наоѓаат на одредена должина на лентата на патот во одреден временски интервал. Единица мерка во која најчесто се изразува се воз/km или воз/m. Просторен интервал на следење s h : го означува растојанието меѓу предните делови на две последователни возила во сообраќајниот ток. Се изразува во m/воз. Временски интервал на следење t h : претставува мерка за временскиот интервал којшто го одделува минувањето на две последователни возила низ фиксирана точка од патот. Се изразува во s/воз. ПРИМЕРИ:. Да се пресмета средната просторна брзина Vs и средната временска брзина Vt за 3 возила кои што поминуваат низ делница долга L = km, ако се познати следните податоци: Брзина на патување V (km/h) 0 60 40 Време на патување t (min) 0.5.0.5 Решение: Пресметка на средната просторна брзина: Vs N ti N i V s 3 3 i t i 3 0.5.0 60.5 V s = 60 km/h 4

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови Пресметка на средната временска брзина: V 3 t V i 3 i V t V V 3 V3 0 0.5 3 60.0 60 40.5 V t = 73.3 km/h. Да се пресмета просторниот и временскиот интервал на следење за возилата кои што се движат по одредена делница, за проток на возила q= 000 voz/h и густина на возилатa g = 60 voz/km. Решение: Пресметка на временскиот интервал на следење: t h q th. 8 s 000 Пресметка на интервалот на следење: s h g s h 60 =6.7 m.. Основни релации меѓу протокот, брзината и густината Протокот претставува производ од густината и брзината, односно: q g V Каде што е : q - протокот на возила (воз/h), g - густината на возила (воз/km), V - брзината на движење на возилата (km/h). 5

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови Зависност меѓу брзината и густината V Каде што a, b се константи. a b g Зависност меѓу брзината и протокот Каде што е : q m - капацитетот на токот, V 0 - оптималната брзина при капацитет. q m q ( V V ) o ПРИМЕРИ:. Да се определи протокот на возила, ако брзината на движење на возилата изнесува 30 km/h, густината 60 voz/km. Решение: q g V q 60 30 800 воз/h. Капацитетот на токот за една сообраќајна лента на автопат изнесува q max =000 voz/h, при оптималната брина на токот V o = 55km/h. Да се пресметаат: оптималната густина g o ; временскиот интервал на следење t h и просторниот интервал на следење s h Решение: Пресметка на оптималната густина: qmax go V g o o 000 55 Пресметка на оптималниот временски интервал: t h 3600 000 t h =.8 s 6

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови Пресметка на просторниот интервал на следење: s h 000 35 s h =8.5 m 7

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови.. Проценка на временската празнина (меѓуинтервалот) - дел од временскиот интервал на следење Во многу сообраќајни ситуации, како на пр. пресекување на токовите на возила и пешаци, маневрите за влевање и претекнување бараат од возачите или пешаците да изберат прифатлив временски период (меѓуинтервал) во којшто ќе можат да го реализираат своето движење (маневар). Моделирањето на ситуацаиите од ваков вид е познато како анализа на проценката на временската празнина (меѓуинтервалот). Големината на временскиот интервал во којшто лицето (учесник во сообраќајот) ќе ја процени и прифати да го изведе одредениот маневар зависи од геометријата и сообраќајните услови на самата локација како и од природата на самиот маневар. Дури и кога овие фактори се константни, сепак, постојат варијации меѓу одлуките донесени од различни луѓе, а станува збор за иста ситуација. Дури и кога станува збор за иста личност во иста ситуација, повторно имаме различни реакции во различни временски периоди. На Сл.. прикажано е типичното однесување на возачите при оценката на временската празнина за дадена ситуација. Сл..: Типично однесување при оценката на временската празнинамеѓуинтервалот Во елементарниот приказ на анализата на оценката на меѓуинтервалот се претпоставува дека за даден маневар и за дадена локација постои единствен временски меѓуинтервал којшто е прифатлив за сите возачи во секое време. Ова се нарекува критичен меѓуинтервал и вообичаено се зема како просечна вредност од прифатениот и одбиениот меѓуинтервал. Вториот позначаен фактор во анализата на меѓуинтервалот е видот на распределба на временскиот интервал на следење за приоритетниот ток, бидејќи таа (распределбата) ја одредува фреквенцијата на понуда на распложливите меѓуинтервали. Во понатамошниот текст даден е наједноставен случај, односно претпоставена е негативна експоненцијална распределба на временскиот интервал на следење. 8

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови Дефиниции: Главни и споредни сообраќајници. На крстосница со предимство на минување, сообраќајницата по којашто се движи сообраќајниот ток кој има предимство е главна сообраќајница, додека сообраќајницата по којашто сообраќајните токови го отстапуваат правото на минување (предимството) на другиот ток, се нарекува споредна сообраќајница. Интервал меѓу возилата од споредниот и главниот ток. Временски интервал меѓу пристигнувањето на возилото од споредна сообраќајница на СТОП линијата на крстосницата и пристигнувањето на следното возило на главната сообраќајница. Меѓуинтервал. Интервал на следење меѓу две возила на главната сообраќајница којшто започнува после доаѓањето на возилото на споредната сообраќајница на СТОП линијата. Критичен меѓуинтервал (критичен интервал меѓу возилата од споредниот и главниот ток). Критичниот меѓуинтервал за даден маневар на дадена локација е минималниот меѓуинтервал прифатен како доволно долг за изведување на маневарот. Антиблокада (интервал во кој нема блокада). Антиблокада е дел од доволно голем меѓуинтервал, во којшто постои временски интервал, еднаков или поголем од критичниот пред крајот на меѓуинтервалот. Се претпоставува дека за време на оваа антиблокада возилото од споредната сообраќајница (или пешакот) може да ги започне саканите маневри. Блокада. Претставува временски период во којшто постои интервал помал од критичниот меѓуинтервал пред доаѓањето на наредното возило од главната сообраќајница+. За време на блокадата возилото од споредната сообраќајница (или пешакот) можеби нема да го започне саканиот маневар (движење). Резултати од прифатеноста на меѓуинтервалот Бидејќи антиблокада завршува со почетокот на блокадата и обратно, следува дека во значајно голем временски период, бројот на блокади ќе биде еднаков со брoјот на антиблокади. Претпоставувајќи дека интервалот на следење на главната сообраќајница се распределува според негативна екпоненцијална распределба, бројот на антиблокади за временски период H, може да се одреди како број на интервали на следење на возилата на главната сообраќајница поголеми или еднакви на Т, (критичниот меѓуинтервал), или -qt Бројот на антиблокади е: N H qe, Каде што е: q просечниот проток на главната сообраќајница; N бројот на блокади за временски период H; H временски период; t интервалот на следење на возилата на главната сообраќајница. Просечното времетраење на антиблокадата е еднакво на разликата меѓу просечното времетраење на интервалите на следење, кои се поголеми или еднакви на Т, и последните Т секунди од тие интервали. Затоа следува: 9

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови Просечното времетраење на антиблокадата = T T q q За период H, вкупното време на антиблокадата е еднакво на производот од бројот на антиблокади и нивното просечно времетраење, т.е.: qt qt H q e H e q Оттука следува дека вкупното време изминато во блокади во текот на периодот H e: qt H e Просечното времетраење на блокадите се пресметува како однос меѓу вкупното време изминато во блокади во периодот H, и бројoт од блокади N, т.е. qt e Просечното времетраење на блокадите = qt q e Соодносот (уделот) на забавените возила (возилата што трпат временски загуби) од споредната сообраќајница на СТОП линијата (или соодносот на забавените пешаци на работ на коловозот) претставува сооднос на потрошеното време во блокадите, т.е.: qt Соодносот (уделот) на загубите = e Два други важни резултати (изворот може да се пронајде во стандардните текстови, (пр. Drew,968), се следните:. Просечните загуби за оние возила од споредната сообраќајница кои се на СТОП линијата (или на пешаците на работ на коловозот ) се: T d (d 0) qt qt qe e Просечните загуби на сите возила од споредната сообраќајница (или на пешаците) се: T d ( d 0) T qt qe q. Другиот значаен резултат го дефинира теоретскиот максимален интензитет на вклучување, или апсорпција на возилата од споредна на главна сообраќајница. Ова е познато под терминот теоретски капацитет на апсорпција. За да го изведеме овој резултат, претпоставуваме дека редот на возила од споредната сообраќајница чека да го пресече или да се влее во токот на главната сообраќајница. Интервалите на следење на возилата на главната сообраќајница се распределени според негативната екпоненцијална распределба. Нека t, t, t 3,. бидат минималните интервали на следење коишто овозможуваат пропуштање на возилата,, 3... од споредната сообраќајница. Оттука, за време на кој било значителен временски период период H, бројот на интервали на следење на возилата по главната сообраќајница којшто е поголем или еднаков на t i, i =,,3.., е: qt i Бројот на интервалите на следење t i = H qe Каде што е: q просечниот проток на главната сообраќајница. 0

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови Бројот на интервалите на следење n i што дозволуваат влез на точно i возила (i =,, 3,...) од споредната на главната сообраќајница, е: qt i qt i n i H qe qe Според тоа, вкупниот број возила N од спореднaта сообраќајница коишто го пресекуваат или се влеваат во токот на главната сообраќајница за време H, е: N = i H q e qt qt i e i = H i n i i i q e i qt i Сега претпоставуваме дека доволен е минимален интервал на следење (Т) на возилата на главната сообраќајница за да се дозволи пресекување или влевање на едно возило од споредната сообраќајница. Секој додатен интервал Т о заради кој се проширува интервалот на следење на главниот ток, дозволува влез на едно последователно возило повеќе, т.е да се претпостави дека е: t i T i T 0, i =,, 3 Со замена на овој израз во претходниот, се добива дека е: o N Hq e i q( T ( i ) T ) qt qt k 0 Земајќи дека конечната сума во овој израз е стандардно бесконечна, тогаш максималниот интензитет на возила којшто може да биде прифатен (апосoрбиран) (т.е. теоретскиот капацитет на апсорпција C), се добива како: qt N qe C qt H e o Треба да се напомене дека C е теоретски максимален капацитет на апосорпција и дека во практиката може да се очекуваат пониски вредности. На пр. некои власти дефинираат практичен капацитет на апсорпција како 80% од теоретскиот капацитет (C p = 0.8C). Hqe Движења на токовите во повеќе сообраќајни ленти Сите досегашни дискусии за меѓуинтервалот се однесуваа за единечна сообраќајна лента по која се движи токот на главната сообраќајница во којшто пешаците или возачите од споредната сообраќајница бараа прифатливи меѓуинтервали. Меѓутоа, кога постојат повеќе сообраќајни ленти на главната сообраќајница за ист или спротивен правец на движење, тогаш се бара истовремена појава на прифатлив интервал на следење во сите токови на главната сообраќајница со кои се пресекуваат саканите маневри. Разгледуваме два тока на главната сообраќајница со проток на возила q и q, чиишто интервали на следење имаат негативна екпоненцијална распределба. Претпоставуваме дека критичниот меѓуинтервал Т е истовремено потребен во двата тока. Веројатностите P r за појава на погодни интервали на следење во секој од токовите се: q T P r h T за токот q = e q T P r h T за токот q = e Претпоставувајќи дека двата тока се независни еден од друг, веројатноста за истовремена појава на погоден интервал на следење во двата тока е k 0 e

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови едноставно производ од двете веројатности од претходниот израз, односно следува дека е: T qt Pr (h r T во двете ленти) = e q q q T e = e Крајниот резултат од последниот израз има иста форма како и веројатностите P r, што укажува дека за потребите на анализата за прифатливост на меѓуинтервалот, бројот на одделните токови на главната сообраќајница може да се третира како единечен ток со проток еднаков на збирот од протоците на индивидуалните токови (во случајот сума од протоците на двата тока). Примена на резултатите на прифаќање на меѓуинтервалот ПРИМЕР: За приоритетната крстосница на Сл.., споредниот ток на возила q 3 ги пресекува токовите q и q на главната сообраќајница. Критичниот меѓуинтервал и интервалот на следење потребни за изведување на маневрите на пресекување на токовите се: Т = 6 s и T 0 = 3 s. Решение: Возилата од споредната сообраќајница што преминуваат низ главната сообраќајница се во конфликт со токовите q и q. Како што претходно објаснивме, овие два тока може да се сметаат за еквивалентни на единечен ток на главната сообраќајница чијшто проток q е збир од токовите q и q, односно: q = q + q = 700+500 = 00 воз/h = 0.333 воз/s Уделот на возилата од споредната сообраќајница коишто трпат временски загуби на СТОП линијата се изразува како: qt 6 / 3 e e 0.865 Просечно, за сите возила од споредната сообраќајница, загубите на СТОП линијата изнесуваат: d ( d 0) T 3e 3 6 3.7 s. qt qe q Конечно, теоретскиот максимален капацитет на крстосницата што е потребен да ги апсoрбира пресекувањата на возилата од споредната сообраќајница е: qe e qt / 3 e e 6 / 3 C qt0 3 / 3 0.074 воз/s = 57 воз/h.

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови q =500 воз/h q =700 воз/h q 3 =50 воз/h Сл..: Крстосница по која се одвиваат движењата на главните токови q, q, и пресекот на токот q 3 од споредната сообраќајница РЕШЕНИ ЗАДАЧИ: Задача.. Врз основа на извршените снимања на сообраќајот на делницата на патот Битола - Прилеп, утврдено е дека средната просторна брзина изнесува 57.6 km/h, а протокот на возила - 476 воз/h. Да се пресмета: временскиот интервал на следење, растојанието на следење на возилата (просторниот интервал на следење). Потребните пресметки да се извршат преку густината на сообраќајот и протокот. Решение: Пресметка на временскиот интервал на следење: 3600 t h q 3600 th.439 s 476 q = 476 воз/h q 0. 4воз/s t h =.439 q 0.4 Пресметка на интервалот на следење: s V t h s h Vs 57.6 (km/h) s 6.439 =39.04 m V = 6 m/s 3

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови s h q q V s V s q 6 0.4 39.04 m Задача.. Снимање на сообраќајот се врши на делница со должина од 3859 m. Големината на протокот изнесува 0.3 воз/s, додека времето потребно за поминување на делницата изнесува 50 s. Да се пресмета: средната просторна брзина; густината на сообраќајот; временскиот интервал на следење, и просторниот интервал на следење. Решение: Пресметка на средната просторна брзина: s 3850 V s 5.4 m/s Vs 55.44 km/h t 50 q 5 g 0.779 воз/km V s 55.44 g 0.0078 воз/m. Пресметка на временскиот интервал на следење: t h 3.5 s q 0.3 Пресметка на интервалот на следење: s h Vs th 5.4 3.5 48.5 m s h 48.5 m. g 0.0078 Задача.3. Големината на максималната густина изнесува 0 воз/km, под претпоставка дека средната должина на возилата изнесува 5.0 m, а минималното растојание меѓу возилата - 3.0 m. За вакви услови големината на оптималната брзина изнесува 30 km/h. Да се пресмета: Оптималната густина на сообраќајниот ток, Слободната брзина во токот, и Максималниот проток на возила. 4

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови Решение: Пресметка на оптималната густина на сообраќајниот ток: g opt g max 0 60 воз/km Пресметка на слободната брзина во токот: Vs opt V sl V sl V s 30 = 60 km/h opt Пресметка на максималниот проток на возила qmax g opt Vs g Vsl g V opt max max sl 4 q max 0 60 800 воз/h. 4 Задача.4. На делница од автопатот Скопје Тетово се претпоставува дека постои линеарна зависност меѓу брзината и густината на сообраќајниот ток. Просечната слободна брзина во токот изнесува 08 km./h, а максималната густина изнесува 90 воз/km. Да се пресмета: брзината и густината што соодветствува на ток од 800 воз/h; просечните временски интервали и просечните просторни интервали на следење меѓу возилата за услови кога токот е максимален. Решение: Пресметка на брзината: Vs Vsl Vsl qmax g V s 08 08 90 g 08. g Пресметка на густината со основната релација меѓу протокот и густината: q Vs g 08.g g 08.g Со замена на вредноста на протокот се добива квадратната равенка: 800 08.g. g / g 08 b g 800 b 4 a a c 0 5

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови g / ( 08) 08 (4. 800). g 8.85 воз/km, g 8. 45 воз/km. 08 664.4 3840 Добиените вредности за густината се заменуваат во равенката за брзината, и се добива: V s 08. g 08. 8.85 9.78 km/h V s 08. g 08. 8.45 98.6 km/h. Пресметка на просечните интервали: За услови кога токот е максимален, се користи релацијата: q 90 g max 45 воз/km V g 08 g. g qmax s q 08 45. 45 430 воз/h max 3600 3600 t h.48 s. q max 430 s h 000 g 000 45 =. m..3 Анализа на податоците од измерените моментни брзини Брзините обично се класифицираат во групи (од милји/h до 5 милји/h или km/h) и се претставуваат во хистограм, или со крива на кумулативната фреквенција. Набљудувањата покажуваат дека распределбите на моментните брзини во многу случаи се апроксимираат со нормалната распределба чиешто стандардно отстапување изнесува 5 до 0% од средната вредност. Задача.5. Врз основа на локални мерења на моментанта брзина на одделни возила добиени се следните резултати: Класа на брзина Средина на класа Фреквенција fx fx km/h V i ( km/h) f 5.0-9.9 7.5 3 5.5 99 0.0-4.9.5 6 35.0 3038 5.0-9.0 7.5 4 666.0 835 30.0-34.9 3.5 60 950.0 63375 35.0-34.9 37.5 47 76.5 66094 40.0-44.9 4.5 5 06.5 4556 45.0-49.9 47.5 570.0 7075 50.0-54.9 5.5 6 35.0 6538 55.0-59.9 57.5 3 7.5 999 60.0-64.9 6.5 6.5 3906 = 87 674.5 54335 6

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови Да се пресмета: Средната вредност на брзината на извадокот x. Стандардното отстапување на брзината на одделните возила. Коефициентот на варијација K v. Стандардната грешка на средната вредност SE. Решение: Пресметка на средната вредност на извадокот: x f n x 674.5 87 36.милји/h Објаснение: милја =.6 km/h. Пресметка на стандарното отстапување на брзината на одделните возила: f x n x f x x n f 54335 36. 8.7 87 7.7 милји/h. Пресметка на коефициентот на варијација (однос меѓу стандардното отстапување и средната вредност на брзината), односно: 7.7 K v = = 0. 3 x 36. Пресметка на стандардната грешка SE: 7.7 SE = 0, 56 n 87 милји/h. Подрачјето во кое се движи вистинската средната вредност на брзината се определува како: +.96 SE во 95% случаи, односно: Вистинската средна вредност = x.96se = 36..96 0. 56 =36.., т.е подрачјето на вистинската средна вредност на брзината се движи во границите од 35 до 37. милји/h. 7

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови Меѓутоа, ако земеме широчина на класата од 0 милји/h, во тој случај вистинската вредност на брзината ќе изнесува 30 40 милји /h. Пример за 85%- на брзина 85% Брзина е вредност на брзината со која се движат 85% од возачите, односно тоа е брзина којашто не ја пречекоруваат 85% од возилата. За конкретниот пример, 85% брзина е: Средната вредност +.03 SD за нормална распределба, или: x.03 7.7 = 44,03 милји/h Објаснение: 85% - ната брзина се применува кога се поставува хоризонтална, вертикална сигнализација и сл..4. Метод на подвижен набљудувач Разгледуваме дел од патот A-B: A B q (воз/h) q Големината на протокот q во насоката B - A се одредува со изразот: x y t a t w Просечното време на патување за насока B - A се одредува со изразот: y t tc, q Каде што е: x бројот на возила што доаѓаат во пресрет од спротивната насока на токот A- B; y разликата меѓу бројот на возила што го престигнале возилото бројач и бројот на возила што се престигнати од возилото бројач, во насоката на движење на токот B - A; t a - времето на патување на набљудуваните возила во насока A - B. Се пресметува како разлика меѓу времето на почетокот на снимањето и времето на снимање на крајот на делницата за насока A - B; t c - времето на патување на набљудуваните возила во насока B - A. Се пресметува како разлика меѓу времето на почетокот на снимањето и времето на снимање на крајот на делницата за насока B - A. 8

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови Задача.6 Со помош на методот на подвижен набљудувач да се определи големината на токот ако се познати следните податоци: Време на патување во насока на движење на токот t c (s) Време на патување во спротивна насока на движењето на токот t a (s) Број на возила пресретнати во спротивна насокаод токот x Број на возила коишто го престигнале возилото набљудувач Број на возила коишто се престигнати 0 5 35 7 0 4 6 30 40 39 3 9 06 08 44 3 8 45 36 8 8 7 4 4 6 74 835 37 4 39 Прос. 9 39 39.5.3 6.5 Решение: Пресметка на y како разлика меѓу бројот на возила кои го престигнале и кои ги престигнало возилото набљудувач во насока на токот. y.3 6.5 4. Пресметка на големината на протокот: q x y 39.5 4. t a t c 58 8. воз/min = 493 воз/h. 60 Пресметка на времето на патување: y ( 4.) t tc.98.49 min. q 8. Задача.7. Податоците што се прикажани во долната табела се резултат на добиените просеци после десет (0) извршени мерења. Потребно е да се пресмета: Големината на протокот на возила Брзината на патување на возилата. Снимањето се врши на делница со должина од km. 9

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови Време на патување во насока на токот t c (s) Решение: Време на патување во спротивна насока на токот t a (s) Број на возила пресретнати при возење во спротивна насокаод токот - х Број на возила коишто го престигнале возилото набљудувач Број на возила коишто се престигнати 48 30 35 4 3 6 0 40 3 4 5 8 6 6 35 4 7 4 39 40 3 8 4 35 45 3 3 Просек t c t a x Број на возила коишто го престигнале возилото набљудувач Број на возила коишто се престигнати 48 30 35 4 3 6 0 40 3 4 5 8 6 6 35 4 7 4 39 40 3 8 4 35 45 3 3 798 36 30 8 33 7 37 5 3 Пресметка на y (разлика меѓу бројот на возила кои го престигнале и кои ги престигнало возилото набљудувач во насока на токот): y 5 3 Пресметка на големината на токот за насока B - A: x y 37 q 60 6.5 voz/min= 390 voz/h t a t c 33 7 Пресметка на времето на патување: y 33 t tc =.9089 min q 60 65 60 t 33 4.5s. 6.5 0

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови Пресметка на брзината на патување: V 3600 = 6.88 km/h. 4.5 Задача.8. Во табелите Q(a) и Q(b) прикажани се просечните времиња, измерени на штоперица и броењата на дневниот ток на возилото набљудувач коишто се изведени во тек на еден месец. Во Т. Q(а) претставени се податоците што се однесуваат на подвижното возило набљудувач во насока на токот, додека во T. Q(b) во спротивна насока. Т. Q(a): Движење на возилото набљудувач во насока на токот Локација Времиња (min) Броења ПА ТВ БУС A 0.00 68 78 400 B 8.50 635 784 496 C 6.36 638 783 494 D 3.6 639 779 498 Т. Q(b): Движење на возилото набљудувач во спротивна насока на токот D 0.00 67 78 695 C 6.35 700 788 696 B.30 764 799 609 A 3.0 839 88 67 Растојанијата за секоја делница на патувањето се дадени во km и изнесуваат: AB =, BC = 4.5, и CD = 5. Да се пресмета: Големината на протокот за секоја делница од маршрутата. Просечната големина на протокот за сите возила на целокупната маршрута. Просечната големина на протокот на автобуси само за целокупната маршрута. Просечната брзина на патување за сите возила од A до D. Решение: Пресметка на X Пресметка на Y Делница Растојание L (km) t c (min) t a (min) ПА ТВ БУС ПА ТВ БУС AB 8.5 9.7 +7 + -4 +5 +75 +9 +8 0 BC 4.5 7.86 4.95 +3 - - 0 +64 + +3 88 CD 5 5.9 6.35 + -4 + + +9 +6 + 36.5 3.6 3.0 + -3 - +6 +68 +36 + 6

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови Пресметка на просечната големина на протокот за сите возила за комплетната маршрута: x y Од изразот q следува: t a t c x y t a tc q (воз/min) q (воз/h) AB 07 38..80 68 BC 88.8 6.87 4 CD 37.5 3.0 8 3 63.8 3.67 0 Пресметка на просечната големина на протокот на автобуси: xbus ybus qbus 0.3 воз/min = 9 автобуси/h t t 63.8 a c Пресметка на просечното време на патување: y 6 t tc 3.6 30.6 s q 3.66 Пресметка на просечната брзина на патување: L.5 V 60 4 km/h. t 30.6 Задача.9. Со методот на подвижен набљудувач да се определи големината на токот и просечната просторна брзина за делница на пат долга 800 m, ако при мерењето се забележани следниве резултати: Во насока на движење на токот: време на почеток на снимање 3h 5 min 30s време на крајот на делницата 3h 8 min 00 s број на возила што го претекнале возилот бројач: 5 број на возила претекнати од возилот бројач: Во спротивна насока од токот: време на почеток на снимање 3h 30 min 00s време на крајот на делницата 3h 3 min 0 s број на возила што доаѓаат во пресрет: 00. Решение: Пресметка на големината на токот: x y 00 4 q 0.45 воз/s = 67.86 воз/h t a t c 50 80

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови Пресметка на времето на патување: y 4 t tc 50 4.538 s q 0.45 Пресметка на средната просторна брзина: s 800 V s.75 m/s = 45.907 km/h. t 4.538 Задача.0. Да се пресмета средната просторна брзина и бројот на возила кои се движат во спротивна насока од насоката на набљудувачот, ако е познато дека: разликата меѓу бројот на возила кои посматрачот ги престигнал и возилата коишто него го престигнале изнесува 4; времето на патување на возилото посматрач во насоката спротивна од посматраниот ток изнесува 80 s, а во насока на посматраниот ток - 0 s. Должината на делницата изнесува 850 m, и се претпоставува дека големината на протокот е 0.64 воз/s. Решение: Пресметка на големината на токот: q x t a y t c q t a t c x y x x q t 0.64 a tc (80 y 0) 4 7.6 8 возила. Пресметка на времето на патување: y 4 t tc 0 03.75 04 s. q 0.64 Пресметка на средната просторна брзина: s 850 V s 7.78 m/s = 64.03 64 km/h. t 04 Задача.. За набљудуван сообраќаен ток, утврдени се следните податоци: оптималната густина од 36.84 воз/km, при слободна оптимална брзина од 49.87 km/h; бројот на возила коишто ги пресретнало возилото набљудувач при возењето во спротивна насока во однос на посматраниот ток - 8 возила; 3

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови времето на патување на возилото набљудувач во насока на набљудуваниот ток - 6 s; времето на патување на возилото набљудувач во спротивна насока од набљудуваниот ток - 78 s. Колкава е разликата меѓу бројот на возила коишто го престигнале и коишто ги престигнало возилото набљудувач, возејќи во насоката на посматраниот ток? Решение: Пресметка на разликата меѓу бројот на возила коишто го престигнале и коишто ги престигнало возилото набљудувач: q g V s ; q qmax q max g opt V s 36.84 49.87 837. воз/h opt x y q x y q ( ta tc ) y q ( ta tc ) x t t a c y y q ( ta tc ) x 4 возила. 0.5 (78 6) 8 4.4 возила 4

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови.5 Автоматска класификација на возила (АКВ) Системот за автоматска класификација на возилата (АКВ) се состои од: сензор, детектор и микропроцесор. Задача.. На Сл..3 прикажан е детектор со индуктивна јамка со должина од 3. m, и два оскини сензори коишто се поставени на оддалеченост од m. Да се пресметаат: брзините; растојанието меѓу оските; севкупната должина; предниот препуст на возилото; типот на возилото и забрзувањето. S = m 3. m Сл..3: Изглед на детекторот со индуктивна јамка Времето на вклучување на индуктивната јамка е 4. s, а на исклучување - 6.7 s. Потребното време за премин преку сензорите е: Првиот оскин сензор Вториот оскин сензор 4.34 4.438 4.74 4.83 5.678 5.78 5.856 5.96 Решение: Брзина на оските: V S t V S t 5

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови S V 3, t 3 V 4 S t 4, каде што S е растојанието меѓу сензорите (m). Растојанието меѓу оските се пресметува како: S V t S V t S 3 V t3 Севкупната должина (OL) е: V OL = - LL + V 4 t Каде што е: LL - должината на јамката t - временската зафатеност на јамката од страна на возилото. Предниот препуст на возилото се пресметува како: l p = OL - S n Забрзувањето е: u +at, односно, V4 V t Првиот оскин сензор Вториот оскин сензор Брзина на оските: S V n n 4.34 0.097 4.438 0.373 0.375 4.74 0.099 4.83 0.964 0.969 5.678 0.04 5.78 0.78 0.79 5.856 0.05 5.96 Растојание меѓу оските: V S a Забрзување: V u a t Севкупна должина: V Vn OL = 3. t 6

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови Предниот препуст на возилото е: l OL p S a Брзината на оските изнесува: V 0.097 0.3 m/s V 0.099 0. m/s V 3 0.04 9.6 m/s V 4 0.05 9.5 m/s. Пресметка на растојанието меѓу оските: V V 0.3 0. S 0.373 0.373 3.8 m V V3 0. 9.6 S 0.964 0.964 9.5 m V3 V4 9.6 9.5 S 3 0.78 0.78.7 m Пресметка на севкупната должина OL: OL 3. V V4 (времето на исклучување времето на вклучување на јамката) OL 3. 0.3 9.5 6.7 4. 8.m Пресметка на предниот препуст на возилото: l OL S OL S S 8. 3.8 p a S3 9.5.7 3.m Пресметка на забрзувањето: V4 V 9.53 0.3 0.5 m/s, каде што t 5.856 4.34 последното време на минување преку сензорот. t е разликата меѓу првото и Задача.3. Два пиезо - електрични сензори се инсталирани на оддалеченост од m и се опкружени со детектор со индуктивни јамки со должина од 3 m. Времето на поминување на четириосовински камион преку двата сензори е следно: 7

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови Прв сензор Втор сензор Време (s) време (s) 5.94 6.043 6.304 6.397 7.86 7.377 7.486 7.575 Времето на вклучување и на исклучување на детекторот со индуктивна јамка е соодветно 5.7 s и 7.87 s. Да се пресмета: Брзината на оските, Меѓуоскино растојание, Севкупната должина, Предниот препуст на возилото Забрзувањето на возилото. Решение: Δ 0.36 0.98 0.00 Време на поминување преку оската на првиот сензор 5.94 6.304 7.86 7.486 Δ 0.0 0.093 0.09 0.089 Време на поминување преку оската на вториот сензор 6.043 6.397 7.377 7.575 Δ 0.354 0.980 0.98 0.358 0.98 0.99 0.98 0.00 6.304 7.86 7.486 0.093 0.09 0.089 6.397 7.377 7.575 0.980 0.98 0.98 0.99 Вклучувањето на детекторот е во 5.7 s, исклучувањето - во 7.87 s. Пресметка на брзината на оските: S V n n V 9.9 m/s V 3 0. 98 m/s t 0.0 t 0.09 V 0.75 t 0.093 m/s V. 0.089 4 4 m/s. 8

ПРИРАЧНИК Регулација на... Теорија на сообраќајните токови Пресметка на растојанието меѓу оските: S a V V V 9.9 0.75 S 0.358 0.358 3.7 m. V V3 0.75 0.98 S 0.98 S V 0.99. m. 3 3 V4 0.98 0.66 m Пресметка на севкупната должина: OL LL + V V 4 t OL 3 9.9.4 7.87 5.7 9.73 m. Пресметка на должината на предниот препуст на возилото: l p OL S a OL S S S3 9.73 3.7 0.66. 3.6 m Пресметка на забрзувањето: - Од равенката: v u at, следува: V4 V.4 9.90 a 0.87 m/s. t 7.486 7.575 6.043 5.94 9

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација 30

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација ВОВЕД. ПРОЕКТИРАЊЕ И АНАЛИЗА НА РАБОТАТА НА СВЕТЛОСНИТЕ СИГНАЛИ Светлосните сигнали се применуваат нашироко за контрола на крстосниците, особено на главните сообраќајници во урбаните средини. Споредени со знаците на вертикалната сигнализација (СТОП и давање предимство на минување), контролата со светлосна сигнали ги намалува конфликтите меѓу токовите со подиректна регулација на сообраќајните токови. Тука се и добивките во безбедноста на сообраќајот. Австралиските испитувања покажаа намалување на бројот на сообраќајни незгоди со повредени лица за 58% (Nguyen,987), или севкупно за 53% (Ambrose, 990). Сепак, светлосните сигнали се поефективни во намалувањето на страничните судири отколку на судирите одзади. Иако светлосните сигнали имаат потенцијал за намалување на бројот и јачината на сообраќајни незгоди, сепак мора да се води строга сметка за геометриското уредување на крстосницата како и за пресметката на работата на светлосните сигнали. Поставување на светлосните сигнали Светлосните уреди се означуваат како примарни, секундарни и терцијарни, зависно од нивното значење. Примарниот светлосен уред се поставува на десната страна од сообраќајницата. Тој е најважен бидејќи ги изветсува возачите за наидување на крстосница и СТОП линија. Ако има разделен остров, тогаш примарниот сигнал се поставува и од левата страна (двоен примарен сигнал). Ако е прегледноста проблем, или сообраќајницата е многу широка, тогаш сигналот се поставува на конзола (висечки). Секундарниот светлосен уред се поставува на крајната лева страна. Тие служат како стартни сигнали, бидејќи возачите застанати пред СТОП линијата потешко можат да ја видат промената на сигналот од ЦРВЕНО во ЗЕЛЕНО. Исто така, секундарните уреди го дополнуваат примарниот уред за возачите кои приоѓаат од левата лента. Терцијарниот светлосен уред се поставува на крајниот десен агол од крстосницата и ги дополнува примарните и секундарните сигнали. Геометриско уредување на крстосницата Не може да се постигне идеална геометрија на крстосницата во урбани средини заради постоење на дрвја, трамвајски линии и сл. ограничувања. Онаму каде што просторот дозволува, проширувањата за лево свртување можат да го зголемат капацитетот и ефикасноста на крстосницата. Тие многу ги намалуваат доцнењата на токовите во лево свртување, но не се пријателски наклонети кон пешаците. Уште поважен аспект на геометриското уредување е обезбедување на ексклузивни ленти за лево свртување. Тие треба да бидат доволно долги за да 3

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација може да се смести редицата возила што сака да заврти во лево. (ефикасност и безбедност). Пешачките премини се обезбедуваат онаму каде што за нив има потреба. Островите што се поставуваат на пешачките премини треба да бидат доволно широки за да овозможат безбедно застанување и чекање на пешаците. Закривеноста на краците на крстосницата треба да обезбеди соодветна прегледност. Треба да се избегне секое попречување од уличната опрема. Полупречниците на свртување треба да бидат доволно големи за свртување и на транспортни состави. Планот на проектирање на крстосницата вклучува соодветна хоризонтална сигнализација со што се дефинираат лентите на приодот, линиите на запирање, пешачките премини. Рефлектирачка вертикална придружна сигнализација треба да се постави на крајот од островите за предупредување од можните ризици. Како работат светлосните сигнали Современите светлосни сигнали работат користејќи ја детекцијата на возилата. Најчесто се применуваат детекторските јамки во коловозот, кои го детектираат металот од возилото. Детекцијата се користи за да ги повика фазите доколку треба да се прескокнат (ако нема возила или пешаци), или да го продолжат зеленото време во фазата, ако има повеќе возила што ја користат таа фаза. Уште посовремен концепт на работата на светлосните сигнали е познат под името зонска сообраќајна контрола. Ова подразбира координирање (усогласување, синхронизација) на светлосните сигнали по должина на сообраќајницата или во градската сообраќајна мрежата, со тоа што возачите имаат помал број застанувања и помали доцнења. Методологијата за моделирање на светлосните сигнали, одредувањето на оптималните распределби на времето се врши компјутерски. Еден од најпознатите компјутерски модели е СИДРА (развиен во Австралија). Во Р Македонија сè уште не се применуваат современи светлосни сигнали, туку работата на сигналот се одредува врз основа на аналитички техники што се засновани врз историски податоци на сообраќајните токови. Кај современите светлосни сигнали постои автоматско прилагодување на времето (одговор на сигналот) во зависност од измерените сообраќајните услови во реално време... Основни концепти и дефиниции Некои од најважните концепти и дефиниции коишто се среќаваат во вообичаената терминологија на контролата на сообраќајот со помош на светлосна сигнализација, наведени се и објаснети како што следува:. Фаза. Временски период во којшто еден или повеќе токови на возила добиваат право на минување (зелен сигнал) низ крстосницата Фазата се менува кога еден ток се запира, а друг започнува да се движи низ крстосницата.. Сигнална состојба. Претставува дел од циклусот (временски период) во којшто одделните фази добиваат право на минување. 3

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација 3. Времетраење на циклусот (C). Време потребно за исполнување на една целосна низа од фази. Ова е време од почетокот на зелениот сигнал па сè до почетокот на истиот зелен сигнал (зелено жолто црвено - црвеножолто зелено). Времетраењето на циклусот C треба да биде во граници од 30 до 0 s. 4. Вистинско зелено време (Z). Тоа е времетраење на зелениот сигнален поим, онака како што се прикажува пред корисниците. 5. Ефективно зелено време (z). Многу е слично со вистинското зелено време, освен што се прави мало прилагодување заради времето што му е потребно на токот за стартување на почетокот на зеленото (временски загуби на стартот), како и за запирање на крајот на жолтото (токот искористува само дел од жолтиот интервал, додека остатокот е неискористен заради запирање на возилата). (Сл..). Според тоа, ефективното зелено време се пресметува како: z = Z загуби на почетокот на зеленото + искористен дел од жолтото 6. Минимално зелено време (Z min ). Тоа е минималното дозволено зелено време во фазата. Тоа е вградено во контролната опрема на крстосницата. Се движи меѓу 5 и 0 секунди, во зависност од важноста (приоритетноста) на токот. 7. Меѓузелено време (М). Тоа е време од крајот на зеленото во една фаза до почетокот на зеленото во следната фаза. Меѓузеленото го вклучува жолтото време, сите сèцрвени времиња (истовремено црвено на сите приоди, ако го има) меѓу фазите и црвеножолтото меѓу фазите. Фази на токот Фази на конфликтни токови * Жолто Сèцрвено * Сл..: Профил (изглед) на протокот во заситено зелено (Извор: Akcelik, 98.) 33

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација *Забелешка: - настанува промена на фазите. Основата на правоаголникот претставува ефективно зеленото време. На Сл.. дадени се фазните дијаграми. Фаза црвено зелено Фаза зелено преклопување црвено Фаза црвено Меѓузелено 4 s зелено Фаза зелено Ж. Ж. Ж. сèцрвено Меѓузелено 7 s црвеножолто Сл..: Фазни дијаграми Според тоа, меѓузеленото време М се пресметува како: М = жолто + црвено на сите приоди + црвеножолто (3s) (ако го има) (s) 8. Временска загуба (d). Тоа е време коешто ефективно сe губи поради преминот од една во друга фаза. Временските загуби d можат да се изразат како: d = М искористен дел од жолтото време + загуби на почетокот на зеленото 9. Вкупни временски загуби L во циклусот. Се пресметуваат како збир од сите временски загуби во одделните фази, или: L= d, за секоја промена на приоритетот. Сигналните поими во Р Македонија се: црвено, црвеножолто, жолто и зелено. Времетраењето на црвеножолтиот сигнален поим е s, а на жолтиот сигнален поим - 3 s.. Фази и сигнални состојби На Сл..3 претставен е едноставен пример на сите можни движења и свртувања на возилата на една четирикрака крстосница. 34

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација Сл..3: Приказ на четирикрака крстoсница со сите можни движењаna на токовите Можните комбинации на распределба на токовите на возила се прикажани на Сл..4: Tok Tok Tok Tok Tok 3 Tok 3 Tok 4 Tok 4 Tok 5 Tok 6 Сл..4: Можни распределби на токовите.5. Можната распределбата на токовите по фази (А, B, C) дадена e на Сл. 35

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација Фази Фази A B A A C B B B C A Сл..5: Можен број фази во кои временски се распределуваат токовите Распределбата на токовите во две сигнални состојби (, ) и во фази (A и B) е дадена на Сл..6. Крстосница со две сигнални состојби: Состојба Состојба Фазата А е во тек Фазата B е во тек Сл..6: Распределба на токовите во фази во рамките на сигнални состојби Алтернативно, распределба на движењата на возилата може да се врши и во три сигнални состојби. (Сл..7). Крстосница со три сигнални состојби Состојба Состојба Состојба 3 Сл..7: Распределба на токовите на крстосница со три сигнални состојби 36

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација Распределувајќи ги движењата на возилата во 3 сигнални состојби, се зголемува безбедноста, но истовремено и загубите. 0. Проток (q) и ПАЕ (единица - еквивалент на патничкиот автомобил). За работата на светлосните сигнали, нормално е да се изврши претворање на измерените протоци на возила во проектирани протоци што се изразуваат во единици (еквиваленти) на патничкиот автомобил (ПАЕ). Претворањето се врши со примена на соодветнти еквиваленти (фактори на конверзија). Табеларниот приказ на факторите за конверзија во ПАЕ е даден подолу (се однесува при пресметката на работата на светлосните сигнали). Препорачани вредности за факторите на претворање во ПАЕ (кај светлосни сигнали) Вебстер и Кобе ТРЛ (фактор) (фактор) БУС.5.66 Средно/тешки ТВ.75.3 Лесни ТВ.00.00 Патнички возила.00.00 Моторцикли 0.33 0.33 За сообраќајот во лево свртување: Ако левите свртувања се во комбинација со правите движења (мешовити ленти за движење), тогаш тие се добиваат како производ на факторот.75 и токовите на правите движења. Со ова тежинско вреднување на левите свртувања во токот, се доделува повеќе зелено време во соодветната фаза.. Заситен ток (S). Се подразбира степенот на пропуштање на возилата во времетраењето САМО на зеленото време и за непрекината колона на возила на приодот. Единици во коишто се изразува заситениот ток се: - воз/s - воз/h - ПАЕ/h Постојат неколку фактори што влијаат врз нивото на заситување што се постига пред стоп линијата, и тоа: - Влијание на широчината на приодот Вредноста на заситениот (S) ток изразена во ПАЕ/h (според Англиската школа), кога нема свртувања и паркирани возила, изнесува: S = 55w (ПАЕ/h) Каде што е: w широчината на придот (m). Tипично, големината на заситениот ток изнесува: S =800 ПАЕ/h/лента Вредноста на заситениот ток може да варира во подрачјето од 500 до 00, или над оваа вредност. Отстапувањата (варијациите) се должат на: структурата на токот; 37

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... наклонот на патот; Светлосна сигнализација закривеноста; видливоста; временските услови, итн. - Влијание на левите свртувања Влијанието на левите свртувања врз заситениот ток зависи од тоа дали движењата на конфликтниот ток се одвиваат во иста фаза, и дали е обезбедена посебна лента за левите свртувања. А) Ако не постои спротивен (конфликтен) ток и нема посебна лента за леви свртувања. Се зема вредноста на заситениот ток/приод без корекција. Б) Ако не постои спротивен ток, но сепак има посебна лента за леви свртувања. Во овој случај, тестовите на теренот го даваат следниов емпириски израз за вредноста на заситениот ток: 800 S ПАЕ/h за единечна лента.5 r 3000 S ПАЕ/h за двојна лента.5 r Каде што е: r радиусот на свртување (m). В) Ако постои спротивен ток, но нема посебна лента за леви свртувања. Треба да бидат разгледани следните 3 влијанија: ) Заради возилата од спротивниот ток, возилата што сакаат да завртат лево имаат загуби, и поради тоа ги забавуваат останатите возила што не свртуваат (сите се наоѓаат во иста лента). Затоа, заситениот ток се определува како производ од ф-рот.75 и вредноста на токот за правите движења. ) Присуството на возилата во лево свртување го попречува движењето на правите движења. Затоа, заситениот ток се пресметува како производ од ф-рот.75 и вредноста на токот за правите движења. 3) Возилата во лево свртување се пропуштаат низ меѓуинтервали (празнини во интрвалите на следење на возилата од конфликтниот ток). Во тој случај, заситениот ток се дефинира математички, графички, или се мери директно на улица. Г) Ако има спротивен ток и посебна лента за леви свртувања. Нема загуби за возилата што се движат право, а го користат истиот приод со возилата во лево свртување. Сепак, има влијание врз изнаоѓањето на соодветен меѓуинтервал во којшто ќе се изврши свртувањето. Заситениот ток се пресметува како во В.3. - Влијание на пешаците Ова влијание е важно само кога токовите на пешаци се големи. Неоходно е да се одреди влијанието на пешаците за секое посебно место. 38

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација - Влијание на паркираните возила Паркираните возила ја намалуваат широчината на коловозот, честопати над 50 %, како резултат на мешањето со динамичкиот сообраќај. - Влијание на карактеристиките на локацијата (теренот) Во студијата на Вебстер и Кобе (Webster and Cobe), локациите се групирани како добри, просечни и лоши. Постојат табели во кои се претставуваат процентите на горната и на долната граница на стандардните вредности на заситениот ток. Неодамнешните опсежни студии за заситен ток на Универзитетот во Саутхемптон (Велика Британија) резултираа со нови формули за пресметка (консултирај TRRL - Research Report).. Капацитет. Претставува максимален број возила коишто можат од даден приод да ја напуштат крстосницата контролирана со светлосни сигнали. Зависи од расположливото зелено време (ефективното зелено) и од максималниот ток на возила коишто можат да ја преминат СТОП линијата за време на зеленото. Тој се пресметува како: z S K= (воз/h) C Каде што е: K капацитетот (воз/h); z - ефективното зелено време (s); С времетраењето на циклусот (s); S заситениот ток (воз/h). Во идеален случај, S треба да се измери директно (според Road Note No 34 Road Research Laboratory - Метод за мерење на заситениот ток кај светлосни сигнали, DOSIR.963. HMSO). Развиен е софтвер за преносни компјутери којшто овозможува едноставно мерење на заситениот ток на самото место (на улица). 3. Степен на заситеност (x). Претставува однос меѓу протокот q и капацитетот K. Mногу често се користи како примарна мерка за оцена на работата на крстосницата. Се изразува како: x = q/k, Каде што е: q протокот нa возила K капацитетот на крстосницата. 4. Вредност y. Претставува однос меѓу протокот и заситениот ток во дадена фаза, т.е.: q y S 5. Вредност Y. Оваа вредност претставува збир од најголемите вредности на y за секоја состојба и за крстосницата во целина, т.е.: 39

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација Y= y (за циклусот) сигнални состојби ПРИМЕР..:. За крстосницата на Сл..8 да се пресмета работата на светлосните сигнали. Ток Ток 6 Ток 3 Ток 4 Ток Ток 5 Сл..8: Токови на 4-крака крстосница Решение: Распределба на фазите по приоди прикажана е на Сл..9. (Север) N* Faza A Faza B Faza C (Запад) Faza C Faza B (Исток) Faza A (Југ) Сл..9: Распределба на фазите по приоди *Забелешка: N - северен правец. 40

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација Вредности на заситениот ток (ПАЕ/h) Т..: Вредности на заситениот ток (ПАЕ/час) Приод Широчина на приодот Радиус (m) Заситен ток (m) Север, Југ (С, Ј) 7.65-405 Исток, Запад (И, З) право/лево 3.6-900 Исток, Запад леви свртувања - 600 Поради изразените леви исвртувања на приодот И - З, се користи систем со 3 сигнални состојби. Состојба Состојба Состојба 3 Сл..0: Приказ на системот со 3 сигнални состојби Потребно е да се изврши претворање на измерените протоци во проектирани протоци што се изразуваат во еквивалентни единици на патничкиот автомобил (ПАЕ/h). Може да се дозволи примена на ф-рот.75 за да се претвори (конвертира) во ПАЕ/h протокот за левите свртувања што се во комбинација со правите движења (мешана лента за право и лево). Ако има посебна лента за леви свртувања, тогаш ф-рот на конверзија е. Врз основа на вредностите на заситените токови, претставени во Т.., се проектира начинот на контрола на движењата на токовите со светлосни сигнали. Во Т.. се прикажани вредностите на измерените протоци, изразени во воз/h. Т..: Измерени протоци на возила на крстосницата прикажана на Сл..4. ПРИОД СВРТУВАЊА ПАТНИЧКИ СРЕДНО/ТЕШКИ БУС МОТОРЦИКЛИ ВОЗИЛА (ВОЗ/ЧАС) ТВ С* Право, десно 500 00 0 0 С лево 50 0 0 0 Ј* Право, десно 400 50 0 30 Ј лево 40 30 0 5 З* Право, десно 400 50 5 0 З лево 300 60 0 0 И* Право, десно 00 80 4 5 4

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација И лево 60 0 0 0 *Забелешка: ознаките С, Ј, З, И им одговараат респективно на правците Север, Југ, Запад, Исток. Потребно е набљудуваните протоци што се зададени во воз/h да се претворат во проектирани протоци што се изразуваат во ПАЕ/h, применувајќи ги гореспоменатите ф-ри на претворање (конверзија). Претворањето во ПАЕ/h дадено е во Табелата.3, во којашто исто така се врши множење на токовите на левите свртувања на приодите С и Ј (во мешана лента), со факторот.75. Т..3: Проектирани протоци на возила во ПАЕ/час ПРИОД СВРТУ- ВАЊА ПАТНИЧКИ ВОЗИЛА (ПАЕ/ЧАС - СЕ МНОЖИ СО Ф- РОТ ) СРЕДНО/ ТЕШКИ ТВ (ПАЕ/ЧАС - СЕ МНОЖИ СО Ф- РОТ.75) БУС (ПАЕ/ЧАС - СЕ МНОЖИ СО Ф-РОТ.5) МОТОР- ЦИКЛИ (ПАЕ/ЧАС - СЕ МНОЖИ СО Ф-РОТ 0.33) ВКУПНО С право, десно 500 (Х500 = 500) С лево 50 (се множи со факторот.75) (.75х50 = 88) Ј право, 400 десно (400) Ј лево 40 (се множи со факторот.75) (70) 00 (.75х00 = 75) 0 (30) 50 (63) 30 (90) 0 (3) 0 0 0 0 0 0 0 (7) 0 (5) 30 (0) 5 (4) 88 837 З право, десно 400 (400) З лево 300 (300) И право, 00 десно (00) И лево 60 (60) 50 (88) 60 (05) 80 (35) 0 (35) 5 0 0 4 (9) 0 (0) 0 (3) 0 (7) 5 (5) 0 (3) 50 4 59 98 Т..4: Пресметани вредности на y СОСТОЈБА ПРИОД СВРТУВАЊА ТОК ПРОТОК (Q) (ПАЕ/ЧАС) ЗАСИТЕН ТОК (S) Y (Q/S) С сите 88 405 0. Ј сите 5 837 405 0.* З право, десно 50 900 0.6 И право, десно 3 59 900 0.8* 4

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација 3 З лево 6 4 600 0.5* И лево 4 98 600 0.9 *Забелешка: За пресметка на Y се користат максималните вредности на y од секоја состојба (обележани со * ). Пресметка на Y Y = y + y + y 3 Y = 0. + 0.8 + 0.5 Y = 0.74. 6. Оптимално времетраење на циклусот C o Кратко времетраење на циклусот. Подразбира големи временски загуби заради големиот број промени на приоритетот во текот на даденото време. Долго времетраење на циклусот. Подразбира помали временски загуби заради малиот број промени на приоритетот во текот на даденото време. Меѓутоа, ова значи и подолго чекање за добивање приоритет и можно намалување на заситените токови после 0 s од вклучувањето на зелениот сигнал. Според Вебстер и Кобе (Road Research Technical Paper No 56), циклусот со минимални загуби се пресметува со изразот:.5l 5 C o, Y Каде што е: L вкупните временски загуби/циклус, или: L= состојбиd i Во Велика Британија, но и во Р Македонија, големината на C o треба да е до 0 s, бидејќи времетраењето на циклусот над 0 s не е прифатливо за возачите. Забелешка: Овој израз ги игнорира можните намалувања на заситениот ток со долго зелено време. ПРОДОЛЖЕНИЕ НА ПРИМЕРОТ.. Претпоставка: Не постои истовремено црвено на сите приоди и истовремено жолто време. Дадени се следните податоци: - Времетраењето на меѓузелениот интервал М, M = 5 s (3 s жолто + s црвено жолто); - Временската загуба d, d = 4 s = (М ) = 5 = 4 s - Вкупните временски загуби L, L= состојби d i = 3x4 = s Пресметка на оптималното траење на циклусот:.5 L 5.5 5 C 0 Y 0.74 C 0 = 88 s. 43

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација 7. Распределба на зелените времиња. Вкупното ефективно зелено време меѓу фазите се распределува пропорционално на пресметаните вредности y. Вкупното ефективно зелено време во циклусот изнесува C 0 L. Toa сe распределува пропорционално, или: z : z : z 3 = y : y : y 3 т.е.: z y C L Y o z C C L y Y y Y o z3 3 0 или: L z z z 3 y Y y Y y3 Y C o C C o o L L L ПРОДОЛЖЕНИЕ НА ПРИМЕРОТ.. Во продолжение се работи со веќе пресметаните вредности за: - C o = 88 s - L = s - y = 0. - y = 0.8 - y 3 = 0.5 - Y = 0.74. Распределба на ефективните зелените времиња: y 0. z Co L = 88 Y 0.74. 6 s y 0.8 z Co L = 88 Y 0.74 8. 8 s y3 0.5 z3 Co L = 88 Y 0.74 5. 7 s. Пресметаните вредности на ефективните зелени времиња се заокружуваат на цел број со цел да бидат усогласени со работата на хардверот. Оттука следува дека: - ефективните зелени времиња во фазите, и 3 изнесуваат: 44

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација z = s, z = 9 s, z 3 = 6 s, (внимавај!!) или вкупното времетраење на ефективното зелено време во циклусот е: состојби z = 77 s. - Ако се спореди веќе пресметаната вредност на циклусот (C o = 88 s) со збирот на добиените заокружени вредности на ефективните зелени времиња и временските загуби ( состојби z + состојби d = 77 + = 89 s!!!), се воочува разликата од секунда. Затоа, треба да се усогласи збирот на зелените времиња ( состојби z) со разликата од циклусот (C o ) и временските загуби ( состојби d), или 88 - = 76. *Забелешка: Збирот на зелените времиња во сите состојби ( состојби z) мора да биде таков, што конечниот збир на зелените времиња ( состојби z) и временските загуби ( состојби d) мора да биде еднаков на времетраењето на циклусот (C 0 ). Во примерот, збирот на зелените времиња од сите фази изнесува 77 s. Затоа треба да се внимава при заокружувањето на пресметаните вредности на ефективните зелени времиња. 45

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација.3 Постапка (процедура) при пресметката на работата на светлосните сигнали Постапката (процедурата) при пресметката на работата на светлосните сигнали се одвива според следниве чекори:. Одредување на бројот на фази и состојби во зависност од движењата на токовите;. Мерење на протокот и претворање на измерените протоци во проектирани вредности што се изразуваат во ПАЕ/h; 3. Одредување на заситените токови; q 4. Пресметка на y max : y max за секоја состојба; S 5. Пресметка на Y: Y = состојбиy max; 6. Проценка на вкупните временски загуби L како збир од загубите/состојби: L = состојби d;.5 L 5 7. Пресметка на оптималниот циклус C 0 : C0 ; Y 8. Пресметка на распределбата на ефективните зелени времиња пропорционално на вредностите y; 9. Проверка дали збирот од распределбата на ефективните зелени времиња и временските загуби е еднаков на времетраењето на циклусот..4 Сечење (скратување) на фазите Оваа операција се врши во случај на изразени леви свртувања што се појавуваат од само еден правец. Пример за ваква ситуација е даден на Сл... Состојба Состојба Состојба 3 y N* y E* y EL* y w* y S* Сл..: Ситуација за рано сечење на фазите *Забелешка: Ознаките S, N, W, E, L како индекси на вредноста y, ги означуваат респективно правците Југ, Север, Запад, Исток, лево свртување. 46

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација За проектирање на работата на светлосните сигнали потребно е да се провери дали е задоволено неравенството: y EL + y W > y Е, т.е. дали збирот од заситениот ток во лево свртување од правецот Исток (y EL ) и заситениот ток за право од спротивниот западен правец (y W ) е поголем од заситениот ток за право од правецот Исток (y Е ). Ако одговорот е потврден (неравенството е задоволено), тогаш е z z : z y : y : y : 3 Ако одговорот е негативен, тогаш e: z : ( z z3) y NS : y E z : z 3 = y w : y EL ПРИМЕР.. ПРОЕКТИРАЊЕ НА РАБОТАТА СВЕТЛОСНИТЕ СИГНАЛИ НА ИЗОЛИРАНИ КРСТОСНИЦИ За крстосницата прикажана на Сл.. и за свртувањата на возилата изразени во ПАЕ/h, да се пресмета времетраењето на циклусот за систем од сигнални состојби, претпоставувајќи рано сечење на фазата со цел да се овозможат левите свртувања од Исток кон Југ. СТОП линијата на приодот Исток - Запад е 7.5 m, додека на приодот Север - Југ, 3.5 m. Радиусот на кривината за левите свртувања од Исток кон Југ изнесува m. NS W EL С* З * И* Ј* Легенда: Сл..: Распределба на токовите на возила q право (З-И) = 400 ПАЕ/h; q право (С) = 00 ПАЕ/h; q право (Ј) = 00 ПАЕ/h; q право (И-З) = 00 ПАЕ/h. 47

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација q десно (З) = 00 ПАЕ/h; q десно (И) = 00 ПАЕ/h q лево (Ј) = 80 ПАЕ/h; q лево (И) = 500 ПАЕ/h; q лево (С) = 50 ПАЕ/h. Решение: Движења на токовите по фази/состојби: y d y b y c y a y e Состојба Состојба Т..5: Приказ на токовите по фази Состојба Фази Ток ПАЕ/h Q Заситен y ток A право 400 500 3938 0.3 десно 00 B право 300 500 969 0.5 * десно 00 C лево 500 500 597 0.3* D право 00 488 838 0.6 десно 00 лево 50x.75 E право 00 50 838 0.8 * десно 80 лево 80x.75 Бидејќи Y B >Y A, сообраќајот од фазата А ќе се расчисти со фазата B (бидејќи фазата B трае подолго). Претпоставка: Ако претпоставиме сèцрвено време од секунди за да се расчистат левите свртувања од Север, тогаш следува дека е: Меѓузеленото време (M) во состојбата : жолто + (црвеножолто) = 3 + = 5, d = 4 s. 48

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација Меѓузеленото време (M) во состојбата е: црвено на сите приоди + црвено + (црвеножолто) = = + + 3 = 7, d = 6 s. Оттука: L = d + d = 0 s Y = y b + y c + y e = 0.5 +0.3 + 0.8 = 0.84.5 L 5.5 0 5 C 5 s. Y 0.84 Забелешка: Обично дозволената максимална вредност на циклусот изнесува 0 s. Затоа треба да се работи со 0 s и да се провери на самиот терен дали стоп линијата може да се прошири или да се оствари проширување во кое би се сместиле возилата што вртат во лево. Распределба на ефективното зелено време: yb yc 0.56 z 6 L 0 73 s Y 0.84 z y Y 0.8 0.84 E Co L 0 37 s Проверка: 37+73 = 0 s. Условот за C = 0 s е исполнет. ПРИМЕР.3: На Сл..3 дадени се свртувањата на токовите во единица ПАЕ/h и широчината на стоп линијата во метри. Да се претпостави дека радиусот за леви свртувања е m и дека меѓузеленото време за секоја состојба изнесува по 5 s. Да се: Проектира сигналната контрола; Пресмета времетраењето на циклусот и распределбата на ефективното зелено време. 49

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација 50 50 50 N 6.3 m 80 8.3 m 50 50 30 750 7.6m 70 5.m 30 00 30 Сл..3: Распределба на токовите на возила на крстосница Решение: Распределба на токовите на возила во три состојби. Состојба Состојба Состојба 3 Заситените токови се: S = 55 w Заситениот ток на левите свртувања е: 800 800 S l = = 598 ПАЕ/h..5.5 r 50

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација Распределба на токовите по фази: Фаза Е (450) Фаза C (50) Фаза B (600) Фаза А (90) Фаза D (30) Фаза F (60) Состојба Фаза Проток Заситен ток y = S q A 90 660 ( 7.6 3 55) 0.35 * B 600 905 ( 8.3 3 55) 0. C 50 598 0.09 * D 30 598 0.08 3 E 450 3308 0.4 * F 60 678 0.06 Пресметка на Y: Y y 0.35 0.09 0.4 0.58 (* - се земаат максималните вредности од табелата за y). Меѓузелен интервал - 5 s (заради заштита - безбедност) Временски загуби: L-(5-) x 3 = s Времетраење на циклусот: C.5 L 5 Y 0 =.5 5 = 0.58 55 s Распределба на ефективното зелено време 0.35 z 0.58 43 6 s 0.09 z 0.58 43 7 s 0.4 z3 0.58 43 0 s. 5

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација Се претпочита проектирање на работата на сигналите во случај на рано сечење на фазата. Ако временската загуба е L = 8 s, тогаш:.5 8 5 C 40 s, 0.4 0.35 z 3 9 s z = 5 s z 3 = 8 s. 0.58 Оттука следува дека распределбите на ефективните зелени времиња во циклусот се 4 s и 8 s со 5 s порано скратување на фазата (прекин на фазата за 5 секунди порано). ПРИМЕР.4: На Сл..4 прикажана е четирикрака крстосница. Широчината на приодот Север - Југ изнесува 7.6 m, додека на приодот Исток Запад, 3,6 m. Радиусот на кривината за левите свртувања изнесува. m. Да се пресмета: времетраењето на циклусот и ефективните зелени времиња. Работата на сигналите се одвива во 3 состојби. Се претпоставува дека нема сèцрвено време (истовремено црвено на сите приоди) и истовремено жолто време. N 50 500 00 300 300 50 0 450 400 80 700 0 Сл..4: Распределба на токовите на возила на крстосница 5

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација Решение: План на фазите во рамките на сигналните состојби: Состојба Состојба Состојба 3 Заситени токови: S = 55w 800 800 Заситен ток на левите свртувања: S l = 60.5.5 r. Одредување (избор) на фазите: Фаза C (300) Фаза Е (650) Фаза B (460) Фаза А (350) Фаза D (400) Фаза F (800) Состојба Фаза Проток Заситен ток y A (A,R)* 350 890 0.9 B (A,R) 460 890 0.4 * C (L)* 300 60 0.9 D (L) 400 60 0.5 * E (A,L,R)* 550+.75x00 3990 0.8 F (A,L,R)* 70+.75x80 3990 0. * Y = 0. + 0.5 + 0.4 = 0.7 *Забелешка: А, L, R (право, лево десно). 53

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација Меѓузелениот период за секоја состојба е: Црвено + (црвеножолто) = 3 + = 5 s Временските загуби изнесуваат: L = d = 3 x 4 = s Времетраењето на циклусот е:.5 L 5.5 5 C0 Y 0.7 79 s Распределбата на ефективното зелено време е: 0.4 z 0.7 (79 ) 3 s 0.5 z 0.7 (79 ) 4 s 0. z 3 0.7 (79 ) s. Збирот на зелените времиња ( z) e за е поголем од потребните 67 s. Затоа се врши намалување на z 3 на вредност од 0 s. СТОП линијата на приодот С - Ј е многу поширока и на овој приод потребно е да се направи намалување. 54

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација.5 Пресметка на должинатa на редовитe Пресметката е заснована врз теоријата на редови. Постојат 3 пристапи и тоа:. Теорија на стационарни состојби. Детерминистичка теорија 3. Теорија на временска зависност.. Теорија на стационарни состојби. Се претпоставува дека случајните доаѓања и заминувања се константни во подолг временски период, со тоа што нивниот однос станува просечен, односно ако доаѓањата ги обележиме со q, а заминувањата со, т.е.: q, доаѓања заминувања тогаш: Интензитетот на сообраќајот e: = q n Веројатноста за појава на n возила во редот e: P Просечната должина на редот e: L (.). Детерминистичка теорија. Се претпоставуваат униформни доаѓања и заминувања во однос q и ( воз/h), во кратки временски периоди t. n Ако интензитетот на сообраќај е = q, тогаш за време t = 0, должината на редот е L 0. После некое време t, должината на редот е: L q t, односно: L o L o L q t (.), т.е редот се зголемува или се растура во зависност од разликата меѓу побарувачката и капацитетот. 3. Теорија на временска зависност. Карактеристиките на оваа теорија се: Ги проучува случајните доаѓања и заминувања на возилата за краток временски период t со просечен интензитет на q и ( воз/h); Строгите решенија бараат долги нумерички интеграции; Приближните решенија се добиваат со координатна трансформација. На Сл..5 прикажана е зависноста на просечната должина на редовите од интензитетот на сообраќај споредено за стационарна состојба и детерминистичка зависност. 55

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација Сл..5: Зависност на просечната должина на редот и интензитетот на сообраќај Кривата на стационарна состојба е асимптота на детерминистичката права (линија), така што е: x = y, односно: ', или: e ' e n. n Од изразот (.) следува дека: L Lp '. Со замена во горниот израз се добива: t L L0 e n. t Наместо n e L, трансформираната крива е зададена како: L L 0 t L L L0 n t Поставувајќи ги следниве равенки: A t L Lo, B 4 L t 0 n e 56

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација и решавајќи ги по L, се добива изразот: L A B A Напомена: Подетален израз може да се изведе за неслучаен ток (non-random flow) во извештајот TRRL Report LR 909..6. Примена на теоријата на редови Од примарно значење за секој сообраќаен инженер во практиката е да се осигура дека просечниот капацитет е прилагоден за просечен проток на возила. Сепак, промените во протокот може да предизвикаат привремена појава на тесно грло како резулатат на појавата, односно формирањето на редови на возила. Теоријата на редови ги објаснува (се обидува да ги објасне) овие однесувања, со посебен акцент на должината на редовите и загубите во редовите (заради редовите). ПРИМЕР.5: Како пример за практична примена на теоријата на редови, се разгледува еден ред (единечен ред), формиран пред влезот на паркиралиште (вонулично паркирање). Доаѓањата на возилата се случајни, со просечен интензитет на пристигнување од 30 воз/h. Времето на опслужување при заминување (процес којшто го опфаќа времето за отстранување на платежната картичка од контролната кутија и за премин низ рампата), е исто така од случаен карактер и изнесува 9 s/воз. Да се пресмета:. Потребниот простор за сместување на редот на возила со веројатност од 95 % (веројатност за сместување на минимален број возила),. Просечните временски загуби (вклучувајќи го и времето на опслужување), за влез на возилата. Решение:. Пресметка на бројот на возила во редот (големина на просторот за сместување на редот пред влез во паркиралиштето): - Веројатноста да се појави поголем број од N возила во системот е: N P r ( n N) Каде што: - е односот меѓу интензитетот на просечни доаѓања на возилата (r) и r интензитетот на опслужување (s), односно. s - n е состојбата во која се наоѓа системот. Се одлучуваме за најмала вредност на N за којашто е: N P r ( n N) 0.05, т.е. ризикот за сместување на најмал можен број возила N е 5 %. 57

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација Бидејќи просечниот интензитет на пристигање на возилата r е 30 воз/h, а просечниот интензитет на опслужување на возилата е 9 s/воз (време на опслужување по возило што е еквивалентно на опслужувањето на s = 400 воз/h), оттука следува: r 30 0.8, и бараната вредност за број на возила за сместување изнесува s 400 3. Веројатноста да се појават 3 возила во редот е: P n N 3 3 0.8 0.044. r. Пресметка на просечните доцнења (временски загуби) на возилата за влез Просечното време на чекање за само оние пристигања кога во системот постои барем возило што чека е: 3600 * E (v) 45 s s r 400 30 Каде што: - v е вкупното време во системот, вклучувајќи го и времето на опслужување. *Забелешка: За подетални информации во врска со времето на чекање во редови, обрати се на Ogden, K.W., Taylor, S.Y., Traffic Engineering and Management, pp.580-586., Monash University, Melbourne, Australia,996..7. Временски загуби кај сигналите Испитувања (експерименти) беа спроведени со цел да се измерат временските загуби кај различни нивоа на проток, заситени токови и при работа на светлосните сигнали. Од овие испитувања, и од основната теорија на редови беше утврдено дека просечното доцнење на единечен приод се состои од три компоненти, и тоа: Просечни временски загуби = = униформни доаѓања + случајни доаѓања + корективен фактор Временските загуби/возило се одредуваат со изразот: d C x x 3 C 5 x q q x 0.65 Каде што се: d - просечните временски загуби/возило на одреден крак од крстосницата; λ учеството на ефективното зелено време во циклусот под услов да е еднакво на z ; C 58

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација x степенот на заситување. (Однос меѓу протокот и максималниот проток под q услов дека x = ; S C времетраењето на циклусот во s; q протокот на возила по лента во воз/s; d загубите во s. B Алтернативно може да биде: d C A D. (А, B, D се фактори, додека q C е времетраење на циклусот). За полесна пресметка на d, факторите A, B и D се отчитуваат од соодветни табели. Корективниот фактор најчесто изнесува од 5 до 5% од просечните временски загуби. Затоа, изразот за временски загуби се апроксимира (приближно се пресметува) како: d 0. 9 C Влијанието на промените на времетраењето на циклусот врз просечните временски загуби е прикажано на Сл..6. Избрани се три промени на оптоварувањето на крстосницата (вкупен влезен ток - 600, 800 и 3 000 воз/час). Кривите на временските загуби се поместуваат во зависност од големината на циклусот што респективно соодветствува на големините на вкупниот влезен ток. За кратки циклуси (за која било големина на влезниот ток), временските загуби/возило се големи. Со пораст на циклусот до оптималната вредност, временските загуби се намалуваат. Со зголемување на циклусот над оптималната вредност, временските загуби почнуваат благо да растат. Јасно се гледа дека не вреди да се оди со циклуси поголеми од 0 секунди. За помали протоци (до 600 воз/час), оптималниот циклус со минимални временски загуби се движи меѓу 40 и 60 секунди. A B q Сл..6: Зависност на просечните временски загуби/возило од времетраењето на циклусот 59

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација.8. Линиска координација ВОВЕД Во изминативе 30 години во светот, многу е вложено во развојот на системи за контрола на сообраќајот на интегриран начин, бидејќи изолираните светлосни сигнали ја немаат добивката од поврзување со централно место. Притоа, потребни се посети од сообраќајни инженери и техничари за проверка на работата на светлосниот сигнал на изолирана крстосница, бидејќи некоординираната работа на сигналите не може соодветно да се справува со сообраќајот. Поранешните системи, особено оние пред откривањето на мникомпјутерските и микропроцесорските технологии, се третираа како големо достигнување во подобрувањето на контролата на изолирани крстосници. Денес, високо префинетите и исплатливи прилагодливи системи постигнуваат значајни подобрувања во сообраќајните услови на градски сигнализирани мрежи. Популарниот концепт се состои во тоа што координираните сообраќајни сигнали едноставно обезбедуваат зелен бран, во којшто возилата што се движат по сообраќајницата, добиваат последователни зелени сигнали. Главна цел на овој систем е да обезбеди многу поширока минимизација на функцијата на целта, како што е: застанување на возилата, временски загуби, потрошувачка на гориво, емисии на издувни гасови (или нивна комбинација), или зголемување на капацитетот на постојната патна мрежа. Што се добива со координацијата на светлосните сигнали? Ефикасната сигнална координација го зголемува капацитетот на постојната патна мрежа и ги намалува севкупните временски загуби (доцнењата), бројот на застанувања, потрошувачката на гориво, издувните емисии на возилото. Студиите на анализа на трошоците/добивките (Cost Benefit Analysis) покажаа високи стапки на економски добивки во однос на вложената инвестиција при поставување на координирана светлосна сигнализација, особено онаму каде што има високи нивоа на сообраќајна побарувачка. Добивката (користа) од координацијата зависи од видот на применетиот систем. На пр., системите со фиксна стратегија доведуваат до заштеди во времето на патување од до %, до намалување на потрошувачката на гориво за 3% и намалување на трошоците од сообраќајни незгоди за 3%. Прилагодливите (адаптивните) системи на координација резултираат со натамошни намалувања на доцнењата на крстосници ( 7%) и на потрошувачката на гориво (до %). Кај најсовремените централизирани системи на сигнална координација, вистинската добивка е во можноста да се набљудува работата на сигналите од централно место. Така, системот се надградува со минимум ресурси, и се одржува (контролерот, ламбата, детекторот) со најмали временски загуби. 60

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација Принципи на координацијата на светлосните сигнали Кај изолираните светлосни сигнали, контролата на сообраќајот се постига со соодветно времетраење на циклусот и распределба на фазите. Овие можат да бидат претпрограмирани и да се менуваат во согласност со временскиот план, или да даваат динамички одговор во зависност од влезниот податок на детекторот. Ако се координираат два или повеќе сигнали, доаѓа до израз третиот параметар, познат како фазно поместување, така што се појавува дополнително ограничување при изборот на времетраењето на циклусот. Фазните поместувања меѓу сигналите ги дефинираат временските зависности меѓу почетоците (или завршетоците) на соодветните фази на секој сигнал. Идеално би било кога фазните поместувања би обезбедиле пристигање на возилата пред сигналот кога тој е зелен. Ова во практиката не е можно. Меѓутоа, примената на соодветни фазни поместувања ја намалува временската загуба на возилата што се јавува кога возилото ќе пристигне во несоодветно временска точка на циклусот. Типично, фазните поместувања се прават да обезбедат добра прогресија (т.е. пристигање во последователни зелени сигнали) на главните токови (на главната сообраќајница). На Сл..7 прикажан е временско-просторниот дијаграм, којшто претставува згодна визуализација на работата на координираните светлосни сигнали. Сл..7: Временско-просторен дијаграм Вертикалната оска претставува време, а хоризонталната растојание. Вертикалните столбчиња што се распоредуваат по должина на потегот се наоѓаат на растојание во зависност од растојанието меѓу сигналите, и ја прикажуваат бојата на сигналот во пресрет на токовите. Во овој дијаграм, црната боја го означува црвениот сигнал, а белата зелениот. Жолтиот интервал е изоставен заради појасна анализа. Напредувањето (прогресијата) на 6

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација колоната возила од еден до друг (нареден) сигнал претставено е (едноставно) како пар паралелни линии, зелен појас, чијшто наклон е пропорционален на брзината на колоната возила. Растојанието меѓу овие паралелни линии се нарекува ширина на бранот. Таа ја покажува способноста на групата сигнали да ја пропуштат колоната возила низ групата од сигнали без запирање. Треба да се нагласи дека временско-просторните дијаграми даваат многу едноставно прикази, притоа не земајќи ги предвид факторите на растурање (дисперзија) на колоната по должината на сообраќајницата. Затоа, треба да се применуваат многу внимателно. Сепак, овие дијаграми помагаат и остануваат и натаму во широка употреба. Сл..7 ја покажува користа од координираните сигнали во идеална ситуација. Фазните поместувања на првите три сигнала се поставени така, што го овозможуваат континуираното патување на токот низ зелените појаси, без запирање на секој сигнал. Несоодветното фазно поместување кај четвртиот сигнал ја прикажува важноста на фазните поместувања. Одредувањето на фазното поместување кај линиската координација на сигналите (на пр. по должината на главна сообраќајница) е релативно директно и едноставно од просторно-временскиот дијаграм, или од компјутерските програми како TRANSYT (Robertson, 969) или SCATES (Sims, 988). Во системи на светлосни сигнали на ортогонална мрежа (како во централното градско подрачје), одредувањето на фазното поместување е исклучиво со помош на компјутер. Системите на сигнална координација што се прилагодливи кон сообраќајот, како SCOOT (Hunt at al, 98), сами ги одредуваат фазните поместувања во текот на работата (on-line) користејќи сообраќаен модел сличен на TRANSYT. Времетраењето на циклусот кај координираните сигнали е ограничено, бидејќи координацијата се заснова врз фиксна зависност меѓу почетокот и крајот на одредена фаза (т.е. фазно поместување). Ова значи дека времетраењата на циклусите се фиксни. Обично, координираните сигнали имаат заедничко времетраење на циклусот. Kaj група координирани сигнали, времетраењето на циклусот се одредува според крстосницата со најголем циклус. 6

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Светлосна сигнализација 63

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Решени задачи 3. РЕШЕНИ ЗАДАЧИ После теоретскиот приказ и решените примери во Глава II, овде ќе бидат дополнително поставени и решени задачи во коишто се обработува проблематиката на заситени токови и на проектирање на работата на светлосните сигнали на изолирана крстосница. А) Проблематика на заситени токови според основниот метод и капацитет на изолирана крстосница Во задачите што следуваат, ќе биде практично прикажана примената на основниот метод како постапка за одредување на заситениот ток. Постојат многу модели и приоди за дефинирање на заситениот ток, за препорачани вредности и за карактерот на опкружувањето. Ниеден модел не може директно да се примени во домашни услови, но врз основа на истражувањата на величината и карактерот на заситениот ток во наши и светски градови, формулиран е пристап којшто се препорачува за практична примена кај нас и којшто е прикажан низ задачите што следуваат. Задача 3.. Да се одреди големината на заситениот ток и капацитетот на приодите прикажани на Сл. 3., за јазелот којшто е лоциран на улична мрежа на голем град. Пешаците се дисциплинирани. Зелениот сигнал трае 80 секунди, а циклусот 0 секунди. 805 воз/ h 4 455 воз/h Решение: Сл.3.: Приказ на движењета на токовите на возила низ јазелот Одредување на фазите Од приказот може да се воочат две различни заштитени фази: во првата се движат возилата (насоки 4 и 4 ), а во втората пешаците. Оперативниот ток 64

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Решени задачи на двата приоди е на највисоко ниво. Приказот на распоредот на фазите е даден подолу. Фаза I Фаза II Пресметка на заситениот ток Користејќи го изразот за заситен ток: S* = S op N f f f 3 f 4 [воз/час зелено ] (*Извор: Оsoba, М., et al., Upravljanje saobraćajem pomoću svetlosnih signala, I deo, Beograd, 997). Каде што е: S op - оперативниот ток (Табели 3., 3. и 3.3, стр. од изворот). Табелите следуваат соодветно. S op (воз/h) Т. 3.: Лента за право Тип на сигнален план А B C 550 800 050 А Најчесто за двефазен сигнален план; левите свртувања од спротивната насока се во иста фаза со приоритетните прави движења, ги попречуваат и влијаат врз намалувањето на вредноста на заситениот сообраќаен ток. B За повеќефазен сигнален план (над фази) (различен третман на левите свртувања во однос на конфликотниот ток; во една состојба токовите за право се одвиваат заедно со конфликтните леви свртувања, а во другата состојба конфликтните леви застануваат. Оперативниот ток се движи меѓу минималната и максималната вредност, па така, при пресметката се усвојува средна вредност. C - За повеќефазен сигнален план со сите заштитени фази; нема конфликти меѓу токовите за право и левите свртување од спротивна насока. Т.3.: Посебна лента за свртување (воз/час) Лента за леви или десни свртувања S op (воз/h) max 750-800 препорачливо 500 65

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Решени задачи Т.3.3: Мешовита лента (право и лево; право и десно) Процент на возила во свртување % <5 0 5 0 5 30 35 40 45 50 >50 S op (воз/h) 550 538 490 450 430 400 370 360 350 330 - - N e бројот ленти со иста намена, - f e влијанието на пешаците (Табела 4, стр. од изворот): Т. 3.4: Влијание на пешаците врз возилата во свртување Интензитет на пешачкиот ток (пеш/h) 50 00 50 00 50 300 350 400 450 50 550 0 f 0.97 0.95 0.9 0.87 0.8 0.76 0.69 0.6 0.57 0.53 0.50 - f e влијанието на конфликтниот ток (Табела 5, стр. 3 од изворот): Т. 3.5: Влијание на конфликтниот ток во иста фаза Интензитет на конфликтниот ток (воз/час) 50 00 50 00 50 300 350 400 450 500 >500 f 0.97 0.94 0.90 0.83 0.75 0.67 0.60 0.56 0.53 0.5 0.5 - f 3 e влијанието на структурата на токот (Табела 6, стр. 3 од изворот): Т. 3.6: Влијание на структурата на токот Процент на комерцијални возила во токот % 5 7 0 5 7 0 5 f 3 0.97 0.95 0.9 0.90 0.87 0.85 0.83 0.79 - f 4 e влијанието на големината на градот (Табела 7, стр. 3 од изворот): Т. 3.7: Влијание на големината на градот (бр. на жители) < 40 000 40 000-300 > 300 000 000 f 4 0.85 0.90.0 Од Т. 3., се добива: S 050.0.0.0.0 400 воз/h зелено. S 4 Пресметка на капацитетот на приодот -4 и 4-: Капацитетот на приодот се пресметува со изразот: z S K= (воз/h) C 66

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Решени задачи За големина на зелениот интервал од 80 s и траење на циклусот од 0 секунди, се добива: 80 K 4 K 4 400 733 воз/h. 0 Задача 3.. Да се одреди големината на заситениот ток за приодите на Т крстосница со двефазен сигнален план, лоцирана во мал град (Сл.3.). Q =440 воз /h 4 0% ДС* 4 3 3. 3... *Забелешка: ДС десни свртувања Одредување на фазите: Сл.3.: Приказ на токовите на возила низ крстосница Фаза I Фаза II Пресметка на заситениот ток за приодите: Вредностите на заситениот ток се отчитуваат од Т. 3., 3. и 3.5. Правите движења на приодот се опслужуваат без попречувања од конфликтните токови 67

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Решени задачи во свртување од спротивната насока; оперативниот ток ја има максималната вредност (од Т. 3. од изворот што се коригира со факторот на влијание на големината на градот од Т. 3.7.). S. 050.0.0.0 0.85 74.5 (воз/h). Влијанието на конфликтниот ток за лево свртување од приодот може да се толкува двострано, зависно од бројот на расположливи сообраќајни ленти на излезот од приодот 3. Ако се расположливи две ленти, тогаш возилата во лево свртување нема да бидат попречени од од токовите на приодот 4 (десните свртувања), и факторот f изнесува 0.6. Интензитетот на конфликтниот ток е: Q 4. = 440 x 0.8 = 35 воз/час (од Т. 3.5): S. S S S 500.0 0.53.0 0.85 675,75 воз/h. S.. 74.5 675.75 48.5 воз/h Заситениот ток на останатите два приоди изнесува (Т. 3.3 и 3.4): S S 500.0.0.0 0.85 550 воз/h S 3 3. 3.. S3. 4 450 Задача 3.3..0.0.0 0.85 3.5 воз/h Ако учеството на комерцијалните возила во токот изнесува 0%, а крстосницата е лоцирана во град од 00 000 жители, да се пресметаат заситените токови за сигналниот план според шемата на Сл.3.3. Q =480 воз /h 4 30% ДС 4 3 3. 3... 68

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Решени задачи Состојба I Состојба II Состојба III Сл. 3.3: Приказ на движењата и сигналните состојби Решение: Кога сигналниот план е сложен според својата структура, заситените токови се пресметуваат според состојбите (фазите): Пресметка на заситените токови: Состојба I S 450 S 4.. 050.0.0.0.0 0.83 0.83 0.90 0.90 083.5 воз/h 53.35 воз/h. Состојба II: S 500.0...0 0.83 0.90 0.5 воз/h S 050.0.0 0.83 0.90 53.35 воз/h.. Состојба III: S3. S3.. 500.0.0 0.83 0.90 0.5 воз/h При одредување на заситениот ток за лентата., потребно е да се знае дека возилата во таа лента имаат право на движење во состојбата I и во состојбата II. Во двата случаја тоа движење е непречено (без конфликти). Затоа применета е максималната вредност на оперативниот ток од Т. 3.. Таа вредност е коригирана поради влијанието на структурата на токот и големината на градот. При пресметката на капацитетот треба да се знае дека лентата. има зелен интервал во текот на двете состојби. Задача 3.4. Да се пресметаат заситените токови на Т крстосница според дадениот сигнален план на Сл.3.4, за случај на крстосницата да постојат пешачки токови и таа да биде лоцирана во голем град. 69

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Решени задачи Q=450 воз/h 4 0% ДС 4. 50 пеш/час 300 пеш/час 3 3. 3... Состојба I Состојба II Состојба III Решение: Сл.3.4: Приказ на Т крстосница со распоредот на фазите Пресметка на заситениот ток: Бидејќи во состојбите I и III постојат конфликти меѓу пешаците и возилата во свртување, сигналниот план спаѓа во типот B. Од Т. 3., 3., 3.3 и 3.4 следува: Состојба I: S 450 0.9.0.0.0 334 воз/h 4. S 800.0.0.0.0 800 воз/h.. Состојба II: S 500.0.0.0.0 500 воз/h.. S 800.0.0.0.0 800 воз/h.. 70

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Решени задачи Состојба III: S 500.0.0.0.0 500 воз/h 3. S 500 0.76.0.0.0 40 воз/h. 3. Објаснување: Ако се направи споредба меѓу примерите 3.3 и 3.4 (сообраќајна лента 4.), се воочува разлика во големината на заситениот ток во случај на присуство и отсуство на пешачките токови, како и големо влијание на големината на градот и на поповолната структура на токот врз големината на заситениот ток, кои го компензираат влијанието на пешаците. Задача 3.5. Да се пресметаат заситените токови на четирикрака крстосница прикажана на Сл.3.5, за случаи кога сигналниот план е двефазен и трифазен. Крстосницата е лоцирана во голем град и на неа нема пешачки токови. Q=450 воз/h Q=450 воз/h 0% ДС 30% ЛС 3 Q=400 воз/h 5 % ДС Q=350 воз/h 0 % ДС 4 Q=300 воз/h Q=00 воз/h 30 % ЛС* 0 % ДС* Сл. 3.5: Приказ на токовите на возила на 4 крака крстосница *Забелешка: ЛС леви свртувања ДС - десни свртувања 7

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Решени задачи А) Двефазен сигнален план Фаза I Фаза II Б) Сигнални состојби (трифазен систем) Состојба I Состојба II Состојба III Решение: Одредување на заситениот ток за двефазен сигнален план: (K t интензитет на конфликтниот ток, Т.5): Фаза I: S S S. 450 400.0.0. S. S.. S3. S S 450 400.0.0 3. 3 S3. S3..0.0.0 450 воз/h 0.5.0.0 74 воз/h - K t >500 воз/h 450 74 64 воз/h.0.0.0 450 воз/h 0.56.0.0 784 воз/h - K t = 40 воз/h 450 784 34 воз/h. Фаза II: S S S. 490.0 500.0. S. S...0.0.0 0.6.0.0 490 900 490 воз/h 900 воз/h - K t = 350 воз/h 390 воз/h. 7

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Решени задачи S4. S S 538 500.0.0 4. 4 S4. S4..0.0.0 538 воз/h 0.56.0.0 840 воз/h - K t = 400 воз/h 538 840 378 воз/h. Одредување на заситениот ток за трифазен сигнален план (три сигнални состојби): Состојбите I и II се исти како во двефазниот сигнален план. Состојбата III во овој случај е заштитена фаза, па така заситените токови се: S. S4. 500.0.0.0.0 500 воз/h. Примерот илустрира случај кога иста лента или ток (лентата за лево свртување) има два различни дела од зеленото време: во текот на едниот дел, дозволено е свртување (во конфликт со спротивната насока); во текот на другиот дел, свртувањето е заштитено (бесконфликтно). Во овој случај, коректната вредност на заситениот ток се одредува со пондерирање на вредностите за две различни состојби во согласност со нивното времетраење во текот на сигналниот план.. За конкретниот случај, при сигнален план од 3 состојби, за 0 s на зелен интервал во состојбата II и 30 s зелен интервал во состојбата III, вредноста на S. изнесува: S 0 900 30 500 / 0 30 60 воз/h.. Б) Проблематика на проектирање на работата на светлосните сигнали на изолирана крстосница Задача 3.6. За крстосницата претставена на Сл. 3.6, потребно е според Вебстер да се пресмета времетраењето на циклусот и фазите. Големината на заситениот ток/ приоди изнесува: S = 880 воз/h, S =600 воз/h и S 3 = 880 воз/h. Меѓузелените времиња изнесуваат: t I-II = 6 s, t II-III = 3 s и t III-I = 6 s. Сл.3.6: Распределба на токовите на возила на крстосница 73

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Решени задачи Решение: План на одвивање на фазите: I II III Пресметка на протоците на возила/фази: I фаза II фаза III фаза q = 960 воз/h q = 80 воз/h q 3 =600 воз/h. Пресметка на вредноста y (однос меѓу протокот и заситениот ток): q 960 y 0.34 S 880 y y Y 3 q q S S y 3 80 600 600 880 3 y y3 0. 0. 0.34 0. Y< условот е задоволен. 0. 0.66 74

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Решени задачи Пресметка на вкупните загуби од меѓузелените времиња: L t t t 6 3 6 5 s. I II II III III I Пресметка на времетраењето на циклусот: C.5 L 5.5 5 5 Y 0.66 80.88 s. Пресметка на зелените времиња за трифазен систем: y 0.34 z C L 9 Y 0.66 80.88 5 9 9.9 s y 0. z C L 9 Y 0.66 80.88 5 9 9.47 s y3 0. z3 C L 9 Y 0.66 80.88 5 9 8.08 s. План на работа на сигналите/фази: I фаза = z + жолто + меѓузелено време = 9.9 + 3 + 6 = 38.9 s II фаза = z + жолто+ меѓузелено време = 9.47+ 3 + 3 = 5.47 s III фаза = z 3 +жолто+ меѓузелено време = 8.08+ 3 + 6 = 7.08 s. Пресметка на времетраењето на циклусот: C = 38.9+5.47+7.08 = 80.84 s. Односно, C = C 80.84 s = 80.88 s. Пресметка на бројот на циклуси во еден час: 3600 3600 C h 44.53 циклуси/h. C 80.84 Задача 3.7. За крстосницата прикажана на Сл. 3.7, потребно е да се одреди: Времетраењето на циклусот; Распределбата на зелените времиња. Големината на заситениот ток изнесува 800 воз/h, меѓузелените времиња/фази изнесуваат 5. s, вклучувајќи ги и загубите при стартот. Пресметаните вредности да се прикажат графички (план на темпирање на работата на сигналите). 75

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Решени задачи q = 400 voz/h q = 600 voz/h Решение: Сл.3.7: Распределба на токовите на возила на крстосница План на одвивање на фазите: I II Пресметка на односот меѓу протокот и заситениот ток: q 600 y 0.33 S 800 y q S 400 800 0. Y y y 0.33 0. 0.55 Y< условот е задоволен. Пресметка на вкупните загуби од меѓузелените времиња: L t t t 5. 5. 0.4 s. I II II III III I Пресметка на времетраењето на циклусот:.5 L 5.5 0.4 5 C 46.9 s. Y 0.55 Пресметка на зелените времиња за трифазен систем: 76

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Решени задачи z y 0.33 9 46.9 0.4 6 7.94 s Y 0.55 y 0. z C L 9 46.9 0.4 6.96 s. Y 0.66 C L План на работа на сигналите: I фаза = z + жолто + меѓузелено време = 7.94 + 3 + 5. = 6.4 s II фаза = z +жолто + меѓузелено време =.96+ 3 + 5.3 = 0.6 s. Пресметка на времетраењето на циклусот според изработениот план за работа на сигналите: C= 6.4 +0.6 =46.9s C = C 46.9 s = 46.9 s. Напомена: За практични потреби, вредностите добиени за C се заокружуваат на цел број, односно за конкретниот случај усвојуваме: C = 46 s, времетраење на I фаза = 6 s и времетраење на втората фаза = 0 s. зелено ж црвено цж. зелено ж. црвено C 8 44 46 8 44 C 46 4 6 38 4 4 6 црвено цж зелено ж црвено цж зелено Објаснение: Графички приказ на планот на темпирање на работата на сигналите (сигнален план) Зелено жолто црвено црвеножолто Задача 3.8 На крстосница, воведен е трифазен систем за регулирање на сообраќајот. Времетраењето на циклусот изнесува 80 s, а вкупните временски загуби - s. Односот меѓу протокот и заситениот ток меѓу втората и третата фаза изнесува 0.43. Големината на заситениот ток на првиот приод изнесува 600 воз/h. Да се одреди протокот на возила на првиот приод, односно во првата фаза. 77

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Решени задачи Решение: Пресметка на Y со примена на равенката за времетраење на циклусот: C.5 L Y 5 80 80 80.5 5 Y Y 6.5 80 Y.5 5 58.5 Y 0.73 80 Пресметка на односот меѓу протокот и заситениот ток за првиот приод: Y = y + y + y 3 = 0.73 0.73 = y + 0.43 y = 0.3. Пресметка на протокот на возила на првиот приод: q y q y S 0.3 600 780 воз/h. S В) Проблематика на линиската координација Задача 3.9. На Булеварот Гоце Делчев, потребно е да се изврши координација на сигналите за времетраење на циклусот од 86 s и минимална брзина на движење на возилата од 40 km/h. Максималната брзина изнесува 60 km/h, односот меѓу протокот и заситениот ток e 0.5. Да се одреди должината на потегот на којшто може да се изврши координација на светлосните сигнали. Решение: Под должина на потегот се подразбира должината (D) на којашто се наоѓаат крстосниците управувани со светлосни сигнали, и чијашто работа треба да се усогласи, т.е. да се воведе зелениот бран. Пресметка на должината на потегот на координација: C y D 3.6 (m) V V min max 86 0.5 D 3.6 36.53 = 37 m 40 60 Каде што е: y - односoт меѓу протокот и заситениот ток, 78

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Решени задачи C - времетраењето на циклусот (s), 3.6 - трансформацискиот коефициент од km/h во m/s. Задача 3.0. На Булеварот Гоце Делчев потребно е во должина од 000 m да се усогласи работата на светлосните сигнали за брзина на возилата од 40 до 60 km/h. Должината на циклусот треба да изнесува 76 s. Да се определи широчината на основниот бран. Решение: Пресметка на вредноста y (со трансформација на равенката за должина на потегот на координација: 3.6 y y D y 0.57 V min 3.6 D C 3.6 000 76 V max V min 40 C V 60 max Пресметка на широчината на основниот бран: W y C 0.57 76 43.3 s. y 79

ПРИРАЧНИК - Рeгулација нa... Програмски задачи 80

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи Технички Факултет-Битола Предмет: Регулација на сообраќајните токови - Отсек за сообраќај и транспорт - Кандидат. A. Врз основа на локални мерења на брзината на одделни возила, добиени се следниве резултати: Класа на брзини (km/h) -6 6-30 30-34 34-38 38-4 4-46 46-59 50-54 54-58 Средина на класата (km/h) 4 8 3 36 40 44 48 5 56 Фреквенција.................. Да се пресмета: Аритметичката средина на брзината (V) Стандардното отстапување на брзината на одделни возила (Sv). Б. Врз основа на локално мерење на брзините на одделни возила, за 0 возила добиени се следниве резултати: ВОЗИЛО 3 4 5 6 7 8 9 0 БРЗИНА (km/h) Да се пресмета: просечната временска брзина; просечната просторна брзина како хармониска средина; просечната просторна брзина со помош на дисперзијата на моментните брзини. В. Со помош на методот на подвижен набљудувач да се процени големината на токот и просечната просторна брзина на патот долг km, ако при мерењето се забележани следниве резултати: Во насоката на движење на токот: време на почеток на снимањето. време на снимање на крајот на делницата. број на возила што го претекнале возилото бројач. број на возила претекнати од возилото бројач. Во спротивната насока од токот: време на почеток на снимањето. време на снимање на крајот на делницата. број на возила што доаѓаат во пресрет. Г. На делницата од автопатот ПЕТРОВЕЦ- СКОПЈЕ се претпоставува дека постои линеарна зависност меѓу брзината и густината на сообраќајниот ток. Просечната слободна брзина во токот изнесува.km/h, а максималната густина изнесува..воз/km. Да се: напишат равенките на зависност: брзина- густина и ток-густина за дадениот ток на возила. пресмета брзината и густината што соодветствува на ток од.воз/час. пресметаат просечните интервали и просечните растојанија меѓу возилата за услови кога токот е максимален. Напомена: Решенијата се изработуваат на лист А4 формат со компјутерска техника. 8

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи УПАТСТВО Тука е решен сличен пример како Задачата.. А. Врз основа на локалните мерења на брзината на одделни возила на одреден пресек од патот, добиени се следниве резултати: Класа на брзина (km/h) Средина на класа (km/h) Фреквенција 4 8 6 8 3 30 4 3 36 34 36 40 38 40 44 4 3 44 48 46 33 48 5 50 37 5 56 54 3 56 60 58 3 60 64 6 9 64 68 66 0 68 7 70 5 7-76 74 3 N = 3 Да се пресмета : - Аритметичката средина на брзината (V); - Стандардното отстапување на брзината на одделните возила (S V ). Решeние: За да се пресметаат погоре наведените величини, потребно е претходно да се подготви табела којашто во себе ќе ги содржи потребните елементи за пресметка на аритметичката средина и на стандардното отстапување. Табела за пресметка на потребните величини: Класа на Средина брзина на класа (km/h) (km/h) Фреквенција f i t i f i t i f i t i 4 8 6-6 - 7 8 3 30 4-5 - 0 00 3 36 34-4 - 44 76 36 40 38-3 - 66 98 40 44 4 3 - - 6 4 44 48 46 33 - - 33 33 48 5 50 37 0 0 0 8

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи 5 56 54 3 3 3 56 60 58 3 46 9 60 64 6 9 3 57 7 64 68 66 0 4 40 60 68 7 70 5 5 5 5 7 76 74 3 6 8 08 N = 3-0 390 - Аритметичката средина на брзината (V ) изнесува: V d N n i f t i i V, t = V i V 0 0 i, d Каде што е: - N бројот на возила чиишто брзини се измерени на одреден пресек на патот; - f i фреквенцијата на повторување на одделни класи на брзини; - d - ширината на класата на брзини; - V 0 -,,нултата брзина, t i e еднакво на нула. 4 V.( 0) 50 49.66 km/h. 3 - Стандардното отстапување на брзината на одделните возила (S V ) изнесува: S V d N n n fiti ( i N i f t ) i i S V 4 390 3 ( 3 0) = 9.7 km/h. Б. Врз основа на локално мерење на брзините на 0 одделни возила, добиени се следниве резултати: Возило 3 4 5 6 7 8 9 0 3 4 5 6 7 8 9 0 53 45 54 63 48 57 65 5 49 45 58 73 63 50 5 47 47 6 58 46 Брзина (km/h) Да се одреди:. Просечната временска брзина;. Просечната просторна брзина како хармониска средина; 3. Просечната просторна брзина со помош на дисперзијата на моментните брзини. (Потсетување: дисперзијата S [ V ] v e: S i V v ). n 83

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи Решение:. Просечна временска брзина: n Vi i 085 V t 54,5 km/h. n 0. Просечна просторна брзина како хармониска средина: n 0 V s 53,530 km/h. n 0,375565 i Vi 3. Просечна просторна брзина со помош на дисперзијата на моментните брзини: [ V ] i V t 67,75 Sv 6,46053; n 9 Sv 6,46053 V s V t 54,5 53,709 km/h. V 54,5 t В. Со помош на подвижен посматрач, да се процени големината на токот и просечната просторна брзина на делницата од патот долга 800 метри, ако при мерењето се забележани следните резултати: Во насока на движење на токот: време на почеток на снимањето 3h 5min 30s. време на крајот на делницата 3h 8min 00s број на возила што го претекнале возилото бројач: 5 број на возила претекнати од возилото бројач: Во спротивна насока од токот: време на почеток на снимањето 3h 30min 00s време на крајот на делницата 3h 3min 0s број возила што доаѓаат во пресрет: 00 Решение: Големината на сообраќајниот ток изнесува: x y q = (воз/h) t a t c Каде што е: x бројот на возила што на возилото посматрач му доаѓаат во пресрет; y - разликата меѓу бројот на возила што го претекнале возилото посматрач и бројот на возила што ги претекнало возилото посматрач; 84

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи t а - временскиот период на снимање на сообраќајот во насока на движење на токот; t c - временскиот период на снимање на сообраќајот во спротивна насока од посматраниот ток. x y 00 4 q 0,4574 воз/s t a t c 50 80 q = 67,86 воз/h. Просечната просторна брзина е: y 4 t tc 50 4,538 q 0,4574 S 800 V,57 m/s t 4,538 V = 45,907 km/h. Г) На делницата од автопатот Петровец Скопје, се претпоставува дека постои линеарна зависност меѓу брзината и густината на токот на возила, т.е. дека важи моделот на Гриншилдс (Greenshields). Просечната слободна брзина за токот изнесува 08 km/h, а максималната густина е 90 воз/km. Ако важи равенката на Гриншилдс, тогаш да се направи следнава анализа: Да се одреди зависноста брзина - густина и проток - густина за дадениот ток на возила; Да се пресмета брзината и густината што одговара на проток од 800 воз/h; Да се пресметаат просечните временски и просторни интервали на следење на возилата за услови кога токот е максимален. Решение: Зависност меѓу брзината и густината и меѓу протокот и густината: Vsl 08 Vs Vsl g 08 g 08, g g 90 max q Vs. g 08 g, g. Брзина и густина за проток од 800 возила/h: Ако е q = 800 воз/h, тогаш е:,g 08g 800 0 g 8, воз/km, g 8, 85 воз/km. V 08,.8, 98,8 km/h, V 08,.8,85 9, 78 km/h. S, S, 85

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи g 90 g max 45 воз/km. Просечни временски и просторни интервали на следење на возилата за максимален ток: q 08 45, 45 430 воз/h max 3600 3600 h,48 s. q max 430 000 000 s, m. g 45 86

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Технички факултет Битола Предмет: Регулација на сообраќајните токови Програмски задачи - Отсек за сообраќај и транспорт - Кандидат:. За систем на крстосници (Сл.), да се изврши проектирање на хоризонтална и вертикална сигнализација со комплетно претставување на надолжните, на напречните и на останатите ознаки, како и комплетна спецификација на вертикалната сигнализација. На истиот потег да се проектираат посебни сообраќајни ленти за возилата на ЈГП. Сл. При проектирањето да се има предвид следното: Широчината на една сообраќајна лента изнесува.m. Растојанието меѓу центрите на двете соседни крстосници изнесува..m. За приодите 3 4 од крстосниците да се обезбедат посебни сообраќајни ленти за леви свртувања; десните свртувања се комбинирани со правите движења и се одделени со посебни сообраќајни ленти; движењата за право се одделени со посебна лента. Движењето меѓу крстосниците е двонасочно и за секоја насока има по две сообраќајни ленти. За секој од приодите кон крстосниците обезбедени се по две сообраќајни ленти во една насока. Пешачките премини се лоцирани на самата крстосница и нивната ширина е во зависност од бројот на сообраќајни ленти. Возилата на ЈГП имаат приоритетен третман со посебни автобуски ленти и тоа: a) Посебна рабна автобуска лента, во иста насока со другите ленти на коловозот. б) Посебна автобуска лента, во спротивна насока во однос на другите ленти на коловозот. в) Орабена централна автобуска лента за двонасочен сообраќај. 87

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи Напомена: Решението се изработува на милиметарска хартија во соодветен формат и во соодветен размер. Графичките прилози се изработуваат рачно, или со помош на соодветен софтверски пакет за проектирање (CAD). Битола, Од кабинетот 88

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи УПАТСТВО Втората програмска задача опфаќа комплетно проектирање на хоризонтална и вертикална сигнализација на потег од градска сообраќајница, претставен со две крстосници. Посебна важност на оваа програмска задача даваат проектните решенија за посебни сообраќајни ленти за возилата на ЈГП, како и за велосипедските патеки. Се разбира дека останатите елементи од хоризонталната и вертикалната сигнализација.не се од помало значење. Во понатамошниот текст се даваат основни упатства (чекори) во решавањето на оваа програмска задача. Постапката за решавање ќе биде образложена во согласност со редоследот на точките предвидени во задачата. - Во првата точка од задачата е дефинирана потребната широчина на сообраќајната лента, како основен конструктивен елемент во проектирањето на патната мрежа. - Растојанието меѓу центрите на двете соседни крстосници е дефинирано во втората точка, и истото треба да се запази при проектирањето. - Третата точка го дефинира режимот на сообраќајот непосредно пред самиот приод кон крстосницата, така што за поедини приоди се дефинирани и посебни барања што треба да се исполнат, како на пример обезбедување посебна сообраќајна лента за левите свртувања во зоната на крстосницата. Издвојувањето на посебна сообраќајна лента се врши со,,косник за отворање и затворање на посебна сообраќајна лента во согласност со дефинираните конструктивни димензии за овие косници според прописите за хоризонтална сигнализација. - Движењето меѓу крстосниците е дефинирано во четвртата точка, во која е нагласено дека движењето меѓу крстосниците е двонасочно, и тоа по две сообраќајни ленти во една насока. - Петтата точка од програмската задача го дефинира бројот на сообраќајни ленти на секој приод од крстосницата, така што посебните барања што се дефинирани во третата точка (за отворање додатни сообраќајни ленти за одредени насоки) се решаваат со веќе дефинираните косници, со што се овозможува во зоната на крстосницата да се обезбедат онолку сообраќајни ленти колку што се дефинирани во самата проектна задача. Целта на ова е да се развие чуството за искористување на просторот, како и просторното изразување со цел да се добие квалитетно, но сепак компактно решение на сообраќајниот приод кон самата крстосница. - Велосипедскиот сообраќај и неговото просторно решавање е претставено во шестата точка. Во понатамошниот текст ќе дадеме некои основни упатства околу решавањето на оваа точка: Основно барање на велосипедистите е обезбедување доволен простор за движење, мазна и рамна подлога. Мешањето на велосипедскиот сообраќај со останатиот сообраќај, во значителна мерка го намалува комфорот и удобноста на велосипедистите. Ваквото мешање на сообраќајот, во крајна линија ќе резултира со намалување на брзината на движење, на комфорот и атрактивноста на велосипедскиот сообраќај. 89

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи Во вакви случаи, со соодветни проектни решенија ќе треба да се воспостави квалитетна функционална зависност меѓу велосипедскиот и останатиот сообраќај, без притоа да се наруши неговата функционалност. Во согласност со брзината на движење на останатите возила во сообраќајот, приложено даваме некои минимални растојанија што треба да се земат предвид при проектирање на велосипедските патеки: Брзина на движење на возилата во Растојание на велосипедската сообраќајниот ток (km/h) патека од рабната сообраќајна лента (m) 00,50 80,00 60 0,50 Во конкретната задача, вршиме проектирање на посебна велосипедска патека издвоена од останатиот сообраќај, денивелирана, издигната во висина на рабната линија на коловозот. Широчината на велосипедската лента се изведува за двонасочен сообраќај, и истата изнесува вообичаено,00 m, т.е минимално треба да се обезбеди широчина на лента од,60 m за двонасочен велосипедски сообраќај. - Во седмата точка од програмската задача се обработуваат пешачките премини што се лоцирани на самите крстосници. Широчината на пешачкиот премин е во функција од бројот на сообраќајните ленти што пешакот треба да ги помине. Според овој критериум и важечките прописи во хоризонталната сигнализација, ги имаме следните широчини на пешачки премини: Број на сообраќајни ленти Широчина на пешачкиот премин (m) две сообраќајни ленти 3,00 од три до четири сообраќајни ленти 4,00 пет сообраќајни ленти >5,00 m (до 8,00 m) - Осмата точка ги обработува сообраќајните ленти за возилата на ЈГП, со посебен приоритетен третман. Приоритетот на овие возила се обезбедува на неколку начини и тоа:. Како посебна рабна автобуска лента, во иста насoка со другите ленти на коловозот;. Како посебна рабна автобуска лента, во спротивна насока во однос на другите ленти на коловозот; 3. Како посебна орабена средна автобуска лента за двонасочен сообраќај; Приложено ќе претставиме неколку шематски прикази на можна реорганизација на сообраќајот по воведувањето на посебни ленти за возилата на ЈГП. 90

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи А) Автобуски ленти изведени како рабни ленти, во иста насока на движење со останатиот сообраќај.(сл. 3.) Ситуација пред воведување на посебни ленти за возилата на ЈГП Ситуација по воведувањето на посебни ленти за возилата на ЈГП Сл. 3.: Автобуски ленти во иста насока со сообраќајниот ток Легенда: P - Сообраќајна лента за паркирање; B - Посебна автобуска лента за возилата на ЈГП. 9

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи Б) Автобуски ленти изведени како посебни рабни ленти во спротивна насока на движење на возилата на ЈГП во однос на движењето на останатите возила во токот. (Сл. 3.). Ситуација пред воведување на посебни ленти за возилата на ЈГП Ситуација по воведувањето на посебни ленти за возилата на ЈГП Сл.3.: Автобуски ленти во спротивна насока со сообраќајниот ток Легенда: P - Сообраќајна лента за паркирање; B - Посебна автобуска лента за возилата на ЈГП. 9

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи МОЖНИ ПРОЕКТНИ РЕШЕНИЈА ЗА ТРИТЕ ВАРИЈАНТИ НА ЛЕНТИ ЗА ЈГП:. Рабна автобуска лента, во спротивна насока на движење на возилата на ЈГП, во однос на насоката на движење на останатите возила во токот. Сл. 3.3: Можно проектно решение со примена на БУС ленти во спротивна насока Легенда: В автобус на ЈГП I, II, III план на фазите.. Рабна автобуска лента, најчесто применувана варијанта за возилата на ЈГП; насоката на движење на возилата на ЈГП е иста со насоката на движење на останатите возила во токот. (Сл. 3.4) План на фазите Сл. 3.4: Можно проектно решение со примена на БУС ленти во иста насока 93

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи 3. Орабена централна автобуска лента за возилата на ЈГП (Сл. 3.5). План на фазите Сл. 3.5: Можно проектно решение со примена на централни БУС ленти 94

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи Технички факултет - Битола Предмет: Регулација на сообраќајните токови - Отсек за сообраќај и транспорт - Кандидат:... На крстосницата меѓу улиците... и...во Битола, потребно е да се изврши снимање на сообраќајот. Снимањето да се изврши за сите приоди кон крстосницата, како и за сите насоки на движење, во врвен временски период во траење од два часа. Добиените податоци да се обработат и да се прикаже:. Оптовареноста на крстосницата по насоки на движење, по структура на возила и во (ПАЕ)/час. (табеларен приказ).. Планот на оптоварување на крстосницата (графички приказ). 3. Вредностите на заситените сообраќајни токови според Основниот метод. 4. Елементите на сигналниот план според методот на Вебстер. 5. Планот на темпирање на светлосните сигнали. 6. Временските загуби по возила/приоди според методот на ВЕБСТЕР. 7. Хоризонталната, вертикалната и светлосната сигнализација на крстосницата. 8. Постојната ситуација и можни предлог-решенија за евентуално подобрување на регулацијата на сообраќајот. НАПОМЕНА: Графичките прилози да се претстават на милиметарска хартија во размер според избор. Пресметките се претставуваат на лист А4 формат со компјутерска техника. Битола,. Од кабинетот 95

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи УПАТСТВО По извршеното снимање на сообраќајот на конкретна крстосница по приоди и по насоки, се пристапува кон табеларно претставување на добиените податоци. Овие податоци ја претставуваат реалната слика на сообраќајното оптоварување на крстосницата претставено низ структурата на возила што учествуваат во сообраќајниот ток. Наредниот чекор го опфаќа графичко претставување на сообраќајните токови и оптовареноста на крстосницата. За понатамошна пресметка, потребно е да се изврши трансформација на мешовитиот сообраќаен ток во хомоген сообраќаен ток со примена на еквивалентот на патничкиот автомобил (ПАЕ). Овој еквивалент овозможува сведување на мешовитиот сообраќаен ток во хомоген сообраќаен ток изразен во (ПАЕ/ЧАС). Вредностите на еквивалентот на трансформација ќе ги претставиме во следнава табела*: Вредност на еквивалентот (Е) Средна вредност на еквивалентот Тип на I II III IV V возило Патнички,00,00,00,00,00,00 автомобил Моторцикл 0,75 0,70 0,68 0,40 0,7 0,65 Лесни,0,60,70,40,68,5 товарни возила Средни,36,83,95,68,9,75 товарни возила Тешки товарни возила,75,60 3,0,75,80,40 *Извор: Kuzović, Lj., Teorija soabraćajnog toka, IRO Gradjevinska knjiga, Beograd, 987. По трансформацијата на сообраќајниот ток, се преминува кон пресметката на вредностите на заситениот сообраќаен ток. Заситениот сообраќаен ток се пресметува според основниот метод, користејки го изразот: S i Sop. N. f. f. f3. f 4 (воз/h), Каде што e: S op - оперативниот (работен) сообраќаен ток; N - бројот на сообраќајни ленти за иста намена; f - факторот на влијание на пешаците; f - ф акторот на влијание на конфликтните токови; f 3 - факторот на влијание на структурата на токот; f 4 - факторот на влијание на големината на градското подрачје. 96

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи Одредувањето на вредноста на оперативниот (работниот) сообраќаен ток (S op ) се врши користејќи ги табелите Т. Т.8. (Извор: Оsoba, М., et al., Upravljanje saobraćajem pomoću svetlosnih signala, I deo, Beograd, 997). S op (воз/h) Т. : Лента за право Тип на сигнален план А B C 550 800 050 А Најчесто за двефазен сигнален план; левите свртувања од спротивната насока се во иста фаза со приоритетните прави движења, ги попречуваат и влијаат врз намалувањето на вредноста на заситениот сообраќаен ток. B За повеќефазен сигнален план (над фази) (различен третман на левите свртувања во однос на конфликотниот ток; во една состојба токовите за право се одвиваат заедно со конфликтните леви свртувања, а во другата состојба, конфликтните леви застануваат. Оперативниот ток се движи меѓу минималната и максималната вредност, па така, при пресметката се усвојува средна вредност. C - За повеќефазен сигнален план со сите заштитени фази; нема конфликти меѓу токовите за право и левите свртување од спротивна насока. Т.: Посебна лента за свртување (воз/час) Лента за леви или десни свртувања S op (воз/h) max 750-800 препорачливо 500 Т.3: Мешовита лента (право и лево; право и десно) Процент на возила во свртување % <5 0 5 0 5 30 35 40 45 50 >50 S op (воз/h) 550 538 490 450 430 400 370 360 350 330 - - f e влијанието на пешаците (Табела 4, стр. од изворот): Т.4: Влијание на пешаците врз возилата во свртување Интензитет на пешачкиот ток (пеш/h) 50 00 50 00 50 300 350 400 450 500 550 f 0.97 0.95 0.9 0.87 0.8 0.76 0.69 0.6 0.57 0.53 0.50 - f e влијанието на конфликтниот ток (Табела 5, стр. 3 од изворот): 97

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи Т.5: Влијание на конфликтниот ток во иста фаза Интензитет на конфликтниот ток (воз/h) 50 00 50 00 50 300 350 400 450 500 >500 f 0.97 0.94 0.90 0.83 0.75 0.67 0.60 0.56 0.53 0.5 0.5 Т.6: Влијание на структурата на токот Процент на комерцијални возила во токот % 5 7 0 5 7 0 5 f 3 0.97 0.95 0.9 0.90 0.87 0.85 0.83 0.79 Т.7: Влијание на големината на градот (бр. на жители) < 40 000 40 000-300 000 > 300 000 f 4 0.85 0.90.0 По дефинирањето на факторите за корекција на оперативниот ток, се пристапува кон пресметка на заситените сообраќајни токови по приоди на крстосница и по сообраќајни ленти. Примерот на крстосницата е даден на Сл. 3.6. 450 воз/h 0% ДС 450 воз/h 350 воз/h 0% ДС 50 воз/h 400 воз/h 5% ДС Фаза I Фаза II 450 воз/h 30% ЛС 0% ДС 00 воз/h Сл. 3.6: Пример на крстосница со соодветното оптоварување Пресметка на заситените токови (воз/час) Фаза I: S S S. 450.0 400.0. S. S...0.0.0 450 воз/h 0.5.0.0 74 воз/h - K t >500 воз/h 450 74 64 воз/h. 98

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи S3. S S 450 400.0.0 3. 3 S3. S3..0.0.0 450 воз/h 0.56.0.0 784 воз/h - K t = 40 воз/h 450 784 34 воз/h. Фаза II: S S S. 490.0 500.0. S. S...0.0.0 0.6.0.0 490 900 490 воз/h 900 воз/h - K t = 350 воз/h 390 воз/h. S4. S S 538 500.0.0 4. 4 S4. S4..0.0.0 538 воз/h 0.56.0.0 840 воз/h - K t = 400 воз/h 538 840 378 воз/h. По одредување на вредностите на заситените сообраќајни токови, се пристапува кон пресметка на елементите на сигналниот план според методот на ВЕБСТЕР. Во конкретниот пример, целокупниот сообраќај на крстосницата е регулиран и се одвива во две фази. Големината на циклусот изнесува: C,5 L 5 Y (s), Загубеното, неискористено време во циклусот изнесува: n L nd i t i j Kаде што e: n - бројот на фази, во конкретниот пример изнесува две () фази; d - временските загуби во текот на зелена фаза - се зема обично 3 секунди; t i-j- заштитно време меѓу претходна и наредна фаза - обично 3+3 (s). Т.8: Степен на искористување на идеалниот капацитет Фаза I Фаза II Фаза I Фаза II Лента..... 3. 3. 4 Q i 00 00 400 50 450 450 350 S j 450 74 490 900 450 550 538 y j 0.37 0.8 0.68 0.66 0.3 0.9 0.7 Y imax 0.68 0.3 Y 0,578 Временските загуби се: n L nd.3 3 3 6 6 s Y n Y i i i t i j Q i ; Y i = max {y j (i)} = max{ } S i 99

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи,5 L 5,5. 5 C 54,5 55 s. Y 0,578 Ефективните зелени времиња се: z z Y ( C Y Y ( C Y L) L) 0,3 0,578 0,68 0,578 (55 (55 ) ) 3s 0s Планот на темпирање на светлосните сигнали е: Фаза 7 40 7 Фаза 46 Временски загуби на возилата според методот на ВЕБСТЕР Пресметката се врши за секоја лента (или групи ленти) според поедноставениот израз: C( ) x d 0,9 (s/возило) ( x) q( x) Каде што е: C - времетраењето на циклусот (s) - учеството на ефективното зелено време во циклусот, Q x - степенот на заситеност на лентата, x S q - - протокот на возила по сообраќајна лента (воз/s); S - заситениот сообраќаен ток (воз/s); z C Врз основа на временските загуби/возило за сообраќајна лента или за групи истородни ленти, се одредува нивото на услуга на одредена лента, на приод или на цела крстосница (Т. 9). 00

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи Т. 9: Ниво на услуга во зависност од временските загуби Ниво на услуга Просечни временски загуби (секунди/возило) А до 5.0 B од 5. до 5.0 C од 5. до 5.0 D од 5. до 40.0 E од 40. до 60.0 F над 60.0 За пресметка на временските загуби по сообраќајни ленти на дефинираната крстосница, се изработува следната табела во која се претставени сите параметри неопходни за користење на погорната равенка. Т. 0: Приказ на параметрите и резултатите од временски загуби и ниво на услуга Приод.... 3. 3. 4 Q (воз/h) 00 00 400 50 450 450 350 S op (воз/h 450 400 490 500 450 550 538 S (воз/h) 450 74 490 900 450 550 538 z/c 0,48 0,48 0,36 0,363 0,48 0,48 0,363 K (воз/h) 606 98 54 37 606 648 558 Q m /K 0,33 0,67 0,74 0,46 0,74 0,69 0,63 d (s) 7 5 6 0 6 7 NU B D C C C C C 0,48 0,48 0,363 0,363 0,48 0,48 0,363 q (воз/s) 0,05 0,05 0, 0,04 0, 0, 0,06 S (воз/s) 0,40 0,9 0,4 0,5 0,40 0,43 0,4 S 0,6 0,07 0,4 0,09 0,6 0,8 0,5 x 0,3 0,7 0,78 0,44 0,75 0,66 0,60 x 0,3 0,9 0,8 0,6 0,3 0,7 0, Во погорната табела ги имаме следните величини: Q - проток на возила (воз/час), S op - оперативна вредност на токот (воз/час), S - коригирана реална вредност на заситениот ток (воз/час); z/c - учество на зеленото време во циклусот (%), z K Si капацитет на приодот (воз/час), C x = Q/K - степен на заситеност, d - временски загуби по возило (s), NU - ниво на услуга што го дава соодветната сообраќајна лента, - учество на зеленото време во циклусот. 0

ПРИРАЧНИК Рeгулација нa... Програмски задачи Последните две точки од задачата ја третираат хоризонталната, вертикалната и светлосната сигнализација на крстосницата. Се проектира во соодветен размер на милиметарска хартија. Во завршниот дел, последната точка, се дава коментар за постојната сигнализација, нејзините позитивности или негативности, како и видување за можни промени со цел подобрување на постојната ситуација. 0

ПРAKTИKУM Рeгулaција насообраќајните токови Литература КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА. Bell, M., BEng Highway and Traffic Enginneering, HCT0, University of Nottingham, UK, 997.. Постолов, Љ., Стефановски, П., Безбедност и регулирање на патниот сообраќај, Збирка задачи, АСУЦ, Скопје, 00. 3. Osoba, M., Vukanović, S., Stanić, B., Upravljanje saobraćajem pomoću svetlosnih signala I deo, Univerzitet u Beogradu, Saobraćajni fakultet, 999. 4. Ogden, K.W., Taylor, S.Y., Traffic Engineering and Management, Institute of Transport Studies, Department of Civil Engineering, Monash University, Melbourne, Australia, 996. 03

ПРИРАЧНИК Рeгулaција на сообраќајните токови Прилози 04

ПРИРАЧНИК Рeгулaција на сообраќајните токови Дополнителна... Прилог : Дополнителна корисна литература. http://www.dot.state.mn.us/library/. www.hut.fin 3. McShane, W., Roess, Roger, Prassas, E., Traffic Engineering, Prentice Hall, upper Saddle River, New Jersey, 07458, 998. 4. K.J. Button, D.A. Hensher, Handbook of Transport Systems and Traffic Control The School of Public Policy, George Mason University, USA, Institute of Transport Studies, The University of Sydney, Australia, 00. 5. Vukanović, S. et al, Vertikalna signalizacija. Saobraćajni fakultet, Beograd, 996. 6. Vukanović, S. et al Horizontalna signalizacija. Saobraćajni fakultet, Beograd. 994. 7. Hass-Klau, C, An illustrated guide to traffic calming. Friends of the Earth, 990. 8. Hass-Klau, C, The pedestrian and city traffic. Belhaven, 990. 9. OECD, Dynamic traffic management in urban and suburban road systems. Paris. 987. 0. Cooper, JM&MRA Walker, Planning the amenity control for lorries. Traffic Engineering and Control 7(9). 986.. IHT Providing for People with Mobility Handicap-Guidelines. London, IHT. 986.. Kimber RM, McDonald M, Hounsell NB, The Prediction of Saturation Flows for Road Junctions Controlled by Traffic Signals-RR 67. TRRL, Crowthorne, 986. 3. Hunt PB, Robertson DI, Bretherton RD and Royle MC, SCOOT on-line traffic signal optimisation technique. Traffic Engineering &Control, Vol.3, no 4:90-99, 98. 4. Institution of Highway Engineers, Lorry management schemes-assessment, procedures and implementation. IHE London, 98. 5. OECD, Traffic management methods for urban and suburban areas. Paris, 979. 6. Wilkes PJ, Pawley AJR&Crook ADJ, Urban traffic control. The Highway Engineer, Vol.6, no 6:6-9, 979. 7. OECD, Integrated urban traffic management. Paris, 978. 8. Collier, JC, From traffic engineering to comprehensive traffic management. In TRRL Supplementary Report 3. TRRL, 976. 9. Thomson, JM, The value of traffic management. Jnl of Transport Economics and Policy, Vol II no, 968. 0. www.s-tyneside-mbc.gov.uk. http://www.dot.ca.gov/hq/oppd/hdm/chapters/t003.htm. http://www.lib.berkeley.edu/ 3. http://www.highwire.stanford.edu/top/journals.dtl 4. http://www.itsa.org 5. http://www.nas.edu/trb 6. http://www-mctrans.ce.ufl.edu/info-cen/hcs/hcs.htm 7. http://www.bts.gov 8. http://www.arrb.org.au 9. http://www.ota.fhwa.dot.gov 30. http://www.arrb.org.au/index.htm 3. http://www.dot.ca.gov 05

ПРИРАЧНИК Рeгулaција на сообраќајните токови Речник на поими Прилог : Речник на поими Англиско македонски стручнo-терминолошки речник од областа на управувањето и контролата во сообраќајот ADAPTABILITY Amber Arterial Arterial street Automated Bandwidth Bay Bottleneck Built-up Area Capacity Carriageway Census Channelization Circulation Civil Engineering Clearance Clearance Interval Communication Commuter Composition Computer Concentration Condition Congestion Control Controller Coordination Cordon Corridor Cost Count Crossing Cross-road Curb Cycle Data Data acquisition ПРИЛАГОДЛИВОСТ жолт светлосен поим главен, примарен главна градска сообраќајница автоматски ширина на бранот проширување на коловозот тесно грло на сообраќајницата изградено подрачје капацитет, пропусна моќ коловоз снимање на сообраќајот канализирање, насочување на сообраќајот движење градежно инженерство празнење на крстосницата заштитно време во сигналниот план комуникација, врска корисник на секојдневните работни патувања структура, состав сметач, сметачка машина концентрација, густина услов сообраќајно задушување контрола команден уред на светлосните сигнали меѓусебно усогласување на работата на светлосните сигнали прстен околу сообраќајната зона коридор трошок броење вкрстосување четирикрака крстосница рабник на коловозот циклус `на работата на светлосните сигнали податоци прибирање податоци 06

ПРИРАЧНИК Рeгулaција на сообраќајните токови Речник на поими Data processing Deceleration Delay Demand Density Design Destination Detector Device Direction Display Distance Distribution District Drive Driver Early cut off Effective Effectiveness Efficiency Emergency Enforcement Environment Environmental Equipment Expense Facility Flexibility Floating car Flow Footway Gap Geometry Goal Greеn Hardware Headway Highway Intensity Interchange Intersection Junction Lag обработка на податоци забавување задржување, доцнење, временска загуба барање, побарувачка густина на сообраќајот проектирање, обликување, план крајна цел на патување детектор уред правец, насока приказ, индикација растојание, оддалеченост распределба подрачје возење возач сечена фаза ефикасен ефективност, ефикасност итност, вонредна состојба принуда околина, опкружување еколошки опрема, уред трошок објект, постројка еластичност, прилагодливост возило што лебди сообраќаен ток, проток пешачка патека интервал на следење на возилата во токот геометриски карактеристики цел зелен сигнален поим физички дел на опремата (на сметачот) растојание на следење јавен пат (за моторен сообраќај) интензитет, јачина денивелирана крстосница крстосница во ниво крстосница (обично за вонградски услови) интервал на следење 07

ПРИРАЧНИК Рeгулaција на сообраќајните токови Речник на поими Lane Lantern Layout Leg Loop Management Manual Marking Master Measurement Minor Modal split Network Node Offset One-way Operation Origin Pavement Peаk traffic Peak hour Pedestrian Phase Phasing Platoon Priority Processing Progression Queue Real time Research Route Rush hour Safety Sample Saturation Saturation flow Section Sign Signal Signalization Software сообраќајна лента светилка, светлосен сигнал распоред, диспозиција крак на крстосницата индуктивна јамка управување прирачник хоризонтална сигнализација главен контролер мерење спореден видовна распределба (според вид на превоз) мрежа јазол фазно поместување еднонасочен функционирање извор на патување коловоз сообраќајно оптоварување во врвен час врвен час пешак фаза на работата на светлосниот сигнал одредување на планот на фазите група возила во колона приоритет обработка прогресивно движење на групавозила ред возила обработка во реално време истражување маршрута на патуавње врвен час безбедност (во сообраќајот) извадок, примерок заситување заситен сообраќаен ток делница сообраќаен знак, вертикална сигнализација светлосен сигнал сообраќајна сигнализација програмски дел на сметачот 08

ПРИРАЧНИК Рeгулaција на сообраќајните токови Речник на поими Split Stage Study Survey Timing Traffic Тransit Transport Travel Trip User Variable Vehicle Volume Zoning разделување, распределба состојба, фаза на работата на светлосните сигнали изучување, студија истражување пресметка на времето сообраќај јавен градски превоз на патници превоз патување патување корисник променлива величина возило обем на сообраќај поделба на зони 09

ПРИРАЧНИК Рeгулaција на сообраќајните токови Упатство за... Прилог 3: УПАТСТВО ЗА АВТОРИТЕ НА СЕМИНАРСКИТЕ РАБОТИ Семинарските работи се составен дел од обврските за полагање на испитот, покрај изработката и приемот на годишните задачи. Семинарски работи изработуваат студентите на 4,5 годишните студии на Отсекот за сообраќај и транспорт Патен сообраќај. Семинарските трудови имаат цел да ги запознаат и оспособат студентите со начинот на тимска работа, анализа и разработка на одредена проблематика од областа на управувањето и контролата на сообраќајот и конечно, га ги стекнат вештините на јавна презентација на трудот. Темите за семинарски трудови се издаваат од страна на предметниот професор и соработниците. Издавањето се врши на почетокот на летниот семестар, на часовите вежби или на приемните часови. Темите што се обработуваат се во контекст на предметната програма, но потемелно се обработуваат и имаат цел да го прошират видикот на студентите и вон границите на основниот курс. Семинарските работи се бранат јавно и се оценуваат. Оценката учествува со 5% во вкупната конечна оценка од испитот. Основни упатства за изработка ма семинарскиот труд:. Трудот се пишува на македонски јазик, граматички исправен, без правописни грешки.. Редослед на содржината во семинарската работа: - апстракт со не повеќе од 300 збора., - вовед, - разработка на тематските единици, - заклучок, - користена литература, - прилози (доколку постојат). 3. При изработка на семинарската работа да се користат следните маргини: - лева - 3 cm - десна - cm - горна, долна -.5 cm. Текстот е порамнет од левата и од десната страна. 4. Тип азбука за пишување: За главните наслови: - TIMES NEW ROMAN BOLD во македонска поддршка, pt, сите букви големи, За поднасловите ниво. - Times New Roman Bold во македонска поддршка, pt За поднасловите ниво - TIMES NEW ROMAN во македонска поддршка, pt, сите букви големи. За поднасловите ниво 3 - Times New Roman Italic во македонска поддршка, pt. За останатите делови од текстот да се користи фонт Times New Roman во македонска поддршка, pt. Се користи единечен проред. Почетната реченица од новиот ред се вовлекува. 5. Странските називи и имиња се пишуваат транскрибирани на македонски јазик, додека во заграда се пренесува оригиналот. Пример: Вебстер (Webster). 0

ПРИРАЧНИК Рeгулaција на сообраќајните токови Упатство за... 6. Големината на семинарската работа не треба да изнесува помалку од 5 страници вклучувајќи ги сите слики, дијаграми, табели и цртежи. Страниците се нумерираат. 7. Сликите, дијаграмите, табелите, уредно подготвени, се вклопуваат во текстот. Се нумерираат со Арапски броеви под сликата, дијаграмите, табелите, согласно редоследот во текстот. Секоја табела, слика, графикон има наслов или краток опис. Пример: Сл. : Тип на крстосница Т..3: Приказ на броењата на сообраќајот 8. Формулите и равенките се пишуваат во еден ред, јасно, компактно; за сите физички величини се наведуваат називите или мерните единици на SI системот. 9. Броевите се пишуваат со празен простор и без точки (пример: 000); децималните броеви се одделуваат со децимална запирка (пример: 0,50). 0. Библиографските референци (литературата) се прикажуваат во оригинал на крајот од семинарската работа, и тоа редоследно како се појавуваат во текстот. Книгите се цитираат како: реден број, иницијали на името, точка, презиме на авторот (ако се повеќе, се одделуваат со запирка), запирка, наслов на книгата, точка. Место на издавање, издавач, година на издавање. (пример:. M. Inić, Bezbednost drumskog saobraćaja. Novi Sad, Univerzitet u Novom Sadu, 997. Статии од списанија се цитираат како: реден број, иницијалите на името, точка, презиме на авторот (ако се повеќе автори се одделуваат со запирка ), запирка, наслов на статијата, точка, име на списанието, запирка, број на издание, запирка, година, запирка, број, запирка, страница (пример:. J. Kolenc, K. Bombol, Ergonomic System Analysis of Road Transportation. Traffic, Vol., 999, No, pp 33-36. Интернет адреса: http://www.... Семинарската работа се предава на дискета 3.5 и во два примероци тврда копија на А4 формат, по извршените предходни корекции. НАПОМЕНА: Семинарските работи се доставуваат на корекција кај предметниот професор/асистент/демонстратор. Начинот на достава може лично, за време на приемните часови на професорот/соработниците, или по пат на електронска пошта (кај професорот/соработниците). Конечниот преглед се врши кај предметниот професор. Откога се добива дозвола за печатење на семинарската работа, таа се предава најдоцна 3 дена пред денот на одбраната. Одбраната на семинарската работа за редовните/вонредните студенти се врши во термини (мај, јуни, септември), кои се објавуваат на Огласната табла пред кабинетот 303/. За студентите со продолжени вонредни студии, термините за одбрана се договараат. Оние студенти кои не одбраниле навреме семинарски работи во дадените термини (мај, јуни, септември), добиваат НОВИ семинарски работи заедно со новата генерација во новата учебна година. Семинарските работи се изработуваат тимски (3 или 4 кандидати). Одбраната на семинарските работи трае 5 мин. Презентацијата се врши како ПОСТЕР ПРЕЗЕНТАЦИЈА. Одбранетата семинарска работа и годишна задача се УСЛОВ за полагање на испитот. Одбраните и предадените годишни задачи се забележуваат во индексот на студентот.

ПРИРАЧНИК Рeгулaција на сообраќајните токови Упатство за... Оценките од семинарската работа и од годишната задача (50 %) имаат влијание врз оформување на конечната оценка од положениот предмет (било низ колоквиуми или писмен испит). ПРИЛОГ насловна страница.

ПРИРАЧНИК Рeгулaција на сообраќајните токови Упатство за... УНИВЕРЗИТЕТ Св. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ ТЕХНИЧКИ ФАКУЛТЕТ - Отсек за сообраќај и транспорт Регулација на сообраќајните токови НАСЛОВ НА СЕМИНАРСКАТА РАБОТА - семинарска работа - Изработиле: Предметен професор:.. 3. Вонр. проф. д-р Кристи Бомбол (4). Битола, 003. 3

ПРИРАЧНИК Рeгулaција на сообраќајните токови Насловна корица... Прилог 4: Насловна корица на годишната задача Студентите изработуваат годишна задача. Изгледот на насловната корица е даден во продолжение. 4

ПРИРАЧНИК Рeгулaција на сообраќајните токови Насловна корица... УНИВЕРЗИТЕТ Св. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ ТЕХНИЧКИ ФАКУЛТЕТ - Отсек за сообраќај и транспорт Регулација на сообраќајните токови ГОДИШНА ЗАДАЧА Изработил: Прегледал: Датум: 5

ПРИРАЧНИК Рeгулaција на сообраќајните токови Белешка за авторите Прилог 5: Белешка за авторите Вонр.проф.д-р Кристи М. БОМБОЛ, дипл. сообр. инж., родена е на 4.. 957 г. во Битола. Основно училиште и гимназија завршува во Битола со континуиран одличен успех. На Сообраќајниот факултет во Белград, на Отсекот за патен и градски сообраќај и транспорт дипломира во 98 г. и магистрира во 989 г. Во 996 г. докторира на Техничкиот факултет - Битола. Се усовршува во Цирих, Лидс, Филаделфија (постдипломски и постдокторски студиски истражувања - добитник на стипендии од: Швајцарската влада, Британскиот совет и Фулбрајтовата фондација). На Техничкиот факултет Битола е од 98 г., минувајќи низ фазите помлад асистент, асистент (до 989 г.), асистент (до 996 г.), доцент (до 00 г.) и вонреден професор (од 00 г.) во областа на управувањето, контролата и безбедноста во сообраќајот. Член е на академски и стручни асоцијации во земјата и во странство. Има учествувано на семинари и работилници како поканет предавач во странство (Филаделфија, Софија, Братислава, Солун, Рим. Лидс). Има објавено над 80 научни и стручни трудови на симпозиуми, конференции (во земјата и во странство), во странски научни списанија, една книга од областа на сообраќајното обезбедување; учесник е на проекти од областа на високото образование и на научноистражувачки проекти; ментор е на неколку дипломски работи, магистерски трудови и докторска дисертација. Сенатор е на Универзитетот Св. Климент Охридски Битола. Се служи активно со: англиски, германски, француски јазик и со јазиците на просторот на бившата ЈУ. Носител е на 4 награди за најдобар студент на Сообраќајниот факултет во Белград, сребрени плакети за соработка и придонес во Хрватското научно друштво за сообраќај Загреб и во Институтот La Rosa di Gerico Рим. E-mail: kristi.bombol@uklo.edu.mk Даниела КОЛТОВСКА, дипл.сообр.инж., родена е нa 6.08.975 г. во Битола. Средно образование завршува во ЕМУЦ Битола. На Техничкиот факултет Сообраќаен отсек дипломира во 00 г. со оцена 0 на тема: Напредната транспортна телематика во управувањето со сообраќајот во европските градови. Како демонстратор по предметот Регулација на сообраќајните токови е од 999 г. Учествува како помлад истражувач во НИП од Министерството за наука и образование на РМ. Во 00 г. работи како професор по предметите Гаражи и сервиси и Безбедност во сообраќајот во средното машинско училиште 8-ми Септември во Скопје. Коавтор е на еден прирачник и труд за меѓународен симпозиум. Член е на тимот во научноистражувачкиот проект од Министерството за наука и образование на РМ. Се служи со англиски и со српски јазик. E-mail: dkoltovska@yahoo.com 6

ПРИРАЧНИК Рeгулaција на сообраќајните токови Белешка за авторите M-р Иле ЦВЕТАНОВСКИ, дипл.сообр.инж., роден е на 04.05.963 г. во Велес. На Техничкиот факултет - Сообраќаен отсек на Универзитетот Св. Климент Охридски - Битола дипломира во 986 г. и магистрира во 00 г. Од 986 г. до 00 г. работи во претпријатието за автотранспорт и шпедиција ТРАНС ВЕЛЕС од Велес. Од учебната 996/97 г., работи како надворешен соработник - помлад асистент на Техничкиот факултет - Сообраќаен отсек, на определено време по предметот Автобази и автостаници, а од 998 г. е избран за помлад асистент по предметот Регулација на сообраќајните токови. Од 00 г. работи како професор во АСУЦ Боро Петрушевски - Скопје. Има објавено 8 труда на домашни и меѓународни симпозиуми; член е на тимот во научноистражувачкиот проект од Министерството за наука и образование на РМ. Раководител е на повеќе стручни проекти од областа на организацијата на транспортот. Се служи со англиски јазик. E-mail: icvetan@mt.net.mk 7

ПРИРАЧНИК Рeгулaција на сообраќајните токови 8