Έρευνα διάγνωσης προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι γυναικείοι επιχειρηματικοί συνεταιρισμοί στην Ελλάδα

Έρευνα διάγνωσης προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι γυναικείοι επιχειρηματικοί συνεταιρισμοί στην Ελλάδα

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Επιμέλεια έκδοσης: Ντούφας Δημήτριος Συγγραφική ομάδα: Αλεξάνδρου Θεόδωρος, Ράγια Χαρά Ινστιτούτο Ανάπτυξης Επιχειρηματικότητας Σεπτέμβριος 2015 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή... 3 Μεθοδολογία έρευνας... 4 Αποτελέσματα έρευνας... 5 1. Λόγοι Ίδρυσης... 5 2. Προϊόντα / Υπηρεσίες... 6 3. Μέγεθος συνεταιρισμών... 7 4. Μέσα προβολής και προώθησης... 7 5. Τόπος εγκατάστασης και διάρκεια δράσης... 9 6. Προβλήματα... 10 7. Υποστήριξη... 11 Συμπεράσματα... 12 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1... 13 2

Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια σε επίπεδο πολιτικής, παρατηρείται έξαρση του ενδιαφέροντος για την αντιμετώπιση της περιορισμένης συμμετοχής των γυναικών στην επιχειρηματική δραστηριότητα. Τα τελευταία χρόνια υλοποιούνται πολλά προγράμματα τα οποία απευθύνονται σε γυναίκες και έχουν σκοπό να υποστηρίξουν, να δώσουν κίνητρα και να εφοδιάσουν κατάλληλα τις γυναίκες προκειμένου αφενός να αυξηθεί η επιχειρηματική τούς δραστηριότητα και αφετέρου να εξαλειφθούν τα κοινωνικά στερεότυπα που εμποδίζουν την επαγγελματική αλλά και προσωπική εξέλιξη των γυναικών. Η συνθήκη του Άμστερνταμ θέτει την επιχειρηματικότητα και ιδιαίτερα τη γυναικεία ως έναν από τους βασικότερους πυλώνες αναπτυξιακής πολιτικής (Ευρωπαϊκή Ένωση, 1997). Εξειδικεύοντας τη συνθήκη αυτή στα Εθνικά σχέδια ενθαρρύνεται η επιχειρηματικότητα των γυναικών και ιδιαίτερα η αυταπασχόλησή τους ή η δημιουργία κοινωνικών και επιχειρηματικών συνεταιρισμών. Οι προσπάθειες προς την κατεύθυνση αυτή γίνονται και από πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι σήμερα το προφίλ του Έλληνα νέου ή επίδοξου επιχειρηματία σκιαγραφείται ως εξής: Άνδρας, ηλικίας μεταξύ 25 έως 44 ετών, απόφοιτος λυκείου (Global Entrepreneurship Monitor, 2005). Σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, η Ελλάδα εμφανίζει χαμηλότερα ποσοστά γυναικείας επιχειρηματικότητας. Το 2004 το ποσοστό της συνολικής επιχειρηματικής δραστηριότητας που αφορά στις γυναίκες εμφανίζεται μειωμένο συγκριτικά με το προηγούμενο έτος και εκτιμάται μόλις σε 25,1%, η επίδοση αυτή είναι η δεύτερη χαμηλότερη στην Ευρώπη. Ως αιτίες αυτής της ανισότητας έχουν αναφερθεί ο κοινωνικά εδραιωμένος καταμερισμός των ρόλων ανάμεσα στα φύλα, η παραδοσιακή αντίληψη των ρόλων και άλλοι παράγοντες όπως το έλλειμμα δεξιοτήτων στη χρήση της νέας τεχνολογίας που παρουσιάζουν οι γυναίκες. Επίσης ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι γυναίκες παρουσιάζουν μικρότερη προθυμία για την ανάληψη ρίσκου και μικρότερη υποκίνηση για δράση (Sexton και συν. 1990; Martino, 2001). Οι γυναίκες 3

επιχειρηματίες αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήματα όπως η έλλειψη επιμόρφωσης, η σύνδεση επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, η μικρή ικανότητα προσαρμογής στο εξωτερικό επιχειρηματικό περιβάλλον (Αρτινοπούλου, 2004) ενώ ειδικότερα αναφέρεται ότι οι γυναίκες χρησιμοποιούν την επιχειρηματικότητα ως επιλογή καριέρας η οποία βοηθάει στην ευελιξία των οικογενειακών υποχρεώσεων. Γενικά υποστηρίζεται ότι οι γυναίκες επιχειρηματίες αντιμετωπίζουν περισσότερα προβλήματα από τους άνδρες. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στη φάση ίδρυσης της επιχείρησης κατά την οποία οι γυναίκες αντιμετωπίζουν περισσότερες δυσκολίες στην εξεύρεση επιχειρηματικών κεφαλαίων και στην υποστήριξη που έχουν από την Πολιτεία. Παρατηρήθηκε ακόμη ότι οι γυναίκες επιχειρηματίες ζητούν λιγότερο συχνά από τους άνδρες τη γνώμη ειδικών συμβούλων της Πολιτείας, ενώ παλιότερες έρευνες υποστήριξαν ότι οι γυναίκες επιχειρηματίες είναι περισσότερο πιθανό να αντιμετωπίσουν προβλήματα κατά τη διάρκεια της επιχειρηματικής τους δραστηριοποίησης. Αυτά τα προβλήματα γίνεται προσπάθεια πολλές φορές να αντιμετωπισθούν από τη συλλογική, συνεταιριστική επιχειρηματική δραστηριότητα αν και σε αυτή ακόμη παρουσιάζονται σημαντικές αδυναμίες. Αυτός είναι και ο στόχος της παρούσας έρευνας δηλαδή να χαρτογραφηθούν οι γυναικείοι συνεταιρισμοί στην Ελλάδα και να καταγραφούν τα χαρακτηριστικά τους και να διερευνηθούν τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν. Μεθοδολογι α ε ρευνας Για τις ανάγκες της έρευνας δημιουργήθηκε δομημένο ερωτηματολόγιο το οποίο περιείχε ερωτήσεις ανοικτού και κλειστού τύπου ( ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1). Η έρευνα διεξήχθη τηλεφωνικά τον μήνα Αύγουστο του 2015. Παρόλο που συγκεντρώθηκαν βασικά στοιχεία επικοινωνίας από 150 Γυναικείους Συνεταιρισμούς, η έρευνα δεν κατάφερε να ολοκληρωθεί σε όλους. Βασικός ανασταλτικός παράγοντας αποτέλεσε η παύση λειτουργίας των περισσοτέρων εξ αυτών. Αποτέλεσμα αυτού ήταν ο τελικός αριθμός των συμπληρωμένων ερωτηματολογίων να ανέρχεται σε 28. 4

Αποτελε σματα ε ρευνας 1. Λόγοι Ίδρυσης Η δημιουργία και η λειτουργία των συνεταιρισμών αποσκοπούσε και εξακολουθεί να αποσκοπεί, από τους πρώτους ακόμα συνεταιρισμούς, στη βελτίωση του προσωπικού εισοδήματος αλλά και της ποιότητας ζωής των γυναικών. 60% 50% 57% 46% 50% 40% 30% 29% 20% 10% 0% Συμπλήρωση εισοδήματος Προβολή του τόπου Ανάγκη για προσωπική δημιουργία Ανάγκη για επαγγελματική πασχόληση Γράφημα 1: Λόγοι ίδρυσης Στο παραπάνω γράφημα παρατηρείται η ανάγκη για συμπλήρωση του εισοδήματος είναι ο βασικότερος λόγος δημιουργίας ενός συνεταιρισμού με ποσοστό 57% και έπειτα η ανάγκη για απασχόληση (50%). Κάτι το οποίο γίνεται ακόμα πιο έντονο και λόγω της γενικότερης οικονομικής κατάστασης. Ωστόσο οι λόγοι αυτοί δεν είναι σε καμιά περίπτωση η μόνη επιλογή. Η ανάγκη για προσωπική δημιουργία με έναν από τους δύο αυτούς λόγους είναι από τους κυρίαρχους συνδυασμούς. Κάτι το οποίο επηρεάζει και την όρεξη/διάθεση/συμμετοχή στο εγχείρημα και κατά συνέπεια την προσπάθεια αντιμετώπισης των προβλημάτων που θα προκύψουν. 5

2. Προϊόντα / Υπηρεσίες Σημαντική δραστηριότητα των συνεταιρισμών αποτελεί η πώληση προϊόντων (αγροβιοτεχνικού, αγροοικοτεχνικού, βιολογικού χαρακτήρα) και υπηρεσιών. 80% 70% 71% 60% 50% 40% 30% 50% 46% 36% 29% 20% 10% 0% 11% 14% 14% 4% 0% 11% Γράφημα 2: Προϊόντα / Υπηρεσίες Η πλειοψηφία των συνεταιρισμών παράγει γλυκά του κουταλιού (71%), μαρμελάδες (50%), ζυμαρικά (46%), βουτήματα (11%) και πίτες (36%). Ενώ το ένα τρίτο αυτών παρέχει και υπηρεσίες εστίασης όπως εστιατόριο, ζαχαροπλαστείο, catering κ.α. Η επιλογή του τι θα παραχθεί εξαρτάται από τις πρώτες ύλες και την πολιτιστική παράδοση της κάθε περιοχής. Όπως είναι αναμενόμενο χωρίς όμως να είναι απόλυτο, οι συνεταιρισμοί με τα περισσότερα μέλη είναι και αυτοί που παράγουν τα περισσότερα είδη προϊόντων. 6

3. Μέγεθος συνεταιρισμών 60% 57% 50% 40% 30% 25% 20% 18% 10% 0% 0-10 11-20 21+ Γράφημα 3: Πλήθος μελών Οι περισσότεροι όπως φαίνεται και στο γράφημα έχουν από ένα έως δέκα μέλη ενώ πέντε από αυτούς έχουν περισσότερα από 21 άτομα (με το συνεταιρισμό της Ζαγοράς Πηλίου να έχει 90 μέλη). Να σημειωθεί ότι τέσσερις συνεταιρισμοί απασχολούν και άλλα επιπλέον άτομα εκτός των μελών τους. 7

4. Μέσα προβολής και προώθησης Φυλλάδια / έντυπα 46% Τηλεοπτικά Spot 39% Συμμετοχή σε εκθέσεις 18% Σελίδα στο internet 64% Ραδιοφωνικά Spot 18% Καταχωρήσεις στον τύπο 43% Κανένα από τα παραπάνω 14% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Γράφημα 4: Μέσα προβολής/προώθησης Όσον αφορά τα μέσα προβολής και προώθησης, οι συνεταιρισμοί επιλέγουν κυρίως την προβολή μέσω ιστοσελίδων (64%), είτε δικών τους είτε άλλων, τις καταχωρήσεις στον τύπο (43%), τη διανομή φυλλαδίων και εντύπων (46%) και τα τηλεοπτικά σποτ (39%). Μόλις τέσσερις συνεταιρισμοί δε διαφημίζουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους. Ιστοσελίδα διαθέτει το 54% των συνεταιρισμών και ο κύριος λόγος δημιουργίας είναι η προβολή και προώθηση των προϊόντων αλλά και του ίδιου του συνεταιρισμού. Στον αντίποδα κύριος λόγος της μη δημιουργίας ιστοσελίδας είναι η αδυναμία διαχείρισής της και το κόστος που αυτή έχει. Στην ερώτηση αν θα θέλανε να πουλάνε τα προϊόντα τους μέσω διαδικτύου το 46% δήλωσε «ναι» και το 54% «όχι». 8

54% 46% Ναι όχι Γράφημα 5: Πώληση μέσω internet 5. Τόπος εγκατάστασης και διάρκεια δράσης Οι περισσότεροι συνεταιρισμοί δραστηριοποιούνται στην περιφέρεια Θεσσαλίας με ποσοστό 21% ενώ ακολουθεί η περιφέρεια Κρήτης (18%) και Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης (14%). 9

Στερεά Ελλάδα 7% Νότιο Αιγαίο 7% Κρήτη 18% Ανατολική Μακεδονία & Θράκη 14% Βόρειο Αιγαίο 7% Θεσσαλία 21% Δυτική Ελλάδα 4% Δυτική Μακεδονία 7% Ήπειρος 4% Κεντρική Μακεδονία 7% Ιόνιοι Νήσοι 4% Γράφημα 6: Περιφέρειες Η δράση τους είναι πολυετής για το 57% που δραστηριοποιείται από 11 έως 20 χρόνια, το 25% δραστηριοποιείται από ένα έως δέκα και το 18% για περισσότερα από 21 έτη. Συγκεκριμένα οι μακροβιότεροι συνεταιρισμοί του δείγματος είναι οι συνεταιρισμοί "Αλκυόνες" στην Κέρκυρα και ο γυναικείος συνεταιρισμός Απεράθου στη Νάξο με 28 χρόνια δράσης. 6. Προβλήματα Ως προς την καθημερινή τους λειτουργία, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν ποικίλουν. 10

Χαμηλά κέρδη 7% Μικρή πελατεία 4% Θέματα ασφαλείας Μείωση πελατών Φορολoγία Προώθηση προϊόντων Διάρκεια λειτουργίας Μείωση τουρισμού Γενικότερη οικον. κατάσταση Μεταφορικά 7% Μείωση τζίρου 36% Έλλειψη ρευστότητας 4% Αδυν. είσπραξης οφειλών 4% Αδυν. υιοθέτησης νέων τεχν. 7% Αναποτελεσμ. μέσα προώθησης - προβολής 4% Εύρεση νέων πελατών 25% Είσοδος σε νέες αγορές 7% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Γράφημα 7: Προβλήματα κατά την καθημερινή λειτουργία Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι αρχικά η μείωση του τζίρου (36%) και στη συνέχεια η δυσκολία εύρεσης νέων πελατών (25%) καθώς και η αδυναμία διείσδυσης σε νέες αγορές. Με μικρότερο ποσοστό αναφοράς αλλά όχι μικρότερης σημασίας είναι η αδυναμία υιοθέτησης νέων τεχνολογιών, η έλλειψη κεφαλαίων, η αδυναμία προβολής, διαφήμισης και προώθησης των προϊόντων & υπηρεσιών τους. Εδώ διαφαίνεται η έλλειψη ενός επιχειρηματικού σχεδίου αλλά και η έλλειψη σχεδίων marketing. 7. Υποστήριξη Στην ερώτηση σε ποιούς τομείς πιστεύουν ότι θα θέλανε κάποιου είδους υποστήριξη το 29% των συνεταιρισμών κρίνει ότι χρειάζεται υποστήριξη σχετικά με νέες ευκαιρίες και εργαλεία χρηματοδότησης, ενώ η δικτύωση και η προώθηση των 11

προϊόντων είναι ένας τομέας όπου ο ένας στους τέσσερις συνεταιρισμούς χρειάζεται βοήθεια. Επιπλέον ορισμένοι συνεταιρισμοί υποστήριξαν ότι έχουν ανάγκη για νέο εξοπλισμό, σεμινάρια marketing και βοήθεια στη συνεργασία με τους τοπικούς φορείς. 60% 50% 54% 40% 30% 20% 25% 29% 18% 10% 0% 4% Γράφημα 8:Τομείς υποστήριξης Συμπερα σματα Οι γυναικείοι συνεταιρισμοί αποτελούν ένα σημαντικό κοινωνικό και πολιτιστικό θεσμό. Προάγουν την συλλογική δράση των γυναικών, συμβάλλουν στην αξιοποίηση 12

των τοπικών πόρων και όπως είδαμε προσφέρουν χώρο έκφρασης και δημιουργίας αλλά και έξτρα εισόδημα. Δραστηριοποιούνται σε όλες τις περιφέρειες της χώρας και συμβάλουν στην πολιτιστική ανάπτυξή τους. Ξεκινώντας από την ανάγκη συμπλήρωσης του προσωπικού εισοδήματος, και την απεμπλοκή από τα στερεότυπα οι γυναίκες συσπειρώθηκαν και δημιουργήσανε χώρους δράσης (επιχειρηματολόγησαν). Παράγουν τοπικά προϊόντα (γλυκά κουταλιού, μαρμελάδες, πίτες, ζυμαρικά) με γνώμονα την παράδοση και τα προωθούν με διάφορους τρόπους (internet, φυλλάδια, τύπος, τηλεοπτικά spot). Το εγχείρημα ωστόσο παρουσιάζει δυσκολίες στην καθημερινότητά του (μείωση τζίρου, δυσκολία εύρεσης νέων πελατών, μεταφορικά) πολλές από τις οποίες οφείλονται στην γενικότερη οικονομική κατάσταση. Υπάρχει όμως όρεξη και διάθεση να αντιμετωπιστούν αυτά τα εμπόδια και να ενισχυθούν για το μέλλον. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΥΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΥΣ 1. Βασικά στοιχεία 13

Επωνυμία Συνεταιρισμού Περιφέρεια εγκατάστασης Τόπος εγκατάστασης Διεύθυνση εγκατάστασης Τηλέφωνο επικοινωνίας E-mail Website Ονοματεπώνυμο υπευθύνου 2. Στοιχεία σχετικά με τη λειτουργία της Επιχείρησης 2.1. Πόσα χρόνια δραστηριοποιείται η επιχείρηση; 2.2. Ποια η νομική μορφή της επιχείρησης; Α) Συνεταιρισμός Β) Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση Γ) Άλλο (προσδιορίστε ) 2.3. Πόσα μέλη έχει ο Συνεταιρισμός; 2.4. Απασχολούνται άλλα άτομα εκτός των μελών; Α) Ναι Β) Όχι 2.5. Αν ναι, πόσα και σε ποιες ειδικότητες;... 14

2.6. Ποια προϊόντα/υπηρεσίες παράγετε/προσφέρετε; Α) Γλυκά κουταλιού Β) Μαρμελάδες Γ) Διάφορα ζυμαρικά (τραχανάς, χυλοπίτες) Δ) Βουτήματα Μπισκότα Ε) Λικέρ ΣΤ) Αρωματικά είδη Ζ) Πίτες Η )Κεντήματα Β) Υπηρεσίες εστίασης (εστιατόριο, ζαχαροπλαστείο, catering, κ.α.) Γ) Υπηρεσίες φιλοξενίας (δωμάτια προς ενοικίαση) Θ) Άλλο (προσδιορίστε ) 3. Ανάπτυξη του Συνεταιρισμού 3.1. Ιεραρχήστε τους παρακάτω λόγους, οι οποίοι πιθανόν οδήγησαν στην ίδρυση του Συνεταιρισμού; Ανάγκη συμπλήρωσης του εισοδήματος.. Ανάγκη προβολής του τόπου Ανάγκη για προσωπική δημιουργία.. Ανάγκη για επαγγελματική απασχόληση Άλλη ανάγκη 3.2. Ποια μέσα προβολής και προώθησης χρησιμοποιεί ο συνεταιρισμός; Καταχωρήσεις στον τύπο Ραδιοφωνικά Spot Τηλεοπτικά Spot Φυλλάδια / έντυπα 15

Σελίδα στο Internet Συμμετοχή σε εκθέσεις Κανένα από τα παραπάνω 3.3. (Σε περίπτωση ύπαρξης ιστοσελίδας) Πότε δημιουργήθηκε και με τι στόχο; 3.4. (Σε περίπτωση μη ύπαρξης ιστοσελίδας) Ποιοι οι λόγοι μη δημιουργίας της; Α) Κόστος Β) Μη γνώση διαχείρισης Γ) Όχι απαραίτητη Δ) Άλλο (προσδιορίστε ) 3.5. Κατά την καθημερινή λειτουργία του Συνεταιρισμού ποια προβλήματα αντιμετωπίζετε; Διείσδυση σε νέες αγορές Εξεύρεση νέων πελατών Εξεύρεση νέων προμηθευτών 16

Ελλιπής ενημέρωση για την αγορά Αναποτελεσματικά μέσα προώθησης - προβολής Έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού Αδυναμία υιοθέτησης νέων τεχνολογιών Αδυναμία είσπραξης οφειλών Έλλειψη ρευστότητας Υψηλός ανταγωνισμός Κανένα από τα παραπάνω/ άλλο. 3.6. Σε ποιους τομείς θα θέλατε κάποιου είδους υποστήριξη; Δικτύωση και τρόποι προώθησης της επιχείρησης Νομική διαχείριση της επιχείρησης Λογιστική διαχείριση της επιχείρησης Ευκαιρίες και εργαλεία χρηματοδότησης Εφαρμογή συστημάτων διασφάλισης ποιότητας Τρόποι ανάπτυξης νέων προϊόντων Κανένα από τα παραπάνω/ άλλο. 3.7. Θα θέλατε να πουλάτε τα προϊόντα σας μέσο διαδικτύου; Α) Ναι Β) Όχι Επικοινωνι α 17

Ινστιτούτο Ανάπτυξης Επιχειρηματικότητας Ηρώων Πολυτεχνείου 60, 41335, Λάρισα Τηλ. 2410626943 Email: info@entre.gr Website: Ακολουθήστε μας! 18