حسابداری به ارزش سهام

صفحه 33-18 سال دوازدهم/ شماره 46/ بهار 91 تاثیر محافظهکاری بر میزان مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام چکیده * دکتر غالمرضا کردستانی ** محمدایرانشاهی در بازارهاي کاراي سرمایه انتظار می رود کلیه اطالعات موجود به سرعت در قیمت اوراق بهادار منعکس شود. در صورتی که ورود اطالعات حسابداری به بازار باعث تغییرات قیمت سهام شود این اطالعات به ارزش سهام مربوط بوده و دارای محتوای اطالعاتی است. در این تحقیق اثر محافظه کاری بر میزان مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام مورد بررسی قرار گرفته است. برای انجام این تحقیق از اطالعات 110 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در دوره 7 س اله 1382 تا 1388 استفاده شد. برای سنجش محافظهکاری از دو معیار عدم تقارن زمانی در شناسایی سود و زیان و معیار مبتنی بر اقالم تعهدی و برای سنجش مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام از دو معیار قیمت و بازده استفاده شد. نتایج آزمون فرضیه های تحقیق نشان میدهند که میزان مربوط بودن اطالعات حس ابداری به ارزش س هام در شرکتهای با درجه محافظهکاری باال و پایین تفاوت معناداری با هم ندارد. به عبارت دیگر درجه محافظهکاری ش رکتها تأثیری بر محتوای اطالعاتی ارقام حسابداری آنها ندارد. آزمونهای اضافی این نتایج را تا حدودی تعدیل کرد و شواهدی فراهم نمود که نشان میدهد شرکتهای با درجه محافظه کاری متوسط و باال اطالعات حسابداری نسبتا مربوطتری به ارزش سهام ارائه میکنند. واژگان کلیدی : محافظه کاری مربوط بودن اطالعات به ارزش سهام عدم تقارن زمانی در شناسایی سود و زیان معیار مبتنی بر اقالم تعهدی بازده سهام * دانشیار گروه حسابداری دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه بین المللی امام خمینی )ره( ** کارشناس ارشد حسابداری دانشگاه آزاد اسالمی واحد قزوین تاريخ دريافت: 90/12/10 تاريخ پذيرش: 91/2/10 18

19 مقدمه... اطالعات بودن مربوط میزان بر محافظهکاری تاثیر و ميكند ارائه آن متش كله اجزاي و س ود ميزان خصوص در را اطالعاتي مال ي گزارشه اي و بيني پيش برآورد ارزيابي به نسبت اطالعات اين اس اس بر مالي اطالعات كنندگان اس تفاده موجود اطالعات کلیه رود می انتظار سرمایه کاراي بازارهاي در كنند. مي اقدام مخاطرات سنجش قیمت مالی گزارشهای انتشار از پس که صورتی در شود. منعکس بهادار اوراق قیمت در سرعت به است. اطالعاتی محتوای دارای و بوده مربوط سهام ارزش به حسابداری اطالعات کند تغییر س هام معرفی اطالعاتی محتوای دارای و مفید اطالعاتی نیز ایران مالی گزارشگري نظري مفاهیم اساس بر باشد. اتکا قابل گیریهای تصمیم به مربوط که اند شده میزان از است ممکن کاری محافظه همچون حس ابداری اطالعات کیفی های ویژگی از برخی آزادی کردن محدود در طرف یک از کاری محافظه بکاهد. س هام ارزش به اطالعات بودن مربوط و نمایندگی مش کالت از بس یاری حل و ذینفعان حقوق از حمایت مدیران بینی خوش و عمل در بیش تر اطمینان ایجاد باعث کاری محافظه اعمال این بر عالوه دارد. نقش اطالعاتی تقارن عدم ترتیب بدین و ش ده عایدات حداقل از دهندگان اعتبار و گذاران س رمایه برآوردهاي و انتظارات و کردستانی موهانرام 2011 و شود)باالچاندران می حسابداری اطالعات اتکای قابلیت افزایش باعث اطالعات شدن واقعی غیر به منجر تواند می کاری محافظه اعمال دیگر طرف از اما 1387(. امیربیگی این در اساس این بر دهد. کاهش را اقتصادی های تصمیمگیری به آن بودن مربوط و شود حسابداری ارزش به حسابداری اطالعات بودن مربوط میزان بر کاری محافظه اثر که است شده س عی تحقیق گیرد. قرار بررسی مورد حسابداری ارقام اطالعاتی محتوای همان یا سهام حسابداری اطالعات بودن مربوط و محافظهکاری کنندگان تدوین قانونگذاران )توسط انتخاب یک عنوان به معموال حسابداری در کاری محافظه داراییها ارزش نمایی کم به که شود می تلقی حسابداری های رویه میان از ها( شرکت و استاندارد در محافظهکاری پیرامون که مهمی مسأله موهانرام 2011 (. و شود)باالچاندران می منجر س ود و که پیامدهایی و اثرات به توجه با حس ابداری میثاق این آیا که اس ت این دارد وجود حس ابداری ارتباط بررسی دلیل همین به خیر. یا است سودمند مختلف استفادهکنندگان برای نهایت در دارد نتایج در تأمل اندکی با و گرفته قرار فراوانی تحقیقات موضوع مختلف متغیرهای با کاری محافظه

سال دوازدهم/ شماره 46/ بهار 91 آنها می توان دو دیدگاه کامال متفاوت در مورد محافظه کاری را شناسایی کرد. دیدگاه موافقان : از این دیدگاه محافظهکاری نقش اطالعاتی دارد و کیفیت اطالعات را افزایش م ی دهد. این دیدگاه طرفداران زیادی دارد که مزای ای اطالعاتی زیادی برای محافظهکاری قائل هس تند و مه م ترین آن ها کاهش مدیریت س ود و کاهش هزینه ه ای نمایندگی و عدم تقارن اطالعاتی است. بنابراین از این دیدگاه محافظه کاری در گزارشگری مالی می تواند به سرمایه گذاران و س ایر استفاده کنندگان صورت های مالی برای تصمیم گیری های مناسب کمک کند )الفوند و واتز 2008 الرا و همکاران 2009 (. دیدگاه مخالفان : از این دیدگاه محافظه کاری مزیت اطالعاتی ن دارد و کیفیت اطالعات را کاه ش میدهد. ارائه محافظه کارانه صورت های مالی می تواند باعث تطابق نادرست درآمدها و هزینه ها شود که ثبات و پایداری کمتر درآمدها را به دنبال داشته و منجر به ارائه غیر واقعی سود میشود. طرفداران این دیدگاه بر این باورند که محافظه کاری باعث کاهش کیفیت اطالعات ارائه شده در صورت های مالی اساسی می شود و این امر میتواند زیانهای فراوانی را برای سرمایهگذاران و سایر استفادهکنندگان از صورت های مالی به همراه داشته باشد و معموال منجر به س وگیری های نظام مند و تحریف وقایع اقتصادی می ش ود )قائمی و همکاران 1389 باالچاندران و موهانرام 2011 (. مطاب ق با مفاهیم نظری گزارش گری مالی ایران محافظه کاری به عن وان کاربرد درجه ای از مراقبت تعریف می ش ود ک ه در اعمال قضاوت برای برآورد در موقعيت ابهام مورد نياز اس ت به گونهاي كه درآمدها يا دارايي ها بيش تر از واقع و هزينه ها يا بدهي ها كمتر از واقع ارائه نش وند. بنابراین با توجه به دیدگاه های ارائه شده اینکه محافظه کاری مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام که به معنای توانایی ارقام حسابداری در تبیین قیمت یا بازده سهام تعریف می شود را افزایش میدهد یا کاهش مساله این تحقیق است. در مفاهیم نظری گزارشگری ایران محافظه کاری یا به تعبیری احتیاط به عنوان یکی از زیر ویژگیهای کیفی اطالعات مطرح است و در طرف دیگر مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش س هام یا به تعبیری محتوای اطالعاتی ارقام حس ابداری از ویژگیهای کیفی یعنی مربوط بودن و قابل اتکا بودن اطالعات حس ابداری ناشی میشود. مدل مفهومی تحقیق بر اساس مفاهیم نظری گزارشگری مالی در شکل )1( ارائه شده است. 20

21... اطالعات بودن مربوط میزان بر محافظهکاری تاثیر تحقیق مفهومی مدل شکل) 1 (. موازنه نوعي اغلب كه است اين مالی اطالعات کیفی خصوصیات بر حاکم های محدوديت از يكي بلغا تسا اتكاتر قابل كه اطالعاتي مثال طور به دارد. ضرورت كيفي خصوصيتهاي بين مصالحه يا نزاوت نوعي به دس تيابي هدف عموما عكس. به و اس ت برخوردار كمتري بودن مربوط درجه از یرظن )مفاهیم است مالي هاي صورت اهداف به پاسخگويي بهمنظور کیفی خصوصيات انواع بين به را محققان توجه ناهماهنگی و تضاد این در که مواردی از یکی 1385 533 (. مالی گزارش گری اطالعات اتکای قابلیت کاری محافظه زیرا اس ت حس ابداری در کاری محافظه نموده جلب خود کاهش را گیری تصمیم ب ه اطالعات بودن مربوط احتماال ولی بخش د می بهبود را حس ابداری را حسابداری اطالعات کیفی ویژگی دو این بر کاری محافظه تأثیر محققان دلیل همین به میدهد. تحقیقات هم ای عده یافتند. دست مختلفی نتایج به و دادهاند قرار بررسی مورد مختلف زوایای از انگیزه و شده برآوردها کاهش باعث که همین کاری محافظه که نمودند استوار باور این بر را خود نیست نیازی و است مفید میکند کنترل را شده گزارش سود مدیریت و دستکاری برای مدیران ی شود تکیه بودن مربوط و اتکا قابلیت مثل حسابداری اطالعات کیفی های ویژگی بر آن تأثیر به که 275 (. موهانرام 2011 و )باالچاندران جنبه دو هر برای را اتکاتری قابل اطالعات کاری محافظ ه که اس ت باور این بر واتز) 2003 ( با و میکند اعمال را پذیری تأیید و اتکا قابلیت از باالیی حد و کند می فراهم ارزیاب ی و ق راردادی

سال دوازدهم/ شماره 46/ بهار 91 محدود نمودن اطالعاتی که قابلیت اتکای کمی دارند باعث افزایش مربوط بودن نیز می شود. اکثر مطالعات مطابق با نظر واتز تأثیر مثبت محافظه کاری را بر قابلیت اتکای اطالعات حسابداری تأیید نمودند ولی مطالعات صورت گرفته در زمینه ارتباط محافظه کاری با مربوط بودن اطالعات شواهد مختلف و بعضا متناقضی مستند کردهاند )باالچاندران و موهانرام 2011 276 (. به همین دلیل نمی توان در ادبیات حسابداری به این سؤال با قاطعیت پاسخ داد که آیا افزایش اعمال محافظهکاری در گزارش گری مالی منجر به افزایش محتوای اطالعاتی ارقام و اطالعات ارائه شده می شود یا کاهش آن و این تحقیق درصدد فراهم آوردن پاسخی برای همین سؤال است. پیشینه تحقیقات انجام شده محافظهکاری به عنوان یکی از عوامل مؤثر بر رویه های حسابداری در طول تاریخ همواره مورد توجه صاحب نظران بوده است و به همین دلیل تحقیقات زیادی نیز در داخل و خارج از کشور در این زمینه انجام ش ده اس ت. بررسی رابطه محافظه کاري با میزان توزیع سود و پایداري آن نشان می دهد که با افزایش محافظه کاري توزیع س ود س هام و پایداري سود کاهش می یابد. البته در مورد کاهش پایداری س ود با اس تفاده از ش اخص گیولی و هاین یعنی معیار اقالم تعهدی غیر عملیاتی شواهد متقاعدکنندهاي حاصل نشد و با استفاده از نسبت تعدیل شده ارزش بازار خالص دارایی ها به ارزش دفتري این موضوع در س طح مناس بی از معنی داري پذیرفته شد )مشایخی و همکاران 1388 (. عالوه بر این ش واهد تجربی دیگری نیز وجود دارد که نش ان می دهد پايداري سود و نسبت قيمت به س ود )P/E( در شركتهايي که س ود محافظه كارانهتري گزارش مي كنند كمتر است )قائمی و همکاران 1389 (. برخی تحقیقات نشان می دهد که کم رنگ شدن نقش محافظه کاری در حسابداری عمال عدم تقارن اطالعاتی بین سرمایه گذاران را افزایش می دهد )الفوند و واتز 2008 (. تحقیق دیگری نشان می دهد محافظه کاري باعث کاهش عدم تقارن اطالعاتی و کاهش هزینه سرمایه شرکت می شود. سرمایهگذاران به کمک محافظه کاری بین پروژه های سرمایه گذاری خوب و بد تمایز قائل می شوند و به تبع آن مشکالت آتی کاهش می یابد. محافظه کاری به مدیران اجازه نمیدهد تا در گزارش های مالی از عملکرد واقعی شرکت منحرف شوند یا هزینه هاي سنگینی را 22

23 تاثیر محافظهکاری بر میزان مربوط بودن اطالعات... به خاطر دستکاري سود به شرکت تحمیل کنند )الرا و همکاران 2009 (. لو و زاروین) 1999 ( دریافتند که با افزایش س طح هزینه های تحقیق و توس عه )که ناش ی از بکارگیری روش های محافظهکارانه در حس ابداری است( میزان مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش س هام کاهش می یابد. در مقابل فرانسیس و شیپر )1999( نتوانستند شواهد کافی ارائه کنند که صنایع با سطح تکنولوژی باالتر )که به دلیل ریسک دعاوی حقوقی و برخورد با هزینه های تحقیق و توسعه سطح باالتری از محافظه کاری را اعمال می کنند( نسبت به سایر صنایع دارای سطح پایین تری از مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام هستند. کوزندیس و همکاران )2009( تأثیر محافظه کاری در گزارشگری مالی را بر روی مربوط بودن اطالعات حس ابداری به ارزش س هام در کشور یونان مورد بررسی قرار دادند و نتیجه گرفتند که نمیت وان یک رابطه خطی میان این دو متغیر برقرار نمود. یعنی با افزایش س طح محاظه کاری میزان مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام ابتدا افزایش می یابد و سپس دچار کاهش می شود و بر همین اساس بود که آنها نتوانستند ارتباط معناداری را میان این دو متغیر مستند نمایند و فقط تأکید کردند که به کارگیری س طح مناس ب و معقولی از محافظه کاری می تواند مفید واقع شود. باالچاندران و موهانرام )2011( ارتباط کاهش میزان مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام را با افزایش سطح محافظه کاری در ایاالت متحده بررسی نمودند و دریافتند که محافظهکاری در بازه زمانی مورد بررسی روند افزایشی داشته است در حالی که مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش س هام یا به تعبیری محتوای اطالعاتی متغیرهای حس ابداری روند کاهشی داشته است. بااینوجود آن ها نتوانستند شواهد کافی ارائه نمایند که این کاهش و افزایش را به هم مرتبط سازد. کردس تانی و خلیلی )1390( به بررس ی تأثیر محافظه کاری بر محت وای اطالعاتی تفاضلی جریانهای نقدی و اقالم تعهدی پرداختند و به طور کلی نتیجه تحقیق آن ها بر اهميت محافظهكاري و تأثير آن بر محتواي اطالعاتي تفاضلي اقالم تعهدي نسبت به جريان نقدي تأكيد دارد. به عبارتی اعمال محافظه کاری محتواي اطالعاتي جزء تعهدی سود را افزایش می دهد. سنجشمحافظهکاری در س الهای اخیر چند معیار از طرف پژوهش گران برای اندازه گیری محافظه کاری ارائه شده

91 بهار 46/ شماره دوازدهم/ سال وجود باش د همگان توافق مورد که کاری محافظه ارزیابی برای جامعی معیار این وجود با اس ت. است. شده استفاده معیار دو از محافظهکاری اندازهگیری برای تحقیق این در ندارد. : باسو( مدل ( زیان و سود شناسایی در زمانی تقارن عدم معیار. الف سهام ساالنه بازده : R هرسهم بازار ارزش : P سهم هر سود : EPS است. صفر برابر صورت این غیر در و 1 برابر منفی بازده صورت در که مجازی متغیر : D است. بررسی مورد دوره در i شرکت برای کاری محافظه معیار مدل این در β3 از باالتری درجه ب ه نیاز جهت حس ابداران تمایل عنوان به را کاری محافظ ه باس و) 1997 ( در او نمود. تفسیر مالی صورتهای در بد اخبار به نس بت خوب اخبار شناس ایی برای تأثیرپذیری نسبت سود نامتقارن رفتار از و پرداخت محافظهکاری تعریف به زیان و سود صورت دیدگاه از واقع نمودن فرموله و کردن عملیاتی منظور به و نمود یاد کاری محافظه عنوان به بد و خوب اخب ار ب ه رابطه ترتیب بدین و گرفت نظر در بد و خوب اخبار برای جانشین را منفی و مثبت بازدههای معیار نمود. مطرح کاری محافظه سنجش برای معیاری عنوان به را سهام بازده و سود به نسبت را سود پاسخ β 3 +β 2 و مثبت ی بازده به نسبت را س ود پاسخ β 2 رگرس یون این در باشد β 2 از بزرگتر باید β 3 +β 2 هک است این بیانگر محافظهکاری میکند. اندازهگیری منفی بازدهی آن و نامید سود زمانی تقارن عدم ضریب را β 3 یعنی ضریب این باسو باشد. صفر از بزرگتر β 3 یعنی کرد. مطرح کاری محافظه سنجش برای معیاری عنوان به را : شیواکومار( و بال )مدل تعهدی اقالم بر مبتنی کاری محافظه معیار. ب تعهدی اقالم کل : ACC این غیر در و 1 برابر عملیاتی نقدی جریان بودن منفی صورت در که مجازی متغیر : DCFO است. صفر صورت عملیاتی نقدی جریان : CFO 24

25 تاثیر محافظهکاری بر میزان مربوط بودن اطالعات... α3 در این مدل معیار محافظه کاری برای شرکت i در دوره مورد بررسی است. α 2 همبستگی بین اقالم تعهدی و جریان های نقدی در هنگام وجود اخبار خوب در این رابطه α 3 همبستگی بین اقالم تعهدی و جریان های نقدی در هنگام وجود اخبار بد را اندازهگیری +α 2 و میکند. محافظه کاری بدین معنی است که در هنگام وجود جریان های نقدی منفی اقالم تعهدی نیز به دلیل شناسایی سریع تر زیان های تحقق نیافته با احتمال بیشتری منفی هستند در حالی α 3 بزرگتر باشد که این رابطه در هنگام وجود جریان های نقدی مثبت وجود ندارد. بنابراین هر چه رفتار نامتقارن در قبال سود و زیان های اقتصادی )اخبار خوب و بد( بیشتر و در نتیجه محافظهکاری بیشتر خواهد بود )بال و شیواکومار 2005 93 مهرانی و همکاران 1388 91 (. سنجش میزان مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام هدف اصلی از ارائه صورت های مالی فراهم نمودن اطالعات س ودمند برای استفاده کنندگان است و سودمندی اطالعات ارائه شده به محتوای اطالعاتی آن بستگی دارد از اینرو بررسی ارتباط میان متغیرهای حس ابداری و قیمت سهام همواره مورد عالقه محققان بوده است. به همین دلیل است که عموما در حسابداری معیار مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام با ضریب تعیین تعدیل شده رگرسیون هایی سنجیده می شود که در آن قیمت یا بازده سهام به عنوان متغیر وابسته و اطالعات حس ابداری مثل س ود هر س هم و ارزش دفتری هر سهم به عنوان متغیرهای مستقل در نظر گرفته میش وند)باالچاندران و موهانرام 2011 272 (. بر این اس اس در این تحقیق برای سنجش میزان مربوط بودن از دو مدل قیمت و بازده که در تحقیقات قبلی نیز بیشتر مورد توجه بوده استفاده شده است. الف. معیار مبتنی بر مدل بازده : در مدل بازده رابطه بازده س هام و س ود حسابداری تشریح می شود. استون و هریس) 1991 ( نوع خاصی از مدل بازده س االنه را به ش رح زیر ارائه نمودند که شامل میزان سود در سال جاری و تغییرات سود نسبت به سال قبل می شود. متغیرهای این مدل به شرح زیر تعریف می شوند :

سال دوازدهم/ شماره 46/ بهار 91 : R بازده ساالنه سهام : EPS سود هر سهم : EPSΔ تغییر در سود هر سهم : P ارزش بازار هر سهم ب. معیار مبتنی بر مدل قیمت : در مدل قیمت رابطه قیمت سهام و اطالعات حسابداری تشریح می شود. این مدل توسط فلسام و اوهلسون )1995( به شرح زیر مطرح شد و در آن رابطه قیمت سهام با سود و ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام تشریح شده است. متغیرهای این مدل به شرح زیر تعریف می شوند : : P ارزش بازار هر سهم : BVS ارزش دفتری هر سهم : EPS سود هر سهم فرضیه تحقیق ب ا توجه به تحقیقات و ادبیات موجود در مورد ارتباط محافظ هکاری و مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام سؤال اصلی تحقیق به شرح زیر است : آیا میزان مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام شرکتهای با درجه محافظهکاری باال و پایین تفاوت معناداری با هم دارد یا خیر برای پاس خ به این س ؤال محافظه کاری و میزان مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش س هام هر یک با اس تفاده از دو معیاری که قبال معرفی ش د برآورد شده تا مبنای آزمون فرضیه تحقیق که به شکل زیر تدوین شده را فراهم سازد : فرضیه تحقیق : میزان مربوط بودن اطالعات حس ابداری به ارزش سهام برای شرکت های با درجه محافظهکاری باال و پایین متفاوت است. چون در این تحقیق محافظه کاری بر اساس مدل باسو و مدل بال و شیواکومار و میزان مربوط بودن اطالعات به ارزش سهام بر اساس دو مدل بازده و قیمت ارزیابی شده است فرضیه تحقیق به چهار روش آزمون شده است. 26

27 تاثیر محافظهکاری بر میزان مربوط بودن اطالعات... جامعه و نمونه آماری جامعه آماری تحقیق کلیه ش رکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است که از سال 1382 در بورس حضور داشته اند. نمونه تحقیق نیز با اعمال محدودیت های زیر انتخاب شده است. 1- طی س ال های 1382 تا پایان 1388 در بورس اوراق بهادار پذیرفته شده و در این مدت از بورس خارج نشده باشد. 2- طی دوره مورد بررسی تغییر سال مالی و تغییر فعالیت نداشته باشند. 3- برای رعایت قابلیت مقایسه سال مالی آن ها منتهی به 29 اسفندماه باشد. 4- در همه س ال های مورد بررس ی یک ماه قبل از پایان سال مالی سهام آنها حداقل یک بار مورد معامله قرار گرفته باشد تا قیمت بازار در پایان سال مالی مشخص باشد. 5- وقفه معامالتی بیش از شش ماه نداشته باشند. 6- جزء شرکت های واسطهگری مالی )سرمایه گذاری( نباشند. بر این اساس تعداد 110 شرکت به عنوان نمونه نهایی تحقیق مورد مطالعه قرار گرفتند. روش تجزیه و تحلیل اطالعات و آزمون فرضیه تحقیق برای آزمون فرضیه تحقیق ابتدا معیار محافظهکاری عدم تقارن زمانی س ود و معیار مبتنی بر اقالم تعهدی برای هر شرکت در طول دوره مورد بررسی مطابق با آنچه قبال بیان شد محاسبه شد و سپس شرکت ها بر اساس این معیارها از کوچک به بزرگ )از درجه محافظه کاری پایین به درجه محافظه کاری باال( مرتب ش دند و همانند تحقیق کوزندیس و همکاران) 2009 ( 30 درصد اول و آخر به ترتیب شرکت های با درجه محافظه کاری پایین و شرکت های با درجه محافظه کاری باال در نظر گرفته شدند. در نهایت معیار مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام که به دو روش برای هر شرکت محاسبه شده بود از طریق آزمون T در دو گروه مستقل مقایسه شد. بیان آماری فرضیه تحقیق به شرح زیر است. H 0 : μ value relevance high-con = μ value relevance low-con H 1 : μ value relevance high-con μ value relevance low-con قبل از آزمون فرضیه تحقیق آزمون تساوی یا عدم تساوی واریانس دو جامعه از طریق آزمون

H 0 : б 2 high-con = б2 low-con H 1 : б 2 high-con б2 low-con BVS 2109 1865 1420 2437 1136 لوین انجام شده است. یافته های پژوهش متغیرها سال دوازدهم/ شماره 46/ بهار 91 نگاره 1. آمار توصیفی متغیرهای میانی مورد استفاده برای برآورد درجه محافظه کاری و میزان مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام P 6601 3964 1844 7738 9312 EPS 951 692 353 1244 1014 CFO 0.156 0.142 0.056 0.241 0.181 Acc 0.057 0.032-0.029 0.128 0.165 R %29 %9 -%14 %46 0.83 میانگین میانه چارک اول چارک سوم انحراف معیار متغیرهای اصلی بازده سالیانه که برای هر شرکت در هر سال محاسبه شده است: R جمع دارایی های اول دوره/)جریان نقدی عملیاتی-سود عملیاتی( = کل اقالم تعهدی: ACC جمع دارایی های اول دوره/ جریان نقدی عملیاتی: CFO تعداد سهام/سود خالص = سود هر سهم)ریال(: EPS قیمت هر سهم )ریال(: P تعداد سهام/ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام = ارزش دفتری هر سهم)ریال(: BVS Value rlevance نگاره 2. آمار توصیفی متغیرهای اصلی آزمون فرضیه ها Conservatism میانگین معیار باسو معیار بال و شیواکومار معیار مدل بازده معیار مدل قیمت 0.509 0.579 0.197 0.835 0.368 0.284 0.358-0.185 0.660 0.439 0.190-0.022-1.296 1.049 8.518-0.041 0.031-0.258 0.374 1.067 میانه چارک اول چارک سوم انحراف معیار EPSi,t / Pi,t-1 = β0 + β1 Di,t + β2 Ri,t + β3 Di,t*Ri,t + εi,t در رگرسیون مقابل β 3 معیار باسو : ضریب α 3 در رگرسیون زیر معیار بال و شیواکومار: ضریب ACCi,t = α0 + α1 DCFOi,t + α2 CFOi,t + α3 DCFOi,t*CFOi,t + εi,t معیار مدل بازده: ضریب تعیین تعدیل شده ( 2 R( مدل رگرسیونی بازده Ri,t = α0 + α1 (EPSi,t / Pi,t-1) + α2 (ΔEPSi,t/ Pi,t-1) + εi,t معیار مدل قیمت : ضریب تعیین تعدیل شده ( 2 )R مدل رگرسیونی قیمت Pi,t = β0 + β1 BVSi,t + β2 EPSi,t + εi,t 28

29 تاثیر محافظهکاری بر میزان مربوط بودن اطالعات... نتایج آزمون فرضیه تحقیق نتیجه آزمون فرضیه تحقیق بر اساس مدل باسو و مدل قیمت در نگاره 3 ارائه شده است. متغیر وابسته Value relevance جدول 3. نتیجه آزمون فرضیه تحقیق مدل محافظه کاری باسو و مدل مربوط بودن قیمت آزمون برابری واریانس لوین آزمون T برای مقایسه میانگین دو نمونه مستقل sig df t Sig F 0.986 60-0.018 فرض برابری واریانس 0.470 0.530 فرض نا برابری واریانس 0.018-59.3 0.986 همان طور که در نگاره 3 مشاهده می شود سطح اهمیت آزمون لوین برابر 0.470 و بزرگتر از سطح معناداری 0.05 است پس فرض برابری واریانس ها رد نمی شود و بنابراین با فرض تساوی واریانس های دو نمونه فرضیه آزمون ش ده اس ت. از آن جایی که س طح اهمیت آزمون T برای مقایسه میانگین دو نمونه مستقل با فرض تساوی واریانس دو جامعه برابر 0.986 و بیشتر از 0.05 H 0 رد نمی شود و فرضیه تحقیق در صورت استفاده از معیارهای باسو و قیمت پذیرفته است پس نمی ش ود. به عبارت دیگر میزان مربوط بودن اطالعات حس ابداری به ارزش سهام بر اساس مدل قیمت برای شرکت های با درجه محافظه کاری باال و پایین بر مبنای معیار عدم تقارن زمانی در شناسایی سود و زیان تفاوت معناداری ندارد. متغیر وابسته Value relevance نگاره 4. نتیجه آزمون فرضیه تحقیق مدل محافظه کاری باسو و مدل مربوط بودن بازده آزمون برابری واریانس لوین آزمون T برای مقایسه میانگین دو نمونه مستقل sig df t sig F 0.878 60-0.154 فرض برابری واریانس 0.089 2.996 فرض نا برابری واریانس 0.154-57.87 0.878 متغیر وابسته Value relevance نگاره 5. نتیجه آزمون فرضیه تحقیق مدل محافظه کاری بال و شیواکومار و مدل مربوط بودن قیمت آزمون برابری واریانس لوین آزمون T برای مقایسه میانگین دو نمونه مستقل sig df t sig F 0.867 24 0.170 فرض برابری واریانس 0.792 0.071 فرض نا برابری واریانس 0.867 23.93 0.170

متغیر وابسته Value relevance سال دوازدهم/ شماره 46/ بهار 91 نگاره 6. نتیجه آزمون فرضیه تحقیق - مدل محافظه کاری بال و شیواکومار و مدل مربوط بودن بازده آزمون برابری واریانس لوین آزمون T برای مقایسه میانگین دو نمونه مستقل sig df t Sig F 0.790 24 0.269 فرض برابری واریانس 0.156 2.142 فرض نا برابری واریانس 0.790 22.98 0.269 همان طور که در نگاره 5 4 و 6 نیز مش اهده می شود فرضیه تحقیق در 3 روش دیگر آزمون فرضیات نیز تأیید نمی شود. به عبارت دیگر با بکارگیری معیار عدم تقارن زمانی سود )معیار باسو( و معیار مبتنی بر اقالم تعهدی )معیار بال و ش یواکومار( برای سنجش محافظه کاری و بکارگیری معیارهای مبتنی بر مدل قیمت و بازده برای س نجش مربوط بودن اطالعات حس ابداری به ارزش سهام در هیچ حالتی نمی توان وجود تفاوت معنادار در میزان مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام شرکت های محافظه کار و کمتر محافظه کار را تأیید نمود. آزمون های اضافی برای اطمینان بیش تر و تفسیر دقیقتر ارتباط محافظه کاری و مربوط بودن اطالعات به ارزش سهام آزمون های اضافی صورت گرفته است بدین ترتیب که ابتدا شرکت ها بر اساس الگوی 30-30-40 به سه گروه محافظه کاری پایین متوسط و باال تفکیک شدند و سپس اطالعات هر گروه به صورت سال-شرکت در رگرسیون مدل های قیمت و بازده قرار گرفتند که نتایج در نگاره 7 و 8 خالصه شده است. نگاره 7. نتایج آزمون های اضافی- سنجش محافظه کاری بر اساس معیار باسو adj R 2 β 2 t-stat sig β 1 t-stat sig β 0 t-stat sig معیار باسو 0.486 0.000 12.84 6.80 0.001-3.39-1.48 0.000 3.56 3014.6 محافظه کاری پایین 0.540 0.000 17.32 9.39 0.000-5.33-2.99 0.000 4.48 4218.1 محافظه کاری متوسط 0.624 0.000 18.29 7.67 0.002-3.19-1.07 0.052 1.95 1455.1 محافظه کاری باال معیار باسو adj R 2 α 2 t-stat sig sig α 1 t-stat α 0 t-stat sig 0.232 0.000 5.13 1.78 0.043 2.04 0.529 0.012 2.53 0.159 محافظه کاری پایین 0.341 0.763-0.30-0.056 0.000 10.19 3.24 0.000-3.61-0.249 محافظه کاری متوسط 0.327 0.001 3.39 0.920 0.000 4.37 1.36 0.538 0.617 0.042 محافظه کاری باال 30

31 تاثیر محافظهکاری بر میزان مربوط بودن اطالعات... نگاره 8. نتایج آزمون های اضافی- سنجش محافظه کاری بر اساس معیار بال و شیواکومار adj R 2 β 2 t-stat sig β 1 t-stat sig β 0 معیار بال و شیواکومار t-stat sig محافظه کاری پایین -0.19 0.001 3.58 3083.4-0.38 0.703 0.459 0.000 6.89 3.91 محافظه کاری متوسط 0.671 0.000 9.82 4.68 0.965 0.044 0.017 0.036 2.12 1235.7 محافظه کاری باال 0.627 0.000 9.58 5.34 0.935 0.082 0.034 0.680 0.41 277.7 معیار بال و شیواکومار adj R 2 α 2 t-stat sig sig α 1 t-stat α 0 t-stat sig محافظه کاری پایین 0.103 0.107 1.62 0.448 0.126 1.54 0.598 0.048 2.001 0.189 محافظه کاری متوسط 0.149 0.315 1.009 0.615 0.010 2.64 1.545 0.349 0.941 0.119 محافظه کاری باال -0.153-1.50 0.136 0.221 0.482 0.705 0.152 0.000 5.10 2.254 هم ان طور که در نگاره 7 مش اهده می ش ود با در نظر گرفتن معیار باس و برای س نجش محافظهکاری اگر از مدل قیمت برای س نجش میزان مربوط بودن اطالعات حس ابداری به ارزش سهام استفاده شود شرکتهای با درجه محافظهکاری باال بیشترین میزان ضریب تعیین تعدیل شده را دارند که این امر بیانگر نقش مثبت محافظه کاری در ارتقای س طح محتوای اطالعاتی اس ت. از طرف دیگر با استفاده از مدل بازده برای سنجش میزان مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام مشاهده می شود شرکت هایی که سطح متوسطی از محافظه کاری را اعمال میکنند نسبت به سایر شرکت ها ضریب تعیین مدل بازده برای آن ها بیشتر است. مطابق با نگاره 8 با در نظر گرفتن معیار بال و ش یواکومار برای س نجش محافظهکاری اگر از مدل قیمت برای سنجش میزان مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام استفاده شود ش رکتهای با سطح محافظهکاری متوسط بیش ترین میزان مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش س هام)ضریب تعیین تعدیل ش ده( را دارند. از طرف دیگر با بکارگیری مدل بازده مش اهده میشود که ضریب تعیین تعدیل شده مدل بازده برای گروه شرکتهای محافظهکاری باال نسبت به سایر شرکتها بیشتر است. بنابراین از آزمونهای اضافی میتوان چنین نتیجه گرفت که شرکتهای با درجه محافظهکاری متوس ط و باال معموال سطح مربوط بودن اطالعات حس ابداری به ارزش سهام باالتری نسبت به شرکت های با درجه محافظه کاری پایین دارند. این یافته مطلوبیت اعمال محافظه کاری به خصوص

سال دوازدهم/ شماره 46/ بهار 91 در سطح متعادل و عاری از سوگیری را تأکید میکند. زیرا اطالعات حسابداری این شرکتها توان بیش تری برای توضیح قیمت و بازده س هام دارند و به اصطالح دارای محتوای اطالعاتی بیشتری نسبت به سایر شرکتها هستند. نتیجه گیری برخی از ویژگی های کیفی اطالعات حس ابداری همچون محافظه کاری ممکن است از میزان مربوط بودن اطالعات به ارزش س هام بکاهد. محافظه کاری از یک طرف در محدود کردن آزادی عمل و خوش بینی مدیران حمایت از حقوق ذینفعان و حل بسیاری از مشکالت نمایندگی و عدم تقارن اطالعاتی نقش دارد و باعث افزایش قابلیت اتکای اطالعات حسابداری می شود. از طرف دیگر اعمال محافظه کاری میتواند منجر به غیر واقعی شدن اطالعات حسابداری شود و مربوط بودن آن به تصمیم گیری های اقتصادی را کاهش دهد. بر این اس اس در این تحقیق اثر محافظهکاری بر میزان مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام یا همان محتوای اطالعاتی ارقام حسابداری مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به یافته های این تحقیق میتوان پاس خ داد ک ه در بورس اوراق بهادار تهران تفاوت معناداری میان میزان مربوط بودن اطالعات حسابداری به ارزش سهام شرکت های محافظه کار و کمت ر محافظه کار وجود ندارد که این امر را می توان بیانگر عدم ارتباط محافظه کاری با محتوای اطالعاتی ارقام حسابداری دانست. اما آن چه بیان شد را نمی توان به عنوان یک نتیجه گیری مطلق لحاظ نمود چرا که با انجام آزمون های اضافی مشخص شد اطالعات حسابداری شرکت های با درجه محافظه کاری متوسط و باال معموال دارای محتوای اطالعاتی نسبی باالتری هستند. بنابراین میتوان گف ت که اعمال محافظه کاری در حس ابداری با تمام مزیت های غی ر قابل انکاری که در کاهش نامتقارن بودن اطالعات و تعدیل رفتار فرصت طلبانه مدیران در بکار گیری حسابداری تعهدی و در نهایت ارتقای قابلیت اتکای اطالعات دارد تأثیر با اهمیتی در میزان مربوط اطالعات حسابداری به ارزش سهام ندارد و شاید دلیل آن نقش اعمال محافظه کاری در کاهش پایداری و کیفیت سود و کاهش مربوط بودن و سودمندی اطالعات حسابداری برای تصمیمگیری های ذینفعان باشد. 32

33 منابع و ماخذ: تاثیر محافظهکاری بر میزان مربوط بودن اطالعات... 1. سازمان حسابرسي) 1385 ( استانداردهاي حسابداري نشریه شماره 160 تهران چاپ هشتم 2. قائمی محمدحسین محمدحسین ودیعی و میثم حاجی پور )1389(. تأثير محافظه كاری بر پايداری سود و نسبت قيمت به سود) P/E (. مجله دانش حسابداری سال اول شماره 2 ص 53-77 3. كردستاني غالمرضا و حبیب اميربيگي لنگرودی )1387(. محافظه كاري در گزارشگري مالي بررسي رابطه عدم تقارن زماني سود وMTB به عنوان دو معيار ارزيابي محافظه كاري. بررسيهاي حسابداري و حسابرسي شماره 52 ص 89-106 4. کردس تانی غالمرضا و مهدی خلیلی )1390(. تأثیر محافظه کاری بر محتوای اطالعاتی تفاضلی جریانهای نقدی و اقالم تعهدی. مجله دانش حسابداری سال دوم شماره 4 ص 83-104 5. مش ایخی بیتا مهدی محمدآبادی و رضا حصارزاده )1388(. تأثير محافظه كاري حس ابداري بر پايداري و توزيع سود. بررسيهاي حسابداري و حسابرسي شماره 56 ص 107-124 6. مهرانی کاوه محمد حالج و عباس حسنی )1388(. بررسی محافظهکاری در سود حسابداری و رابطه آن با اقالم تعهدی در بورس اوراق بهادار تهران. تحقیقات حسابداری شماره 3 ص 88-107 7. Balachandran, S.V. and P.S. Mohanram.(2011). Is the decline in the value relevance of accounting driven by increased conservatism?. Review of Accounting Studies, 16(2),272-302 8. Ball, R and L. Shivakumar )2005(. Earnings quality in U.K. private firms: Comparative loss recognition timeliness. Journal of Accounting and Economics 39 (1), 83 128. 9. Barth, M. E., W. H. Beaver, and W. R. Landsman (2001). The relevance of the value relevance literature for financial accounting standard setting: Another view. Journal of Accounting and Economics 31(1-3), 77 104. 10. Basu, S. (1997). The conservatism principle and the asymmetric timeliness of earnings. Journal of Accounting and Economics, 24, 3 3 11. Feltham, G. and J. Ohlson (1995), Valuation and Clean Surplus Accounting for Operating and Financial Activities, Contemporary Accounting Research, 11, 689 731. 12.Francis, J., & Schipper, K. (1999). Have financial statements lost their relevance? Journal of Accounting Research, 37, 319 352. 13. Kousenidis, D.V, Ladas, A.C and Negakis, C.I.(2009). Value Relevance of Conservative and Non-Conservative Accounting Information: Evidence from Greece. The International Journal of Accounting, 44, 219 238 14.LaFond,R. and Watts,R.L.(2008). The information role of conservatism. The Accounting Review 83, 447 478. 15. Lara, J. M. G., B. G. Osma, and F. Penalva (2009). The economic determinants of conditional conservatism. On line, http://ssrn.com/abstract=1303525 16. Lev, B., & Zarowin, P. (1999). The boundaries of financial reporting and how to extend them. Journal of Accounting Research, 37, 353 385. 17. Penman, S., & Zhang, X. (2002). Accounting conservatism, the quality of earnings, and stock returns. The Accounting Review, 77, 237 264 18. Watts, R. (2003a). Conservatism in accounting Part I: explanations and implications. Accounting Horizons, 17(3), 207 221. 19. Watts, R. (2003b). Conservatism in accounting Part II: Evidence and Research Opportunities, Accounting Horizons, 17(4), 287-301.