ª ƒ ƒπ À ª ÎÂÊ Ï ÈÔ 5 π ø º πƒ ÎÂÊ Ï ÈÔ 6 ª º πƒ ÎÂÊ Ï ÈÔ 7 π º πƒ ÎÂÊ Ï ÈÔ 8 À ƒ º πƒ ÎÂÊ Ï ÈÔ 9 µπ º πƒ ÎÂÊ Ï ÈÔ 10 ƒø π ø º πƒ
ÎÂÊ Ï ÈÔ 5 π ø º πƒ ƒ π Ã O ª ÛÙ Ì Ù Î È appleôû ÛÙ Ì Ù 117 115
º π 5 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΓΕΩΣΦΑΙΡΑΣ 117 ÛÙ Ì Ù Î È appleôû ÛÙ Ì Ù Τ ο σ νολο των υλικών της Γης, τ σο αυτά τα οποία βρίσκονται σε στερεή κατάσταση σο και τα υπ λοιπα που βρίσκονται σε υγρή ή αέρια, δεν είναι ισοκατανεµηµένα στη Γη. Στη διάρκεια των 5 περίπου δισεκατοµµυρίων ετών που απαιτήθηκαν για τη δηµιουργία της, ποικίλες δυνάµεις και παράγοντες επέδρασαν στο σ νολο των παραπάνω υλικών στοιχείων και τα εξώθησαν να καταλάβουν µία συγκεκριµένη θέση στον πλανήτη µας. Έτσι, ουσιαστικά κάτω απ την επίδραση της βαρ τητας, τα πυκν τερα υλικά συγκεντρώθηκαν στο κεντρικ µέρος της Γης και διαδοχικά, απ το κέντρο προς το εξωτερικ τµήµα, έχουν αποτεθεί ελαφρ τερα υλικά. Με βάση την παραπάνω σαφώς διαφοροποιηµένη διάταξη των υλικών της, η Γεώσφαιρα, ήτοι το «ολοκληρωµένο σ στηµα της Γης», χωρίζεται σε τέσσερις βασικές ζώνες οι οποίες ονοµάζονται σφαίρες. Οι τρεις απ τις τέσσερις ζώνες, ήτοι η Ατµ σφαιρα, η Υδρ σφαιρα και η Λιθ σφαιρα 7, είναι αν ργανης προέλευσης, δεν διαθέτουν δηλαδή τα χαρακτηριστικά της ζώσας λης. Η τέταρτη ζώνη περιλαµβάνει το σ νολο των ντων, των πάσης φ σεως οργανισµών οι οποίοι ζουν και δραστηριοποιο νται στις παραπάνω αναφερθείσες σφαίρες ή σε τµήµατα αυτών και ονοµάζεται Βι σφαιρα. ιευκρινίζεται τι η Βι σφαιρα δεν κατέχει ένα συγκεκρι- µένο τµήµα του συστήµατος Γη, πως οι υπ λοιπες σφαίρες, αλλά αναφέρεται σε λα τα µέρη του συστήµατος στα οποία εµφανίζονται βιολογικές κοιν τητες. Η Ατµ σφαιρα καταλαµβάνει το εξωτερικ, το απώτατο στρώ- µα του συστήµατος Γη και περιλαµβάνει τα πάσης φ σεως αέρια, καθώς και,τι εµπεριέχεται σ αυτά. Η Υδρ σφαιρα συνίσταται απ το σ νολο των εµφανίσεων του 7. Ως Λιθ σφαιρα νοείται εδώ, κατά σ µβαση και κατά την κλασική κατάταξη, το τµήµα της Γης το οποίο δοµείται απ υλικά µεγάλης πυκν τητας (σε αντίθεση µε τα υπ λοιπα δ ο, αν ργανης προέλευσης τµήµατα, δηλαδή την Ατµ σφαιρα και την Υδρ σφαιρα). Εποµένως η Λιθ σφαιρα περιλαµβάνει το «στερε» τµήµα της Γης, ήτοι Φλοι, Μανδ α και Πυρήνα. Ουσιαστικά τη Γεωγραφία ενδιαφέρει µ νο το ανώτατο τµήµα, επειδή εκεί περιορίζονται οι έρευνες των διαφ ρων γεωγραφικών ειδικοτήτων (Γεωµορφολογίας, Εδαφολογίας, Ανθρωπογεωγραφίας κ.λπ.). Απ γεωλογική άποψη, ως Λιθ σφαιρα χαρακτηρίζεται το τµήµα της Γης που περιλαµβάνει το Φλοι και το ανώτερο µέρος του Μανδ α, τα µ να που βρίσκονται σε στερεή κατάσταση.
118 ª ƒ ƒπ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΗ π O 61 ÎÊÚ ÛÂÈ ÙË ÙÌfiÛÊ ÈÚ - ÈıfiÛÊ ÈÚ - À ÚfiÛÊ ÈÚ - µèfiûê ÈÚ ˆ ÂappleÈÌ ÚÔ ÙÌËÌ ÙˆÓ ÙË ÂÒÛÊ ÈÚ.
º π 5 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΓΕΩΣΦΑΙΡΑΣ 119 νερο είτε αυτ βρίσκεται σε υγρή, είτε σε αέρια ή σε στερεή κατάσταση. Στην Υδρ σφαιρα ανήκουν τ σο οι µεγάλες λεκάνες µε το αλµυρ νερ (θάλασσες και ωκεανοί) σο και τα εσωτερικά, συνήθως, γλυκά δατα (λίµνες και ποτάµια), καθώς επίσης και τα αποθέµατα νερο που υπάρχουν στα παγοκαλ µµατα των πολικών περιοχών, στα παγ βουνα που επιπλέουν και στους παγετώνες των ηπειρωτικών µαζών. Η Λιθ σφαιρα αρχίζει ουσιαστικά απ την επιφάνεια της Γης και καταλήγει διαφοροποιο µενη (Μανδ ας, Πυρήνας) στο κέντρο του λου συστήµατος (βλ., παραπάνω, υποσηµείωση 7). Θα πρέπει να καταστεί σαφές τι η παραπάνω διαίρεση και κατηγοριοποίηση των τµηµάτων της Γης µε βάση την υλική υπ σταση ή ορισµένες ιδι τητες δεν σηµαίνει κατά κανένα τρ πο τι µεταξ των παραπάνω τµηµάτων, ζωνών ή σφαιρών ορθώνονται διαχωριστικά τείχη και τι κατά συνέπεια τα εν λ γω τµήµατα του πλανήτη µας αποτελο ν «στεγανά» και χώρους χωρίς επικοινωνία. Αντίθετα, ο πλανήτης µας συνιστά µία ολ τητα που χαρακτηρίζεται απ πληρ τητα. Εποµένως, η παραπάνω προσφυγή στην απλοποιηµένη χρήση του µοντέλου των σφαιρών δεν εξυπηρετεί παρά µ νο µελετητικο ς ή διδακτικο ς λ γους. Η υιοθέτηση του µοντέλου των συστηµάτων επιτρέπει να γίνει κατανοητή αφεν ς η δοµή και η σ σταση των διαφ ρων και διαφορετικών τµηµάτων του συστήµατος Γη αφετέρου να ερµηνευθο ν τα πολ πλοκα φαιν µενα αλληλεπίδρασης και αλληλοδιείσδυσης παραγ ντων του εν ς χώρου στον άλλο ή τους άλλους. Βασιζ µενοι στην παραπάνω λογική της «κατάτµησης», για ευκολ τερη αναγνώριση και ανίχνευση των γήινων παραµέτρων και ερµηνείας των σχέσεων (αιτίου-αιτιατο ), µπορο µε να διαιρέσουµε τα µεγάλα συστήµατα (σφαίρες) σε επιµέρους υποσυστήµατα ώστε να διευκολ νεται η µελέτη σε στατικ και δυναµικ -λειτουργικ επίπεδο. Η Ατµ σφαιρα π.χ. αποτελεί ένα επιµέρους υποσ στηµα του συστήµατος Γη, εντο τοις µως και η ίδια ως σ στηµα περιλαµβάνει τα υποσυστήµατα Τροπ σφαιρα, Στρατ σφαιρα, Θερµ σφαιρα, Ιον σφαιρα. Στην προκειµένη περίπτωση η γνώση των συνθηκών του υποσυστήµατος Τροπ σφαιρα είναι εξαιρετικά χρήσιµη για την ερµηνεία των µετεωρολογικών φαινοµένων τα οποία, µε τη σειρά τους, ερµηνε ουν τη διαµ ρφωση του υποσυστήµατος «γήινο ανάγλυφο» µέσω των διαδικασιών αποσάθρωσης-διάβρωσης. Συνειρµικά και κατ αντιστοιχία αντιλαµβάνεται κανείς τις διασχέσεις µεταξ αναγλ φου, χλωρίδας, πανίδας, ανθρώπινων δραστηριοτήτων κ.ο.κ.
120 ª ƒ ƒπ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΗ Είναι σαφές τι η αναφορά και χρήση των συστηµάτων και υποσυστηµάτων καθώς και των µοντέλων-προτ πων, τα οποία θα χρησιµοποιηθο ν στα επ µενα Κεφάλαια, διευκολ νουν την καταν ηση και ερµηνεία των αλληλοσυνδέσεων-αλληλεπιδράσεων των µερών ή των παραγ ντων του συστήµατος Γη τα οποία, ως µεταβλητές, καθ ριζαν και καθορίζουν τις διαδικασίες εξέλιξης του πλανήτη µας.