ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫ Ң ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ АГРАРЛЫ Қ ФАКУЛЬТЕТ «ВЕТЕРИНАРИЯЛЫ Қ САНИТАРИЯ» КАФЕДРАСЫ БӨЖ 1)Вирустарды ң организмге енуі,таралуы,орналасуы.инфекция түрлері және оларға сипаттама 2)Иммунитетті ң механизмдері.иммунитетті ң гуморальды қ,клеткалы қ,жалпы физиологиялы қ факторлары(температура,гормондар,ингибиторлар,интерферондар) Орында ан :Сырымова.Б.Е ғ Тексерген :Омарбеков Е.О.
Жоспар: I. Кіріспе II. Негізгі бөлім 1. Вирустарды ң организмге енуі, таралуы, орналасуы 2. Инфекция түрлері және оларға сипаттама 3. Иммунитет және иммунитетті ң механизмдері 4. Иммунитетті ң факторлары III. Қорытынды IV. Қолданылған әдебиеттер тізімі
Вирус тірі организмдерді ң ішіндегі жасушасыз тіршілік иесі.
Жыныс м ү шелері ар қ ылы таралады; Вирустар тері ар қ ылы таралады Тыныс жолы ар қ ылы ену: Лас аспаптардан малд ә рігерлік к ө мек к ө рсету кезінде таралады; Алиментарлы қ ( жем,ш ө п,су ар қ ылы) Вирусты ң организмге ену жолдары ә р т ү рлі: Трансмиссивтік жол-вирусты қ о ң ыздар,маса,шіркейлер,кенеле р таратады;
Вирусты ң таралу жолдары: - қан арқылы тарайды; - нерв жүйелері арқылы - лимфа тамырларымен тарайды
Баяу, ү демелі инфекциялар. Т ү сікті инфекция Вирустық инфекци я түрлері Кейіннен персистентті инфекция ғ а айналатын жедел инфекция. Жедел (жіті ) инфекция Кейіннен латентті инфекция ғ а айналатын жедел инфекция
Кейіннен латентті инфекция ғ а айналатын жедел инфекция. Б ұ л кезде белсенділігіні ң қ айталану ж ә не организмннен шы ғ у кезе ң дері алмасып, вирус инфекциялы қ емес (неинфекционный) жа ғ дайда болады. Инфекцияны ң осындай т ү рін қ оздыратын вирустарды ң белгілі бір жа ғ дайларда жасушаларды ң біреуінде өнімді (продуктивная) инфекция, ал бас қ а жасушаларда пермиссивті емес инфекция қ оздыру қ абілеттілігі болады. Т ү сікті инфекция на толы вирустар м инфекцияны тигізетін жо деуге болмайды. Мысалы: SV40 вирусы пермиссивті емес, біра процесс дамуына «Пермиссивтілі емес» деген термин жасуша ішіне енген алмайтын жа дайды (абортивная) қ ты организмде ң қ репродукциялануды ат қ ара циклын ғ а т ә н, алмайтын қ ұ ндай біра ң ң иесіні ә сері организміне қ кеміргіштерде қоздыратын инфекция қ жасушаларда қ трансформациялы ә келеді. ң вирусты қ олдай репродукциялануын ғ білдіреді.. (жіті ) со жауабы ар вирустан толы жа Жедел инфекция ң ында ң иесіні қ иммунды қ ылы қ арылатын ғ дай.
Баяу, ү демелі инфекциялар. л а т т (приондар), олар миын за о арасында к вирусты немесе болмаса латентті т Персистентті айналуы иммунды реакциясынан пайдаланады. Вирустарды ж рлі де за (прогрессирующий) ұ Б айналым ғ инфекциялар ү спейтін ә н (циркуляцияланбайтын) агенттерге бас қ ымдайды. ғ ан Иесімен ғ ы ү рес енген вирус ң элиминациялануымен инфекция ү рімен персистентті, ая қ ғ а талады. ү шін инфекция ң вирус, қ ашы иесіні қ тау механизмін ң ү шін сол ө те пайдаланатын ж ә не стратегиясы қ ү йені ң спецификалы ә р т ү ң гейін иммунды қ ымдайды. Кейіннен жедел б немесе ан тінде кездеседі. Иесіні иммунды жауабы жедел кезінде вирусты алма ан жа дайда персистентті инфекция пайда персистентті ғ инфекция а инфекция. айналатын Б ұ л кезде қ вирус т ұ ра қ ты инфекциялы ө за қ лінеді, ымдан ғ ң инфекция жоя (элиминирлей) ғ ғ болады.
Вирустарға қарсы мал және адам организмінде арнайы қорғаныс механизмдері пайда болады. Вирусқа қарсы иммунитетті ң негізгі қ ызметі организмге енген вирустарды тауып алу және организмді сол вирустан, оларды ң антигендерінен және вирус зақымданған жасушалардан тазарту. Осы қорғану қызметі организмні ң иммунологиялы қ жүйесіні ң және иммунитетке жауапты жасушаларыны ң арқасында іске асады. Сонымен бірге, организмде арнайы емес қорғаныс факторлары да бар (ингибиторлар, интерферон, комплемент т.б.). Олар да вирусты ң көбеюі мен организмге таралуына кедергі жасайды. Бұл факторлар арнайы механизмдерден бұрын іске асады.
Вирус қ а қарсы т ұ руды ң екі т ү рі : Вирус қ а таби ғ и немесе туа біткен т ү рге ж ә не генетикалы қ қ асиетке с ә йкес т ө зімділік (невосприимчивость, иммунитет). Ол жа ғ дай туа біткен қ асиетке немесе ө се келе организмні ң белгілі бір ауру ғ а қ арсы т ұ рарлы қ қ асиетіне с ә йкес келеді. К ө рсетілген екі жа ғ дайда да организмде вирус ө сіп-к ө бейе алатын жасушалар болмайды немесе фагоцитозды ң, ингибиторларды ң ар қ асында организмде вирус қ а қ арсы т ұ рарлы қ жа ғ дайлар жеткілікті болады. Мысалы, адам ірі қ ара малды ң обасымен немесе тау қ тарды ң тырыс қ а ғ ымен ауырмайды. Керісінше, тауы қ тар адамны ң тырыс қ а ғ ымен, жануарлар адамны ң к ү л, сал ауруларымен ауырмайды. Ж ү ре біткен т ө зімділік (невосприимчивость, иммунитет) - организм ауырып жазыл ғ аннан со ң немесе қ олдан егуді ң ар қ асында пайда болады. Т ұ мау (ортомиксовирустар тудыратын) немесе парамиксовирусты аурулар (парагрипп, РС-вирус) - тыныс алу жолдарыны ң за қ ымдауымен ө тетін аурулардан со ң 2-3 жылдар ғ а созылатын арнайы иммунитет пайда болады. Ал, қ ызылша немесе ұ шпа мен ауыр ғ аннан со ң пайда бол ғ ан арнайы иммунитет ө мір бойы са қ талады.
Вирусқа қарсы болатын қорғаныс механизмдерін екіге бөлуге болады. Иммунитетті ң арнайы факторлары Организмнің арнайы емес қорғаныс факторлары гуморальдік жасушалық Гуморальдік, жасушалық
І. Иммунитетті ң арнайы факторлары: гуморальдік және жасушалық 1. гуморальдік факторлары вирус қ а қ арсы гуморальдік факторлар В-лимфоциттерге ты ғ ыз байланысты. В-лимфоциттер өзгере келіп плазматикалы қ жасушаларға айналады, ал ол жасушалар вирусқа қарсы антиденелерді бөліп шығарады. Адам мен жануарлар қан сарысуында болатын арнайы антиденелер иммунитетті ң гуморальді факторы арқылы болуыны ң көрсеткіші болып табылады. Сонымен бірге, көптеген вирустарға қарсы жергілікті иммунитет болады. Мысалы, тұмау ауруында, парагриппте және басқа тыныс жолдарыны ң кілегейлі қабықшасыны ң иммунитетіне байланысты болады, ал ішек ауруларында ішекті ң кілегейлі қабықшасыны ң иммунитетіне байланысты болады. Мұндай жағдайларда иммунитет ұзаққа созылмайды. Вирустарды ң көпшілігі антигендер болып табылады, сондықтан олар организмде өздеріне сәйкес иммунологиялы қ өзгерістер тұғызады, соны ң нәтижесінде антиденелер арнайы иммуноглобулиндер пайда болады. Жасушада иммуноглобулиндер ДН Қ РН Қ әсерінен пайда болады. Осы жағдайда іске асыру үшін арнайы антигенні ң әсері бар, демек, антиген организмге енген со ң макрофагтарды ң әсеріне түседі де иммуногендік түрге енеді, содан со ң макрофагтар мен Т-лимфоциттер В- лимфоциттерге хабар береді, ал В-лимфоциттер плазматикалы қ жасушаға айналады да вирусқа қарсы тән иммуноглобулиндерді бөле бастайды. Организмде табиғи ауырған кезеде немесе еккен кезде алдымен иммуноглобулиндерді ң М класы пайда болады, оларды «алғашқы» антиденелерге жатқызады. Содан со ң иммуноглобулиндерді ң А класы пайда болады. Оларды кілегейлі қабықшаны ң В-лимфоциттері бөледі. Бұл антиденелер вирустарды тыныс жолдарыны ң кілегейлі қабықшаларында жояды және жергілікті иммунитет тұғызады. Соңынан антиденелерді ң G класы пайда болады. Олар вирусқа қарсы гуморалді жолы арқылы болатын арнайы иммунитетті ң көрсеткіші болып табылады. 2. жасушалы қ факторлары - вирусқа қарсы иммунитетті ң жасушалы қ факторлары Т-лимфоциттерге, макрофагтарға байланысты болады. Т-лимфоцит жасушаға жабысқан немесе цитоплазма мембранасына енген вирус ақуыздарын таниды. Вирустарды ң организмге енуіні ң арқасында Т-лимфоциттерді ң өзгеруі басталады. Т-лимфоциттер бөліп шығаратын интерлейкин-2 арқылы Т-киллерді ң көбеюіне әсер етеді, ал Т- киллерлер арнайы рецепторлар арқылы вирус зақымдаған жасушаларды тауып, оларды өлтіреді. Сонымен қатар, лимфа түйіндегі макрофагтар вирусты тауып алып, оларды «қорытады», ол үшін лизосомальдік ферменттер қолданылады. Осындай қорытылған иммунологиялы қ түрде вирус антигендерін Т-, В- лимфоцитке ұсынады. Демек, макрофагтар антигендерді ң түрін, санын белгілейді, содан со ң оларды Т-, В- лимфоциттер танып алады. Біра қ, кейбір вирустар макрофагты ң ферменттеріне төзеді де, макрофагты ң ішінде өсіп көбейе береді.
ІІ. Организмні ң арнайы емес қорғаныс факторлары да гуморалдік жә не жасушалы қ деп екіге бөлінеді: 1. Гуморальдік факторларына - ингибиторлар жатады, оны ң ішінде: α-ингибиторлар біркелкі тұрақты мукопротеидтер, вирустарды ң қан түйіршектерін біріктіретін қасиетін жояды; β-ингибиторлар - температураға шыдамайтын липопротеидтер, көп вирустарды жоятын қасиеті бар (тұмау вирусын, арбовирустарды); γ- жоғары температураға шыдайтын гликопротеидтер, 100º С сақталады. Тұмау вирусынан сақтандырады. Комплемент антиген-антидене комплексі иммуноглобулинні ң Fc-фрагментімен комплементті ң белгілі компоненттеріне косылып комплекс құрады. Ол комплекс фагоцитоз, иммунологиялы қ жабысу процестерін күшейтеді. Комплемент антиденелермен бірігіп кейбір вирустарды, вирус енген жасушаны ерітеді.пропердин - комплементті ң қызметін фагоцитозды күшейтеді, жасушаны ерітеді. 2. Жасушалы қ арнайы емес қорғ аныс факторлары - осындай негізгі факторларды ң бірі вирус енген жасушаны ң интерферон бөліп шығаруы. Интерферон вирусқа қарсы арналған агент емес, ол тек жасушада вирусқа қарсы жағдай жасауға көмектеседі. Негізінде, барлы қ вирустар интерферон пайда болуына әсер етеді. Интерферон фагоцитозды күшейтеді, жасушаны ң өсіп көбеюін, яғни бөлінуін тежейді. Осы қасиеті қатерлі ісіктерді ң жасушалырыны ң өсірмеу үшін қолданылады.
Қолданылған әдебиеттер: 1. Жалпы вирусология. Ш. Мырзабекова. // Алматы. 1994. 176 бет. 2. Жалпы және жеке вирусология. А. Ә.Стамқұлова, К. Құдайбергенұлы, Б.А.Рамазанова.// Алматы. 2010. 380 б. 3. Лурия С. Общая вирусология. М. 1981. 680с. 4. Л.Б.Борисов. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология. //Москва. МИА. 2005. 736с. 5. Жданов В.М. Эволюция вирусов. // Москва. Медицина. - 1990.- 376с.
Назарлары ң ыз ғ а рахмет!!!