ΤΕΧΝΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΔΥΣΚΑΜΠΤΩΝ ΕΥΚΑΜΠΤΩΝ ΟΔΟΣΤΡΩΜΑΤΩΝ 1 Χ. Ζέρης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Εργαστήριο Οπλισμένου Σκυροδέματος, Σχολή Πολιτικών Μηχανικών, ΕΜΠ 1 Παρουσίαση στο Σεμινάριο για Έλληνες μηχανικούς, μελετητές και κατασκευαστές, που οργάνωσαν η Ένωση Τσιμεντοβιομηχανιών Ελλάδος και η ΕΒΙΠΑΡ: «ΟΔΟΣΤΡΩΜΑΤΑ ΑΠΟ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ - ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ»: 3-6 Νοεμβρίου 2008 - Ξενοδοχείο Athens Park.
Ι) Εισαγωγή, αντικείμενο και καθορισμός του προβλήματος Οι νέες οικονομικές συνθήκες που διέπουν την υλοποίηση των μεγάλων συγκοινωνιακών έργων υποδομής, σε συνδυασμό με τις αυξημένες απαιτήσεις των οδικών έργων από πλευράς φορτίων και ποιότητας των έργων, προωθούν την υλοποίηση μεγάλων οδικών έργων με Συγχρηματοδότηση Ιδιωτικού Δημόσιου Τομέα (ΣΔΙΤ). Σύμφωνα με το ισχύον νομικό πλαίσιο, απαιτείται άρα η δέσμευση του Παρόχου - Συνιδιοκτήτη για την κατασκευή και μακροπρόθεσμη εκμετάλλευση του οδικού άξονα σε βάθος χρόνου, που τυπικά φτάνει τα τριάντα χρόνια, με συμμετοχή στο διάστημα αυτό τόσο στα έσοδα (έσοδα χρήστη) όσο και στη συντήρηση του έργου. Λόγω του οικονομικού μεγέθους των οδικών έργων και των τεχνικών προβλημάτων που περιλαμβάνονται (σήραγγες μεγάλου μήκους, κοιλαδογέφυρες μεγάλου ύψους και μήκους ανοιγμάτων), απαιτείται κατασκευή μέσω κοινοπραξιών όπου συμμετέχουν μεγάλοι κατασκευαστικοί όμιλοι και του εξωτερικού. Λόγω της μεγαλύτερης σχετικά διείσδυσης των νέων τεχνολογιών κατασκευής στο εξωτερικό, οι όμιλοι αυτοί έχουν ήδη αποκτήσει εμπειρία και τον απαιτούμενο εξοπλισμό για την υλοποίηση των τεχνολογιών αυτών και στην κατασκευή οδοστρωμάτων, τεχνολογίες οι οποίες δεν έχουν εξίσου ευρεία απήχηση μέχρι σήμερα στην Ελλάδα. Μια τέτοια τεχνολογία κατασκευής, με ευρύτατη εφαρμογή στην Ευρώπη και Αμερική είναι η κατασκευή των αυτοκινητοδρόμων με οδοστρώματα από σκυρόδεμα. Για να διερευνηθεί η οικονομικότητα των οδοστρωμάτων από σκυρόδεμα σε σχέση με ένα συμβατικό εύκαμπτο οδόστρωμα, η Ένωση Τσιμεντοβιομηχανιών Ελλάδος εκπόνησε την παρούσα οικονομοτεχνική μελέτη για τη διερεύνηση του κόστους κατασκευής ενός οδοστρώματος αυτοκινητοδρόμου, με βάση δύο εναλλακτικές λύσεις κατασκευής: o εύκαμπτο οδόστρωμα από ασφαλτόδεμα ή o άκαμπτο οδόστρωμα από άοπλο σκυρόδεμα. Σε κάθε περίπτωση, χρησιμοποιήθηκαν οι ίδιες παραδοχές σχεδιασμού (φορτία, διάρκεια ζωής σχεδιασμού, ιδιότητες του υποβάθρου, γεωμετρικές διαστάσεις οδοστρώματος), οι δε οικονομική αποτίμηση έγινε με βάση πραγματικές σημερινές τιμές αγοράς εξοπλισμού και πρώτων υλών, τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάζονται περιληπτικά στην παρούσα. Στον εν λόγω υπολογισμό ελήφθησαν υπόψη τόσο το άμεσο κόστος κατασκευής όσο και το κόστος συντήρησης, κατά τη διάρκεια ζωής του έργου θεωρούμενης τριάντα έτη, ανηγμένο σε σημερινές τιμές. Για το συγκριτικό υπολογισμό έγινε χρήση ενός λογισμικού για τον υπολογισμό του Κόστους Κύκλου Ζωής των δύο εναλλακτικών σχεδιασμών, λογισμικού που αναπτύχθηκε για λογαριασμό της Ένωσης Τσιμεντοβιομηχανιών, από τον κ. Γιώτη, Καθ. ΕΜΠ. Επεκτείνοντας τα δεδομένα της μελέτης που είχε εκπονήσει, από το 1996 έως το 2008, παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη των παραπάνω, κατά την περίοδο 1987 2008. 1
ΙΙ) Μεθοδολογία υπολογισμού Ο υπολογισμός του Κόστους Κύκλου Ζωής έγινε μετά από συλλογή των τιμών αγοράς νέου εξοπλισμού που ισχύουν έως το2008 και χρήση των εγκεκριμένων τιμών του Δημοσίου (βάσει Τιμολογίων ΑΤΟΕ, ΑΤΕΟ κ.ά., ανά εξάμηνο) για τα δομικά υλικά και το εργασιακό κόστος. Με αυτά τα δεδομένα υπολογίσθηκε το Συνολικό κόστος κατασκευής, το οποίο είναι ίσο με το αρχικό Άμεσο Κόστος κατασκευής στο εκάστοτε έτος αναφοράς (1987-2008) και το Έμμεσο Κόστος Συντήρησης, ανηγμένο στο έτος αναφοράς. Για την αναγωγή του Κόστους Συντήρησης θεωρήθηκε (παραμετρικά) ένα σταθερό επιτόκιο σε βάθος 30ετίας. 1.32 1.50 7.50 0.44 Θραυστό Λατομείου Ασφαλτική στρώση κυκλ. 4cm Ασφαλτική Συνδ. στρώση 8cm Ασφαλτική Βάση 12cm Θραυστό Λατομείου 20cm α) Διατομή εύκαμπτου οδοστρώματος 1.11 1.50 7.50 0.37 Σκυρόδεμα C40 15cm Βάση σταθ/νη με τσιμέντο 22cm Σκυρόδεμα C40 22cm Βάση σταθεροποιημένη με τσιμέντο 15cm β) Διατομή άκαμπτου οδοστρώματος Διατομές οδοστρωμάτων που κοστολογήθηκαν ΙΙΙ) Παραδοχές υπολογισμού του αρχικού Άμεσου Κόστους και του Έμμεσου Κόστους Συντήρησης Κατά την κοστολόγηση, ελήφθησαν υπόψη οι τιμές εργασίας, υλικών και εξοπλισμού κατασκευής. Δεν συμπεριελήφθησαν σε καμιά περίπτωση τα εξής: Κόστος κτήσης γης και απαλλοτριώσεων. Κόστος κατασκευών στο εργοτάξιο (πλην του κόστους του συγκροτήματος παραγωγής, το οποίο συμπεριελήφθη). Διοικητικό κόστος του κατασκευαστή. Κόστος μελετών και επίβλεψης. 2
Ασφάλιση μηχανημάτων και κόστος μεταφοράς και διοίκησης εξοπλισμού (εκτελωνισμοί κλπ). Χρηματοοικονομικό κόστος (δανεισμός κλπ.). Εργολαβικό όφελος και ΦΠΑ. Για την κάθε εναλλακτική λύση θεωρήθηκε ότι χρησιμοποιούνται καινούργια μηχανήματα κατασκευής (όχι μεταχειρισμένα, μέσω χρονομίσθωσης - leasing κλπ.). Έτσι, οι τιμές κόστους που υπολογίζονται είναι αξιόπιστες για λόγους σύγκρισης, αλλά όχι απαραίτητα αντιπροσωπευτικές του πραγματικού κόστους. Σε μια πραγματική εφαρμογή, ο Κατασκευαστής θα έχει τη δυνατότητα να ακολουθήσει ενδεχομένως εναλλακτικές πηγές μίσθωσης του εξοπλισμού, οι οποίες θα αποφέρουν και μεγαλύτερη μείωση του αντίστοιχου κόστους (ειδικότερα για την περίπτωση της λύσης από σκυρόδεμα, όπου ο εξοπλισμός είναι σχετικά ακριβότερος). Κοστολόγηση εργασιών Κόστος εργασιών κατασκευής: Για τον υπολογισμό του Άμεσου Κόστους ελήφθησαν υπόψη οι ακόλουθες εργασίες: Παραγωγή ασφαλτομίγματος και σκυροδέματος στη μονάδα παραγωγής. Μεταφορά προϊόντων και υλικών παραγωγής από το συγκρότημα παραγωγής στο σημείο κατασκευής. Κατασκευή των διαδοχικών στρώσεων του κάθε τύπου οδοστρώματος και των ερεισμάτων τους. Ειδικές εργασίες (τοποθέτηση βλήτρων, κατασκευή αρμών κ.ά.). Για τη μεταφορά των υλικών στο εργοτάξιο έγιναν οι παρακάτω παραδοχές: Μεταφορά αδρανών παραγωγής σκυροδέματος και ασφαλτομίγματος στη μονάδα παραγωγής, ευρισκόμενη σε απόσταση 1 Km από το λατομείο. Μεταφορά θραυστού υλικού βάσεων σε απόσταση 10 Km (το μισό του θεωρούμενου μήκους του οδοστρώματος υπό κατασκευή). Ομοίως, μεταφορά νερού σε απόσταση 10 Km. Ομοίως, μεταφορά σκυροδέματος και ασφαλτομίγματος από τη μονάδα παραγωγής στη θέση διάστρωσης σε απόσταση 10 Km. Ομοίως, μεταφορά αδρανών σε απόσταση 10 Km. Κόστος εργασιών συντήρησης: Για τον υπολογισμό του Έμμεσου Κόστους Συντήρησης θεωρήθηκαν οι ακόλουθοι τρόποι συντήρησης: Δύσκαμπτο οδόστρωμα: Μόνο ετήσια καθιερωμένη συντήρηση. Εύκαμπτο οδόστρωμα: Ετήσια καθιερωμένη συντήρηση. 3
Αποκατάσταση τάπητα κυκλοφορίας στα 10 και 20 χρόνια από την κατασκευή του. Για τον υπολογισμό του ετήσιου κόστους συντήρησης θεωρήθηκε ότι συναρτάται από το αρχικό Άμεσο Κόστος Κ: Δύσκαμπτο οδόστρωμα: 0,0025 Κ ετησίως Εύκαμπτο οδόστρωμα: 0,0050 Κ ετησίως Εργασίες που δεν κοστολογήθηκαν: Δεν κοστολογήθηκαν εργασίες και υλικά που αφορούν τις ακόλουθες εργασίες, κοινές και για τους δύο τύπους οδοστρωμάτων: Προετοιμασία σκάφης οδού (περιλαμβάνει εκσκαφές, εξυγίανση, ισοπέδωση, συμπύκνωση). Εν τούτοις, το βάθος εκσκαφής ποικίλει στις δύο λύσεις σύμφωνα με την εκάστοτε μελέτη. Τεχνικά έργα (έργα αποστράγγισης) και κατασκευή διαχωριστικά στηθαίων. Κατασκευή αντιολισθηρής επιφάνειας (θεωρείται κοινή και στις δύο λύσεις). Διαγράμμιση, σήμανση. Πίνακας 1. Τιμές Μονάδος Εργατικά (2008) ΚΟΣΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ( ) * Ανειδίκευτος εργάτης 100,04 Βοηθός τεχνίτη 111,20 Τεχνίτης 147,25 Οδηγός βαρέως οχήματος 122,34 Χειριστής βαρέως μηχανήματος 147,25 Βοηθός χειριστής βαρέως μηχανήματος 111,93 Χειριστής ελαφρού μηχανήματος 122,34 Βοηθός χειριστής ελαφρού μηχανήματος 111,93 Κοστολόγηση εξοπλισμού, υλικών και εργασιών Θεωρήθηκαν οι τιμές μονάδος υλικών και εργατικών που δίδονται στους Πίνακες 1, 2. Οι τιμές αυτές είναι σύμφωνες με τις δημοσιευμένες τιμές κοστολόγησης Δημοσίων Έργων (ΑΤΟΕ, ΑΤΥΕ κλπ.) του 2008 (Α τρίμηνο) και παλαιότερες (για λόγους ιστορικής εξέλιξης του κόστους). Οι ποσότητες των υλικών βασίσθηκαν στην προμέτρηση των υλικών και εργασιών, βάσει των αντίστοιχων διατομών για την κάθε εναλλακτική διατομή οδοστρώματος, όπως φαίνονται στο Σχήμα παραπάνω. Ειδικότερα, οι τιμές της ασφάλτου, βασίσθηκαν στις 4
δημοσιευόμενες τιμές κοστολόγησης του Υπουργείου Ανάπτυξης (ημερησίως), κατά την πρώτη ημέρα του πρώτου και έκτου μήνα του εκάστοτε έτους. Πίνακας 2. Τιμές μονάδος Υλικά (τιμές 2008) Υλικό Μον. ΚΟΣΤΟΣ ΥΛΙΚΩΝ ( ) Ψηφίδες m 3 13,36 Παιπάλη m 3 13,36 Άμμος τριβείου m 3 14,95 Θραυστό υλικό λατομείου m 3 13,36 Άσφαλτος οδοστρωσίας χύμα kgr 0,36 Ασφαλτικό διάλυμα ΜΕ-Ο kgr 0,69 Ασφαλτικό γαλάκτωμα ΚΕ-5 kgr 0,46 Τσιμέντο κοινό τύπου ΙΙ (χύμα) kgr 0,0819 Νερό lt 2,52 Υλικό επιφ. προστασίας σκυροδέματος kgr 3,45 Σίδηρος οπλισμού St.I(Φ26) kgr 0,6028 Υλικό σφράγισης αρμών kgr 3,87 Βενζίνη lt 0,961 Ντήζελ lt 0,922 Μαζούτ lt 0,572 Ηλεκτρικό ρεύμα kwh 0,124 Κοστολόγηση εξοπλισμού Το κόστος χρήσης του εξοπλισμού υπολογίσθηκε λαμβάνοντας υπόψη τα παρακάτω: Αρχική αξία κτήσης και Υπολειπόμενη αξία μεταπώλησης (25% της αρχικής αξίας κτήσης). Το κόστος κτήσης θεωρήθηκε για τον εξοπλισμό παραδοτέο σε Κεντρική Ελλάδα Πελοπόννησο (Πίνακας 3) Απόσβεση Κόστος καινούργιων ελαστικών Κόστος επισκευής (% επί της αρχικής αξίας) Κόστος καυσίμων Κόστος λιπαντικών (15% κόστος Καυσίμων) Κόστος Χειριστών (Οδηγού οχήματος) και Βοηθών Επί πλέον, ελήφθησαν υπόψη τα παρακάτω κόστη: Κόστος καυσίμων (Βενζίνη, Ντήζελ, Πετρέλαιο, Ηλεκτρικό ρεύμα) 5
Διάρκεια ζωής εξοπλισμού (έτη) Τόκοι (επιτόκιο σταθερό 7%) Ώρες λειτουργίας ημερησίως (6,67), διανυόμενη απόσταση, απόδοση εξοπλισμού Πίνακας 3. Αρχική αξία κτήσης εξοπλισμού (2008) Εξοπλισμός ΚΟΣΤΟΣ ΚΤΗΣΗΣ ( ) Συγκρότημα παραγωγής ασφαλτομίγματος 1.000.000 Ημιφορτηγό με μηχανικό σάρωθρο 30.000 Διαστρωτήρας ασφαλτομίγματος 340.000 Φορτηγό με ανατρεπόμενη καρότσα 120.000 Οδοστρωτήρας δονητικός ασφαλτομίγματος 70.000 Διανομέας ασφάλτου 90.000 Ισοπεδωτής εδάφους 260.000 Οδοστρωτήρας δονητικός αδρανών (βάσης) 100.000 Συγκρότημα παραγωγής σκυροδέματος 320.000 Μηχάνημα τοποθέτησης σκυροδέματος 320.000 Διαστρωτήρας σκυροδέματος ολισθαινόντων τύπων 540.000 Μηχάνημα τοποθέτησης βλήτρων 90.000 Μηχάνημα διαμόρφωσης επιφ. & συντήρησης σκυροδέματος 125.000 Βυτιοφόρο νερού 120.000 ΙV) Συγκριτικά αποτελέσματα Τα αποτελέσματα της τεχνοοικονομικής Μελέτης σε τιμές 2008 και διαχρονικά, δίνονται στο παρακάτω σχήμα. Συγκρίνονται τόσο το αρχικό Άμεσο Κόστος όσο και το Συνολικό Κόστος, που περιλαμβάνει και το ανηγμένο Έμμεσο Κόστος συντήρησης σε βάθος 30ετίας, θεωρώντας ένα σταθερό επιτόκιο δανεισμού 6%. Τα αποτελέσματα αποδεικνύουν ότι: α) Η κατασκευή εύκαμπτου οδοστρώματος είναι σταθερά ακριβότερη από το άκαμπτο οδόστρωμα, αν ληφθεί υπόψη και το Έμμεσο Κόστος συντήρησης. Αν και παλαιότερα το κόστος αυτό βάρυνε τον Κρατικό προϋπολογισμό, τώρα πλέον βαρύνει και τον Πάροχο βάσει νομοθεσίας των ΣΔΙΤ, άρα πρέπει να ληφθεί υπόψη στην επιλογήτης τελικής λύσης. Σε κάθε περίπτωση, η χρήση εύκαμπτου οδοστρώματος είναι μια λύση ακριβότερη για τον χρήστη, που είναι ο φορολογούμενος. 6
β) Το εύκαμπτο οδόστρωμα, προοδευτικά από το 2000 και εξής, και σταθερά πλέον μετά το 2005, έχει πάψει πλέον να αποτελεί τη συμφέρουσα λύση επιλογής ακόμη και σε επίπεδο Άμεσου αρχικού Κόστους κατασκευής, παρά το σχετικά υψηλότερο κόστος κτήσης του αντίστοιχου εξοπλισμού. γ) Λόγω της δυσανάλογης εξέλιξης του κόστους των υλικών κατασκευής (όπως φαίνεται στα σχετικά γραφήματα βάσει τιμών ΑΤΟΕ κλπ), παρατηρείται μια σε βάθος χρόνου δυσανάλογη αύξηση του κόστους των υλικών που σχετίζονται άμεσα με το πετρέλαιο (άσφαλτος και δομικός χάλυβας), γεγονός που δεν χαρακτηρίζει τα λοιπά δομικά υλικά (τσιμέντο, αδρανή και νερό). Με βάση την ιστορία της εξέλιξης των τιμών του πετρελαίου, η εξέλιξη αυτή δεν αναμένεται να τροποποιηθεί τα επόμενα χρόνια αλλά θα καθίσταται δυσμενέστερη για τα ασφαλτικά υλικά. 7
Συγκριτικά αποτελέσματα Κόστους Κατασκευής (Άμεσου και Συνολικού) / τρέχον m ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ (ΑΜΕΣΟΥ κ ΣΥΝΟΛΙΚΟΥ), 1989-2008 700,0 600,0 500,0 ΔΥΣΚΑΜΠΤΟ: ΑΜΕΣΟ ΚΟΣΤΟΣ ΕΥΚΑΜΠΤΟ: ΑΜΕΣΟ ΚΟΣΤΟΣ ΔΥΣΚΑΜΠΤΟ: ΑΝΗΓΜΕΝΟ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΕΥΚΑΜΠΤΟ: ΑΝΗΓΜΕΝΟ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ 400,0 300,0 200,0 100,0 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 8
Εξέλιξη κόστους των πρώτων υλών / Kg, / m 3 ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ (1) 0,80 0,70 0,60 0,50 Ασφαλτος οδοστρωσίας χύμα Ασφαλτικό διάλυμα ΜΕ-Ο Ασφαλτικό γαλάκτωμα ΚΕ-5 Τσιμέντο κοινό (χωρίς αξία χαρτοσάκκων) Σίδηρος οπλισμού St.I(Φ26) 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 Εξέλιξη κόστους: Άσφαλτος, τσιμέντο, οπλισμός 9
/ Kg, / m 3 ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ (2) 16,00 14,00 12,00 Ψηφίδες Αμμος τριβείου Νερό Υλικό επιφ. προστασίας σκυροδέματος 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 Εξέλιξη κόστους: Αδρανή, νερό, υλικά συντήρησης 10
V) Συμπεράσματα Στο παρόν παρουσιάσθηκε μια τεχνοοικονομική μελέτη για την εκτίμηση του κόστους κύκλου ζωής (αρχικό κόστος κατασκευής και κόστος συντήρησης) του ιδίου οδοστρώματος (γεωμετρία και φορτία σχεδιασμού) από άσφαλτο (εύκαμπτο οδόστρωμα) και σκυρόδεμα (άκαμπτο οδόστρωμα). Συγκριτικά, τα οδοστρώματα από σκυρόδεμα είναι, διαχρονικά, οικονομικότερα, ανηγμένα σε τρέχουσες τιμές (έως 11/2008) με βάση το Κόστος Κύκλου Ζωής, λόγω του σημαντικού κόστους συντήρησης των οδοστρωμάτων από ασφαλτόδεμα. Σημειώνεται ότι στον υπολογισμό του κόστους δεν υπεισέρχεται το κόστος λόγω διακοπής λειτουργίας κατά τη διάρκεια της επισκευής (χρόνος μη λειτουργίας, απρόβλεπτα, κλπ). Με βάση τα αποτελέσματα διαφαίνεται ότι πλέον, τα οδοστρώματα από σκυρόδεμα, είναι οικονομικότερα και σε άμεσο κόστος κατασκευής, με βάση τιμές αγοράς και ισχύουσες τιμές υλικών (11/2008), λόγω της σύνδεσης και έντονης διακύμανσης του κόστους της ασφάλτου με τις τιμές του πετρελαίου. Εφόσον γίνει μια αποσβέσιμη επένδυση εξοπλισμού και κατασκευαστικής τεχνογνωσίας από τους Μελετητές Κατασκευαστές, τα οδοστρώματα από σκυρόδεμα είναι άρα οικονομικότερα. Η παραπάνω διαπίστωση είναι σήμερα (2008) κατά πολύ ισχυρότερη, λόγω του ότι ο κατασκευαστής είναι πλέον και μακροπρόθεσμα ιδιοκτήτης του οδοστρώματος, εφόσον πρόκειται για έργα ΣΔΙΤ. Επί πλέον, η χρήση σκυροδέματος στην κατασκευή αποσυνδέει τον κατασκευαστή - ιδιοκτήτη από υλικά με μεγάλη διακύμανση, λόγω εξάρτησης από το πετρέλαιο, όπως είναι η άσφαλτος. Πέραν αυτού, μέσω της χρήσης σκυροδέματος στην κατασκευή των οδοστρωμάτων, είναι δυνατόν να απορροφηθούν απόβλητα υλικά της βιομηχανίας (τέφρα) σε μεγάλες ποσότητες. 11