ΜΟΝΤΕΛΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑΣ ΒΙΟΤΟΠΟΥ ΤΗΣ ΚΑΦΕ ΑΡΚΟΥ ΑΣ (URSUS ARCTOS L.) ΣΤΑ ΑΓΡΟ ΑΣΟΛΙΒΑ ΙΚΑ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ Ο ΙΚΟΥ ΑΞΟΝΑ Ε65 ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΓΝΑΤΙΑΣ Ο ΟΥ Χουβαρδάς. 1, Βραχνάκης Μ. 2,. Μπούσµπουρας 3, Χ. Ευαγγέλου 1, Ε. Λάµπου 3 και Λ. Γεωργιάδης 3 1 Εργαστήριο Λιβαδικής Οικολογίας, Σχολή ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Α.Π.Θ., Τ.Θ. 286, 54124 Θεσσαλονίκη, E-mail: xouv@for.auth.gr 2 Τµήµα ασοπονίας και.φ.π., ΤΕΙ Λάρισας (Παράρτηµα Καρδίτσας), 43100 Καρδίτσα 3 ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, Ρογκότη 3, Τ.Κ. 54625, Θεσσαλονίκη, Τηλ. 2310555920 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η κατασκευή της Εγνατίας οδού και του οδικού άξονα κεντρικής Ελλάδος Ε65 στο ανατολικό άκρο της Πίνδου (µεταξύ Πίνδου και Ολύµπου-Πιερίων) δηµιουργεί προβλήµατα στη διασύνδεση των βιοτόπων της αρκούδας. Η µελέτη και η κατασκευή ενός µοντέλου καταλληλότητας βιοτόπων µε το πρόγραµµα BioMapper αποτελεί εξαιρετική επιλογή για την µελέτη της επίδρασης του οδικού άξονα Ε65 στις ζώνες σύνδεσης της Αρκούδας. Από τα αποτελέσµατα της εφαρµογής του µοντέλου προέκυψε ότι τα βόρεια και δυτικά τµήµατα της περιοχής έρευνας παρουσιάζουν υψηλή καταλληλότητα για την αρκούδα. Το κεντρικό τµήµα περιλαµβάνει µωσαϊκό ζωνών υψηλής και χαµηλής καταλληλότητας που θα πρέπει να καταστούν ασφαλείς ζώνες σύνδεσης ώστε να διασφαλιστεί η επικοινωνία µεταξύ Πίνδου και Ολύµπου Πιερίων. MODELLING HABITAT SUITABILITY OF AGRO- SILVOPASTORAL LANDSCAPES FOR GREEK BROWN BEAR (URSUS ARCTOS) IN THE E65 BRANCH OF ENGATIA ROAD Chouvardas D. 1, Vrahnakis M. 2, D. Bousbouras c, Ch. Evangelou 1, E. Lampou c and L. Georgiadis c 1 Laboratory of Rangeland Ecology, Faculty of Forestry and Natural Environment, Aristotle University of Thessaloniki P.O. Box 286, Postcode 541 24, Thessaloniki. Greece 2 Department of Forestry and M.N.E., TEI of Larissa, (Karditsa), 431 00, Karditsa, Greece c ARCTUROS, Roggoti Str. 3, 546 25, Thessaloniki, GREECE. ABSTRACT The construction of E65 branch of Egnatia road in the eastern edge of Pindos up to Mount Olympus-Pieria creates problems in the connectivity of the bear habitats. The consequences of the construction are studied with the use of a habitat suitability model under the BioMapper software. The model showed that the northern and western parts of the study area are highly suitable as a bear habitat. The central part contains a mosaic of more and less highly suitable areas that should be turn to zones of high security, as to ensure the communication of bears between the Pindos and Mount Olympus - Pieria.
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η µελέτη και η κατασκευή µοντέλων καταλληλότητας βιοτόπων (ή ενδιαιτηµάτων) για την άγρια πανίδα έχει εξαιρετική σηµασία ως εργαλείο ανάλυσης των επιπτώσεων που προκαλούν οι ανθρώπινες δραστηριότητες στους βιοτόπους. Επιπλέον, τα µοντέλα αυτά µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την καλύτερη κατανόηση των λειτουργιών των βιοτόπων και για την ανάπτυξη των πολιτικών και του σχεδιασµού διαχείρισής τους (Hirzel et al. 2001). Ιδιαίτερα για τα µεγαλύτερα είδη της άγριας πανίδας, όπως είναι τα µεγάλα σαρκοφάγα αλλά και τα µεγάλα οπληφόρα, η γνώση της καταλληλότητας των βιοτόπων τους αποτελεί βασικό στοιχείο για τη διατήρηση των πληθυσµών και των ενδιαιτηµάτων τους σε καλή κατάσταση τόσο στις ζώνες σύνδεσης (Linkage zones) όσο και στους διαδρόµους επικοινωνίας (corridors). Ζώνες σύνδεσης είναι οι ευρύτερες περιοχές µεταξύ µεγάλων τµηµάτων του βιότοπου όπου τα ζώα διαβιούν ορισµένες εποχές (βρίσκοντας τροφή και ασφαλές καταφύγιο) και κινούνται µε ασφάλεια. Η ζώνη σύνδεσης θα πρέπει να έχει πλάτος 1,5-2,0 χλµ. στην περίπτωση των µεγάλων θηλαστικών (Servheen et al. 2003). Οι διάδροµοι επικοινωνίας διαφοροποιούνται στο ότι χρησιµοποιούνται αποκλειστικά για µετακίνηση και δεν µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως καταφύγιο ή/και για διατροφή. Η διασφάλιση ζωνών σύνδεσης µεταξύ οικοσυστηµάτων σε περιοχές όπου έχουν εντοπιστεί διάδροµοι επικοινωνίας αποτελεί βασικό µέτρο διατήρησης των πληθυσµών που έχουν µεγάλη διασπορά και απειλούνται από κατακερµατισµό του βιοτόπου τους. Για τη διαχείριση περιοχών µε στόχο τη διατήρηση ζωνών σύνδεσης υπάρχουν πολλές προσεγγίσεις σε διεθνές επίπεδο, οι οποίες βασίζονται στις αρχές της νησιωτικής βιογεωγραφίας, καθώς οι αποµονωµένες περιοχές οµοιάζουν σε νησιά. (Kettunen et al. 2007). Η κατασκευή της Εγνατίας οδού και του οδικού άξονα κεντρικής Ελλάδος Ε65 στο ανατολικό άκρο της Πίνδου δηµιουργεί προβλήµατα στη διασύνδεση των βιοτόπων της αρκούδας και των µεγάλων θηλαστικών µεταξύ Πίνδου και Αντιχασίων-Καµβουνίων- Ολύµπου-Πιερίων. Για την αντιµετώπιση του προβλήµατος σχεδιάζονται επανορθωτικά µέτρα, όπως κατασκευή σηράγγων και κοιλαδογέφυρων που διασφαλίζουν περάσµατα για τα ζώα για τα οποία όµως χρειάζεται να εκτιµηθεί η επάρκεια τους και να διασφαλιστεί η λειτουργικότητά τους για τις µετακινήσεις των ζώων προς τις κατάλληλες ζώνες σύνδεσης. Το παραπάνω ερώτηµα επιχειρεί να απαντήσει το BioMapper (Hirzel et al. 2000), το οποίο αποτελεί µια σειρά εργαλείων που συνδυάζουν δεδοµένα µε τις δυνατότητες των Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών για τη µοντελοποίηση της καταλληλότητας των ενδιαιτηµάτων, παράγοντας ανάλογους χάρτες και βάσεις δεδοµένων. Το µοντέλο παρουσιάστηκε το 2000 από σχετική ιστοσελίδα του εργαστηρίου Conservation Biology του πανεπιστηµίου της Lausanne της Ελβετίας και έκτοτε έχει βρει πολλές εφαρµογές (http://www2.unil.ch/biomapper/bibliography.html). Από την ανάλυση της διεθνούς βιβλιογραφίας προκύπτει ότι για την περιοχή της Μεσογείου και ιδιαίτερα της Ελλάδας υπάρχει σχετική έλλειψη έρευνας στον προσδιορισµό της καταλληλότητας βιοτόπου µεγάλων θηλαστικών. Εξαίρεση αποτελούν οι εργασίες των Σγαρδέλη και Καλιµάνη (2005) και Mertzanis et al. (2008) που χρησιµοποίησαν το BioMapper για την εύρεση περιοχών καταλληλότητας (βιότοπους) κυρίως για την αρκούδα σε περιοχές της βορείου Πίνδου. Η παρούσα εργασία διερευνά το βιότοπο της καφέ αρκούδας (Ursus arctos L.) στην περιοχή µεταξύ Πίνδου και Αντιχασίων-Καµβουνίων-Ολύµπου-Πιερίων και θέτει ως στόχο την εκτίµηση της καταλληλότητας για χρήση των αγροδασολιβαδικών ενδιαιτηµάτων. Τα αποτελέσµατα της έρευνας αναµένεται να χρησιµοποιηθούν στη λήψη µέτρων για τη διασφάλιση της φυσικής συνέχειας των βιοτόπων της καφέ αρκούδας στα ευαίσθητα περιβαλλοντικά τοπία της περιοχής. 2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ
Η έρευνα της καταλληλότητας των ενδιαιτηµάτων της καφέ αρκούδας έγινε στην ευρύτερη περιοχή σύνδεσης του τµήµατος «Παναγία Γρεβενά» της Εγνατίας Οδού µε τον Οδικό Άξονα Κεντρικής Ελλάδας το οποίο είναι υπό κατασκευή. Ως περιοχή έρευνας επιλέχθηκε ένα πλαίσιο έκτασης 444.597 εκταρίων το οποίο καλύπτει όλο τον άξονα του δρόµου (πλευρά κατά προσέγγιση 66,7 χλµ.) το οποίο καλύπτει τις ανατολικές πλαγιές τις οροσειράς της Πίνδου και την ενδιάµεση ζώνη έως τα όρη Όλυµπος και Πιέρια. Για την εκτίµηση της καταλληλότητας των ενδιαιτηµάτων και των χρήσεών τους από την καφέ αρκούδα χρησιµοποιήθηκε η µέθοδος ανάλυσης παραγόντων οικοθέσης ή ecological niche factor analysis, (Hirzel et al. 2000, Hirzel et al. 2001, Sattler et al. 2007). Με τη µέθοδο αυτή εκτιµήθηκε η καταλληλότητα των ενδιαιτηµάτων της καφέ αρκούδας µε τη χρήση δύο βασικών κατηγοριών δεδοµένων. Η πρώτη, αφορούσε την καταγραφή της παρουσίας της αρκούδας στην περιοχή έρευνας µε την καταγραφή βιοδηλωτικών δεδοµένων (π.χ. τρίχες, κόπρανα, αποτυπώµατα) και δεδοµένων ραδιοπαρακολούθησης. Τα δεδοµένα αυτά προσδιορίστηκαν χωρικά µε τη χρήση GPS και αφού επεξεργάστηκαν ακολούθησε εισαγωγή τους σε ψηφιακή βάση για περεταίρω χαρτογραφική αξιοποίηση τους. Η δεύτερη κατηγορία αφορούσε τα οικογεωγραφικά δεδοµένα της περιοχής τα οποία περιελάµβαναν οικολογικά - διαχειριστικά (π.χ. χρήσεις γης, συγκόµωση ξυλώδους βλάστησης, ξυλαπόθεµα), τοπογραφικά (π.χ. κλίσεις, υψοµετρικές ζώνες, απόσταση από ρέµατα) και ανθρωπογενή δεδοµένα (πχ. αποστάσεις από οδικό δίκτυο και τα κέντρα των οικισµών, πυκνότητες πληθυσµού ανθρώπων και αγροτικών ζώων). Τα οικογεωγραφικά δεδοµένα προέκυψαν από την ψηφιοποίηση χαρτογραφικού υλικού (τοπογραφικοί χάρτες και δασικοί ορθοφωτοχάρτες), το οποίο αναζητήθηκε από τις αρµόδιες υπηρεσίες (π.χ. ασαρχεία, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων). Τα δεδοµένα παρουσίας συσχετίστηκαν µε τα οικογεωγραφικά δεδοµένα, προκειµένου να διευκολυνθεί η εκτίµηση της επίδρασης που o κάθε παράγοντας έχει στην παρουσία της αρκούδας. Για το σκοπό αυτό τέθηκε η παραδοχή ότι η ενδεχόµενη έλλειψη στοιχείων παρουσίας της αρκούδας, δεν συνεπάγεται ούτε την απουσία του είδους, ούτε την ακαταλληλότητα του βιοτόπου στα συγκεκριµένα τµήµατα της περιοχής. Επιπλέον, υπολογίστηκαν τρεις δείκτες εκτίµησης της εξειδίκευσης της αρκούδας απέναντι στους οικογεωγραφικούς παράγοντες της περιοχής: α) οριακότητα (marginality), β) ολική εξειδίκευση (specialization), και γ) ανεκτικότητα (tolerance). Ο δείκτης «οριακότητα (Μ)» εκφράζει συνοπτικά το κατά πόσο διαφέρει το προτιµούµενο από το ζώο ενδιαίτηµα από τη µέση κατάσταση του ενδιαιτήµατος όλης της περιοχής. Μικρές τιµές συνολικής «οριακότητας» (κοντά στο 0) υποδηλώνουν ότι το ζώο τείνει να προτιµά περιοχές µε συνθήκες κοντά στο µέσο όρο όλης της περιοχής. Αντίθετα, µεγάλες τιµές (κοντά στο 1) υποδηλώνουν µια τάση προτίµησης οριακών για την περιοχή περιβαλλόντων. Ο δείκτης «ολική εξειδίκευση (S)» υπολογίζεται ως ο λόγος της διακύµανσης όλων των δεδοµένων υποβάθρου προς τη διακύµανση των τιµών υποβάθρου στις οποίες παρατηρείται το είδος. Οι τιµές ολικής εξειδίκευσης έχουν ως όριο το άπειρο και δεν είναι δυνατή η αξιολόγησή τους. Αντί αυτών χρησιµοποιήθηκε η αντίστροφη τιµή τους που εκφράζει την αντίθετη προς την εξειδίκευση ιδιότητα που ονοµάζεται «ανεκτικότητα (1/S)». Τιµές ανεκτικότητας κοντά στο 0 δηλώνουν υψηλή εξειδίκευση ενώ τιµές κοντά στο 1 πλήρη ανεκτικότητα (Σγαρδέλης και Καλλιµάνης 2005). Για τη στατιστική συσχέτιση των δύο κατηγοριών δεδοµένων και τη δόµηση ενός µοντέλου προσοµοίωσης, που θα παράγει χάρτες και βάσεις δεδοµένων καταλληλότητας ενδιαιτηµάτων, χρησιµοποιήθηκε το πρόγραµµα εκτίµησης της καταλληλότητας βιοτόπου BioMapper v3.2 (Hirzel et al. 2000). Το πρόγραµµα αυτό χρησιµοποιεί αρχεία πλέγµατος (grid), οπότε η περιοχή εφαρµογής του έπρεπε να είναι σαφώς προσδιορισµένη και οριοθετηµένη (αρχεία πλέγµατος µε τον ίδιο αριθµό και µέγεθος εικονοστοιχείων ανά 100 µέτρα). Αναλυτικότερα, επιλέχτηκαν 11 οικογεωγραφικοί παράγοντες στους οποίους τέθηκε
συγκεκριµένο εύρος τιµών µε κατάλληλη οµαδοποίηση των επιµέρους στοιχείων τους (Πίνακας 1). Πίνακας 1. Οικογεωγραφικοί παράγοντες, εύρη τιµών και κλάσεις οµαδοποίησης των επιµέρους στοιχείων τους που χρησιµοποιήθηκαν για την εκτίµηση της καταλληλότητας των ενδιαιτηµάτων της καφέ αρκούδας µε το πρόγραµµα BioMapper. α/α Παράγοντας Εύρος τιµών Οµαδοποίηση Τιµή 1 Χρήσεις γης (Ύψος κόµης) Βοσκότοπος, Εγκατ. Χαµηλό Αγρός, Γεωργ. Καλ., 1 Οικισµοί, Άγονα Μέτριο Θαµν. Αειφ. Πλ. 2 Πεύκη, Πλάτανος, Υψηλό Ελάτη, Οξιά, ρύς, 3 Καστανιά 2 Συγκόµωση (%) 0-10 1 10-40 2 40-70 3 70-100 4 3 Ξυλαπόθεµα (µ 3 /εκτάριο) 0 1 1-100 2 100-300 3 >300 4 4 Υψόµετρο (µ.) 100-2100 Ανά 100 µ. 1-20 5 Κλίσεις (%) 0-100 Ανά 10% 1-10 6 Απόσταση από ρέµατα (µ.) 0-4804 Ανά 100 µ. 1-49 7 Πυκνότητα πληθυσµός 0-7,4 10 κλάσεις 1-10 (άτοµα/εκτάριο) 8 Πυκνότητα αγροτικών ζώων 0-4,9 10 κλάσεις 1-10 (ζωικές µονάδες/ εκτάριο) 9 Απόσταση από οδικό δίκτυο 0-4159 Ανά 100 µ. 1-42 (Ασφαλτόδροµοι) (µ.) 10 Απόσταση από οδικό δίκτυο 0-3106 Ανά 100 µ. 1-32 (Χωµατόδροµοι) (µ.) 11 Απόσταση από οικισµούς (µ.) 0-11141 Ανά 100 µ. 1-112 Τα οικογεωγραφικά δεδοµένα που χρησιµοποιήθηκαν διακρίθηκαν σε ποσοτικά (π.χ. υψόµετρο, κλίσεις, αποστάσεις, κ.ά.) και ποιοτικά (π.χ. χρήσεις γης). Στα ποσοτικά δεδοµένα έγινε οµαδοποίηση ώστε να ανταποκρίνονται καλύτερα στις απαιτήσεις της καφέ αρκούδας, και στα ποιοτικά. έγινε επαναταξινόµηση χρησιµοποιώντας µια ενδιάµεση ποσοτική κλίµακα µε ακέραιες αριθµητικές τιµές. Για παράδειγµα, η βλάστηση ταξινοµήθηκε µε βάση το ύψος της κόµης, µε τη χαµηλή ύψους βλάστηση να παίρνει την τιµή 1, τα θαµνολίβαδα µια ενδιάµεση τιµή (2), και τα υψηλά δάση την τιµή 3. Για τον υπολογισµό της πυκνότητας των αγροτικών ζώων χρησιµοποιήθηκε η µεθοδολογία υπολογισµού βάση της εργασίας των Χουβαρδά κ.ά. (2008), ενώ η οµαδοποίηση της πυκνότητας του πληθυσµού και των αγροτικών ζώων σε 10 κλάσεις έγινε µε τη µέθοδο των φυσικών ή βέλτιστων ορίων (natural or optimal breaks - jenks) που είναι αντίστοιχη της K-means µεθόδου συσταδοποίησης (Kmeans clustering method, Borden 1999, ESRI 2006). Τέλος για τη δηµιουργία του χάρτη καταλληλότητας του ενδιαιτήµατος της καφέ αρκούδας διενεργήθηκε πολυµεταβλητή ανάλυση σε κύριες συνιστώσες (PCA). Με τον τρόπο αυτό οι 11 οικογεωγραφικοί παράγοντες οµαδοποιήθηκαν σε µικρότερο αριθµό κύριων παραγόντων (συνιστωσών).
Η ψηφιοποίηση όλων των δεδοµένων έγινε µε τη χρήση του προγράµµατος των Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών (Γ.Σ.Π.) ArcGIS. 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Από τη συσχέτιση των ψηφιακών δεδοµένων παρουσίας της αρκούδας (βιοδηλωτικά ίχνη και δεδοµένα ραδιοπαρακολούθησης) µε κάθε ένα από τους οικογεωγραφικούς παράγοντες (Σχήµα 1) σε σχέση µε το σύνολο του βιοτόπου, προέκυψε ότι το µεγαλύτερο ποσοστό εµφάνισης αρκούδας ήταν στα αµιγή δρυοδάση (46%) και στις αραιότερες συγκοµώσεις (κατηγορία 0 10% κάλυψη) που όµως αποτελούσαν και το µεγαλύτερο ποσοστό (περισσότερο από το 1/3) της συνολικής έκτασης της περιοχής έρευνας. Η κατανοµή της αρκούδας είναι εντονότερη στις κοντινότερες ζώνες απόστασης από τα ρέµατα και εντονότερη στις ήπιες και µέτριες κλίσεις. Τέλος η αρκούδα εµφανίζεται κυρίως στην ηµιορεινή (35%) και ορεινή (51%) υψοµετρική ζώνη, καθώς και στις κοντινές αποστάσεις από τους οικισµούς και τους ασφαλτόδροµους που λόγω µεγάλης πυκνότητας δεν αποτρέπουν την υψηλή παρουσία της αρκούδας. Σχήµα 1. Χαρτογραφική απεικόνιση των οικογεωγραφικών παραγόντων. Η χρωµατική διαβάθµιση αντιπροσωπεύει τις διάφορες κατηγορίες του κάθε παράγοντα. (από αριστερά στα δεξιά και από πάνω προς τα κάτω: χρήσεις γης, συγκόµωση, απόσταση από χωµατόδροµους και ασφαλτόδροµους, ξυλαπόθεµα, κλίσεις, πυκνότητα ζώων και πληθυσµού, απόσταση από ρέµατα, υψόµετρο, κατανοµής της παρουσίας της αρκούδας και οικισµούς). Από την επεξεργασία των δασικών ορθοφωτοχαρτών προέκυψε ο χάρτης χρήσεων γης (Σχήµα 2). Όπως προκύπτει το ευρύτερο τοπίο της περιοχής έρευνας αποτελεί µωσαϊκό δασικών, λιβαδικών και αγροτικών ενοτήτων που συνιστούν ένα ποικιλόµορφο αγροδασολιβαδικό τοπίο. Για τη δηµιουργία του χάρτη καταλληλότητας του ενδιαιτήµατος της καφέ αρκούδας (Σχήµα 3) χρησιµοποιήθηκαν οι τέσσερεις πρώτες κύριες συνιστώσες (factors) της PCA που επεξηγούν αθροιστικά το 83% περίπου της συνολικής διακύµανσης (Πίνακας 2). H µεγαλύτερη συµβολή στην πρώτη κύρια συνιστώσα, η οποία ερµηνεύει το 63% της συνολικής διακύµανσης είχαν οι παράγοντες: α) Ξυλαπόθεµα, β) Συγκόµωση, γ) Χρήσεις
γης, δ) Υψόµετρο, ε) Πυκνότητα Πληθυσµού, στ) Πυκνότητα Αγροτικών ζώων και ζ) Κλίσεις. Πίνακας 2. Αποτελέσµατα (score matrix) της πολυµεταβλητής ανάλυσης PCA στις 4 πρώτες κύριες συνιστώσες. 1 (63%) 2 (8%) 3 (7%) 4 (5%) Πυκνότητα Αγροτικών ζώων -0,517 0,575-0,307-0,023 Συγκόµωση 0,763 0,464 0,161-0,106 Υψόµετρο 0,670-0,402-0,356 0,12 Ύψος έναρξης κόµης 0,811 0,442 0,142-0,121 Ξυλαπόθεµα 0,830 0,332 0,172 0,045 Πυκνότητα Πληθυσµού -0,638 0,538-0,107 0,132 Απόσταση από ρέµατα 0,195-0,268-0,479-0,222 Απόσταση από Ασφαλτόδροµους -0,067 0,225-0,573-0,054 Απόσταση από Χωµατόδροµους -0,010 0,113 0,063 0,896 Κλίσεις 0,500-0,121-0,419 0,393 Απόσταση από οικισµούς 0,179 0,279-0,576-0,081 Η πρώτη και σηµαντικότερη συνιστώσα περιλαµβάνει παράγοντες που εκφράζουν τη θετική επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος (συγκόµωση, υψόµετρο, ύψος κόµης, κ.λπ.) και την αρνητική του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος (πυκνότητα αγροτικών ζώων και πληθυσµού) στην καταλληλότητα των βιοτόπων από την αρκούδα. Η δεύτερη κύρια συνιστώσα εκφράζει την αυτοδύναµη επίδραση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος (πυκνότητα αγροτικών ζώων και πληθυσµού). Τέλος, η τρίτη και τέταρτη συνιστώσα εκφράζουν την επίδραση που παρουσιάζει το δίκτυο δρόµων και οικισµών. Σχήµα 2. Χάρτης χρήσεων γης της περιοχής έρευνας.
Σχήµα 3. Χάρτης εκτίµησης της καταλληλότητας των ενδιαιτηµάτων από την καφέ αρκούδα στην περιοχή έρευνας. Από την ανάλυση της καταλληλότητας του ενδιαιτήµατος προέκυψε ότι η αρκούδα προτιµά τα πιο αντιπροσωπευτικά περιβάλλοντα για την περιοχή (τιµή «οριακότητας» Μ=0,434), µε µικρή εµφάνιση στα ακραία και οριακά περιβάλλοντα της περιοχής. Η ολική εξειδίκευση βρέθηκε ίση µε S=1,542 (ανεκτικότητα 1/S= 0,648). Η τιµή αυτή υποδηλώνει την ανοχή της αρκούδας για µεγάλο εύρος παρατηρούµενων συνθηκών στην περιοχή έρευνας. Οι τιµές της οριακότητας και της ανεκτικότητας δείχνουν ότι η αρκούδα κινείται και χρησιµοποιεί µεγάλο τµήµα της περιοχής έρευνας. Από την αντιπαραβολή των δεδοµένων του χάρτη καταλληλότητας (Σχήµα 3) και των στοιχείων των κατηγοριών χρήσεων γης διαπιστώνεται ότι τα βόρεια και δυτικά τµήµατα της περιοχής έρευνας (κυρίως δάση δρυός, πεύκης και οξιάς) παρουσιάζουν υψηλή καταλληλότητα για την αρκούδα, Αντίθετα οι θέσεις που εµφανίζουν χαµηλή καταλληλότητα ενδιαιτήµατος (ανατολικά και κυρίως νοτιανατολικά) περιλαµβάνουν περιοχές στις οποίες επικρατούν γεωργικές εκτάσεις, βοσκότοποι (ποολίβαδα) και θαµνώνες αείφυλλων πλατύφυλλων. Η ενδιάµεση κεντρική περιοχή περιλαµβάνει κατάλληλες ζώνες σε εναλλαγές (µωσαϊκό) µε ζώνες χαµηλής καταλληλότητας. Η περιοχή αυτή εκτίνεται έως τα συνεχή δάση στα ανατολικά, διαµορφώνοντας διάδροµο επικοινωνίας για την πανίδα. Οι εκτάσεις αυτές θα πρέπει να καταστούν ασφαλείς ζώνες σύνδεσης ώστε να διασφαλιστεί η επικοινωνία µεταξύ Πίνδου και Ολύµπου Πιερίων. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ιαπιστώθηκε ότι οι καταλληλότεροι βιότοποι (ή καλύτερα ενδιαιτήµατα) για την καφέ αρκούδα βρίσκονται στο βόρειο και δυτικό τµήµα του υπό κατασκευή οδικού άξονα
Κεντρικής Ελλάδας (Ε65) όπου επικρατούν τα πυκνότερα δασικά τοπία. Το ενδιάµεσο κεντρικό τµήµα περιλαµβάνει κατάλληλες ζώνες σε ένα µωσαϊκό µε ζώνες χαµηλής καταλληλότητας που θα πρέπει να καταστούν ασφαλείς ζώνες σύνδεσης ώστε να διασφαλιστεί η επικοινωνία µεταξύ Πίνδου και Ολύµπου Πιερίων. Από την ανάλυση των δεικτών οριακότητας και ανεκτικότητας προέκυψε ότι παρότι η αρκούδα προτιµά τα πιο αντιπροσωπευτικά περιβάλλοντα, κινείται και πέρα από αυτά χρησιµοποιώντας µεγάλο τµήµα της περιοχής έρευνας. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούµε τους Α. Καραµανλίδη, Κ. Γρίβα, Λ. Κραµποκούκη, J. Beecham οι οποίοι συνεργάστηκαν για τη συγκέντρωση των δεδοµένων πεδίου για την αρκούδα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Borden D. (1999) Cartography: Thematic Map Design, Fifth Edition, Boston, MA: WCB-McGraw Hill. 2. ESRI (2006) ArcGIS v9.2. Desktop Help. Manual, Environmental Systems Research Institute, Inc. USA. 3. Hirzel A.H., J. Hausser and N. Perrin (2000) Biomapper 2.0. Laboratory for Conservation Biology, University of Lausanne. http://www.unil.ch/biomapper 4. Hirzel A.H., V. Helfer and F. Metral (2001) Assessing habitat-suitability models with a virtual species, Ecological Modelling, 145: 111-121 5. Kettunen M., A. Terry, G. Tucker, and A. Jones (2007) Guidance on the maintenance of landscape connectivity features of major importance for wild flora and fauna. Guidance on the implementation of Article 3 of the Birds Directive (79/409/EEC) and Article 10 of the Habitats Directive 92/43/EEC) IEEP 6. Mertzanis G., A.S. Kallimanis, N. Kanellopoulos, S.P. Sgardelis, A. Tragos and I. Aravidis (2008) Brown bear (Ursus arctos L.) habitat use patterns in two regions of northern Pindos, Greece - management implications, Journal of Natural History, 42: 301 315. 7. Sattler T., F. Bontadina, A.H. Hirzel and R. Arlettaz (2007) Ecological niche modelling of two cryptic bat species calls for a reassessment of their conservation status, Journal of Applied Ecology, 44(6): 1188-1199. 8. Servheen C., J.S. Waller and P. Sandstrom (2003) Identification and Management of Linkage Zones for Wildlife Between the Large Blocks of Public Land in the Northern Rocky Mountains, U.S. Fish and Wildlife Service, College of Forestry and Conservation, University Hall 309, University of Montana, Missoula, Montana 59812. 9. Παπαναστάσης Β., Π. Πλατής, Γ. Χαλυβόπουλος και Α. Τεπενλή Μάλαµα (1986) Βοσκόµενες ασικές Εκτάσεις Νοµού ράµας. Πρόγραµµα Απογραφής Βοσκοτόπων Βόρειας Ελλάδας, Ίδρυµα ασικών Ερευνών. Υπουργείο Γεωργίας. 10. Σγαρδέλης Σ. και Α. Καλλιµάνης (2005) Στατιστική επεξεργασία δεδοµένων πεδίου και διατύπωση µοντέλων καταλληλότητας βιοτόπου και σηµαντικών ζωνών διέλευσης µεγάλων θηλαστικών στα Γρεβενά, Τµήµα Βιολογίας Τοµέας Οικολογίας, Α.Π.Θ. 11. Χουβαρδάς., Α. Σιδηροπούλου, Κ. Μαντζανάς και B. Παπαναστάσης (2008) Εκτίµηση της βοσκοφόρτωσης και διαχειριστικές προτάσεις για τα λιβάδια των πυρόπληκτων ήµων της Πελοποννήσου, Κ. Μαντζανάς και Β. Παπαναστάσης επιµ. έκδοσης, Πρακτικά 6 ου Πανελλήνιου Λιβαδοπονικού Συνεδρίου Λιβαδοπονία και Προστατευόµενες Περιοχές, 2-4 Οκτωβρίου 2008, Λεωνίδιο Αρκαδίας. Ελληνική Λιβαδοπονική Εταιρεία. ηµ Νο. 14., σελ 317 322.