Κπξηαθή 25 επηέκβξε 2011 2 ει. ΔΝΘΔΣΖ ΔΚΓΟΖ: "ηα 70 ρξφληα απν ηελ ίδξπζε ηνπ ΔΑΜ" ΗΣΟΡΗΑ ηα 70 ρξφληα απφ ηελ ίδξπζε ηνπ ΔΑΜ ηηο 27 ηνπ επηέκβξε ζπκπιεξψλνληαη 70 ρξφληα απφ ηελ ίδξπζε ηνπ ΔΑΜ, ηνπ Δζληθνχ Απειεπζεξσηηθνχ Μεηψπνπ, πνπ ζπζπείξσζε ηε κεγάιε πιεηνςεθία ηνπ ειιεληθνχ ιανχ θαη κε ηελ θαζνδήγεζε ηνπ ΚΚΔ νξγάλσζε ηελ αληίζηαζε ηνπ ιανχ καο ελάληηα ζην γεξκαληθφ θαζηζκφ. /24 Οηαλ ηα ζηξαηεχκαηα ηεο Γεξκαλίαο, ηεο Ηηαιίαο θαη ηεο Βνπιγαξίαο θαηέθηεζαλ ηελ Διιάδα θαη νη Γεξκαλνί κπήθαλ ζηελ Αζήλα (27 Απξίιε 1941), νη θνκκνπληζηέο πνπ δξαπέηεπζαλ απφ ηνπο ηφπνπο εμνξίαο, φπνπ ηνπο θξαηνχζε ε θπβέξλεζε Μεηαμά, θαζψο θαη άιινη, πνπ δξνχζαλ ζηελ παξαλνκία, έζπεπζαλ λα αλαζπγθξνηήζνπλ ην ΚΚΔ θαη λα νξγαλψζνπλ ηελ Αληίζηαζε θαηά ησλ θαηαθηεηψλ. ΜΔΛΔΣΕΖ ΠΤΡΟ ηηο 31 Οθηψβξε 1940 ην (πξψην) «αλνηρηφ γξάκκα πξνο ηνλ ειιεληθφ ιαφ» ηνπ Νίθνπ Εαραξηάδε, Γεληθνχ Γξακκαηέα ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, απφ ηα κπνπληξνχκηα ηεο Κξαηηθήο Αζθάιεηαο, ράξαμε ηε γξακκή ηεο πάιεο ζηνλ ειιελντηαιηθφ πφιεκν. Σν πξψην αλνηρηφ γξάκκα δεκνζηεχηεθε ζηηο 2 Ννέκβξε 1940 θαη αλάκεζα ζε άιια, θαινχζε «(...) Γίπια ζην θχξην κέησπν θαη Ο ΚΑΘΔ ΒΡΑΥΟ, Ζ ΚΑΘΔ ΡΔΜΑΣΗΑ, ΣΟ ΚΑΘΔ ΥΧΡΗΟ, ΚΑΛΤΒΑ ΜΔ ΚΑΛΤΒΑ, Ζ ΚΑΘΔ ΠΟΛΖ, ΠΗΣΗ ΜΔ ΠΗΣΗ ΠΡΔΠΔΗ ΝΑ ΓΗΝΔΗ ΦΡΟΤΡΗΟ ΣΟΤ ΔΘΝΗΚΟΑΠΔΛΔΤΘΔΡΧΣΗΚΟΤ ΑΓΧΝΑ. (...) Δπαζιν γηα ηνλ εξγαδφκελν ιαφ θαη επηζηέγαζκα γηα ην ζεκεξηλφ ηνπ αγψλα, πξέπεη λα είλαη θαη ζα είλαη, κηα θαηλνχξγηα Διιάδα ηεο δνπιεηάο, ηεο ιεπηεξηάο, ιπηξσκέλε απφ θάζε μέλε ηκπεξηαιηζηηθή εμάξηεζε, κ' έλαλ πξαγκαηηθά παιιατθφ πνιηηηζκφ (...)». ηε γξακκή ηνπ «αλνηρηνχ γξάκκαηνο» θηλήζεθε ζηε ζπλέρεηα ε δξάζε ηνπ ΔΑΜ. Σν ΚΚΔ είρε βγεη βαξηά ρηππεκέλν απφ ηε βαζηινκεηαμηθή δηθηαηνξία ηεο 4εο Απγνχζηνπ 1936. Ζ Κξαηηθή Αζθάιεηα κπφξεζε λα ζπγθξνηήζεη ηε ραθηέδηθε «Πξνζσξηλή Γηνίθεζε» ζε ξφιν θαζνδεγεηηθνχ νξγάλνπ ηνπ Κφκκαηνο, πνπ εμέδηδε ηνλ θαηεπζπλφκελν «Ρηδνζπάζηε».
ην ίδην δηάζηεκα, κε πξσηνβνπιία ζηειερψλ ηνπ ΚΚΔ, είρε ζπγθξνηεζεί ε «Παιηά Κεληξηθή Δπηηξνπή», πνπ ιεηηνπξγνχζε σο θαζνδεγεηηθφ φξγαλν ηνπ Κφκκαηνο. Σν ΚΚΔ είρε ζηεξεζεί ηηο ζεκαληηθέο ππεξεζίεο εθαηνληάδσλ ζηειερψλ ηνπ, πνπ ε θπβέξλεζε Μεηαμά παξέδσζε ζηνπο Γεξκαλνχο, θαζψο θαη ηνπ Γεληθνχ Γξακκαηέα ηεο ΚΔ Νίθνπ Εαραξηάδε, πνπ επίζεο ηνλ παξέδσζε ζηελ Γθεζηάπν θαη απηή ηνλ έζηεηιε ζην ζηξαηφπεδν Νηαράνπ. Μπφξεζε σζηφζν λα μεπεξάζεη ηηο δπζθνιίεο θαη ζε πνιχ ιίγν ρξφλν κεηαηξάπεθε ζε ηζρπξφ θαη καδηθφ Κφκκα. Σελ 1ε ηνπ Ηνχιε 1941, ζπγθξνηείηαη ε Κεληξηθή Δπηηξνπή ηνπ ΚΚΔ θαη ζπλέξρεηαη ε 6ε Οινκέιεηά ηεο.σν ζέκα ηεο ζπδήηεζεο ήηαλ: «Η ηρέτοσζα ζηιγμή και ηα καθήκονηα ηων Ελλήνων κομμοσνιζηών - έκκληζη προς ηα μέλη ηοσ ΚΚΕ». ηελ απφθαζή ηεο ε ΚΔ (ΚΚΕ - Επίζεκα Κείκελα, η. 5ος, ζει. 36-40) θάλεη εθηίκεζε ηνπ ηκπεξηαιηζηηθνχ ραξαθηήξα ηνπ πνιέκνπ: «1. Η αλζξσπφηεηα πεξλάεη ηελ πην θξίζηκε ζηηγκή ηεο ηζηνξίαο ηεο. Απ' άθξε ζ' άθξε ηεο Γεο απιψλνληαη φιν θαη πην πνιχ νη θιφγεο ηνπ δεχηεξνπ ηκπεξηαιηζηηθνχ πνιέκνπ, πνπ έρεη ζθνπφ ην μαλακνίξαζκα ηεο Γεο(...)». Σαπηφρξνλα, εθηηκά φηη ε ππεξάζπηζε θαη ε λίθε ηεο ΔΓ ζηνλ πφιεκν (ήδε απφ ηηο 22 ηνπ Ηνχλε 1941 είρε δερηεί ηε ρηηιεξηθή επίζεζε), ηαπηίδεηαη κε ηελ αληηθαζηζηηθή πάιε ησλ ιαψλ. «2. (...) Η ππεξάζπηζε ηεο Σνβηεηηθήο Ελσζεο, ε ππνζηήξημε ηεο λίθεο ηεο κε φια ηα κέζα είλαη χςηζην θαζήθνλ θάζε θνκκνπληζηή, θάζε εξγαδφκελνπ αλζξψπνπ πνπ ζέιεη ηε ιεπηεξηά ηεο ρψξαο ηνπ απφ ην θαζηζηηθφ δπγφ. Οη θνκκνπληζηέο πνηέ δελ μερλάλε, πσο ζε ηειεπηαία αλάιπζε ε Σνβηεηηθή Ελσζε είλαη ν θνηλφο ερζξφο φισλ ησλ ηκπεξηαιηζηψλ. Οκσο, νη θνκκνπληζηέο νθείινπλ λα δνπλ, φηη ζην ζεκεξηλφ ζηάδην ηεο αληηζνβηεηηθήο επίζεζεο ν θαζηζκφο είλαη ν θχξηνο ερζξφο φρη κφλνλ ηνπ πξψηνπ ζνζηαιηζηηθνχ θξάηνπο, αιιά θαη θάζε δεκνθξαηηθήο θαηάθηεζεο ηνπ ιανχ. Γη' απηφ πξέπεη λα ππνζηεξίδνπλ θάζε πξνζπάζεηα πνπ ζα ηείλεη ζηε ζπληξηβή ηνπ θαζηζκνχ θαη ζηελ ππεξάζπηζε ηεο Σνβηεηηθήο Ελσζεο...». Ζ απφθαζε ηεο 6εο Οινκέιεηαο ζέηεη σο θαζήθνλ, κέζα ζηηο ζπγθεθξηκέλεο αληίμνεο ζπλζήθεο, ηελ αλαζπγθξφηεζε ηνπ ΚΚΔ, κέζσ ηεο αληηκεηψπηζεο ηεο δηαβξσηηθήο, απφ ηνλ ηαμηθφ αληίπαιν, δνπιεηάο ζηελ πεξίνδν ηεο Μεηαμηθήο δηθηαηνξίαο, θαη ηε ζπζπείξσζε θαη εμαζθάιηζε ηεο ελφηεηαο ηνπ Κφκκαηνο ζηελ απφθαζε απηή, πνπ έκειιε λα είλαη κεηά ην ηζηνξηθφ γξάκκα ηνπ ΓΓ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ Ν. Εαραξηάδε, ην νπνίν θαινχζε ζηνλ εζληθναπειεπζεξσηηθφ αγψλα, ε βάζε ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ εζληθή θαη θνηλσληθή απειεπζέξσζε.
«6. Σηηο ζεκεξηλέο ππεχζπλεο ηζηνξηθέο ζηηγκέο γηα ηελ αλζξσπφηεηα θαη ηνλ θνκκνπληζκφ πξσηαξρηθφο φξνο γηα ηε λίθε είλαη ε χπαξμε γεξνχ θνκκνπληζηηθνχ θφκκαηνο, ηθαλνχ λα νδεγήζεη ην ιαφ ζηελ εζληθή θαη θνηλσληθή ηνπ απειεπζέξσζε. Είλαη θνηλή ζπλείδεζε φηη πξέπεη λα κπεη ηέξκα ζε κηα θαηάζηαζε απνζχλζεζεο. Τν Κνκκνπληζηηθφ Κφκκα ηεο Ειιάδαο πξέπεη ην γξεγνξφηεξν λα πεξάζεη απφ ην ζηάδην ηεο ζχγρπζεο, ηνπ ραθηεδηζκνχ θαη ηεο δηαζπνξάο ζην ζηάδην ηεο αλαζπγθξφηεζεο θαη ζπλέλσζεο ησλ δπλάκεσλ, λα γίλεη ν νδεγφο ηνπ ιατθνχ αγψλα γηα ηελ εζληθή καο αλεμαξηεζία, γηα ηελ εμνπζία ηνπ ιανχ...». Καη έζεηε ηα θαζήθνληα ηνπ αγψλα σο εμήο: «7. Ο γεξκαλντηαιηθφο θαζηζηηθφο δπγφο θαη ν δηεθπεξαησηήο ηνπ, ε αληεζληθή θπβέξλεζε Τζνιάθνγινπ, νδεγνχλ θαζεκεξηλά ηνλ ειιεληθφ ιαφ ζηνλ αθαληζκφ. Μέζα ζηηο ζεκεξηλέο ζπλζήθεο ην βαζηθφ θαζήθνλ ησλ Ειιήλσλ θνκκνπληζηψλ είλαη ε νξγάλσζε ηεο πάιεο ηνπ ειιεληθνχ ιανχ γηα ηελ ππεξάζπηζε ηεο Σνβηεηηθήο Ελσζεο θαη ηελ απνηίλαμε ηνπ μεληθνχ θαζηζηηθνχ δπγνχ. Τν Κνκκνπληζηηθφ Κφκκα ηεο Ειιάδαο θαιεί ηνλ ειιεληθφ ιαφ, ηα θφκκαηα θαη ηηο νξγαλψζεηο ηνπ, ζ' έλα εζληθφ κέησπν ηεο απειεπζέξσζεο: α) Γηα ην δηψμηκν ηεο γεξκαλντηαιηθήο θαηνρήο απφ ηελ Ειιάδα. β) Γηα ηελ αλαηξνπή ηεο θπβέξλεζεο - νξγαλέηνπ ηνπο. γ) Γηα ηελ θαζεκεξηλή ππνζηήξημε θαη ππεξάζπηζε ηεο Σνβηεηηθήο Ελσζεο. δ) Γηα ηελ ππνζηήξημε θάζε ζπλεπνχο αληηθαζηζηηθήο δχλακεο κε φια ηα κέζα. ε) Γηα ην ζρεκαηηζκφ πξνζσξηλήο θπβέξλεζεο απφ φια ηα θφκκαηα, πνπ ζα απνθαηαζηήζεη ηηο δεκνθξαηηθέο ειεπζεξίεο ηνπ ιανχ, ζα ηνπ εμαζθαιίζεη ςσκί θαη δνπιηά, ζα ζπγθαιέζεη ζπληαρηηθή εζλνζπλέιεπζε θαη ζα ππεξαζπίζεη ηελ αθεξαηφηεηα θαη ηελ αλεμαξηεζία ηεο Ειιάδαο απφ θάζε μεληθή ηκπεξηαιηζηηθή δχλακε. 8. Η ζπγθξφηεζε ηνπ εζληθνχ κεηψπνπ επηβάιιεη ζηνλ θάζε θνκκνπληζηή, ζηνλ θάζε αληηθαζίζηα κηα επίκνλε θαζεκεξηλή δνπιηά γηα ηελ νξγάλσζε ηεο πάιεο γηα ην ςσκί ηνπ ιανχ πνπ ιηκνθηνλεί, γηα ηελ αχμεζε ηνπ κεξνθάκαηνπ θαη ησλ κηζζψλ, ελάληηα ζηηο επηηάμεηο θαη ζηε ιήζηεςε ηεο εγρψξηαο παξαγσγήο, γηα ηελ νξγάλσζε ησλ εξγαηψλ θαη ππαιιήισλ ζηα ζσκαηεία ηνπο, πνπ ζα είλαη φξγαλα πάιεο γηα ηελ θαιπηέξεςε ηεο δσήο ηνπο, γηα ηελ άκεζε νξγάλσζε ησλ απνιπζέλησλ πνιεκηζηψλ, ησλ ηξαπκαηηψλ θαη ησλ ζπκάησλ, γηα ηελ αλαθνχθηζε ηεο ηξαγηθήο ζέζεο ηνπο, γηα ηελ θαηάπαπζε ηεο εληεηλφκελεο θαζηζηηθήο ηξνκνθξαηίαο, γηα ηελ απφιπζε φισλ ησλ ζπιιεθζέλησλ αληηθαζηζηψλ θαη γηα ηελ παξνρή γεληθήο πνιηηηθήο ακλεζηίαο. 9. Οξγαλψλνληαο αθνχξαζηα ηνλ αγψλα γηα ηα θαζεκεξηλά δεηήκαηα φισλ ησλ ιατθψλ ζηξσκάησλ θαη ηελ έλνπιε αληίζηαζε ζηνπο θαηαρηεηέο, ην Κφκκα θαη ν θάζε θνκκνπληζηήο μερσξηζηά νθείιεη λα πξνζαλαηνιίδεηαη έγθαηξα θαη ζσζηά ζηα ζνβαξά γεγνλφηα πνπ αιιάδνπλ θαη ζα αιιάδνπλ θάζε κέξα κε γξεγνξφηεξν ξπζκφ, λα νξγαλψλεη ηηο δπλάκεηο ηεο ιατθήο εμέγεξζεο γηα ηελ εζληθή θαη θνηλσληθή απειεπζέξσζε ηεο Διιάδαο. Κάζε θνκκνπληζηήο έρεη ρξένο λα δψζεη φιεο ηνπ ηηο δπλάκεηο γηα ηε ζπγθξφηεζε ηνπ εζληθνχ κεηψπνπ, δνπιεχνληαο εηιηθξηλά γη' απηφ ην ζθνπφ θαη νξγαλψλνληαο παληνχ επηηξνπέο εζληθνχ κεηψπνπ απφ πνιίηεο θάζε πνιηηηθήο παξάηαμεο, πνπ ζέινπλ ηελ αλεμαξηεζία ηεο Διιάδαο. Οη θνκκνπληζηέο νθείινπλ λα δηαθσηίδνπλ ην ιαφ πσο νξηζηηθά κφλνλ ε ιατθή εμνπζία ησλ εξγαηψλ θαη αγξνηψλ ζ' απαιιάμεη ην ιαφ απφ ηα καξηχξηα ησλ ηκπεξηαιηζηηθψλ
πνιέκσλ, ζα δψζεη ηε γε ζηνπο αγξφηεο, ζα απαιιάμεη ηνλ ηφπν απφ ηελ μεληθή εμάξηεζε θαη εθκεηάιιεπζε θαη ζα θάλεη ηνλ εξγαδφκελν ιαφ ειεχζεξν, ρνξηάην θαη πνιηηηζκέλν». Σν ζεκαληηθφ δήηεκα δελ ήηαλ κφλνλ ην θάιεζκα ζηελ εξγαηηθή ηάμε θαη ζη' άιια ιατθά ζηξψκαηα γηα εζληθναπειεπζεξσηηθή πάιε. Ζηαλ θπξίσο φηη ε πξσηνβνπιία νξγάλσζεο απηνχ ηνπ αγψλα πεξλνχζε ζηα ρέξηα ηεο εξγαηηθήο ηάμεο. Πξάγκαηη, ηα απνηειέζκαηα ηεο δξάζεο ηνπ ΚΚΔ κε βάζε απηήλ ηελ απφθαζε δελ άξγεζαλ λα 'ξζνπλ. Αιισζηε, ε ιατθή πάιε γηα ηελ απειεπζέξσζε είρε ήδε αξρίζεη λα νξγαλψλεηαη πξηλ ηελ Οινκέιεηα, κε πξσηνβνπιίεο πνπ έπαηξλαλ θαηά πεξηνρέο νη θνκκνπληζηέο. Σν δεηνχκελν ήηαλ λα πάξεη παλειιαδηθά ραξαθηεξηζηηθά, λα θαζνδεγεζεί θεληξηθά, λα απνθηήζεη εληαίν πξνζαλαηνιηζκφ, λα γίλεη πην απνηειεζκαηηθή. Ζδε, απφ ην Μάε - Ηνχλε, αθφκε, ηνπ '41, είραλ δεκηνπξγεζεί πιαηηέο εζληθναπειεπζεξσηηθέο νξγαλψζεηο: ηε Μαθεδνλία ε νξγάλσζε «Διεπζεξία», ζηελ Ζπεηξν ην «Παηξησηηθφ Μέησπν», ζηελ Καιακάηα ε «Νέα Φηιηθή Δηαηξεία», ζηνλ Πχξγν ην «Δζληθφ Απειεπζεξσηηθφ Μέησπν» θ.ν.θ. Ζ πξψηε, φκσο, παλειιαδηθή εζληθναπειεπζεξσηηθή νξγάλσζε ήηαλ ε ΔΘΝΗΚΖ ΑΛΛΖΛΔΓΓΤΖ, πνπ ηδξχζεθε ζηελ Αζήλα ζηηο 28 ηνπ Μάε ηνπ 1941. Με πξσηνβνπιία ηνπ ΚΚΔ ακέζσο κεηά ηελ έλαξμε ηεο Καηνρήο, δεκηνπξγήζεθαλ ην Δξγαηηθφ Δζληθφ Απειεπζεξσηηθφ Μέησπν (ΔΔΑΜ - 16 Απγνχζηνπ 1941). ηηο 27 επηέκβξε ηνπ 1941 πξαγκαηνπνηήζεθε ε ηδξπηηθή ζχζθεςε ηνπ Δζληθνχ Απειεπζεξσηηθνχ Μεηψπνπ κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ ΚΚΔ, ηνπ νζηαιηζηηθνχ Κφκκαηνο Διιάδαο (ΚΔ), ηνπ θφκκαηνο ηεο Δλσζεο Λατθήο Γεκνθξαηίαο (ΔΛΓ), ηνπ Αγξνηηθνχ Κφκκαηνο Διιάδαο (ΑΚΔ). Σν Ννέκβξε ηνπ 1941, ν Θαλάζεο Κιάξαο (κεηέπεηηα Αξεο Βεινπρηψηεο) θεχγεη απφ ηελ Αζήλα γηα ηε Ρνχκειε κε απνζηνιή ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ λα εξεπλήζεη ηηο δπλαηφηεηεο νξγάλσζεο ηνπ έλνπινπ αγψλα. Σν Γεθέκβξε ν Κιάξαο επέζηξεςε θαη θαηέζεζε ζεηηθή, σο πξνο ην ζέκα, έθζεζε ζηελ ΚΔ. ηηο αξρέο Γελάξε ηνπ 1942, ζπλήιζε ε ΚΔ ηνπ ΚΚΔ θαη απνθάζηζε ηελ ίδξπζε παλειιαδηθνχ απειεπζεξσηηθνχ ζηξαηνχ. ην πιαίζην απηήο ηεο απφθαζεο, ζηηο 2 Φιεβάξε ηνπ 1942, πξαγκαηνπνηήζεθε ε ηδξπηηθή ζχζθεςε ηνπ ΔΛΑ. ηηο 16 Φιεβάξε ηνπ 1942 ηδξχεηαη ν Διιεληθφο Λατθφο Απειεπζεξσηηθφο ηξαηφο (ΔΛΑ), ην έλνπιν ηκήκα ηνπ ΔΑΜ. Ζδε, απφ ην θαινθαίξη ηνπ '41, θνκκνπληζηέο θαη άιινη παηξηψηεο ζπγθξνηνχλ έλνπιεο αληηζηαζηαθέο νκάδεο θαη αληάξηηθα ηκήκαηα ζε δηάθνξα κέξε ηεο ρψξαο κε απφθαζε ηνπ Κφκκαηνο, αιιά ε ελνπνίεζή ηνπο ήηαλ βαζηθφ δήηεκα γηα ηε ζπγθξφηεζε ιατθνχ ζηξαηνχ ηθαλνχ λα θαηεπζχλεη εληαία ηελ έλνπιε πάιε θαηά ησλ Γεξκαλψλ θαηαθηεηψλ θαη ηνπ ληφπηνπ θαζεζηψηνο ηεο άξρνπζαο ηάμεο. ηηο 23 Φιεβάξε 1943 ηδξχζεθε ε Δληαία Παλειιαδηθή Οξγάλσζε Νέσλ (ΔΠΟΝ), πνπ ζπζπείξσζε ζηηο γξακκέο ηεο ηελ πιεηνςεθία ηεο λενιαίαο. Σνλ ίδην ρξφλν ζπγθξνηήζεθε ην Δζληθφ Λατθφ Απειεπζεξσηηθφ Ναπηηθφ (ΔΛΑΝ). Γίπια ζε απηέο ηηο νξγαλψζεηο έδξαζαλ ε Δζληθή Αιιειεγγχε, ε Δπηκειεηεία ηνπ Αληάξηε θαη ε Οξγάλσζε γηα ηελ Πξνζηαζία ηνπ Λατθνχ Αγψλα (ΟΠΛΑ). Σν Μάξηε ηνπ 1943 ηδξχζεθε ζην Λνλδίλν ε Οκνζπνλδία Διιεληθψλ Ναπηεξγαηηθψλ Οξγαλψζεσλ (ΟΔΝΟ), κε πξσηνβνπιία ηεο Κνκκαηηθήο Οξγάλσζεο Ναπηεξγαηψλ ηνπ ΚΚΔ (ΚΟΝ).
Με ηελ αλάπηπμε ηεο έλνπιεο πάιεο ηνπ ΔΛΑ δεκηνπξγήζεθαλ γξήγνξα ειεχζεξεο πεξηνρέο ζηελ Διιάδα, νη νπνίεο εθ ησλ πξαγκάησλ έπξεπε λα δηνηθεζνχλ, γηα λα κπνξέζνπλ νη θάηνηθνί ηνπο λα δήζνπλ νξγαλσκέλα, πξνζθέξνληαο ζηνλ εαπηφ ηνπο θαη ζηνλ αγψλα γηα ηελ Δζληθή Απειεπζέξσζε. Δηζη ην ΔΑΜ δεκηνχξγεζε θχηξα εμνπζίαο ζηηο απειεπζεξσκέλεο πεξηνρέο (Απηνδηνίθεζε, Λατθή Γηθαηνζχλε). Σξνθνδφηεζε ηε ιατθή πνιηηηζηηθή αλάηαζε. ηηο 10 Μάξηε 1944 νξθίζηεθε ε Πνιηηηθή Δπηηξνπή Δζληθήο Απειεπζέξσζεο (ΠΔΔΑ), ην θεληξηθφ πνιηηηθφ φξγαλν δηνίθεζεο ησλ απειεπζεξσκέλσλ πεξηνρψλ. Μεηά απφ εθινγέο (23 Απξίιε 1944), πνπ έγηλαλ ζηηο ζπλζήθεο ηεο Καηνρήο, εθιέρηεθε ην «Δζληθφ πκβνχιην» κε έδξα ηηο Κνξπζράδεο (30 Απξίιε 1944). ηηο εθινγέο ςήθηζαλ γηα πξψηε θνξά νη γπλαίθεο θαη νη λένη απφ 18 ρξφλσλ. πκκεηείραλ πεξίπνπ 1.800.000 ςεθνθφξνη, δίρσο λα ππνινγίδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο Κξήηεο, ηεο Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο - Θξάθεο θαη ησλ λεζηψλ ηνπ Αηγαίνπ. εκεηψλεηαη φηη ζηηο θνηλνβνπιεπηηθέο εθινγέο ηνπ 1936 είραλ πάξεη κέξνο 1.000.000 ςεθνθφξνη. Ζ δξάζε ηνπ ΔΑΜ πεξηιάκβαλε φιεο ηηο κνξθέο πάιεο: Απεξγίεο, δηαδειψζεηο, ζπιιαιεηήξηα, δηαβήκαηα, έλνπιε νξγάλσζε. Πιαηηά θαη πνιιέο θνξέο πξσηφηππε ήηαλ ε καδηθή πξνπαγαλδηζηηθή δνπιεηά ηνπ. Ο ΔΛΑ θαζήισζε 8 έσο θαη 12 ερζξηθέο κεξαξρίεο. Πξνμέλεζε ζηνπο θαηαθηεηέο απψιεηεο 30.000 λεθξνχο θαη ζπλέιαβε 6.500 αηρκαιψηνπο. Καηέζηξεςε 37 κεγάιεο γέθπξεο, 85 αηκνκεραλέο, 1.000 πεξίπνπ βαγφληα θαη 1.000 απηνθίλεηα. Σν ζχλνιν ζρεδφλ ηνπ νπιηζκνχ ηνπ πξνεξρφηαλ απφ ηηο επηρεηξήζεηο ηνπ ελαληίνλ ησλ Γεξκαλψλ θαη ησλ Ηηαιψλ. Σελ Αλνημε ηνπ 1944 ν ΔΛΑ είρε ππφ ηνλ έιεγρφ ηνπ ηα 2/3 ηεο ρψξαο θαη ηε ζηηγκή ηεο απειεπζέξσζεο πεξηζζφηεξν απφ ην 90% ηνπ εδάθνπο. ηε δηάξθεηα ηνπ πνιέκνπ νη λεθξνί απφ ηνλ ειιεληθφ πιεζπζκφ έθζαζαλ ζπλνιηθά ηνπο 405.000 (ζάλαηνη απφ ηελ πείλα, εθηειεζκέλνη, λεθξνί ηνπ ειιελντηαιηθνχ θαη ηνπ ειιελνγεξκαληθνχ πνιέκνπ, ρηιηάδεο πνπ εμνληψζεθαλ ζε ζηξαηφπεδα ζπγθέληξσζεο - θπξίσο Δβξαίνη ηεο Θεζζαινλίθεο - θ.ά.) Σν ΚΚΔ ππήξμε ε ςπρή, ε θαζνδεγεηηθή δχλακε θαη ν θχξηνο αηκνδφηεο ηεο ΔΑΜηθήο Αληίζηαζεο. Υηιηάδεο θνκκνπληζηέο θαη άιινη ΔΑΜίηεο έδσζαλ ηε δσή ηνπο.ζ Καηζαξηαλή, ην Κνχξλνβν, ην Υατδάξη, ν Ατ-ηξάηεο, είλαη κεξηθνί κφλν απφ ηνπο ηφπνπο ηεο ζπζίαο. Σν ΔΑΜ έζσζε ην ιαφ απφ ηελ πείλα. Υάξε ζηε δξάζε ηνπ ΔΑΜ δε ζηάιζεθε νχηε έλαο εξγάηεο γηα λα δνπιέςεη ζηα γεξκαληθά εξγνζηάζηα, κε εμαίξεζε απηνχο πνπ είραλ ζπιιάβεη νκήξνπο νη Γεξκαλνί. Γε ζηάιζεθε νχηε έλαο γηα λα πνιεκήζεη θαηά ηεο νβηεηηθήο Δλσζεο. Γηαθνξεηηθή ήηαλ ε ζηάζε ηνπ αζηηθνχ πνιηηηθνχ θφζκνπ. Δλα ηκήκα ηνπ επέιεμε ην δξφκν ηεο αλνηρηήο ζπλεξγαζίαο κε ηνπο θαηαθηεηέο. Ζηαλ νη «δνζίινγνη», πνπ ζρεκάηηζαλ ηηο θαηνρηθέο θπβεξλήζεηο κε πξσζππνπξγνχο ηνπο Σζνιάθνγινπ, Λνγνζεηφπνπιν θαη Η. Ράιιε. Δλα άιιν ηκήκα ηνπ αζηηθνχ πνιηηηθνχ θφζκνπ, καδί θαη ην Παιάηη, δηέθπγε ζηελ Αίγππην, ελψ έλα ηξίην ζπγθαηαιέγεηαη ζηνπο απφληεο ηνπ αγψλα. Σν ΔΑΜ έρεη θαηαγξαθεί ζηελ Ηζηνξία, φρη απηήλ πνπ έγξαςαλ νη αζηνί, αιιά ζηελ πξαγκαηηθή, απηήλ πνπ έγξαςε θαη γξάθεη ν ιαφο καο ζηελ ηαμηθή πάιε, σο πνιηηηθή νξγάλσζε πνπ θαζνδήγεζε ην ιατθν-απειεπζεξσηηθφ αγψλα ζηελ πεξίνδν 1941-1944. Αιιά κφλν κ' απηφ ην ραξαθηεξηζηηθφ δελ απνηππψλεηαη νιφθιεξε ε ηζηνξηθή αιήζεηα ηεο εμειηζζφκελεο ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν πξαγκαηηθφηεηαο. Γηαηί ε ηαμηθή πάιε αλάκεζα ζηελ άξρνπζα ηάμε ηεο Διιάδαο απφ ηε κηα πιεπξά θαη ζηελ εξγαηηθή ηάμε θαη η' άιια ιατθά ζηξψκαηα απφ ηελ άιιε, δηεμαγφηαλ αζίγαζηα αθφκε θαη ζ' απηήλ ηελ πεξίνδν. Αιισζηε, ν ιαφο καο ηελ απειεπζέξσζή ηνπ απφ ηνπο Γεξκαλνχο θαηαθηεηέο δελ πξφιαβε λα ηε ραξεί θαη λα δηαηεξήζεη γηα πνιχ, ν αζηηθφο πνιηηηθφο θφζκνο ζηεξηγκέλνο ζηνπο Αγγινπο
ηκπεξηαιηζηέο ζπκκάρνπο ηνπ επεδίσμε λα ηζαθίζεη κε ηα φπια ην ιατθφ θίλεκα γηα λα επηβάιεη ηελ αζηηθή εμνπζία θαη λα νξγαλψζεη αζηηθφ θξάηνο. Καη δελ κπνξνχζε λα ην θάλεη δηαθνξεηηθά, αθνχ δελ είρε ην παξακηθξφ ιατθφ έξεηζκα. Οπζηαζηηθά, ζ' φιε ηελ πνξεία ηνπ εζληθναπειεπζεξσηηθνχ αγψλα θαη αλεμάξηεηα απφ ην γεγνλφο φηη δε βξηζθφηαλ ζε πξσηεχνπζα ζέζε ησλ εμειίμεσλ, αληηθεηκεληθά θξηλφηαλ ην «ΠΟΗΟ - ΠΟΗΟΝ», ζην δήηεκα ηεο εμνπζίαο. Καη απαζρνινχζε ην ίδην ηελ άξρνπζα ηάμε θαη ηα πνιηηηθά ηεο θφκκαηα, αιιά θαη ηελ εξγαηηθή ηάμε θαη ηνπο ζπκκάρνπο ηεο θαη ηα ζπλαζπηζκέλα ζην ΔΑΜ θφκκαηά ηνπο, φπσο θαη ηνλ ίδην ην ζπλαζπηζκφ ηνπ ΔΑΜ. Αιισζηε, ε ηαμηθή πάιε ζηηο ηαμηθέο θνηλσλίεο πνηέ δε ζηακαηά. Ζ πάιε αλάκεζα ζηελ άξρνπζα ηάμε ηεο Διιάδαο, απφ ηε κηα πιεπξά, θαη ζηελ εξγαηηθή ηάμε θαη η' άιια ιατθά ζηξψκαηα, απφ ηελ άιιε, δηεμαγφηαλ αζίγαζηα, αθνχ ην ΚΚΔ, ην ΔΑΜ θαη ν ΔΛΑ είραλ λα αληηκεησπίζνπλ θαη ηελ ληφπηα έλνπιε αληίδξαζε κε ηηο δηθέο ηεο νξγαλψζεηο, απφ ηε «Υ» ηνπ Γξίβα, ηελ ΠΑΟ, ηε ΜΑΤ, σο ηα δηαβφεηα Σάγκαηα Αζθαιείαο θαη άιιεο πνπ ζηήξηδαλ ην ληφπην θαηνρηθφ θαζεζηψο. Οπσο, επίζεο, θαη ηνλ ΔΓΔ ηνπ Ναπ. Εέξβα, πνπ ήηαλ ην αληίβαξν ησλ αζηηθψλ δπλάκεσλ ζην ΔΑΜ θαη ηνλ ΔΛΑ θαη, νπζηαζηηθά, δξνχζε ελάληηά ηνπο κε ηε ζπλδξνκή θαη ησλ Αγγισλ. Αιισζηε, ν Β' Παγθφζκηνο Πφιεκνο μεθίλεζε σο ηκπεξηαιηζηηθφο, αλάκεζα ζε δπν ζπλαζπηζκνχο θαπηηαιηζηηθψλ θξαηψλ, (Αγγιία, Γαιιία, ΖΠΑ, απφ ηε κηα πιεπξά θαη Γεξκαλία, Ηηαιία, Ηαπσλία απφ ηελ άιιε), γηα ην εδαθηθφ μαλακνίξαζκα ζθαηξψλ επηξξνήο αιιά θαη κε έλαλ θνηλφ ζθνπφ. Σελ αλαηξνπή ηνπ ζνζηαιηζκνχ ζηελ ΔΓ. Απ' απηήλ ηελ άπνςε, ην ελδηαθέξνλ ησλ Αγγισλ ηκπεξηαιηζηψλ ζηελ Διιάδα, έξρεηαη σο ζπλέρεηα ηεο νηθνλνκηθνπνιηηηθήο ζχλδεζεο ηνπ θεθαιαίνπ ζηελ Διιάδα κε ηελ αζηηθή ηάμε ηεο Αγγιίαο (ήηαλ «παξαδνζηαθνί» ζχκκαρνη), κεηά ηελ ήηηα ηνπ αληίπαινπ ζπλαζπηζκνχ θαπηηαιηζηηθψλ θξαηψλ ζηνλ πφιεκν. Μα ε ζηήξημε ηεο αζηηθήο ηάμεο, ηνπ αζηηθνχ πνιηηηθνχ θφζκνπ ζηνπο Αγγινπο δελ ζα ηνπο ήηαλ ρξεηαδνχκελε, αλ ζηνλ εζληθναπειεπζεξσηηθφ πφιεκν εγνχληαλ ε αζηηθή ηάμε ηεο Διιάδαο, νπφηε θαη ζα ζεσξνχληαλ ληθήηξηα, άξα ζα ζπλέρηδε λα ήηαλ ν εγέηεο ησλ κεηαπειεπζεξσηηθψλ θνηλσληθννηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ εμειίμεσλ ζηελ Διιάδα. Ζ πξαγκαηηθφηεηα φκσο εμειίρηεθε εληειψο δηαθνξεηηθά. ' απηφλ ηνλ πφιεκν εγήζεθε ε εξγαηηθή ηάμε κε ηνπο ζπκκάρνπο ηεο. Καη ζηε κεηαπειεπζεξσηηθή πνξεία ηεο Διιάδαο απηφ ην γεγνλφο έβαδε ηε ζθξαγίδα ηνπ. Ζ άξρνπζα ηάμε ηεο Διιάδαο, αθφκε πξηλ απφ ηνλ πφιεκν θαη ζηε δηάξθεηα ηεο πξνεηνηκαζίαο ηνπ πξνεηνηκαδφηαλ ε ίδηα λα αληηκεησπίζεη αλάινγεο θαηαζηάζεηο, θξνληίδνληαο ε πάιε ηεο ελάληηα ζην εξγαηηθφ θαη γεληθφηεξα ην ιατθφ θίλεκα, λα γίλεηαη νινέλα θαη πην απνηειεζκαηηθή, κε απνθνξχθσκα ηφηε ηελ εγθαζίδξπζε ηεο δηθηαηνξίαο ηεο 4εο Απγνχζηνπ απφ ηνλ Μεηαμά. Σν θαζεζηψο ηεο νπνίαο αξλήζεθε λα απειεπζεξψζεη ηνπο θξαηνχκελνπο ζηηο θπιαθέο θαη ηηο εμνξίεο θνκκνπληζηέο θαη άιινπο αγσληζηέο, πξνθεηκέλνπ, φπσο δεηνχζαλ, λα ζηαινχλ εζεινληηθά ζην πνιεκηθφ κέησπν. Αθφκε θαη ζ' απηή ηελ ηζηνξηθή ζηηγκή, ην ηαμηθφ δήηεκα γηα ηελ άξρνπζα ηάμε ήηαλ ην πξσηεχνλ. Καη δελ έθηαζε κφλν απηφ. Οζνη δεζκψηεο θνκκνπληζηέο δελ θαηάθεξαλ λα απνδξάζνπλ παξαδφζεθαλ ζηνπο Γεξκαλνχο θαηαθηεηέο, πνιινί απφ ηνπο νπνίνπο βεβαίσο πέξαζαλ ηελ θξηθηαζηηθή εκπεηξία ησλ ζηξαηνπέδσλ ηνπ Νηαράνπ, ηνπ Ανπζβηηο, ηνπ Μανπηράνπδελ θαη αιινχ. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα, ν ηφηε ΓΓ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ Νίθνο Εαραξηάδεο.
Δπίζεο, αθφκε πξηλ ηελ απειεπζέξσζε θαη έρνληαο επίγλσζε ησλ ζπλζεθψλ πνπ δεκηνπξγνχληαη παγθφζκηα, ηδηαίηεξα κεηά ηε λίθε ησλ νβηεηηθψλ ζην ηάιηλγθξαλη πνπ ήηαλ ε αξρή ηνπ ηέινπο ηνπ πνιέκνπ, απηφ πνπ απαζρνινχζε ηελ άξρνπζα ηάμε ηεο Διιάδαο ήηαλ ην κεηαπειεπζεξσηηθφ θαζεζηψο. Γηαηί ηελ απαζρνινχζε; Μα γηαηί ζηελ Διιάδα άξρηζε λα νξγαλψλεηαη κηα λέα, ιατθή, εμνπζία. Σν έπνο ηνπ ΔΑΜ, επνκέλσο, δελ ήηαλ κφλν ε εζληθή απειεπζέξσζε, αιιά θαη ε δεκηνπξγία θχηξσλ ηεο ιατθήο εμνπζίαο ζηελ Διιάδα. Πνπ κπνξεί, βεβαίσο, λα κελ αγθάιηαδε ηα ηφηε αζηηθά θέληξα, αιιά ζηελ ππφινηπε Διιάδα είρε ήδε ηε δηθή ηεο δξάζε κε ηα φξγαλα ιατθήο απηνδηνίθεζεο, ηα ιατθά δηθαζηήξηα, αιιά θαη κε ηελ θπβέξλεζε, ηελ Πνιηηηθή Δπηηξνπή Δζληθήο Απειεπζέξσζεο (ΠΔΔΑ). Δίρε αθφκε ην δηθφ ηεο ιατθφ ζηξαηφ ηνλ ΔΛΑ θαη ηελ πιεηνςεθία ηνπ ειιεληθνχ ιανχ ζπζπεηξσκέλε ζην ΔΑΜ. Βεβαίσο, ε εξγαηηθή ηάμε, ν ιαφο, δελ θαηάθεξαλ λα θαηαθηήζνπλ ηελ εμνπζία. Αο δνχκε πψο εμειίρηεθαλ ηα πξάγκαηα. ην δηάζηεκα 17 έσο 20 Μάε 1944 ζπλήιζε ζηε Βεξπηφ ζχζθεςε ησλ ειιεληθψλ πνιηηηθψλ δπλάκεσλ θαη εζληθναπειεπζεξσηηθψλ νξγαλψζεσλ, πνπ έκεηλε ζηελ ηζηνξία σο «πλέδξην ηνπ Ληβάλνπ». ην πλέδξην, ζπκκεηείραλ νπζηαζηηθά ην ΔΑΜ θαη ε ΠΔΔΑ πνπ είραλ ζηα ρέξηα ηνπο ηελ πξαγκαηηθή εμνπζία θη, απφ ηελ άιιε, ήηαλ ε θπβέξλεζε ηνπ Γ. Παπαλδξένπ πνπ δελ είρε θαλέλα ιατθφ έξεηζκα ζηελ Διιάδα. Ζηαλ θπβέξλεζε πνπ είρε ζπγθξνηεζεί ζηε Μέζε Αλαηνιή, απφ ηα ηκήκαηα ηεο άξρνπζαο ηάμεο πνπ είραλ κεηαβεί ζηελ πεξηνρή κεηά ηελ εηζβνιή ησλ Γεξκαλψλ ζηελ Διιάδα εγθαηαιείπνληαο ην ιαφ. Βεβαίσο, ζπκκεηείραλ θαη ν ΔΓΔ θαη ε ΔΚΚΑ, αιιά επίζεο ρσξίο ζεκαληηθφ ιατθφ έξεηζκα ζηελ Διιάδα. Με ηε δηνξγάλσζε ηνπ πλεδξίνπ, νη Αγγινη θαη ε άξρνπζα ηάμε ηεο Διιάδαο επηρεηξνχζαλ λα πξνιάβνπλ ηηο εμειίμεηο ζηε ρψξα, λα θξελάξνπλ, δειαδή, κηα πηζαλή δηαγξαθφκελε πνξεία πξνο κηα κεηαπνιεκηθή Διιάδα ηνπ ιανχ ηεο. Απφ ηελ άιιε, ην ΔΑΜηθφ θίλεκα πήξε κέξνο ζην ζπλέδξην, ζην φλνκα κηαο επξπηάηεο εζληθήο ελφηεηαο, ηελ νπνία ζεσξνχζε αλαγθαία, παξά ην γεγνλφο φηη ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ηνπ ιανχ ζηελ Διιάδα ήηαλ ζπζπεηξσκέλε ζην ΔΑΜ. ην πλέδξην Ληβάλνπ έγηλαλ θαλεξέο νη επηδηψμεηο ηεο άξρνπζαο ηάμεο. Ο Γ. Παπαλδξένπ αλέθεξε ηα εμήο: «Κφιαζηο είλαη ζήκεξνλ ε θαηάζηαζηο ηεο Παηξίδνο καο... θάδνπλ νη Γεξκαλνί. θάδνπλ ηα Σάγκαηα Αζθαιείαο. θάδνπλ θαη νη Αληάξηαη. θάδνπλ θαη θαίνπλ... Ζ επζχλε ηνπ ΔΑΜ είλαη φηη δελ απέβιεςε κφλνλ εηο ηνλ απειεπζεξσηηθφλ αγψλα, αιιά εζέιεζε λα πξνεηνηκάζε ηε κεηαπνιεκηθήλ δπλακηθήλ ηνπ επηθξάηεζηλ... Με ηελ ηξνκνθξαηηθήλ απηήλ δξάζηλ ηνπ ΔΑΜ - ΔΛΑ, είπε ραξαθηεξηζηηθά, εδεκηνπξγήζε δπζηπρψο, ην ςπρνινγηθφλ θιίκα, ην νπνίνλ επέηξεςελ εηο ηνπο Γεξκαλνχο λα επηηχρνπλ εηο ην ηξίηνλ έηνο ηεο δνπιείαο φ,ηη δελ είραλ θαηνξζψζεη θαηά ηα δχν πξψηα έηε - ηελ θαηαζθεπήλ ησλ Σαγκάησλ Αζθαιείαο...». Δηζη εμίζσλε ην ΔΑΜ θαη ηνλ ΔΛΑ κε ηνπο θαηαθηεηέο θαη ηνπο ηαγκαηαζθαιίηεο. Ζμεξε ηη έθαλε. Δπξεπε λα βξεη ηξφπν, ψζηε ηελ απφθαζε γηα επίζεζε ζην ΔΑΜ, σο κέζν γηα λα επνδσζνχλ νη επηδηψμεηο ηεο άξρνπζαο ηάμεο κεηά ηελ απειεπζέξσζε γηα επαλεγθαζίδξπζε ηεο εμνπζίαο ηεο λα ηε δξνκνινγήζεη. Απηφ έθαλε. Καη γη' απηφ ζεσξνχζε πσο έπξεπε λα ρηππήζεη εθεί πνπ ν ζπζρεηηζκφο ησλ δπλάκεσλ ήηαλ ζε βάξνο ηνπ αζηηθνχ πνιηηηθνχ θφζκνπ. ην έλνπιν ηκήκα ηνπ ιανχ, ηνλ ΔΛΑ.
Δηζη, ε ιχζε πνπ επξφηεηλε ν Παπαλδξένπ γηα λα εθιείςνπλ φζα πεξηέγξαθε θαη γηα λα επηηεπρζεί ε πεξηβφεηε εζληθή ελφηεηα ήηαλ λα δηαιπζεί ν ΔΛΑ. ηηο 2 επηέκβξε ηνπ 1944, έλαλ πεξίπνπ κήλα πξηλ απφ ηελ απειεπζέξσζε ηεο Αζήλαο, ην ΔΑΜ πξνζρψξεζε ζηελ θπβέξλεζε «Δζληθήο Δλφηεηαο» ηνπ Γ. Παπαλδξένπ, ππνρσξψληαο ζηνπο απαξάδερηνπο φξνπο απηήο ηεο ζπκκεηνρήο πνπ επέβαιε ην πλέδξην ηνπ Ληβάλνπ. «Πνιηηηθφλ Πξφγξακκα ηεο Κπβεξλήζεσο απνηειεί ην Δζληθφλ πκβφιαηνλ ηνπ Ληβάλνπ», απηή ήηαλ ε πνιηηηθή νπζία ηνπ πξνγξάκκαηνο ηεο θπβέξλεζεο Γ. Παπαλδξένπ, κε ην νπνίν άλνηγε ην δξφκν γηα ηελ εγθαηάζηαζε ηεο εμνπζίαο ηεο αζηηθήο ηάμεο ζηελ Διιάδα. Απηή ε εμέιημε ήηαλ απαξάδεθηε θαη επηδήκηα ππνρψξεζε ηνπ ΔΑΜ έλαληη ηνπ αζηηθνχ θφζκνπ, πνπ δελ είρε θάλεη ην παξακηθξφ γηα ηελ απειεπζέξσζε ηεο ρψξαο, αιιά θαη έλαληη ησλ Αγγισλ, πνπ θαηάθεξλαλ γηα άιιε κηα θνξά λα πξνσζήζνπλ ηα ηκπεξηαιηζηηθά ηνπο ζρέδηα, βάδνληαο ζνβαξή παξαθαηαζήθε γηα ηνλ έιεγρν ησλ κεηαπνιεκηθψλ θνηλσληθνπνιηηηθψλ εμειίμεσλ ζηελ Διιάδα. Σν ΚΚΔ απνδέρηεθε ηε πκθσλία ηνπ Ληβάλνπ, πεξηνξίδνληαο ην φιν πξφβιεκα ζην δήηεκα ηεο αληηθαηάζηαζεο ηνπ Γ. Παπαλδξένπ, ζηε ζπλεδξίαζε ηεο ΚΔ ηνπ, πνπ έγηλε ζηηο 2-3 Απγνχζηνπ ηνπ 1944. Ο Γξακκαηέαο ηεο ΚΔ ηνπ Κφκκαηνο, φκσο, Γ. ηάληνο είρε εγθξίλεη ηε πκθσλία ηνπ Ληβάλνπ γηα ινγαξηαζκφ ηνπ Κφκκαηνο, κε ηελ νκηιία πνπ έθαλε ζηελ ΠΔΔΑ, ιίγεο κέξεο πξηλ απφ ηε ζπλεδξίαζε ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ, ζηηο 27 Ηνχιε ηνπ 1944, ιέγνληαο κεηαμχ άιισλ: «Δπεηδή πηζηεχνπκε ηφζν εηιηθξηλά ζηελ αλάγθε ηεο ελφηεηαο, γη' απηφ δειψλσ φηη ε ζπκθσλία ηνπ Ληβάλνπ θαη ε δξάζε ηεο αληηπξνζσπείαο καο ηφζν ζην Λίβαλν, φζν θαη ζην Κάηξν, είλαη κέζα ζηελ πνιηηηθή καο γξακκή»... ηελ ίδηα ζπλεδξίαζε ηεο ΠΔΔΑ, ν ηάληνο απνδέρηεθε θαη ηελ πξφηαζε ηνπ Αι. βψινπ πνπ πεξηφξηδε ην φιν πξφβιεκα κε ηε ζπκθσλία ηνπ Ληβάλνπ ζην αίηεκα ηεο αληηθαηάζηαζεο ηνπ Γ. Παπαλδξένπ. Σν ΠΓ ηεο ΚΔ ηνπ ΚΚΔ δηθαηνιφγεζε ζηηο θνκκαηηθέο νξγαλψζεηο σο εμήο απηήλ ηελ εμέιημε: «Σν ΠΓ ζεψξεζε φηη ην Κφκκα καο δελ επηηξέπεηαη λα κείλεη έμσ απφ ηελ θπβέξλεζε. Μηα ηέηνηα ζηάζε ζα ελίζρπε αθξηβψο εθείλεο ηηο άθξεο κεξίδεο πνπ θάλνπλ ην παλ γηα λα καηαηψζνπλ ηελ ελφηεηα θαη λα επηβάινπλ αληηιατθφ θαζεζηψο κε πξφθιεζε ηνπ αλνηρηνχ εκθπιίνπ πνιέκνπ... Ζ είζνδφο καο πείζεη ηα πιαηηά ζηξψκαηα ηνπ ιανχ γηα ηελ εηιηθξίλεηα ηεο πνιηηηθήο ηεο εζληθήο ελφηεηαο πνπ αθνινπζνχκε ζ' φιε ηε δηάξθεηα ηνπ εζληθνχ αγψλα. Αθνπιίδεη ηελ πξνπαγάλδα ησλ πην αληηδξαζηηθψλ θχθισλ. Βνεζάεη ζην ζπάζηκν ηεο δηεζλνχο απνκφλσζεο θαη θαηαζπθνθάληεζεο ηνπ αγψλα καο. Μαο δίλεη λέεο δπλαηφηεηεο πάιεο γηα ηελ ελίζρπζή ηνπ. Φέξεη ζχγρπζε ζην ζηξαηφπεδν ησλ ηξνκνθξαηηθψλ αληηπάισλ νξγαλψζεσλ. Μαο βνεζάεη λα αλαζπγθξνηήζνπκε ηηο ιατθέο δπλάκεηο ζε λέα αλψηεξε βάζε». Δηζη, νη εγεζίεο ηνπ ΚΚΔ θαη ηνπ ΔΑΜ είραλ κπεη ζηε δίλε κηαο ζεηξάο απαξάδεθησλ ππνρσξήζεσλ, απέλαληη ζηνπο Αγγινπο θαη ζηελ αζηηθή ηάμε ηεο Διιάδαο πνπ ζπλερίζηεθε κε ηελ ππνγξαθή ηε πκθσλίαο ηεο Γθαδέξηαο ζηηο 26 επηέκβξε 1944. Σν δήηεκα ηεο εμνπζίαο είλαη θαζνξηζηηθφ ζηξαηεγηθφ δήηεκα, γηα ην νπνίν ε πνιηηηθή πξσηνπνξία, ε θαζνδήγεζε θαη νη εγεηηθέο πνιηηηθέο δπλάκεηο ηνπ αγψλα κε πξψην απ' φιεο ην Κφκκα ηεο εξγαηηθήο ηάμεο, κπνξνχλ λα εμαζθαιίζνπλ αλ έρνπλ ζσζηή ζηξαηεγηθή. Να θαηαλννχλ θαη λα ππνινγίδνπλ ζσζηά ζηηο αληηθεηκεληθέο ζπλζήθεο ην ζπζρεηηζκφ ησλ δπλάκεσλ, λα πξνβιέπνπλ θαη λα πξνλννχλ ηηο εμειίμεηο, εθαξκφδνληαο ζσζηά ηηο λνκνηέιεηεο ηεο ηαμηθήο πνιηηηθήο πάιεο.
Καη εδψ βεβαίσο δελ ππήξρε ζχλδεζε ηεο εζληθναπειεπζεξσηηθήο πάιεο κε ην δήηεκα ηεο εμνπζίαο. ηηο 12 ηνπ Οθηψβξε 1944 απειεπζεξψζεθε ε Αζήλα απφ ην γεξκαληθφ ηκπεξηαιηζηηθφ δπγφ. Δίρε πξνυπάξμεη βεβαίσο ζπκθσλία Αγγισλ - Γεξκαλψλ κε ηελ ήηηα θαη ηελ ππνρψξεζε ησλ ηειεπηαίσλ λα κε ρηππεζνχλ νη δπλάκεηο ηνπο. Πξνζέβιεπαλ ζην λα απνηειέζνπλ έλα επηπιένλ εκπφδην θαηά ηελ ππνρψξεζή ηνπο ζηελ πξνέιαζε ηνπ Κφθθηλνπ ηξαηνχ πνπ απειεπζέξσλε ηα Βαιθάληα θαη ηελ Δπξψπε, αιιά ηνπο ρξεηαδφηαλ, φπσο απνδείρηεθε κεηά ην 1945, σο εθεδξεία γηα ηε δηακφξθσζε ηεο παγθφζκηαο κεηαπνιεκηθήο εμέιημεο. ηηο 30 ηνπ Οθηψβξε, ν ΔΛΑ απειεπζέξσζε ηε Θεζζαινλίθε, ελψ ζηηο 3 ηνπ Ννέκβξε 1944, ηα ηειεπηαία ρηηιεξηθά ηκήκαηα εγθαηέιεηςαλ νξηζηηθά ηελ Διιάδα. ηηο 18 ηνπ Οθηψβξε είρε θηάζεη ζηελ Αζήλα ε θπβέξλεζε «Δζληθήο Δλφηεηαο» (ζπκκεηείραλ σο ππνπξγνί θαη ζηειέρε ηνπ ΚΚΔ θαη ηνπ ΔΑΜ), ζπλνδεπφκελε απφ ηνλ Βξεηαλφ ζηξαηεγφ θφκπη. Ο πξσζππνπξγφο, Γ. Παπαλδξένπ, ζην ιφγν πνπ εθθψλεζε θαηά ηελ άθημή ηνπ κίιεζε γηα «ιανθξαηία», ελψ ν ίδηνο είρε δεηήζεη επίκνλα απφ ηνλ Σζφξηζηι λα «απνζηείιεη επηβιεηηθέο δπλάκεηο» ζηελ Διιάδα «δηφηη ηα πνιηηηθά κέζα δηά ηελ αληηκεηψπηζηλ ηεο θξηζίκνπ θαηαζηάζεσο δελ ήζαλ πιένλ επαξθή». Ζ θξίζηκε ψξα έθηαλε, γηα λα μεθαζαξίζεη ην αλνηρηφ, άιπην δήηεκα, πνπ φκσο ήηαλ ην θπξίαξρν κεηά ηελ απειεπζέξσζε. Σν δήηεκα ηεο εμνπζίαο. Πνηα ηάμε ζα θπξηαξρνχζε; Οη θεθαιαηνθξάηεο ή ε εξγαηηθή ηάμε κε ηνπο ζπκκάρνπο ηεο, ν ιαφο, πνπ απειεπζέξσζε ηελ Διιάδα απφ ηελ μέλε ηκπεξηαιηζηηθή θαηνρή; Θα άθελαλ ην ιαφ λα αλνίμεη ην δξφκν γηα ηε ιανθξαηνχκελε Διιάδα, λα γίλεη αθέληεο ζηνλ ηφπν ηνπ, νηθνδνκψληαο ηε δηθή ηνπ θνηλσλία ή ζα ηζάθηδαλ κε θάζε κνξθή θαη κε ηελ έλνπιε βία ην θίλεκά ηνπ; Ο ζπζρεηηζκφο ησλ δπλάκεσλ έσο ηελ απειεπζέξσζε ήηαλ ππέξ ηνπ ιανχ θαη ζε βάξνο ηεο άξρνπζαο ηάμεο. Σν ΔΑΜ ζπζπείξσλε ηε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ηνπ ειιεληθνχ ιανχ πνπ αγσληδφηαλ θαηά ηεο Καηνρήο, αιιά θαη πξνζβιέπνληαο ζε θαιχηεξεο κέξεο κεηά ηελ απειεπζέξσζε. Οη απινί άλζξσπνη ηνπ κφρζνπ δελ έδηλαλ ηε δσή ηνπο γηα ηελ απειεπζέξσζε απφ ην γεξκαληθφ ηκπεξηαιηζηηθφ δπγφ, γηα λα επαλέιζεη ν ηφπνο ζε ρξφληα ζαλ ηεο 4εο Απγνχζηνπ (1936-1941, δηθηαηνξία Μεηαμά), νχηε θαη ζηα ρξφληα πξηλ απ' απηή, πνπ ν ιαφο γλψξηζε απίζηεπηεο ζηεξήζεηο, πεξηπέηεηεο, εμαζιίσζε. Αιιά θαη ε αζηηθή ηάμε δελ ήηαλ δηαηεζεηκέλε λα εγθαηαιείςεη ηελ εμνπζία θαη ηα ζπκθέξνληά ηεο. Με ηελ έιεπζε ηεο θπβέξλεζεο Γ. Παπαλδξένπ ζηελ Διιάδα, ν αζηηθφο πνιηηηθφο θφζκνο, ε άξρνπζα ηάμε θαη νη Αγγινη δεηνχζαλ επίκνλα ηε δηάιπζε ηνπ ΔΛΑ θαη ηεο Λατθήο Πνιηηνθπιαθήο θαη επέκεηλαλ ζηε δηαηήξεζε ησλ έλνπισλ ζσκάησλ ηεο άξρνπζαο ηάμεο. Σελ 1ε ηνπ Γεθέκβξε, ν θφκπη θνηλνπνίεζε ζηνλ ΔΛΑ πξνθήξπμε, πνπ θαζφξηδε εκεξνκελία έλαξμεο ηεο απνζηξάηεπζεο ησλ αληαξηηθψλ δπλάκεσλ ηελ 10ε ηνπ Γεθέκβξε. Σαπηφρξνλα, ν Γ. Παπαλδξένπ ζπγθαινχζε ηελ θπβέξλεζε, ρσξίο ηνπο ππνπξγνχο ηνπ ΔΑΜ, θη απνθάζηδε ηελ άκεζε δηάιπζε ηεο Λατθήο Πνιηηνθπιαθήο ζε πνιιέο πεξηθέξεηεο ηεο ρψξαο. Σελ ίδηα κέξα, παξαηηήζεθαλ απφ ηελ θπβέξλεζε νη ππνπξγνί ηνπ ΚΚΔ θαη ηνπ ΔΑΜ. Μπξνζηά ζ' απηή ηελ θαηάζηαζε, ην ΔΑΜ θαη ην ΚΚΔ θάιεζαλ ην ιαφ ηεο Αζήλαο θαη ηνπ Πεηξαηά ζε ζπιιαιεηήξην ζηηο 3 ηνπ Γεθέκβξε. Πιαηεία πληάγκαηνο. Υηιηάδεο ιανχ
ζπκκεηείραλ ζε κηα ηεξάζηηα εηξεληθή πνξεία, πξνθεηκέλνπ λα παξεκπνδίζνπλ ηα ζρέδηα ηεο ειιεληθήο πινπηνθξαηίαο πνπ ζηεξηδφηαλ ζηνπο Αγγινπο ηκπεξηαιηζηέο. Ζ εηξεληθή δηαδήισζε ρηππήζεθε κε ηα φπια. 30 λεθξνί θαη πάλσ απφ 100 ηξαπκαηίεο ήηαλ ν αηκαηεξφο απνινγηζκφο ηεο εγθιεκαηηθήο απηήο ελέξγεηαο ηεο αληίδξαζεο. ηηο 4 ηνπ Γεθέκβξε, ε αδνχισηε Αζήλα θαη ν αδάκαζηνο Πεηξαηάο ζεθψζεθαλ ζην πφδη, γηα λα ζπλνδέςνπλ ζηελ ηειεπηαία ηνπο θαηνηθία ηα ζχκαηα ηεο κνλφπιεπξεο, απφ ηε κεξηά ηεο άξρνπζαο ηάμεο, έλνπιεο βίαο θαη λα απαηηήζνπλ ηελ άκεζε παξαίηεζε ηεο καηνβακκέλεο θπβέξλεζεο. Υαξαθηεξηζηηθφ απηήο ηεο δηαδήισζεο έλα παλφ πνπ έγξαθε: «Οηαλ ν ιαφο βξίζθεηαη κπξνζηά ζηνλ θίλδπλν ηεο ηπξαλλίαο, δηαιέγεη ηηο αιπζίδεο ή ηα φπια». Καη απηή ε πνξεία ρηππήζεθε κε φπια. Σε λχρηα ηεο 3εο πξνο ηελ 4ε Γεθέκβξε βξεηαληθά ηεζσξαθηζκέλα θχθισζαλ θαη αθφπιηζαλ ην 2ν χληαγκα ηεο ΗΗεο Μεξαξρίαο ηνπ ΔΛΑ. ηε ζπλέρεηα, ε ζχγθξνπζε επεθηάζεθε θαη γεληθεχηεθε. ηηο 33 κέξεο ησλ καρψλ ηεο Αζήλαο θαη ηνπ Πεηξαηά, ην ΚΚΔ, ην ΔΑΜ, ν ΔΛΑ έγξαςαλ ιακπξέο ζειίδεο. Ο εξσηζκφο, ε απηνζπζία έθηαζαλ ζην επίπεδν πνπ ραξαθηεξίδεη θάζε καρφκελν ιατθφ θίλεκα πνπ έρεη ην δίθην κε ην κέξνο ηνπ. Γφζεθαλ δεθάδεο κάρεο, αξθεηέο ληθεθφξεο. «Οινη ζηηο επάιμεηο ηνπ αγψλα. Οινη ζηα νδνθξάγκαηα», ήηαλ ην δηάγγεικα ηεο ΚΔ ηνπ ΔΛΑ. Γελ έγηλε φκσο δπλαηφλ λα ζπγθεληξσζνχλ δπλάκεηο ηνπ ΔΛΑ ζην βαζηθφ κέησπν ελάληηα ζηελ θπβέξλεζε, ηα έλνπια ηκήκαηά ηεο θαη ηνπο Αγγινπο ζηελ Αζήλα θαη ζε άιιεο κεγάιεο πφιεηο ζε φιε ηελ Διιάδα. Γελ ππήξρε ηέηνην ζρέδην θαη πξνεηνηκαζία κε παλζηξαηηά. Σν Κφκκα ην Γεθέκβξε θαη ην ιατθφ θίλεκα δελ εμαζθάιηζαλ ηέηνηεο πξνυπνζέζεηο θαη ζρέδην. Ζ έλνπιε ζχγθξνπζε δελ πήξε δειαδή ραξαθηεξηζηηθά πάιεο γηα ηελ εμνπζία. Αθφκα θαη ζηε δηάξθεηά ηεο παξέκελε ε ζέζε γηα θπβέξλεζε εζληθήο ελφηεηαο θαη νκαιή δεκνθξαηηθή εμέιημε. ηηο 5 Γελάξε 1945 άξρηζε ε ππνρψξεζε ηνπ ΔΛΑ θαη ρηιηάδσλ αγσληζηψλ. Αθνινχζεζε ε απαξάδεθηε ζπκθσλία ηεο Βάξθηδαο πνπ αθνπιίζηεθε ν ιαφο. Σν ΚΚΔ κειεηά ηελ ηζηνξία ηνπ...πξνζπαζψληαο ηαπηφρξνλα λα εμάγεη ρξήζηκα δηδάγκαηα απφ ηελ εκπεηξία ηνπ. Ζ ηζηνξηθή κειέηε δελ απνηειεί απιψο κηα θαηαγξαθή ή απνηίκεζε ηνπ παξειζφληνο. Μπνξεί θαη πξέπεη λα γίλεηαη ηδενινγηθφ φπιν, λα εληζρχεη ηα κεζνδνινγηθά εξγαιεία αλάιπζεο γηα ην παξφλ θαη ην κέιινλ ηνπ θηλήκαηφο καο. ε απηή ηε βάζε ην ΚΚΔ αληηκεηψπηζε θαη ηε ζπγγξαθή ηεο Ηζηνξίαο ηνπ ησλ ρξφλσλ 1950-1968, πνπ απνηεινχλ ην πεξηερφκελν ηνπ Β' ΣΟΜΟΤ (ΓΟΚΗΜΗΟΤ) ηεο Ηζηνξίαο ηνπ ΚΚΔ... ηέθεηαη πξσηαξρηθά ζην ζεκειηψδεο πνιηηηθφ πξφβιεκα, ζηε ζηξαηεγηθή ηνπ. Δπηρεηξεί λα απαληήζεη ζην γηαηί δελ κπφξεζε λα αληηκεησπίζεη ζσζηά ην ζέκα ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο. Θεσξνχκε φηη σο πεγή γλψζεο θαη ζπκπεξαζκάησλ ηα ρξφληα 1940-1945 έρνπλ ηδηαίηεξε ζεκαζία.
Γηα ηα ρξφληα ηεο ΔΑΜηθήο Αληίζηαζεο, ην ΚΚΔ έρεη ππνγξακκίζεη θαη ζην παξειζφλ ηα παξαθάησ, αλάκεζα ζε άιια: Σηο εκέξεο ηεο απειεπζέξσζεο απφ ηνπο Γεξκαλνχο (12 Οθηψβξε 1944) ζηελ Διιάδα είρε δηακνξθσζεί επαλαζηαηηθή θαηάζηαζε. Σαπηφρξνλα, ην ΔΑΜ θπξηαξρνχζε, ελψ ν αζηηθφο θξαηηθφο κεραληζκφο ήηαλ ζκπαξαιηαζκέλνο. Ζ αζηηθή θπβέξλεζε πνπ είρε δεκηνπξγεζεί βξηζθφηαλ ζηελ Αίγππην θαη νη Δγγιέδνη δελ είραλ θαηαθζάζεη αθφκα ζηελ Διιάδα. Σν βαζηθφ ζπκπέξαζκα είλαη φηη ην Κφκκα καο, παξά ηελ ηεξάζηηα ζπλεηζθνξά θαη ηνλ πξσηαγσληζηηθφ ξφιν ηνπ, δελ κπφξεζε λα δηακνξθψζεη ηε ζηξαηεγηθή πνπ ζα νδεγνχζε πξνο ηελ επαλαζηαηηθή επίιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο θαη ηφηε αθφκε, ηδίσο κεηά ην 1943, πνπ νη ζπλζήθεο επέβαιαλ λα ζέζεη ην δήηεκα ηεο επαλαζηαηηθήο θαηάθηεζεο ηεο εμνπζίαο. Δηζη, νδεγήζεθε ζηελ ππαγσγή ηνπ ΔΛΑ ζην εγγιέδηθν ζηξαηεγείν ηεο Μ. Αλαηνιήο (5 Ηνχιε 1943) θαη αξγφηεξα ζηηο ζπκθσλίεο ηνπ Ληβάλνπ (20 Μάε 1944) θαη ηεο Καδέξηαο (26 επηέκβξε 1944), γηα λα δηαηεξήζεη θαη λα δηεπξχλεη ηελ "εζληθή ελφηεηα". Γε δηακφξθσζε ηηο ππνθεηκεληθέο πξνυπνζέζεηο κηαο πνξείαο, πνπ, αλάινγα θαη κε άιινπο παξάγνληεο, κπνξνχζε λα νδεγήζεη ζηε λίθε. Γελ εθηίκεζε ζσζηά ηε ζχκπιεμε ηνπ θνηλσληθνηαμηθνχ πεξηερνκέλνπ ηεο ιατθήο πάιεο κε ην εζληθναπειεπζεξσηηθφ. Απηή ε ζχκπιεμε, πέξα απφ ηηο πνιηηηθέο θαη πνιεκηθέο ζπγθξνχζεηο κε ηηο ζηξαηησηηθέο νξγαλψζεηο ηνπ "δνζηινγηζκνχ", επηβεβαηψλεηαη θαη απφ ηηο έλνπιεο ζπγθξνχζεηο ηνπ ΔΛΑ κε ηηο αληηρηηιεξηθέο θαη ηηο αγγιφθηιεο νξγαλψζεηο, φπσο ν ΔΓΔ. ην ίδην ζπκπέξαζκα νδεγνχλ θαη νη ζπλερείο πξνζηξηβέο ηνπ ΔΛΑ κε ηνπο Δγγιέδνπο, ε ακείσηε ηδενινγηθή θαη πνιηηηθή πάιε ησλ αζηηθψλ ειιεληθψλ θπβεξλήζεσλ ηεο Μέζεο Αλαηνιήο θαηά ηεο ΠΔΔΑ θαη ηνπ ΔΑΜ - ΔΛΑ, ε ζπρλή ζπλεξγαζία αζηηθψλ νξγαλψζεσλ κε ηνπο θαηαθηεηέο, γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο "εξπζξάο απεηιήο", θαζψο θαη ε αηκαηεξή θαηαζηνιή, απφ ηνπο Δγγιέδνπο θαη ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε ζην Κάηξν, ηεο εξσηθήο "Αληηθαζηζηηθήο ηξαηησηηθήο Οξγάλσζεο" (ΑΟ) ηνλ Απξίιε ηνπ 1944. Οη δπλάκεηο πνπ ζπκκεηείραλ ζην ΔΑΜ εμέθξαδαλ δηαθνξεηηθά ζπκθέξνληα. Δθηφο απφ ην ΚΚΔ, ζπκκεηείραλ θαη δπλάκεηο ζνζηαιδεκνθξαηηθέο, θηιειεχζεξεο, γεληθά αζηηθήο πνιηηηθήο θαηεχζπλζεο. Δπξεπε λα ζεσξεζεί βέβαην φηη, εμαηηίαο ησλ ηαιαληεχζεσλ πνπ πξνζηδηάδνπλ ζηε θχζε ηέηνησλ θνκκάησλ θαη αηφκσλ θαη πνπ δελ είλαη δηαηεζεηκέλα λα θηάζνπλ κέρξη ην ηέινο ηνπ δξφκνπ, δελ ήηαλ δπλαηφ ε εξγαηηθή ηάμε λα βαδίζεη καδί ηνπο ζε φιεο ηηο θάζεηο ηεο πάιεο, πνιχ πεξηζζφηεξν φζν πιεζίαδε ην ηέινο ηεο Καηνρήο θαη ην δήηεκα ηεο εμνπζίαο (πνηνο - πνηνλ) εηίζεην επί ηάπεηνο. Σν ΚΚΔ δελ πήξε ππφςε ηνπ φηη ε ηδενινγηθνπνιηηηθή δηαπάιε δηεμάγεηαη θαη ζην πιαίζην ηεο ζπκκαρίαο θαη φηη γηα ηελ επηηπρή έθβαζε ηεο ηαμηθήο πάιεο δελ επηηξέπνληαη επηδήκηνη ζπκβηβαζκνί. Πνιχ πεξηζζφηεξν, φηαλ νη ζπκβηβαζκνί δελ αληηζηνηρνχλ ζην ζπζρεηηζκφ ησλ δπλάκεσλ πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζηνπο ζπκκάρνπο. Ζηαλ επίζεο αλαγθαίν λα κειεηεζεί ε ζηξαηεγηθή ησλ Δγγιέδσλ θαη ησλ εγρψξησλ αζηηθψλ δπλάκεσλ, νη ειηγκνί ηνπο θαη αλάινγα λα πξνζαξκνζηεί ε ζηξαηεγηθή ηνπ ΚΚΔ. Ζ θξηηηθή απνηίκεζε, καθξηά απφ ηε ιαζνινγία θαη ην κεδεληζκφ, εζηηάδεηαη ζηελ ηθαλφηεηα ηνπ ΚΚΔ λα επηβεβαηψλεη ζε θάζε θάζε ηνπ αγψλα ηνλ απηνηειή ηδενινγηθνπνιηηηθφ θαη νξγαλσηηθφ ξφιν ηνπ. Απηφο ν ξφινο εθθξάδεηαη κε ηελ επηζηεκνληθή ζεκειίσζε ηεο ζηξαηεγηθήο ηνπ, ζηε βάζε ηεο εθαξκνγήο ζηηο ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο, αιιά θαη ηεο
αλάπηπμεο ηεο ζεσξίαο ηνπ επηζηεκνληθνχ θνκκνπληζκνχ. Δθθξάδεηαη, θαηά ζπλέπεηα, κε ηελ αληηθεηκεληθή αλάιπζε ησλ θνηλσληθννηθνλνκηθψλ αληηζέζεσλ, ηεο δηάηαμεο ησλ ηαμηθψλ δπλάκεσλ, ηνπ πνιηηηθνχ ζπζρεηηζκνχ, ηεο ηαθηηθήο ηνπ ηαμηθνχ αληηπάινπ. Ζ απηνηειήο δξάζε ηνπ ΚΚ δηαζθαιίδεη πνιηηηθή ζπκκαρηψλ πνπ δελ ππνζεθεχεη ηα ζηξαηεγηθά ζπκθέξνληα ηεο εξγαηηθήο ηάμεο, ζην φλνκα θάπνησλ πξφζθαηξσλ επηηπρηψλ. Οη ζπκκαρίεο, αλαπφζπαζην ζηνηρείν ηεο ζηξαηεγηθήο, πξνυπνζέηνπλ ζπκβηβαζκνχο, πνπ φκσο δε ζα ζίγνπλ ηελ πξνψζεζε ηεο ζηξαηεγηθήο ηνπ Κνκκνπληζηηθνχ Κφκκαηνο. Ζ ηζηνξηθή εμέιημε, επίζεο, έρεη απνδείμεη κε νδπλεξφ πνιιέο θνξέο ηξφπν φηη αλ ην αζηηθφ θξάηνο δελ ηζαθηζηεί απφ ηηο επαλαζηαηηθέο δπλάκεηο, ε δπλαηφηεηα εγθαζίδξπζεο θαη ζηεξέσζεο ηεο δηάδνρεο εμνπζίαο ηίζεηαη ππφ αίξεζε. Ζ ζηξαηεγηθή ηνπ ΚΚΔ ζηελ Καηνρή Απφ ην «Γνθίκην Ηζηνξίαο ηνπ ΚΚΔ, Β` ηφκνο, πεξίνδνο 1949-1968. Απνθαηαζηάζεηο» Ο Β` Παγθφζκηνο Πφιεκνο φμπλε ηελ ηαμηθή πάιε ζε κηα ζεηξά ρψξεο. Ζ ζηξαηεγηθή ηνπ δηεζλνχο θνκκνπληζηηθνχ θηλήκαηνο απέλαληη ζην δηεζλέο ηκπεξηαιηζηηθφ ζχζηεκα ηειηθά δελ πξνζαλαηφιηζε ζηε δηακφξθσζε ζηξαηεγηθήο ησλ ΚΚ ελάληηα ζηελ αζηηθή ηάμε ηεο ρψξαο ηνπο, είηε ε ηειεπηαία ήηαλ επηηηζέκελε είηε ακπλφκελε. ηηο αλαιχζεηο ηνπ ΚΚΔ θαη ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ ραξαθηήξα ηεο επαλάζηαζεο, θπξηαξρνχζε ε πξν ηνπ 1917 ιεληληζηηθή πξνζέγγηζε γηα «επαλαζηαηηθή δεκνθξαηηθή δηθηαηνξία ηνπ πξνιεηαξηάηνπ θαη ηεο αγξνηηάο», κε κνξθή ηα νβηέη θαη απνθιείνληαο ηελ αζηηθή ηάμε (θαη ηνπ ρσξηνχ - θνπιάθνπο) απφ ηε ζπκκαρία, σο έλα ζηάδην εμνπζίαο πξηλ ηε δηθηαηνξία ηνπ πξνιεηαξηάηνπ. ηα ρξφληα ηεο Καηνρήο, γηλφηαλ ιφγνο γηα ιατθή δεκνθξαηία - ιανθξαηία θαη ιατθή δεκνθξαηηθή επαλάζηαζε, επί ηεο νπζίαο έλα ζηάδην πξηλ ηελ επαλαζηαηηθή εξγαηηθή εμνπζία, πνπ είρε ηα ραξαθηεξηζηηθά ελφο εθδεκνθξαηηζκέλνπ αζηηθνχ θαζεζηψηνο. Ζ Β` Παλειιαδηθή πλδηάζθεςε ηνπ ΚΚΔ (ηειεπηαία εβδνκάδα ηνπ Γεθεκβξίνπ 1942) ππνγξάκκηζε σο εμήο ην ζηφρν ηνπ: «Η ζπγθξφηεζε πξνζσξηλήο θπβέξλεζεο απφ ηα θφκκαηα θαη νξγαλψζεηο πνπ αγσλίδνληαη ζχκθσλα κε ηνπο ζθνπνχο ηνπ Εζληθνχ Απειεπζεξσηηθνχ Μεηψπνπ ακέζσο κεηά ην δηψμηκν ηνπ μέλνπ θαηαρηεηή, ε νπνία ζα απνθαηαζηήζεη ηηο ιατθέο ειεπζεξίεο, ζα ελεξγήζεη ειεχζεξν δεκνςήθηζκα γηα ηε ιχζε ηνπ πνιηηεηαθνχ δεηήκαηνο θαη εθινγέο ζπληαθηηθήο εζλνζπλέιεπζεο κε ην αλαινγηθφ εθινγηθφ ζχζηεκα, απνηειεί ηνλ πην ζσζηφ ηξφπν ιχζεο ηνπ εζσηεξηθνχ δεηήκαηνο θαη εμππεξεηεί ηα ζπκθέξνληα ηεο ρψξαο θαη ηνπ ειιεληθνχ ιανχ. (...) Η πξαγκαηνπνίεζε ηνπ άκεζνπ πνιηηηθνχ ζθνπνχ ηνπ θφκκαηφο καο - εζληθή απειεπζέξσζε θαη ιανθξαηηθή ιχζε ηνπ εζσηεξηθνχ θαζεζηψηνο - απνηειεί ζηε ζπγθεθξηκέλε ζηηγκή ηε κνλαδηθή επαλαζηαηηθή ζέζε» 1. Δθθξαζε ηεο παξαπάλσ γξακκήο ήηαλ θαη ε ηνπνζέηεζε ηνπ Γ. ηάληνπ ζηελ 44ε πλεδξίαζε ηεο Πνιηηηθήο Επηηξνπήο Εζληθήο Απειεπζέξσζεο (ΠΔΔΑ), ζηηο 27 Ηνπιίνπ 1944,
ζε ζπδήηεζε ζρεηηθή κε ηηο δηαπξαγκαηεχζεηο ζην Λίβαλν θαη ην ελδερφκελν ζπκκεηνρήο ηεο ΠΔΔΑ ζηελ θπβέξλεζε Παπαλδξένπ: «...Σηελ Ειιάδα δελ κπνξνχκε λα εθαξκφζνπκε ζνζηαιηζκφ θη αλ αθφκα φινο ν θφζκνο καο πεη πάξηε ηελ θαη θάλεηε ζνζηαιηζκφ [...]. Η σξίκαλζε ησλ ζπλζεθψλ νδεγεί ζε αζηηθνδεκνθξαηηθέο ιχζεηο, αιιαγέο ηεο θαηάζηαζεο [...]. Αθνχ ιπζνχλ φια απηά ηα αζηηθνδεκνθξαηηθά πξνβιήκαηα, ηφηε δεκηνπξγνχληαη νη πξνυπνζέζεηο γηα λα πάκε πξνο ην ζνζηαιηζκφ, νκαιά, κέζα ζηε δεκνθξαηηθή εμέιημε» 2. Σελ παξαπάλσ ηνπνζέηεζε ηνπ Γ. ηάληνπ, ε νπνία εμέθξαδε ηε ζηξαηεγηθή ηνπ Κφκκαηνο ζηε δηάξθεηα ηεο Καηνρήο, επαλέιαβε θαη ην 7νπλέδξην ηνπ ΚΚΔ (1945). Ζ εηζήγεζε ηεο ΚΔ πξνο ην 7νπλέδξην αλέθεξε ραξαθηεξηζηηθά: «...ε ζπκθσλία ηνπ Ληβάλνπ δελ ήηαλ ιάζνο, γηαηί ήηαλ κέζα ζηελ πνιηηηθή καο ηεο εζληθήο ελφηεηαο θαη ηεο νκαιήο δεκνθξαηηθήο ιχζεο ησλ εζσηεξηθψλ δεηεκάησλ. Τν ίδην επηδηψμακε θαη κε ηε ζπκθσλία ηεο Καδέξηαο» 3. Ζ πνιηηηθή γξακκή, ζηελ νπνία αλαθεξφηαλ ε εηζήγεζε, πεξηέρεηαη ζηελ Πξνγξακκαηηθή Γηαθήξπμε ηνπ ΚΚΔ «Λανθξαηία θαη Σνζηαιηζκφο» (Ηαλνπάξηνο - Απξίιηνο 1943), φπνπ αλαθέξεηαη: «...ην Κνκκνπληζηηθφ Κφκκα ηεο Ειιάδαο αγσλίδεηαη γηα ηελ εζληθή απειεπζέξσζε ηνπ ηφπνπ θαη ηνπ ιανχ απφ ηνλ ηξηπιφ μεληθφ δπγφ ησλ Γεξκαλψλ, Ιηαιψλ θαη Βνπιγάξσλ θαζηζηψλ (...) Γηα ηελ ειεχζεξε θαη θπξίαξρε έθθξαζε θη επηβνιή ηεο ιατθήο ζέιεζεο ζηα δεηήκαηα ηνπ εζσηεξηθνχ πνιηηεχκαηνο. (...) Σηνλ αγψλα ηνχηνλ γηα ηελ εζληθή καο απειεπζέξσζε ην ΚΚΕ ζπκκαρεί κε θάζε εζληθή δχλακε, πνπ είλαη ζχκθσλε ζηνπο πην πάλσ ζθνπνχο» 4. Χζηφζν κεηαγελέζηεξε ηζηνξηθή αλαθνξά είλαη ραξαθηεξηζηηθή γηα ηε ζρέζε ηεο νηθνλνκηθήο νιηγαξρίαο ζηελ Διιάδα κε ηηο δπλάκεηο Καηνρήο: «ηηο 4 Φεβξνπαξίνπ 1943 νη γεξκαληθέο νηθνλνκηθέο αξρέο έξημαλ ζην Υξεκαηηζηήξην ηεο Αζήλαο 48.000 ρξπζέο ιίξεο θαη 1.250.000 ρξπζά γαιιηθά θξάγθα. Δπξφθεηην γηα καησκέλν ρξπζάθη αξπαγκέλν απφ ηηο ρψξεο πνπ θαηαθηήζεθαλ, απφ ηηο ιεειαζίεο θαη απφ ηηο πεξηνπζίεο ησλ Δβξαίσλ πνπ είραλ ζηαιεί ζηα θξεκαηφξηα. Οη ελδηαθεξφκελνη δελ αζρνινχληαλ κε ην αίκα πνπ έζηαδε απφ απηφλ ηνλ ρξπζφ. Σα ιακπεξά λνκίζκαηα έγηλαλ αλάξπαζηα απφ φινπο εθείλνπο νη νπνίνη έβιεπαλ λα απγαηίδνπλ ηα εηζνδήκαηά ηνπο ζε δξαρκέο θαη επηζπκνχζαλ δηαθαψο λα κεηαηξέςνπλ ηα θέξδε ηνπο ζε θάηη πην ζηαζεξφ: ζε ρξπζάθη. ηηο 28 Φεβξνπαξίνπ, απηή ε δηά ηνπ ρξπζίνπ αλαγλψξηζε ησλ ππεξεζηψλ πνπ ν ειιεληθφο θαπηηαιηζκφο πξφζθεξε ζηε Νέα Σάμε ηνπ λαδηζκνχ επαλαιήθζεθε: 63.000 ρξπζέο ιίξεο έπεζαλ ζηελ αγνξά. ηηο 2 Μαξηίνπ ξίρηεθαλ ζηελ αγνξά 33.000 αθφκα ρξπζέο ιίξεο, ηελ επνκέλε, ζηηο 3 Μαξηίνπ, δχν εκέξεο πξηλ ην αηκαηνθχιηζκα ηεο Αζήλαο, νη ζπλεξγάηεο ησλ Γεξκαλψλ ακείθζεθαλ δηά ηνπ ηξφπνπ απηνχ κε αθφκα 1.700.000 ρξπζά γαιιηθά θξάγθα. Σελ ψξα πνπ ζηνπο δξφκνπο ηεο πξσηεχνπζαο νη δηαδειψζεηο ηνπ ΔΑΜ πλίγνληαλ ζην αίκα απφ ηνπο θαηαθηεηέο θαη ηελ Αζηπλνκία, απνηξέπνληαο ηελ επηθξάηεζε ηεο δνπιηθήο εξγαζίαο, κεξηθνί είραλ άιινπ ηχπνπ αζρνιίεο: Μεηξνχζαλ ην ρξπζάθη πνπ νη ππεξεζίεο ηνπο ζηνλ θαηαθηεηή θαη ε ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ θαηαιήζηεπζε ηεο ίδηαο ηνπο ηεο ρψξαο θαη ηνπ ιανχ ηεο, ηνπο εμαζθάιηζαλ. Απηά ηα "φξγαλα ηεο ηάμεσο", πνπ αλειέεηα ρηππνχζαλ ηηο δηαδειψζεηο ηνπ ΕΑΜ, είραλ πξάγκαηη αθεληηθά. Γλψξηδαλ ηη είδνπο θφζκν πξνάζπηδαλ: Εθείλν ησλ θαηαθηεηψλ, ησλ
θαπηηαιηζηψλ, ησλ θεξδνζθφπσλ, ησλ "νηθνλνκηθψλ δνζηιφγσλ". Καη ε αγξηφηεηά ηνπο ήηαλ επζέσο αλάινγε κε ηελ αγξηφηεηα ηεο ιεειαζίαο θαη ηεο εθκεηάιιεπζεο, κέζα ζηνλ αζηεξηζκφ ησλ νπνίσλ δνχζε ηφηε ε Ειιάδα» 5. 1. Σο ΚΚΕ - Επίζεκα Κείκελα, ηόκ. 5ος, εθδ. «ύγτρολε Εποτή», Αζήλα, 1981, ζει. 91-92. 2. Αρτείο ηες ΠΕΕΑ, Πραθηηθά σλεδρηάζεωλ, εθδ. «ύγτρολε Εποτή», 1990, ζει. 156-157. 3. Σο ΚΚΕ - Επίζεκα Κείκελα, η. 6ος, εθδ. «ύγτρολε Εποτή», Αζήλα, 1987, ζει. 411-412. 4. Σο ΚΚΕ - Επίζεκα Κείκελα, η. 5ος, εθδ. «ύγτρολε Εποτή», Αζήλα, 1981, ζει. 134. 5. Εθεκερίδα «Ρηδοζπάζηες», 2 Μαρηίοσ 2008, Γηώργοσ Μαργαρίηε, «Οη δύο θόζκοη: Η Ειιάδα ζηης 5 Μαρηίοσ 1943». Ο αζηηθφο θφζκνο ζηελ θαηνρή Ζ θαηάθηεζε ηεο Διιάδαο απ' ηνλ γεξκαλντηαιηθφ θαη ην βνπιγαξηθφ θαζηζκφ, ην 1941, φμπλε ζην έπαθξν ηηο αληηζέζεηο ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο, ελψ έβαιε ζε κεγάιε δνθηκαζία φιεο ηηο ηάμεηο θαη ηα θφκκαηα ηεο ρψξαο. Σν ΚΚΔ, φληαο απφ ηε γέλλεζή ηνπ ζηαζεξφο, ζπλεπήο ππεξαζπηζηήο ησλ ιατθψλ ζπκθεξφλησλ θάησ απφ νπνηεζδήπνηε ζπλζήθεο, αλέιαβε ζζελαξή δξάζε απφ ηηο πξψηεο ζηηγκέο ηεο λέαο θαηάζηαζεο. Δίραλ πξνεγεζεί ηα ηξία (3) ηζηνξηθά γξάκκαηα ηνπ ηφηε ΓΓ ηεο ΚΔ ηνπ Ν. Εαραξηάδε, θαηά ηελ έλαξμε θαη ηε δηάξθεηα ηνπ ειιελντηαιηθνχ πνιέκνπ. Ζ ηηηάληα πξνζπάζεηα ηνπ ΚΚΔ γηλφηαλ αθφκε πην δχζθνιε, εμαηηίαο ηνπ αξλεηηθνχ δηεζλνχο ζπζρεηηζκνχ ησλ δπλάκεσλ, θαζψο θαη ηνπ εζσηεξηθνχ ζπζρεηηζκνχ. Οη επίκνλεο θαη πνιχρξνλεο πξνζπάζεηεο ηεο νβηεηηθήο Δλσζεο λα δεκηνπξγεζεί ζπκκαρία θαηά ησλ Γεξκαλίαο - Ηηαιίαο - Ηαπσλίαο, δελ απέθεξαλ απνηέιεζκα, αθνχ ν βξεηαληθφο ηκπεξηαιηζκφο επηδίσθε λα ζηξέςεη ηε Γεξκαλία θαηά ηεο νβηεηηθήο Δλσζεο θαη ζε ζπλέρεηα λα επσθειεζεί ν ίδηνο, θαζψο θαη άιιεο θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο. Με πξσηνβνπιία ηνπ ΚΚΔ ηδξχζεθε ην ΔΑΜ, πνπ εμέθξαζε ηελ θνηλσληθνπνιηηηθή ζπκκαρία αλάκεζα ζηελ εξγαηηθή ηάμε θαη ηα κεγάια ηκήκαηα ηεο θησρήο θαη κεζαίαο αγξνηηάο, θαζψο θαη ησλ ιατθψλ ζηξσκάησλ ησλ πφιεσλ. ε αληίζεζε κε ηε κεγάιε κάδα ησλ ςεθνθφξσλ ηνπο, πνπ ζπζπεηξψζεθε ζηηο γξακκέο ηνπ ΔΑΜ, ηα θφκκαηα ηεο ειιεληθήο πινπηνθξαηίαο, ηφζν απηά ηεο «Γεμηάο», φζν θαη ηνπ «Κεληξψνπ» ρψξνπ, θαζψο θαη εθείλα ηεο «Αθξαο Γεμηάο», θξάηεζαλ εληειψο δηαθνξεηηθή ζηάζε. Πνηα ήηαλ αθξηβψο ε πνιηηηθή ζηάζε ησλ αζηηθψλ θνκκάησλ ζηα ρξφληα ηεο Καηνρήο; Πινχηνο - πείλα θαη ζάλαηνο
Ζ γεξκαληθή θαηνρή ελέζθεςε ζαλ ιαίιαπα, πνπ δελ άθεζε φξζηνπο αθφκε θαη θαπηηαιηζηέο. Βεβαίσο, εθείλνη πνπ δέρηεθαλ ην απνθαζηζηηθφ ρηχπεκα θαη ηελ εθκεηάιιεπζε, κέρξη θαη ηε θπζηθή εμφλησζε κεγάισλ ηκεκάησλ ηνπο, ήηαλ ε εξγαηηθή ηάμε θαη ηα ιατθά ζηξψκαηα ησλ πφιεσλ, θαζψο θαη νξηζκέλεο κάδεο ηεο θησρήο αγξνηηάο. Χζηφζν, θαη γηα ηκήκαηα ηεο αζηηθήο ηάμεο ίζρπζε απηφ πνπ είπε ν Γεξκαλφο ζηξαηεγφο ζηελ Διιάδα, ζε επηηξνπή πνπ πήγε λα δηακαξηπξεζεί, γηα ηνλ ζπζηεκαηηθφ ιηκφ: «Κχξηνί κνπ, δε καο κέλεη θαηξφο λα αζρνιεζνχκε κε ηέηνηαο θχζεσο ζέκαηα. Οη Διιελεο πξέπεη λα γλσξίδνπλ ηνχην: νη πινχζηνί ηνπο ζα πεηλάζνπλ, νη θησρνί ζα πεζάλνπλ θαη νη Γεξκαλνί ζα ληθήζνπλ!» (Π. Ρνχζνπ: «Ζ κεγάιε ηεηξαεηία», ζει. 121, «ΠΟΛΗΣΗΚΔ ΚΑΗ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΔ ΔΚΓΟΔΗ»). Σα ιφγηα ηνπ Γεξκαλνχ ζηξαηεγνχ, πέξα απφ ηελ ππεξβνιή πνπ πεξηείραλ φζνλ αθνξά ζηελ ηχρε γεληθά ησλ πινπζίσλ, έδεηρλαλ κηα πξαγκαηηθφηεηα: Καηαιεζηεχηεθε ν νξπθηφο πινχηνο ηεο ρψξαο θαη κεγάιν κέξνο ηνπ παξαγσγηθνχ εμνπιηζκνχ. Με ηα «κάξθα θαηνρήο», πνπ έζεζαλ ζε θπθινθνξία νη Γεξκαλνί θαη κε ηηο «κεζνγεηαθέο δξαρκέο» νη Ηηαινί «αγφξαδαλ» πξντφληα, φζα δελ είραλ επηηάμεη θαη θαηαζρέζεη κε ηελ αξπαγή. Δπξφθεηην γηα αιεζηλφ πιηάηζηθν. Πεξηνπζίεο εμαθαλίζηεθαλ ζε κηα λχρηα κε ην θαηξαθχιηζκα ηεο δξαρκήο. Ζ ρξπζή ιίξα ζηεξιίλα έθηαζε ηα 104 ηξηζεθαηνκκχξηα δξαρκέο! Κπξίσο, βέβαηα, απηφο ν θαηαθιπζκφο έπιεμε πνιινχο κηθξνχο θαη κεζαίνπο επηρεηξεκαηίεο. Οη κεγάινη αλαπξνζάξκνζαλ ηε ιεηηνπξγία ησλ επηρεηξήζεψλ ηνπο ζηηο αλάγθεο ηνπ ζηξαηνχ θαηνρήο. Σν ίδην θαη νη κεγαιέκπνξνη. «Σζηκέληα, κεραλνπξγηθέο επηρεηξήζεηο, ειαηνπξγεία θ.ιπ. ηέζεθαλ ζηε δηάζεζε ησλ θαηαρηεηψλ» (Π. Ρνχζνπ: «Ζ κεγάιε πεληαεηία» η. Α, ζει. 131, εθδφζεηο «χγρξνλε Δπνρή»). Σαπηφρξνλα, έθαλαλ ηελ εκθάληζή ηνπο λέα ηκήκαηα ηεο αζηηθήο ηάμεο, νη πεξηβφεηνη καπξαγνξίηεο. Απ' ηελ άιιε, φηαλ αξγφηεξα άξρηζαλ νη εθθαζαξηζηηθέο επηρεηξήζεηο ζηελ χπαηζξν, θαηαζηξάθεθαλ θαη ζνδεηέο κεγαινθαιιηεξγεηψλ. Δθείλνη, σζηφζν, πνπ θαηεμνρήλ ζεζαχξηζαλ, ήηαλε νη εθνπιηζηέο. «Μεηά ηνλ πφιεκν εηζέπξαμαλ, απέλαληη ησλ 6,5 εθαηνκκπξίσλ ιηξψλ, πνπ ζηνίρηδαλ ηα ρακέλα πινία ηνπο (δειαδή εθείλα πνπ νη ίδηνη θαηά θαλφλα βνχιηαδαλ), 40 εθαηνκκχξηα ιίξεο θαη 30 εθαηνκκχξηα δνιάξηα, δειαδή 8 θνξέο πάλσ απφ ηελ αμία ησλ πινίσλ ηνπο. Ο Χλάζεο, ζε άξζξν ηνπ πνπ δεκνζηεχηεθε ζηνλ "Πξννδεπηηθφ Φηιειεχζεξν", παξαδέρηεθε φηη ζηε 10εηία 1940-1949 νη εθνπιηζηέο ησλ πνληνπφξσλ πινίσλ θέξδηζαλ 7,5 ηξηζεθαηνκκχξηα δξαρκέο». («Ζ Διιάδα θάησ απφ ην δπγφ ησλ Γηάλθεδσλ», «ΠΟΛΗΣΗΚΔ ΚΑΗ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΚΔ ΔΚΓΟΔΗ», ζει. 123).\ Οη θαηνρηθέο θπβεξλήζεηο Δλα ηκήκα ηνπ αζηηθνχ θφζκνπ επέιεμε ην δξφκν ηεο αλνηρηήο ζπλεξγαζίαο κε ηνπο θαηαθηεηέο. Ζζαλ νη γλσζηνί «θνπίζιηλγθ», πνπ ζρεκάηηζαλ ηηο θαηνρηθέο θπβεξλήζεηο ππφ ηνπο Σζνιάθνγινπ, Λνγνζεηφπνπιν θαη Η. Ράιιε. Με ηελ ελίζρπζε απηψλ ησλ θπβεξλήζεσλ θαη ησλ Γεξκαλψλ ζρεκαηίζηεθαλ ηα θαζηζηηθά θφκκαηα «Δζληθνζνζηαιηζηηθφ Κφκκα Διιάδαο», «Δζληθή νζηαιηζηηθή Παηξησηηθή Οξγάλσζηο» (ΔΠΟ), ε «Οξγάλσζηο Δζληθψλ Γπλάκεσλ Διιάδνο» (ΟΔΓΔ) θ.ά. Πξέπεη λα ζηαζνχκε ζην δήηεκα ηνπ ζρεκαηηζκνχ ησλ θαηνρηθψλ θπβεξλήζεσλ, θαη ιφγσ ζεκαζίαο θαη γηαηί ππάξρεη κηα νπζηαζηηθή πιεπξά ηεο φιεο ππφζεζεο, πνπ ζπλήζσο παξαγλσξίδεηαη. Σν αζηηθφ θξάηνο ζπλέρηδε λα ππάξρεη θαη λα ιεηηνπξγεί, βεβαίσο κέζα ζηηο ζπλζήθεο κηαο θαηαθηεκέλεο ρψξαο. ηα πιαίζηα ηεο χπαξμεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπ - θαη σο πξνυπφζεζή
ηνπο - ζρεκαηίζηεθαλ νη θαηνρηθέο θπβεξλήζεηο, πνπ αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ, έγηλε πξνζπάζεηα λα εληζρπζνχλ νη κεραληζκνί θαηαζηνιήο θαη θαηαπίεζεο ηνπ ιανχ. Γεκηνπξγήζεθαλ ηα «Σάγκαηα Αζθαιείαο» θαη ζπλαθείο θξαηηθέο νξγαλψζεηο, ελψ ζπλέρηζαλ λα ιεηηνπξγνχλ ε Δηδηθή Αζθάιεηα, ζηελ νπνία βαζαλίδνληαλ θνκκνπληζηέο (π.ρ. ε Ζιέθηξα Απνζηφινπ) θαη άιινη αγσληζηέο, ε Αζηπλνκία Πφιεσλ θαη ε Υσξνθπιαθή (αλ θαη ε ηειεπηαία ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηνρέο ηεο Διεχζεξεο Διιάδαο μειψζεθε ζε κηα πνξεία θαη αληηθαηαζηάζεθε απφ ηνλ έλνπιν ιαφ). Δίρε δηαηεξεζεί θαη ην ππνπξγείν Ακπλαο, παξά ην γεγνλφο φηη δελ ππήξρε ν πξνεγνχκελνο ηαθηηθφο ζηξαηφο. Ζ παξαπάλσ εμέιημε είρε αληηθεηκεληθή βάζε. Ζ θαηνρή δελ θαηάξγεζε - νχηε ήζειε θπζηθά λα θαηαξγήζεη - ην ππάξρνλ θνηλσληθννηθνλνκηθφ ζχζηεκα. Καη ήηαλ επφκελν έλα κέξνο ηνπ αζηηθνχ πνιηηηθνχ θαη επηζηεκνληθνχ θφζκνπ, θαζψο θαη δηάθνξα θαηαθάζηα ηεο θνηλσλίαο, αιιά θαη ηεηαξηναπγνπζηηαλνί, λα αλαιάβνπλ ηελ επάλδξσζε ησλ ηνκέσλ ηνπ αζηηθνχ θξάηνπο. Σα πξάγκαηα, δειαδή, έζεηαλ εμ αληηθεηκέλνπ ην δήηεκα έλα ηκήκα ηνπ αζηηθνχ πνιηηηθνχ θφζκνπ λα δηαρεηξηζηεί θαη λα ππεξαζπηζηεί άκεζα - θαη θπξίσο καθξνπξφζεζκα - ηελ εμνπζία ηεο ηάμεο ηνπ. Απηή ηελ αλάγθε ηελ αλαγλψξηδε νιφθιεξνο ν αζηηθφο πνιηηηθφο θφζκνο. Γη' απηφ αθξηβψο επηθξφηεζε ηε δεκηνπξγία ησλ θαηνρηθψλ θπβεξλήζεσλ σο εζληθή αλάγθε. Γη' απηφ αθξηβψο θαη ν αζηηθφο Σχπνο ηηο ζηήξημε. Πέξα, βεβαίσο, θαη απφ ην γεγνλφο φηη νη θαηαθηεηέο ρξεηάδνληαλ θπβεξλήζεηο - ππνρείξηά ηνπο, γηα λα ζπκβάινπλ ζην δηθφ ηνπο (ησλ θαηαθηεηψλ) ξφιν θαηαζηνιήο ηνπ ιανχ, σο ηνπνηεξεηέο γεξκαληθψλ ζπκθεξφλησλ. Ο ζηφρνο, επνκέλσο, ήηαλ δηπιφο θαη απηφ ην δίπηπρν απνηεινχζε ηηο δχν φςεηο ηνπ ίδηνπ λνκίζκαηνο. Πξέπεη, ινηπφλ, λα αλαγλσξηζηεί ζηνπο πνιηηηθνχο παξάγνληεο - ζπλεξγάηεο ησλ Γεξκαλψλ φηη επέδεημαλ ηαμηθή ζπλέπεηα. Γη' απηφ αθξηβψο νη ζπλεξγάηεο ησλ γεξκαληθψλ ζηξαηεπκάησλ θαηνρήο φρη κφλν δελ ηηκσξήζεθαλ απφ ηηο κεηαπνιεκηθέο θπβεξλήζεηο, αιιά αμηνπνηήζεθαλ θαηά ησλ ιατθψλ δπλάκεσλ θαη ζηειέρσζαλ ηνπο θξαηηθνχο κεραληζκνχο θαη κεηά ηελ απειεπζέξσζε. Γηα ηε ζεκαζία θαη ην ξφιν ησλ θαηνρηθψλ θπβεξλήζεσλ ν Κ. Ππξνκάγινπ ζίγεη κηα άιιε αμηνπξφζεθηε πιεπξά, αλεμάξηεηα απ' ην γεγνλφο φηη νη εμειίμεηο ηειηθά δελ ηελ επηβεβαίσζαλ. Θέηεη ην ζέκα φηη ην ππνπξγείν Ακπλαο ιεηηνπξγνχζε ζηελ θπβεξλεηηθή ζπγθξφηεζε ησλ «θνπίζιηλγθ», αλ θαη δελ ππήξρε ζηξαηφο. Πνην ζθνπφ εμππεξεηνχζε απηφ, πέξα απ' ηελ πξνζπάζεηα ζπγθξφηεζεο ζηξαηησηηθψλ δπλάκεσλ θαη ηελ πξνζπάζεηα λα εκπνδηζηνχλ αμησκαηηθνί ηνπ ηαθηηθνχ ζηξαηνχ λα ζηειερψζνπλ ηνλ ΔΛΑ; Γξάθεη: «Ο ζθνπφο απεθαιχθζε θαηά ηνπο ηειεπηαίνπο κήλαο ηνπ 1941, φηαλ εηο κίαλ αλά ηελ Διιάδα πεξηνδείαλ ηνπ ν ζηξαηεγφο Σζνιάθνγινπ, αηελίδσλ ηαο αθηάο ηεο Μηθξάο Αζίαο, εδήισζελ φηη "νη εθδησρζέληεο Διιελεο, ζα πξέπεη λα επαλέιζνπλ...". Ζην ε πεξίνδνο, θαηά ηελ νπνίαλ ην Γεξκαληθφλ Δπηηειείνλ εκειέηα ηελ εηζβνιήλ εηο ηελ Σνπξθίαλ θαη είρελ αλάγθελ κηζζνθνξηθνχ ζηξαηνχ. Ζ παγεξά ζησπή ηνπ Διιεληθνχ Λανχ έπεηζε θαη "Κπβέξλεζηλ ησλ Αζελψλ" θαη Γεξκαληθάο Αξράο, πεξί ηεο πιήξνπο αξλήζεσο ησλ Διιήλσλ, λα εκπιαθνχλ εηο κίαλ ηνηαχηελ πεξηπέηεηαλ» (Κ. Ππξνκάγινπ, φ. π., ζει. 143). Οη απφληεο
Σν κεγαιχηεξν ηκήκα ηνπ αζηηθνχ πνιηηηθνχ θφζκνπ ηεο επνρήο αλήθεη ζηνπο «απφληεο» ηνπ αγψλα. Ο Θ. νθνχιεο, αξρεγφο ησλ «Φηιειεπζέξσλ», ν Γ. Καθαληάξεο, ησλ «Πξννδεπηηθψλ», ν Η. νθηαλφπνπινο, ηνπ «Αγξνηηθνχ Κφκκαηνο», ν Γ. Παπαλδξένπ, ηνπ «Γεκνθξαηηθνχ νζηαιηζηηθνχ Κφκκαηνο», ν Παλ. Καλειιφπνπινο, ηνπ «Δζληθνχ Δλσηηθνχ Κφκκαηνο», ν Κ. Καξακαλιήο, ηνπ «Λατθνχ Κφκκαηνο», απείραλ νπζηαζηηθά, νξηζκέλνη θαη ηππηθά, ελψ ν ηπι. Γνλαηάο, ππαξρεγφο ηνπ «Κφκκαηνο ησλ Φηιειεπζέξσλ», θαζνδήγεζε ηελ ίδξπζε ησλ «Σαγκάησλ Αζθαιείαο» ηνπ Η. Ράιιε. Ο Γ. Καθαληάξεο, ζε πξφηαζε πνπ ηνπ έγηλε απφ ην ΚΚΔ λα πξνζρσξήζεη ζηελ Αληίζηαζε, απάληεζε: «Οη Διιελεο λα κε λνηάδνληαη, ην δήηεκα ζα ην ιχζνπλ νη ζχκκαρνη» (δειαδή νη Δγγιέδνη) (Π. Ρνχζνο, φ. π., ζει. 137). Σελ ίδηα ζηάζε θξάηεζαλ ζηηο πξνηάζεηο ηνπ ΚΚΔ θαη άιινη. ηνλ Γ. Παπαλδξένπ, ζηνλ νπνίν έγηλε πξφηαζε λα εγεζεί ηνπ ΔΑΜ, αλήθεη ην επίζεο θαηεγνξεκαηηθφ «φρη», πνπ έδσζε σο απάληεζε. Δμάιινπ απφ ηε Νίθαηα ηεο Γαιιίαο, φπνπ είρε κεηεγθαηαζηαζεί, ν Ν. Πιαζηήξαο θαινχζε ην ιαφ κε επηζηνιή ηνπ λα ζπλεξγαζηεί κε ηνπο θαηαθηεηέο: Παξαζέηνπκε ην ζρεηηθφ γξάκκα ηνπ Ν. Πιαζηήξα: «Δίκαη ηεο γλψκεο φηη πξέπεη λα γίλεη θπβέξλεζηο θηινγεξκαληθή, γηα λα θαηαζηήζσκελ νιηγψηεξνλ νδπλεξάλ ηελ ήηηαλ. Απηφ πξέπεη λα γίλε θαη αλ αθφκε ζα εμεχξακε φηη ν πφιεκνο ζα εηειείσλε θαη κεηά ηηλαο κφλνλ κήλαο κε ηειείαλ ήηηαλ ηνπ άμνλνο (φπεξ απίζαλνλ)» («Ζ ΚΑΘΖΜΔΡΗΝΖ», 14 επηέκβξε 1998). Να ζεκεησζεί φηη απηφ ην γξάκκα ζηάιζεθε ηελ 21 Απξίιε 1941, θη ελψ νη Γεξκαλνί είραλ πεξάζεη ηε Λάξηζα θαη θαηέβαηλαλ πξνο ηελ Αζήλα. Πνηα ήηαλ ε επηδίσμή ηνπο; Ζηαλ ε ίδηα ηεο πξνπνιεκηθήο - πξνδηθηαηνξηθήο πεξηφδνπ: Οηαλ ζα θχγνπλ θάπνηε νη θαηαθηεηέο, λα επαλέιζνπλ ηα πξάγκαηα ζηελ πξν ηεο 4εο Απγνχζηνπ θαηάζηαζε θαη λ' αλαιάβνπλ απηνί ηα ελία ηεο δηαθπβέξλεζεο. Μέρξη ηφηε «αο θάηζνπκε φινη ζη' απγά καο», πεξηκέλνληαο ηελ αίζηα έθβαζε ηνπ πνιέκνπ, πνπ ζα ηε θέξνπλ νη ηζρπξνί ζχκκαρνη... Απφ απηή ηελ άπνςε, κφλν δπζθνξία δεκηνπξγνχζε, ζε φζνπο ήηαλ αληηκνλαξρηθνί, ην ζέκα ηνπ βαζηιηά. Γπζθνξνχζαλ απφ ην γεγνλφο φηη νη Βξεηαλνί είραλ ηε Μνλαξρία σο έλα απφ ηα βαζηθά ηνπο ζηεξίγκαηα ζηελ Διιάδα, ηελ ίδηα ζηηγκή πνπ θαη νη ίδηνη ζηήξηδαλ ζηνπο Βξεηαλνχο ηηο ειπίδεο ηνπο... ηα ρξφληα πνπ πξνεγήζεθαλ ησλ πξνεγνπκέλσλ γεγνλφησλ, είραλ νμπλζεί νη αληηζέζεηο αλάκεζα ζηηο αζηηθνθηιειεχζεξεο πνιηηηθέο δπλάκεηο θαη ζην Παιάηη. Δίρε κεζνιαβήζεη ε βαζηινκεηαμηθή δηθηαηνξία ησλ Μεηαμά - Γιχμκπνπξγθ, ζηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο κηα ζεηξά απ' απηνχο είραλ γλσξίζεη ηφπνπο εμνξίαο θαη άιινπο πεξηνξηζκνχο, γεγνλφο πνπ είρε πξνζζέζεη λέεο αληηδξάζεηο ζηηο εθ πεπνηζήζεσο αληηκνλαξρηθέο αληηιήςεηο ηνπο. Δλψ ιίγνπο κήλεο πξηλ ηελ ηεηαξηναπγνπζηηαλή δηθηαηνξία είρε πξαγκαηνπνηεζεί ην λφζν δεκνςήθηζκα ηεο 3εο Ννέκβξε 1935, ην νπνίν έδσζε ππέξ ηεο Μνλαξρίαο ην 105% ησλ ςήθσλ! «... δειαδή ήηαλ πεξηζζφηεξνη νη ςήθνη ππέξ ηεο κνλαξρίαο απφ ηνπο ςεθνθφξνπο... Οη ίδηνη νη αξρηηέθηνλεο ηεο λνζείαο ζνξπβήζεθαλ γηα ηελ γθάθα ηνπο θαη φιε ηε λχρηα ηεο 3-4 Ννεκβξίνπ έθαλαλ δηάθνξεο αιρεκείεο γηα λα... κεηψζνπλ ηψξα ηνπο ςήθνπο ππέξ ηεο βαζηιείαο»! (π. Ληλαξδάηνπ: «Πψο θηάζακε ζηελ 4ε Απγνχζηνπ», ζει. 136). Δλλνείηαη, θπζηθά, φηη παξά ηηο αληηζέζεηο κεηαμχ ηνπο θαη ηεο Μνλαξρίαο, ήζαλ πξφζπκνη λα ηε ζηεξίμνπλ, αξθεί απηή λα ηνπο εμππεξεηνχζε θνκκαηηθά... Ζ αζηηθή ηάμε ζηελ Διιάδα, απφ ζπζηάζεσο ηνπ λενειιεληθνχ θξάηνπο, είρε δεζκνχο θπξίσο κε ηε Μ. Βξεηαλία, αλεμάξηεηα απ' ην θφκκα ή ηα θφκκαηα πνπ βξίζθνληαλ ζηελ θπβεξλεηηθή εμνπζία, αλεμάξηεηα απ' ην πνιίηεπκα πνπ είρε ζηελ α ή ζηε β ρξνληθή ζηηγκή. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη θαη ε ηεηαξηναπγνπζηηαλή θαζηζηηθή δηθηαηνξία (1936-1941), πνπ νη θηιηθέο δηαζέζεηο ηεο πξνο ηε ρηηιεξηθή Γεξκαλία ήζαλ δηάρπηεο, είρε θη απηή εμσηεξηθή πνιηηηθή πνπ θηληφηαλ ζηε γξακκή πιεχζεο ηεο Μ. Βξεηαλίαο.