ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟ RIO (1992) ΣΤΟ DURBAN (2011) Υπ. Διδ. Σταύρος Μαυρογένης Υπ. Διδ. Εριφύλη Πασπάτη Δεκέμβριος 2012 Παρατηρητήριο Πολιτικής & Δικαίου για την Κλιματική Αλλαγή, ΕΚΕΠΕΚ, Πάντειο Παν/μιο
Διεθνής κλιματική πολιτική και διεθνές δίκαιο των εκπομπών (μια σύντομη ανασκόπηση των εξελίξεων - 1992 έως 2009) Αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης (διάσκεψη Κοπεγχάγης 2009, Cancun 2010 και Durban 2011)
1988 Ίδρυση IPCC (από WMO και UNEP) 1990 1η Έκθεση IPCC (AR1), και συμπληρωματική Έκθεση το 1992 1992 Σύμβαση πλαίσιο για την κλιματική αλλαγή (UN/FCCC) στο Ρίο 1994 Θέση σε ισχύ της UN/FCCC 1995 Berlin Mandate (COP 1) 1995 2η Έκθεση του IPCC 1997 Kyoto Protocol 2001 Δήλωση ΗΠΑ (Μάρτιος) περί μη κύρωσης του Πρωτοκόλλου (έναρξη περιόδου «ψυχρού πολέμου» στη «κλιματική διπλωματία» μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ 2001 3η Έκθεση του IPCC (AR3) τον Μάιο
2001 Marrakech Accords (COP 7) τον Νοέμβριο 2005 Θέση σε ισχύ του Πρωτοκόλλου (με μεγάλη καθυστέρηση) 2007 4η Έκθεση του IPCC (AR4) τον Μάρτιο 2007 Bali Action Plan (COP 13 / MOP 3) τον Δεκέμβριο 2008 Έναρξη διαπραγματεύσεων για τη νέα διεθνή συμφωνία για το κλίμα 2009 Αποτυχία COP 15 στη Κοπεγχάγη. Υπογραφή Συμφωνίας από ΗΠΑ και BASICs (Βραζιλία, Ινδία, Κίνα και Νότιος Αφρική) 2010 COP 16. Υιοθέτηση των Συμφωνιών του Κανκουν 2011 COP 17. Πλατφόρμα του Ντέρμπαν: Παράταση της ισχύος του Πρωτοκόλλου του Κιότο μέχρι το 2017 και συνέχιση των διαπραγματεύσεων για την υπογραφή νέας δεσμευτικής συμφωνίας από το 2020 και έπειτα
Η θεσμική εξέλιξη της διεθνούς κλιματικής πολιτικής αντιστρόφως ανάλογη των επιστημονικών δεδομένων (βλ. IPCC) για το κλίμα - Δεκαετία 1990 καθεστώς προφύλαξης παραγωγική θεσμικά περίοδος (Σύμβαση Πλαίσιο, Πρωτόκολλο Κιότο, πλήθος τεχνικών αποφάσεων των Διασκέψεων των μερών) - Περίοδος από το 2001 και μετά άρση επιστημονικών αβεβαιοτήτων αλλά θεσμική στασιμότητα, αν όχι οπισθοδρόμηση (π.χ. στάση ΗΠΑ, καθυστέρηση και αναποτελεσματική εφαρμογή του Πρωτοκόλλου του Κιότο, αδιέξοδο στην Κοπεγχάγη)
Οι κινητήριες δυνάμεις της διεθνούς προσπάθειας: - Η κλιματική αλλαγή ως παγκόσμια απειλή για την βιώσιμη ανάπτυξη (αλλά και climate change & security) - Κλιματική αλλαγή και αλληλεγγύη / δικαιοσύνη (intergenerational equity, intra-generational equity) - Η κλιματική αλλαγή ως καταλύτης της «νέας ενεργειακής επανάστασης» (απεξάρτηση από ορυκτά καύσιμα) - Η κλιματική αλλαγή ως κρίσιμη παράμετρος του σύγχρονου τεχνολογικού ανταγωνισμού
The ultimate objective of this convention and any related legal instruments that the conference of the Parties may adopt is to achieve stabilization of greenhouse gas concentrations in the atmosphere at a level that would prevent dangerous anthropogenic interference with the climate system. Such a level should be achieved within a timeframe sufficient to allow ecosystems to adapt naturally to climate change, to ensure that food production is not threatened and to enable economic development to proceed in a sustainable manner.
Βιώσιμη ανάπτυξη [αρχές 1,3,4,5,8 του Ρίο] Προφύλαξη (σε συνδυασμό όμως με «οικονομική αποδοτικότητα») [αρχή 15 Ρίο] Κοινές αλλά διαφοροποιημένες ευθύνες («ιστορική ευθύνη» των βιομηχανικών κρατών) [αρχές 6,7 Ρίο] Κλιματική ευθυδικία/δικαιοσύνη (equity) Ρυπαίνων πληρώνει (?) [αρχές 13,16 Ρίο]
Έννοια «κλειδί» η Διαφοροποίηση Α Επίπεδο Διαφοροποίηση μεταξύ των δυο κύριων θεσμικών ομάδων συμβαλλόμενων κρατών (βιομηχανικά - αναπτυσσόμενα): Διαφορετικού είδους δεσμεύσεις (στην UN/FCCC και στο Πρωτόκολλο), π.χ. εθνικοί ποσοτικοί στόχοι μόνο για τα βιομηχανικά μέρη Β Επίπεδο «Εσωτερική» διαφοροποίηση, ως προς τις υποχρεώσεις, εντός της θεσμικής ομάδας των βιομηχανικών κρατών: π.χ. Άρθρο 4.4, 4.5 και Παραρτήματα Ι και ΙΙ της Σύμβασης. Διαφορετικοί εθνικοί ποσοτικοί στόχοι στο Παράρτημα Β του Πρωτοκόλλου «Εσωτερική» διαφοροποίηση, ως προς τα δικαιώματα, εντός της θεσμικής ομάδας των αναπτυσσόμενων κρατών: «LDCs» και «particularly vulnerable countries» δικαιούνται (μέσω ειδικών funds) οικονομική ενίσχυση για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και για τη διαδικασία «προσαρμογής» (ενώ technology transfer ισχύει για όλους)
Διεθνής ποσοτικός στόχος (συλλογικός για τα βιομηχανικά κράτη) μείωσης των εκπομπών εντός συγκεκριμένων χρονοδιαγραμμάτων: -5% με έτος βάσης το 1990 εντός της «περιόδου δέσμευσης» 2008-2012 Πως θα επιτευχθεί? Με βάση τους εθνικούς ποσοτικούς στόχους του Παραρτήματος Β (εάν όλοι τους πετύχουν = παγκόσμια μείωση κατά 5.2% Άμεσα (με εγχώριες πολιτικές και μέτρα) και έμμεσα (με την αξιοποίηση των μηχανισμών «ευέλικτης εφαρμογής») Αναπτυσσόμενα κράτη: όχι συμβατικές δεσμεύσεις ως προς τις εκπομπές τους
Μηχανισμοί της αγοράς Μηχανισμός Καθαρής Ανάπτυξης (CDM) άρθρο 12 Από Κοινού Εφαρμογή (Joint Implementation) άρθρο 6 Εμπορία δικαιωμάτων/αδειών εκπομπών (emissions trading) άρθρο 17 Πολιτικοί και τεχνικοί μηχανισμοί Ο πολιτικός μηχανισμός του άρθρου 4 (EU bubble ) O έμμεσος «μηχανισμός» των απορροφήσεων άνθρακα άρθρο 3.3, 3.4
Οι βιομηχανικές χώρες δεν έχουν πετύχει τους στόχους του Κιότο Οι «γίγαντες» του Νότου (Κίνα, Ινδία, Βραζιλία) εξακολουθούν να ρυπαίνουν χωρίς ποσοτικά όρια Η αλλαγή του κλίματος εξελίσσεται ραγδαία! (Πολιτικές προσαρμογής?)
Διεθνής λειτουργία: Ως μηχανισμός διεθνούς συνεργασίας (ενίσχυση των «most vulnerable» κρατών) - Ρυθμίσεις UNFCCC (π.χ. άρθρο 2, 3, 4.1, 4.4) - Αποφάσεις των COPs (π.χ. NAPAs, Adaptation Fund & LDCs Fund, Cancun Adaptation Framework & Commission) Περιφ/κη & τοπική λειτουργία: Σχεδιασμός για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων & μεταβολών - Σε επίπεδο ΕΕ (2009 White Paper on Adaptation, Floods Directive 2007/60/EC, Water Scarcity & Droughts Policy COM (2007) 414 final) - Σε εθνικό επίπεδο (Πλάνα δράσης, π.χ. Γαλλία, Ολλανδία, Ισπανία, UK)
1. Κοινή πλανητική δέσμευση για τη συγκράτηση των εκπομπών (στόχος 2 βαθμών Κελσίου) [ΟΚ] 2. Ποσοτικοποίηση στόχου (π.χ. -50%) με βάση τις υποδείξεις του IPCC και σύνδεση του με χρονοδιαγράμματα (π.χ. 2020, 2050) [Χ] 3. Καταμερισμός της διεθνούς προσπάθειας με βάση την αρχή της κλιματικής δικαιοσύνης (climate equity) [X] 4. Νέα διεθνής συμφωνία (δεσμευτική) [Χ] Climate equity - Ένταξη του αναπτυσσόμενου κόσμου στον πυρήνα του δικαίου των εκπομπών (π.χ. ποσοτικοί στόχοι για τους «γίγαντες» - Περαιτέρω αυστηροί ποσοτικοί στόχοι για τα ανεπτυγμένα κράτη - Συνεργασία στον τομέα της προσαρμογής (στήριξη των τρωτών φτωχών χωρών)
Appendix I, ποσοτικοί στόχοι για τα βιομηχανικά κράτη (για το 2020 με έτος βάσης το 1990) - Η Ε.Ε. επανέλαβε τον στόχο του -20% (και υπό προϋποθέσεις ενίσχυσή του στο -30%) - Η Ιαπωνία -25% (υπό την προϋπόθεση μιας δίκαιης διεθνούς συμφωνίας στην οποία θα συμμετέχουν όλες οι «μείζονες οικονομίες») - Οι ΗΠΑ -4% (υπό την προϋπόθεση α) ότι θα εγκριθεί το σχετικό νομοσχέδιο από το Κογκρέσο και β) ότι δεν θα μεταβληθεί ο ποσοτικός αυτός στόχος από το Κογκρέσο) Appendix II, ποσοτικοί στόχοι για τα αναπτυσσόμενα κράτη (για το 2020) - Η Κίνα προτίθεται να μειώσει την ένταση των εκπομπών κατά 40-45% (σε σχέση με το 2005) σημειώνοντας ότι πρόκειται για μη δεσμευτική νομικώς θέση και υπό τις προϋποθέσεις του άρθρου 4.7 της Σύμβασης Πλαίσιο - Η Ινδία προτίθεται να μειώσει την ένταση των εκπομπών κατά 20-25% (σε σχέση με το 2005) επαναλαμβάνοντας τις προϋποθέσεις της Κίνας
Δημιουργία του Green Climate Fund Νέος μηχανισμός για τη μεταφορά τεχνολογίας Cancun Adaptation Framework Σύσταση Επιτροπής για την Προσαρμογή (Adaptation Committee) Fast start finance (30 δις στις ευάλωτες χώρες τη περίοδο 2010-2012)
Έναρξη νέου γύρου διαπραγματεύσεων με στόχο την επίτευξη μίας νέας συμφωνίας μέχρι το 2015 η οποία θα έχει τεθεί σε ισχύ μέχρι το 2020, χωρίς όμως να διευκρινίζεται η ακριβής νομική της μορφή. ''a protocol, another legal instrument or an agreed outcome with legal force under the Convention applicable to all Parties' Θέσπιση νέας επικουρικής ομάδας (Ad hoc Working Group on Durban Platform for Enhanced Action). Θέσπιση 2 ης περιόδου δέσμευσης κάτω από το Πρωτόκολλο του Κιότο. («Διάσωση» Πρωτοκόλλου). Δόθηκε το πράσινο φως για τη λειτουργία του Πράσινου Ταμείου για το Κλίμα
Για πρώτη φορά, οι μείζονες ρυπαίνοντες (ΗΠΑ, Κίνα, Ινδία) καλούνται να συμμετάσχουν ουσιαστικά στην παγκόσμια προσπάθεια μείωσης αερίων του θερμοκηπίου, με την επίτευξη νέας συμφωνίας μέχρι το 2015. Κατάργηση θεσμικού διαχωρισμού ανάμεσα σε ανεπτυγμένους και αναπτυσσόμενους. Παραμένει ασαφής ο τρόπος επιμερισμού των υποχρεώσεων της νέας συμφωνίας ανάμεσα στα κράτημέρη καθώς και το νομικό της περίβλημα. Η αποχώρηση του Καναδά από το Πρωτόκολλο του Κιότο καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη την αποτελεσματική εφαρμογή του και μειώνει την περιβαλλοντικής του αποτελεσματικότητα.
Στον τομέα του μετριασμού των εκπομπών - Μια «κλιματική συμμαχία των προθύμων» (πρόταση για παραμερισμό των ΗΠΑ και σφυρηλάτησης μιας νέας κλιματικής / αναπτυξιακής σχέσης μεταξύ της Ε.Ε. και των αναδυόμενων οικονομιών) [????] Στον τομέα της προσαρμογής - Ένας νέος διεθνής μηχανισμός αξιολόγησης των κλιματικών κινδύνων (UN climate change security council ) - Εφαρμογή των Αποφάσεων του Κανκούν γενικό πλαίσιο κανόνων για τη συνεργασία στον τομέα της προσαρμογής (Cancun Adaptation Framework) - Οργάνωση και επιτάχυνση εφαρμογής περιφερειακών πολιτικών και θεσμών προσαρμογής (π.χ. στην ΕΕ)
Κατσιμπάρδης, Κ., Το Διεθνές Καθεστώς για την Προστασία της Ατμόσφαιρας: Η Περίπτωση του Θερμοκηπίου, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2007. Τσάλτας, Γρ. Ι., (επιμ-παρουσ.), Κλιματική Αλλαγή: Το Περιβάλλον μετά τη Διεθνή Διάσκεψη των Η.Ε. στο Μπαλί, εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 2009 Τσάλτας, Γρ. Ι., Κατσιμπάρδης, Κ., (επιμ-παρουσ.), Διεθνής Κλιματική Πολιτική: Ο Δρόμος προς την Κοπεγχάγη, εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 2009 Τσάλτας, Γρ. Ι., Κατσιμπάρδης, Κ., (επιμ-παρουσ.), Κοπεγχάγη 2009. Το Περιβάλλον στη Δίνη μιας Παγκόσμιας Κρίσης, εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 2011