Κατανομή ηγεσίας: Πραγματικότητα ή σύνθημα; Δρ Ανδρέας Κυθραιώτης, ΕΔΕ, ΥΠΠ akythreotis@yahoo.com 1
Δομή της παρουσίασης Κατανεμημένη ηγεσία: 1. Έννοια και σημασία 2. Έρευνες σε διάφορες χώρες 3. Δυσκολίες στην εφαρμογή 4. Κατάσταση στην Κύπρο 5. Εισηγήσεις για βελτίωση 6. Συμπεράσματα 2
ΕΡΩΤΗΜΑ 1 Τι είναι η κατανεμημένη ηγεσία; Ποια είναι η σημασία της; 3
Τι είναι η κατανεμημένη ηγεσία; Διαφορετικοί όροι με το ίδιο ή με παρόμοιο νόημα Συμμετοχική ηγεσία Ηγεσία που διαμοιράζεται Ηγεσία του εκπαιδευτικού Συλλογική ηγεσία ΚΑΤΑΝΕΜΗΜΕΝΗ ΗΓΕΣΙΑ Δημοκρατική ηγεσία Ηγεσία που μεταβιβάζεται Ομαδική ηγεσία Παράλληλη ηγεσία 4
Τι είναι η κατανεμημένη ηγεσία; Δύο ή περισσότερα άτομα αναπτύσσουν πρωτοβουλίες ή χρησιμοποιούν πρακτικές με σκοπό να επηρεάσουν τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας (Leithwood, 2004). Η ηγεσία ασκείται μέσω δράσεων και καθηκόντων από διάφορα άτομα με σκοπό να επιτευχθούν οι στόχοι του οργανισμού (Spillance et al, 2000). «Περισσότερο είναι μια λειτουργία παρά απλά ένας ρόλος» (Leithwood & Riehl, 2003). «Δεν περιορίζεται σε επίσημους ρόλους» (Goleman, 2002). 5
Γιατί είναι σημαντική η κατανεμημένη ηγεσία; ΣΧΟΛΕΙΟ Αυξημένες ανάγκες άσκησης ηγεσίας Δημοκρατικότητα Κλίμα - Κουλτούρα Αποτελεσματικότητα & ικανότητα σχολείου ΜΑΘΗΤΕΣ Βελτίωση επιδόσεων Η συμμετοχική ηγεσία ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ Αφοσίωση Ψηλό ηθικό Επαγγελματισμός ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ Ανακατανομή του χρόνου Έμφαση στην προαγωγή της διδασκαλίας και μάθησης (παιδαγωγική ηγεσία) 6
ΕΡΩΤΗΜΑ 2 Τι εντοπίζουν οι έρευνες για την εφαρμογή της κατανεμημένης ηγεσίας σε άλλες χώρες; 7
Ανασκόπηση ερευνών Πρώτες έρευνες: πριν από 70-80 χρόνια Κατά τα τελευταία χρόνια: αυξημένο ενδιαφέρον Μερικοί γνωστοί ερευνητές: Gronn, Lambert, Murlford, Spillance, Harris, Leithwood, Day, Elmore. Βασικά ευρήματα: σημαντική υποστήριξη στην σημασία και τις επιδράσεις αυτής της ηγεσία. Περιορισμοί ερευνών: δεν πραγματοποιήθηκαν αρκετές επίσημες έρευνες που να εξετάζουν το πώς θα κατανέμονται καλύτερα οι ηγετικοί ρόλοι. 8
Τρία βασικά πορίσματα ερευνών σε διάφορες χώρες Η ηγεσία κατανέμεται σε μεγάλο βαθμό στα σχολεία σε διάφορες χώρες. Η μορφή της κατανομής ηγετικών καθηκόντων και ηγετικής εξουσίας διαφοροποιείται ανάλογα με το τοπικό πλαίσιο. Η κατανεμημένη ηγεσία επιδρά σημαντικά στις επιδόσεις των μαθητών κυρίως μέσω των κινήτρων που παρέχονται. (Leithwood, 2006) 9
Δύο μορφές κατανεμημένης ηγεσίας Περισσότερο επίσημες και μόνιμες ομάδες ηγεσίας: σχηματίζονται για τη λειτουργία του σχολείου για ολόκληρη τη σχολική χρονιά. Περισσότερο ανεπίσημες και προσωρινές ομάδες ηγεσίας: σχηματίζονται για ένα ειδικό βραχυπρόθεσμο σκοπό και λειτουργούν μέχρι να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός. Η έρευνα έδειξε ότι τα άτομα που ασκούν ανεπίσημη ηγεσία είναι πιο εύκολο να γίνουν αποδεκτά από τους συναδέλφους τους παρά τα άτομα που ασκούν επίσημη ηγεσία. (Wasley, 1991) 10
Ποιοι ασκούν ηγεσία στο σχολείο; Διευθυντής Βοηθοί διευθυντές Συντονιστές Εκπαιδευτικοί, μαθητές, γονείς με συγκεκριμένα καθήκοντα ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ Παραδοσιακό μοντέλο του ηγέτη-διευθυντή Ηγεσία ομάδας σχολείων Συμμετοχή της διευθυντικής ομάδας Συμμετοχή εκπαιδευτικών, συμβουλίων 11
Έρευνα του ΟΟΣΑ: Βελτιώνοντας τη σχολική ηγεσία Μια διεθνής άποψη της πολιτικής και πρακτικής για τη σχολική ηγεσία Συμμετείχαν 22 χώρες Αυστραλία Αυστρία Βέλγιο (Γαλλόφωνοι) Βέλγιο (Φλαμανδοί) Χιλή Δανία Φιλανδία Γαλλία Ουγγαρία Ιρλανδία Ισραήλ Κορέα Ολλανδία Νέα Ζηλανδία Νορβηγία Πορτογαλία Σλοβενία Ισπανία Σουηδία Ηνωμένο Βασίλειο (Αγγλία) Ηνωμένο Βασίλειο (Β. Ιρλανδία) Ηνωμένο Βασίλειο (Σκωτία) OECD (2008). Improving School Leadership 12
Ποιοι συμμετέχουν στη σχολική ηγεσία; Έρευνα ΟΟΣΑ: Βελτιώνοντας τη σχολική ηγεσία (2006-2008) Περιοχές ηγεσίας Διαχείριση ανθρώπινων πόρων Διαχείριση οικονομικών πόρων Αναλυτικό πρόγραμμα Πολιτική προς μαθητές Βαθμός συμμετοχής διευθυντή Βαθμός συμμετοχής βοηθών διευθυντών Βαθμός συμμετοχής εκπαιδευτικών Βαθμός συμμετοχής σχολικού συμβουλίου Μέτριος Ελάχιστος Ελάχιστος Μικρός Πολύ μεγάλος Μικρός Ελάχιστος Μέτριος Μέτριος Μεγάλος Μεγάλος Μικρός Πολύ μεγάλος Μέτριος Μέτριος Μέτριος OECD (2008). Improving School Leadership 13
Who is involved in different school level responsibilities across OECD countries (2003)? Curriculum Course offer Course content Textbooks 14
Τι συμβαίνει στις περιπτώσεις που ο διευθυντής είναι «συγκεντρωτικός»; Η κατανεμημένη ηγεσία βρίσκεται σε κάθε οργανισμό. Ακόμα και στις περιπτώσεις που ο διευθυντής προσπαθεί να ελέγχει στη μεγαλύτερη λεπτομέρεια όλους και όλα. Επομένως, ο ηγέτης δεν αποφασίζει ο ίδιος, αν θα μεταβιβάσει ευθύνες στους άλλους. Από μόνα τους τα πράγματα οδηγούν εκεί. (Smith & Piele, 2008) 15
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ 2 Η κατανεμημένη ηγεσία εφαρμόζεται είτε σκόπιμα είτε όχι σε κάθε σχολείο λόγω των αναγκών που υπάρχουν. Ο βαθμός εφαρμογής της κατανεμημένης ηγεσίας διαφοροποιείται ανάλογα με το συγκεκριμένο πλαίσιο (π.χ. βαθμός αυτονομίας σχολείου, συγκεκριμένα θέματα). Λειτουργούν δύο μορφές κατανεμημένης ηγεσίας: επίσημη και ανεπίσημη. 16
ΕΡΩΤΗΜΑ 3 Ποιες είναι οι μεγαλύτερες δυσκολίες στην εφαρμογή της κατανεμημένης ηγεσίας; 17
Ποια είναι τα μεγαλύτερα εμπόδια στη συμμετοχή στην ηγεσία του σχολείου; 1. Τα επίσημα καθήκοντα του διευθυντή 2. Η απουσία επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών σε θέματα διοίκησης και ηγεσίας 3. Το μέγεθος του σχολείου 4. Η απουσία κινήτρων για να θέλει κάποιος να αναλαμβάνει ηγετικά καθήκοντα (Pricewaterhouse & Coppers, 2007) 18
Δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι διευθυντές στην εφαρμογή της κατανεμημένης ηγεσίας Οι διευθυντές νιώθουν ότι μειώνεται η δύναμή τους για έλεγχο. Είναι πιο χρονοβόρο και πολύπλοκο να αποφασίζουν συμμετοχικά όλοι οι εκπαιδευτικοί παρά να αποφασίζει ο διευθυντής μόνος του. Η συμμετοχή στην ηγεσία δημιουργεί σύγχυση και αντίσταση. 19
Εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί στην εφαρμογή της κατανεμημένης ηγεσίας 1. Η δομή και το πρόγραμμα του σχολείου απαιτεί από τους εκπαιδευτικούς να αφιερώνουν τον περισσότερο χρόνο τους στις τάξεις τους. 2. Η κατανεμημένη ηγεσία απαιτεί από τους εκπαιδευτικούς να παρατηρούν ο ένας τις διδακτικές πρακτικές του άλλου. Αντίθετα η κουλτούρα του επαγγέλματος επικεντρώνεται στην αυτονομία και την απομόνωση. 3. Η ανάληψη ηγετικών καθηκόντων από τους εκπαιδευτικούς οδηγεί σε περισσότερο φόρτο στην εργασία τους, σε άγχος, σε συγκρούσεις με συναδέλφους και σε απομάκρυνση από τα διδακτικά τους καθήκοντα. (Smith & Piele, 2006) 20
ΕΡΩΤΗΜΑ 4 Ποια είναι η κατάσταση στην Κύπρο; 21
Αποτελέσματα μιας έρευνας Μια έρευνα στα δημοτικά σχολεία της Κύπρου το 2009: Εξέτασε τα επίπεδα κατανεμημένης ηγεσίας και τη σχέση της με την αφοσίωση των δασκάλων: Όλοι οι τομείς (7) της κατανεμημένης ηγεσίας γενικά βρίσκονται σε επίπεδο πάνω από το μέτριο. Δημογραφικές μεταβλητές: οι βοηθοί διευθυντές, οι δάσκαλοι με τα περισσότερα χρόνια υπηρεσίας και οι δάσκαλοι που εργάζονται σε σχολεία της υπαίθρου εμπλέκονται περισσότερο στην ηγεσία του σχολείου. Η σχέση μεταξύ της κατανεμημένης ηγεσίας και της αφοσίωσης των εκπαιδευτικών στην εργασία τους βρίσκεται, επίσης, σε επίπεδο πάνω από το μέτριο. Papageorgiou & Kythreotis, 2010 22
Στοιχεία που εμποδίζουν την κατανεμημένη ηγεσία στην Κύπρο Σχέδια υπηρεσίας βοηθού διευθυντή και δασκάλου: : «Έχει την ευθύνη για τους τομείς δραστηριοτήτων που του αναθέτει ο Διευθυντής». «Εκτελεί οποιαδήποτε άλλα καθήκοντα του ανατεθούν» Προγράμματα επαγγελματικής ανάπτυξης σε θέματα ηγεσίας και διεύθυνσης σχολείου: Απουσία σχολής διευθυντικών στελεχών. Απουσία επιμόρφωσης βοηθών διευθυντών και εκπαιδευτικών. Διδακτικά καθήκοντα εκπαιδευτικών: Χρόνος σε βάρος των ηγετικών/διοικητικών καθηκόντων. Κουλτούρα σχολείων: Ελλείμματα στην ανάπτυξη κουλτούρας συμμετοχής εκπαιδευτικών, μαθητών, γονέων και παραγόντων της ευρύτερης κοινότητας. 23
ΕΡΩΤΗΜΑ 5 Πώς μπορούν να ξεπεραστούν βασικά εμπόδια στην εφαρμογή της κατανεμημένης ηγεσίας; Εισηγήσεις 24
Εισηγήσεις ΟΟΣΑ 1 2 3 Ενθάρρυνση της κατανομής ηγεσίας σε ομάδες και άτομα Επιμόρφωση των ομάδων και των ατόμων στην άσκηση ηγεσίας Αναγνώριση και επιβράβευση όσων εμπλέκονται στην άσκηση ηγεσίας OECD (2008) 25
Έμφαση στις δύο μορφές κατανεμημένης ηγεσίας Επίσημη ηγεσία: σημαντικός ο ρόλος όσων χαράσσουν την εκπαιδευτική πολιτική στο μακροεπίπεδο (π.χ. νομοθετικό πλαίσιο σχέδια υπηρεσίας). Ανεπίσημη ηγεσία: σημαντικός ο ρόλος των σχολείων και ιδιαίτερα των διευθυντών στην ανάθεση ανεπίσημων καθηκόντων στους εκπαιδευτικούς. 26
Μέθοδοι για ανάπτυξη της ικανότητας για σχολική ηγεσία Ο Murphy (2005) εισηγείται στους διευθυντές όπως: Συνδέουν τη συμμετοχή στην ηγεσία με την αποστολή, το όραμα και τους στόχους του σχολείου. Σχηματίζουν συχνά ομάδες εργασίας επίσημες και ανεπίσημες. Μεταβιβάζουν καθήκοντα και ευθύνες στους υπόλοιπους περισσότερο με βάση την εξειδίκευση και το ενδιαφέρον και λιγότερο με βάση την επίσημη θέση. Αναπτύσσουν τις σχέσεις τους με τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και τους γονείς. Αναπτύσσουν την κατάλληλη υποδομή στο σχολείο. 27
Πώς μπορεί ο διευθυντής να ξεπεράσει τα εμπόδια Ανάπτυξη της ικανότητας άσκησης ηγεσίας: Σύμφωνα με την Linda Lamber (1998) αυτή η ικανότητα έχει δύο διαστάσεις: 1. Συμμετοχή: είναι ο αριθμός των ανθρώπων διευθυντών, βοηθών διευθυντών, συντονιστών, εκπαιδευτικών, μαθητών, γονιών που εμπλέκονται στην άσκηση ηγεσίας. 2. Δεξιότητα: είναι ο βαθμός στον οποίο τα άτομα ασκούν ηγεσία. Απαραίτητη η έμφαση και στις δύο διαστάσεις. 28
Ένα μοντέλο σχολικής ηγετικής ικανότητας Δεξιότητα Μικρή Μεγάλη Μεγάλη Συμμετοχή Μεγάλη συμμετοχή Μικρή δεξιότητα Μεγάλη συμμετοχή Μεγάλη δεξιότητα Μικρή συμμετοχή Μικρή δεξιότητα Μικρή συμμετοχή Μεγάλη δεξιότητα Μικρή 29
ΑΡΧΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ Κατανεμημένη ηγεσία: πραγματικότητα ή σύνθημα; ΜΕΡΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 1. Η κατανεμημένη ηγεσία αποτελεί μια πραγματικότητα. 2. Η κατανεμημένη ηγεσία αφορά τον οποιονδήποτε ασκεί ηγεσία σε οποιοδήποτε επίπεδο του σχολείου. 3. Πρέπει να αναπτύσσεται το κατάλληλο πλαίσιο για επίσημη και ανεπίσημη κατανομή ηγεσίας. 4. Τελική επιδίωξη πρέπει να είναι η συνεχής βελτίωση του σχολείου, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά το μαθητή. 30